Religie świata

Religie świata
ISLAM - Wbrew powszechnie panującej opinii nie jest to etniczna religia arabska, bowiem największe liczebnie państwo muzułmańskie to - Indonezja, a islam praktykuje około 22 proc. ludności świata. Jego zasady są proste i zrozumiałe dla wszystkich. Opierają się o świętą księgę Koran, która, jak wierzą muzułmanie, podyktowana została niepiśmiennemu Mahometowi przez archanioła Gabriela. Cały świat islamski posługuje się pierwotnym tekstem, bowiem wyznawcy nie uznają prawa do interpretacji 114 rozdziałów świętej Księgi, nazywanych surami, które uporządkowane są od najdłuższej do najkrótszej. Islam jest religią monoteistyczną, wyznającą wiarę w jednego Boga. Choć wierni obdarzają go imieniem Allah, jest to Bóg Abrahama, Izaaka, Jakuba i Jezusa. Bóg judaizmu i chrześcijaństwa. Koran, gdyby stosować w sposób uprawniony podobne porównania, należałoby traktować jak coś w rodzaju Najnowszego Testamentu, objawionego w 600 lat po Ewangelii.

Swoją drogą ekspansywna postawa muzułmanów jest zaprzeczeniem samego słowa islam, które znaczy po arabsku "poddanie woli Bożej" ale także i przede wszystkim - "pokój".Religijny wyznawca islamu ma do wypełnienia pięć podstawowych obowiązków. Pierwszym jest wyznanie wiary (szahada). Drugim modlitwa (salat) odmawiana pięć razy dziennie - rano, w południe, późnym popołudniem, po zachodzie słońca oraz przed zaśnięciem. Trzecim jest całodzienny, od wschodu do zachodu, ścisły post w okresie Ramadanu - dziewiątego miesiąca roku księżycowego, obchodzony na pamiątkę objawienia udzielonego Mahometowi. Czwarty obowiązek to konieczność jałmużny na potrzeby biednych (zakat). A piąty to odbycie, przynajmniej raz w życiu, pielgrzymki do Mekki (hadż), miejsca urodzenia Proroka. Tam właśnie w roku 570 przyszedł na świat Mahomet, który w wieku lat czterdziestu, otwarcie wystąpił przeciwko politeizmowi(wierze w wielu bogów) licznych plemion arabskich, otaczających kultem święty głaz al-Kaba, stanowiący źródło bogactwa Mekki. Uczynił to jako wybrany przez archanioła Gabriela posłaniec Boga Jedynego. W jego imieniu zaczął propagować nową religię i jednoczyć pozyskanych wyznawców pod sztandarami Allaha. Muzułmanie znają pojęcie grzechu i oczyszczającą moc pokuty. Wierzą w istnienie diabła i piekła. W koncepcję życia wiecznego i ziemskiej egzystencji traktowanej jako okres próby. W znaczenie pośmiertnej kary lub nagrody, wyobrażanej sobie jako raj rozkoszy duchowych i cielesnych zarazem. Nie przyjęli jednak idei Trójcy, dogmatu grzechu pierworodnego, a także koncepcji zbawienia poprzez ukrzyżowanie i zmartwychwstanie Jezusa, uznawanego jedynie za jednego z proroków. Islam zakazuje wiernym wielu rzeczy. Na przykład samobójstwa. Poza tym islam ogranicza wyznawców w kwestiach znacznie bardziej prozaicznych. Zabrania picia alkoholu i spożywania wieprzowiny. Nie zezwala na uprawianie hazardu. Potępia rasizm, bowiem wykonywany jest przez wspólnotę wiernych (ummę), przekraczającą z założenia podziały kulturowe i etniczne. Ze zdecydowanym sprzeciwem spotyka się jednak w tej religii homoseksualizm, w niektórych krajach muzułmańskich karany śmiercią. Podobny wyrok grozi za bluźnierstwo, zdradę lub odstępstwo od religii. Za grzech uznaje się kradzież, oszustwo i brak skromności, odnoszący się przede wszystkim do kobiet, zmuszonych do przestrzegania szeregu nakazów natury obyczajowej. Islam dopuszcza wielożeństwo (nie więcej jednak niż cztery żony). Teoretycznie głosi równość kobiet i mężczyzn, ale głównie przed Bogiem, zupełnie inaczej podchodząc do zagadnienia w codziennym życiu, w którym jawnie podporządkowuje kobietę mężczyźnie. Skomplikowany jest stosunek tej religii do koncepcji świętości życia, bowiem zabrania zabijać, niemniej uwzględnia wykonywanie wyroków śmierci oraz zbrojną obronę wiary. Owszem, dżihad nie należy do pięciu podstawowych obowiązków muzułmanina, ale istnieje świadomość szczególnej nagrody za przelewanie krwi w walce z niewiernymi.

Islam to znacznie więcej niż tylko religia. To pojęcie obejmuje także politykę, prawo, obyczajowość i kulturę. To wspólnota, która, przynajmniej teoretycznie, zapewnić ma swoim członkom pomoc i poczucie tożsamości. Dać ubogim i zmarginalizowanym przez ekspansywną, zachodnią cywilizację współczesną poczucie wartości. W miejscu odpowiedzialności stawia po prostu - posłuszeństwo. Ale w zamian uwalnia wiernych od skomplikowanych dylematów doktrynalnych czy moralnych. Głosi równość i sprawiedliwość, niezależnie od tego, jak w szczegółach wygląda ich przeniesiona w realne życie interpretacja. Daje proste recepty na osiągnięcie szczęścia, a przynajmniej spokoju duchowego - tak w życiu doczesnym jak i wiecznym. Jego reguły są proste i przemawiają do szerokich mas.

JUDAIZM - Bóg istnieje. Objawił się patriarchom jako prawodawca i zawarł z nimi przymierze. Wymaga, aby naród w ten sposób wybrany pozostał mu wierny i postępował według reguł przekazanych Mojżeszowi. I to właściwie wszystko co wspólne jest wielu odmianom najstarszej wielkiej religii monoteistycznej - Judaizmu, nazwanego przez Sobór Watykański II a potem Papieża Jana Pawła II starszą siostrą chrześcijaństwa. Przez wieki praktykowany w rozproszeniu, pozostał religią Żydów w diasporze, co nie znaczy, że jest to wyznanie, które praktykować można wyłącznie po spełnieniu ścisłych kryteriów etnicznych, czyli tylko wtedy, kiedy pochodzi się od matki należącej do narodu Izraela. Można przyjąć judaizm nie będąc Żydem. Naturalnie istnieją również Żydzi nie będący wyznawcami judaizmu.

Podstawą tej religii jest Tora, czyli pięć pierwszych ksiąg wspólnego dla wszystkich religii chrześcijańskich Starego Testamentu. Zasady wiary czerpane są właśnie stamtąd, oraz z Mojżeszowych tablic z Dziesięciorgiem Przykazań, znowu obowiązujących zarówno chrześcijan jak i wyznawców judaizmu. Dodatkowym źródłem praktycznych wskazówek dotyczących pozostawania w zgodzie z zasadami religii w codziennym życiu jest Talmud. Dzieło zbiorowe, zredagowane przez kapłanów i myślicieli, którzy po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej i wypędzeniu Żydów z ojczyzny zdecydowali o konieczności opracowania wskazań, służących przetrwaniu wiary i obyczajów przodków w diasporze.

Podstawowe symbole judaizmu to gwiazda zbudowana z przenikających się dwóch trójkątów równobocznych, zwana Magen David (tarcza Dawida) oraz siedmioramienny świecznik noszący nazwę menora. Miejscem praktykowania kultu, ale także spotkań i celebrowania wydarzeń ważnych dla gminy religijnej, jest dla wyznania mojżeszowego synagoga albo, zwłaszcza w Ameryce, temple, świątynia judaizmu reformowanego. Językiem liturgii jest przede wszystkim hebrajski, chociaż trudno mówić w przypadku judaizmu o analogiach do nabożeństw chrześcijańskich, bowiem poza świętami i szabatem, podczas których obowiązują specjalne rytuały, zgromadzenia takie służą przede wszystkim modlitwie i czytaniu Tory. Praktykujących wyznawców judaizmu obowiązuje 613 nakazów, wynikających zarówno z Biblii (zwłaszcza z Księgi Kapłańskiej i Księgi Powtórzonego Prawa) jak i z Talmudu, a dotyczą one spraw z tak szerokiego zakresu jak z jednej strony zasady liturgii, a z drugiej przestrzeganie prawidłowej diety. Dwa podstawowe przykazania judaizmu to miłość do jedynego Boga, a zaraz potem miłość do bliźniego. Wyznanie mojżeszowe zakazuje, między innymi, oddawania czci religijnej innym bogom. Kolejnym ciężkim przewinieniem religijnym jest bluźnierstwo, a także kazirodztwo i zabójstwo. Potępiana jest kradzież i kłamstwo. Judaizm nakazuje swoim wyznawcom miłosierdzie, ofiarność i sprawiedliwość. Bardziej szczegółowe wskazówki, zawarte przeważnie w Talmudzie, regulują zagadnienia praktycznego udziału jednostki w życiu religijnym. Dotyczy to obrzędów "przejścia", a więc najpierw obrzezania, czyli przyjęcia do wspólnoty wyznaniowej. Potem uroczystości zwanej "bar (a dla dziewczynki "bat") micwa", odpowiednika pierwszej komunii, a także ślubu i wreszcie pogrzebu. Dotyczy również sposobu celebrowania licznych świąt oraz szabatu, czyli dnia świętego, przestrzegania postów, świadczenia jałmużny, a także niektórych zasad życia rodzinnego i wręcz intymnego. Chociaż zróżnicowany i podzielony, jest jednak judaizm fundamentem chrześcijaństwa, co podkreślają zwłaszcza dokumenty soborowe. W 1980 r. ukazała się "Deklaracja o Stosunku Kościoła do Judaizmu" wyrażająca stanowisko biskupów niemieckich. Znalazło się w niej stwierdzenie: "Kto spotyka Jezusa Chrystusa, spotyka Judaizm". Jan Paweł II odbywając wizytę duszpasterską w Niemczech w tym samym roku powiedział, że w pełni zgadza się z tymi słowami.

HINDUIZM - Religia, którą nazywamy hinduizmem jest właściwie bez nazwy. Uczy ona, że prawda istnieje poza nazwą i formą a wszystkie drogi, które prowadzą do boga są dobre. Jako najstarsza religia, matka wszystkich religii, uznaje wszystkie religie. Sama zrodziła wiele religii, jak na przykład: buddyzm, dżinizm, czy sikhizm. Wywarła wpływ na islam, chrześcijaństwo i taoizm. Nie wiadomo kto stworzył sanatana dharmę, czyli odwieczne prawo, religię hinduistów. Tradycja wspomina o siedmiu riszich twórcach wed lub wg innej wersji o czternastu, lub o jeszcze większej liczbie; mówi się nawet, że było ich sto tysięcy. Sami hindusi księgi wedyjskie określają terminem śruti , czyli objawieniem. Przyjąć zatem można, że hinduizm jest religią objawioną, która nie ma swego założyciela. Podobnie jak nie mają swego założyciela religie starożytnych Greków, Babilończyków czy Egipcjan. Od religii założonych, z wyjątkiem judaizmu, różni się ona jednak tym, że nie jest religią uniwersalną, tzn. hinduizm przeznaczony jest jedynie dla ograniczonego kręgu wyznawców, w tym wypadku obejmuje tylko cztery warny społeczeństwa hinduskiego. Takie jest na ogół powszechne mniemanie. Jednakże trzeba wziąć pod uwagę, że właściwie nikt nie zabrania wierzyć i stosować się do prawa odwiecznego, czyli wyznawać hinduizm. Mogą jego wyznawcami być ludzie spoza kast, jak również mogą być jego wyznawcami Europejczycy i Amerykanie. Przykładem tego jest tzw. misja Czajtanii i wspólnoty krisznaitów, powstałe pod wpływem Towarzystwa Świadomości Boga Kriszny. Jednak muszą się oni dostosować do obowiązujących praw, tj. nie wolno im wchodzić do niektórych sanktuariów, nie wolno im powtarzać pewnych mantr i wykonywać zakazanych rytuałów. W tak rozszerzonym sensie hinduizm też jest religią uniwersalną i patrząc z tego punktu widzenia, nawet chrześcijaństwo ani islam nie są religiami uniwersalnymi, gdyż większa część społeczeństwa, czyli kobiety są w podobny sposób dyskryminowane, ponieważ np. nie mogą pełnić funkcji kapłańskich. Innym dowodem, że hinduizm jest religią uniwersalną może być fakt jego rozprzestrzeniania się; najpierw na południe Indii, gdzie przyjęły go narody drawidyjskie, a następnie na wschód do krajów pd. wsch. Azji. Uczeni historycy przyjmują, że hymny Rigwedy powstały w okresie od X–XIII wieku przed Chrystusem, tzn. około trzy i pół tysiąca lat temu. Oczywiście w tak długim przedziale czasu musiało się dużo zmienić w wierzeniach i obrzędach, zwłaszcza, że prawa religijne nie są i nie były nigdy tak skodyfikowane i zdogmatyzowane jak w innych religiach. Religia hindusów nieustannie fermentowała i owocowała nowymi poglądami. Same wedy nie są jednorodne. Inna jest filozofia samhit a inna upaniszad . Na ogół zgodnie się przyjmuje, że poglądy istniejące po powstaniu tych ostatnich, tak bardzo się różniły od pierwotnej religii Wed, że zaczęto nadawać nowemu prądowi nową nazwę – braminizmu, aby odróżnić go od pierwotnych wierzeń, czyli wedyzmu. Gdy z kolei braminizm zaczął ulegać erozji pod wpływem nowych poglądów buddyjskich i innych heterodoksyjnych szkół, wynik tych wpływów objawił się jako nowa religia, zwana dzisiaj hinduizmem. Oczywiście poza Indiami, gdyż w samych Indiach religia ta nie ma żadnej nazwy. Po prostu jest to odwieczne prawo - sanatana dharma. Hinduizm zatem ma dwa znaczenia. Pierwsze, szersze znaczenie to religia obejmująca wedyzm, braminizm i hinduizm w węższym znaczeniu, który obejmuje wierzenia od II wieku do czasów dzisiejszych.

DŻINIZM - Doktryna dżinijska stanowi w przeciwieństwie do buddyzmu zwarty i spójny system filozoficzny, który zakłada: (1) istnienie wielu dusz jednostkowych (dżiwa ), (2) dusze mają następujące właściwości: nieograniczone widzenie i zdolności poznania, nieograniczoną moc i błogość, (3) aktywność człowieka powoduje osadzanie się w duszy subtelnej materii, czyli, karmana, (4) karman osadzony w duszy ogranicza jej właściwości i w wyniku tego zachodzą nowe narodziny. Sposób wydobycia się z kołowrotu narodzin i śmierci :

- należy prowadzić moralny tryb życia
- uniezależniać zmysły od wrażeń zewnętrznych, gdyż wywołują one namiętności, natomiast uniezależnienie się zmysłów prowadzi do osłabienia karmana
- stosować ascezę, gdyż jest ona najważniejszym środkiem prowadzącym do zniszczenia karmana. Wyzwolona w ten sposób dusza udaje się w kierunku centrum świata, gdzie spotyka się i łączy z innymi duszami, tworząc duchową wspólnotę.

Aby uzyskać wyzwolenie, wyznawcy dżinizmu musieli się stosować do następujących zaleceń: trzeba być mnichem oraz spełnić pięć ślubów, które mówią, że:
(1) należy oszczędzać każde życie,
(2) mówić prawdę,
(3) nic nie posiadać,
(4) niczego nie zdobywać i
(5) utrzymywać czystość seksualną.
Ponadto należy być ostrożnym przy chodzeniu, mówieniu, zbieraniu jałmużny, braniu do ręki jakiejś rzeczy oraz przy wypróżnianiu się.
Należy prowadzić rozmyślania na temat: nietrwałości wszechrzeczy, bezsilności istot, następowania wcieleń, samotności wszelkiej istoty, różnicy między duszą i ciałem, nieczystości ciała, powstawania karmana, wieczności świata, wyjątkowości oświecenia i szlachetności nauki dżinijskiej. Oprócz tego istnieją dwadzieścia dwie uciążliwości, którym powinien oddawać się mnich dżinijski, między innymi są to: głód, pragnienie, upał, zimno, kłujące owady, twarde łoże, obelgi itp.
Tytuł twórcy podstaw doktryny dżinijskiej, dosł. znaczy „zwycięzca”. Jego właściwe imię brzmiało Wardhamana, lecz nosił również przydomek Mahawira , czyli wielki bohater. Urodził się w roku 549 przed Chrystusem w Wajśiali , a zmarł w 474 r. Pochodził z rodu książęcego, podobnie jak Budda, a zatem również urodził się w warnie kszatrijów, która wtedy nie zawsze uznawała dominację braminów. Mając lat trzydzieści, opuścił dom i rozpoczął życie jako asceta, wędrując po całych Indiach. Po dwudziestu latach wyrzeczeń spłynęło na niego oświecenie, dzięki czemu stał się wszechwiedzącym. Od tego czasu rozpoczął działalność nauczycielską, która trwała 38 lat, aż do samej śmierci. Jego opiekunem był król Magadhy, Bimbisara , ten sam, który był protektorem Buddy.
Tradycja dżinijska podaje, że było 24 tirthankarów , czyli „twórców brodów”, wśród których ostatnim był Dżina a przedostatnim właśnie Parśwa, na wpół legendarny, na wpół historyczny asceta i nauczyciel. Księgi dżinjskie głoszą, że urodził się jako syn króla Benaresu i w wieku lat trzydziestu stał się ascetą, a później osiągnął wszechwiedzę i po założeniu ośmiu wspólnot zmarł w wieku lat stu, otoczony wielką czcią swoich zwolenników.
Dżiniści dzielą się na dwie sekty: digambarów , czyli odzianych w przestrzeń i śwetambarów, czyli odzianych w biel. Digambarowie chodzą całkowicie nago, co jest zgodne z najstarszą tradycją dżinizmu, sam Mahawira również nie nosił żadnych szat i do końca życia chodził nago, w przeciwieństwie do nich śwetambarowie używają prostych białych szat i dopuszczają do ślubów zakonnych również kobiety, których niejednokrotnie jest więcej niż mężczyzn.
Do naszych czasów przetrwał tylko kanon, należący do szkoły śwetambarów, natomiast pisma digambarów całkowicie zaginęły. Kanon ten składa się z:
- dwudziestu członów (anga), z czego zachowało się jedenaście
- dwunastu członów podstawowych
- sześciu kodeksów, zawierających reguły zakonne
- czterech tekstów podstawowych
- szeregu rozproszonych i pojedynczych tekstów.

Ustalony został w tysiąc lat po śmierci Dżiny i zapisano go w języku ardhamagadhi (pół magadhi), w którym nauczał Budda, oraz w którym to języku spisano po raz pierwszy kanon buddyjski.

BUDDYZM - Buddyzm, zaliczany przez religioznawców do trzech wielkich religii uniwersalistycznych jest zjawiskiem szczególnym. Jego założyciel - Budda ("Przebudzony") Śakjamuni odrzucił ideę Boga - istoty najwyższej, stwórcy świata, a samego siebie przedstawił jako duchowego mistrza, różniącego się w zasadniczy sposób od proroków czy bożych wysłanników. Celem swej nauki uczynił wyzwolenie wszystkich istot z samary - odwiecznego kręgu wcieleń. Mimo że w postaci w pełni ukształtowanej doktryny buddyzm pojawił się już pomiędzy VI a V wiekiem p.n.e. - za rok narodzin księcia Siddharthy przyjmuje się rok 558, przebudzenia - 523, a śmierci 478 p.n.e., jego ewolucja nie zakończyła się wraz z parinirwaną Buddy, ale trwała na przestrzeni następujących wieków.

Pierwszymi odbiorcami nauk Buddy zostało jego pięciu uczniów, których odnalazł w pobliżu Sarnath. Wkrótce wspólnota urosła do sześćdziesięciu mnichów, których Budda wysłał by nauczali w całym kraju. Król Magadhy, Bimbisara podarował Buddzie i jego wspólnocie pustelnię w Rajagrisze. Budda wędrował do Kapilawastu i powrotnie do Rajagrihy odwiedzając Śravasti i Vaiśali. O późniejszych latach wiadomo tylko tyle, że nauczał w wiharach położonych w pobliżu miast.

Rdzeń pierwotnej nauki stanowiły Cztery Szlachetne Prawdy. Przebudzony ogłosił w nich przemijalność wszystkich zjawisk, ich współzależność często niewłaściwie rozumianą przez zachodnich badaczy buddyzmu, jako nieistnienie - nicość, co sugerowałoby nihilizm. Błędny sposób postrzegania zjawisk łączy się z cierpieniem powodowanym lgnięciem, czy też pożądaniem w stosunku do zjawisk - chwila ich zaniku musi nieuchronnie nieść z sobą ból. Wyeliminowanie cierpienia wymaga wiec porzucenia pożądania i niewłaściwych poglądów pogrążających czującą istotę w awidji - niewiedzy co owocuje osiągnięciem nirwany. Nirwana, to w dosłownym tłumaczeniu - "zgaśniecie". Ten kto zdoła ją osiągnąć wychodzi poza krąg uwarunkowanych wcieleń, w całkowicie odmienny sposób istnienia. Budda odmawiał definiowania stanu nirwany, jako całkowicie niepojętego dla umysłów pogrążonych w niewiedzy. Powiązać to można z odrzuceniem przez niego znanej z hinduizmu doktryny pudgali - osoby ("ja", ego). Jednostka nie jest więc nieśmiertelnym "ja", a jedynie złożeniem zmieniających się z chwili na chwilę skandh (dosł.: nagromadzeń, skupisk). Są to:
1. skupisko formy (rupa),
2. skupisko uczuć (wedana),
3. skupisko poznania (samdźna),
4. skupisko mentalnych sił kształtujących, wolitywnych (samskara)
5. świadomość (widźniana).
Wędrówkę istot w kręgu wcieleń wyjaśnia buddyzm poprzez dwunastoczłonowy łańcuch uwarunkowanego powstawania, rozpoczynający się od niewiedzy a kończący starością i śmiercią. Drogą wiodącą do jego przerwania jest Ośmioraka Ścieżka, dająca się według dyskursów palijskich uprościć do kultywowania mądrości, prawości i skupienia, co stanowi całość trójdzielnego treningu w tradycji Therawady.

CHRZEŚCIJAŃSTWO - Chrześcijaństwo, jedna z wielkich religii monoteistycznych, wyznawana obecnie przez około 30% ludności świata. Spośród blisko 1,8 mld chrześcijan około 970 mln stanowią katolicy, 300-450 mln protestanci, ok. 150 wyznawcy prawosławia, ok. 60 mln anglikanie, ok. 30 mln członków starożytnych Kościołów wschodnich; ok. 150 mln należy do różnego rodzaju sekt. Chrześcijanie przeważają w strukturze religijnej Europy, obu Ameryk i Australii, w Afryce stanowią około 33% ludności, w Azji - nieznaczną mniejszość. Religia ta, powstała na Bliskim Wschodzie, w ówczesnej prowincji rzymskiej Judei, zwanej później Palestyną, w wyniku nauczycielskiej działalności Jezusa Chrystusa oraz Jego odkupicielskiej śmierci na krzyżu i zmartwychwstania. Pierwsza wspólnota chrześcijańska ukształtowała się w Jerozolimie wokół apostołów. Tworzyli ją nawróceni Żydzi. Podstawą religii chrześcijańskiej jest uznanie Biblii (Pisma Św.), składającej się ze Starego Testamentu i Nowego Testamentu, za objawienie Boże, a Jezusa Chrystusa za Syna Bożego, zapowiedzianego odkupiciela ludzkości. Jako religia monoteistyczna chrześcijaństwo przyjmuje istnienie jednego Boga w trzech Osobach, które stanowią Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Św. (Trójca Św.). Człowiek, stworzony jako mężczyzna i kobieta oraz jako istota wolna, powołany został do życia w szczęściu i do obcowania z Bogiem, który darzy go miłością i który winien być przezeń kochany. Miłości tej człowiek sprzeniewierzył się poprzez grzech, którego skutkiem są doczesne cierpienia i śmierć. Bóg pragnie wyzwolić człowieka, dlatego objawia się w historii, początkowo narodowi Izraela, potem wszystkim pozostałym. Pełnię objawienia przyniósł Jezus Chrystus, który poprzez swą śmierć na krzyżu odkupił też grzech człowieka wobec Boga, zmartwychwstając następnie i wstępując do nieba. Stał się on założycielem Kościoła jako wspólnoty wierzących, w której działa nieustannie Duch Św. Dalszy los każdego z ludzi zależy od niego samego. Prowadząc życie zgodne z Bożymi nakazami, człowiek wierzący spodziewa się po śmierci zbawienia ( niebo); zatwardziałym grzesznikom grozi natomiast wieczne potępienie ( piekło). Chrześcijanie oczekują tryumfalnego powrotu Chrystusa, czyli paruzji, powszechnego zmartwychwstania i sądu ostatecznego, który rozstrzygnie kwestie nagrody i kary (niektórzy ufają, iż nastąpi powszechne zbawienie, tj. apokatastaza); po nim nastąpić ma odnowa stworzenia i wieczne życie w Bogu. W myśl doktryny chrześcijańskiej człowiek winien starać się nawiązać osobistą więź z Bogiem, przyjmując Słowo Boże mocą wiary i udzielonej sobie łaski, wspieranych zarówno modlitwą i kontemplacją, jak uczestnictwem w życiu Kościoła (liturgia, przyjmowanie Eucharystii i innych sakramentów). Nakazy Boże zobowiązują go m.in. do miłości bliźniego i poszanowania życia - stąd zaangażowanie chrześcijan w życie społeczne, działalność charytatywna, upominanie się o prawa dla prześladowanych itp. są świadectwem ich wiary. Wpływ chrześcijaństwa na cywilizację i kulturę, zwłaszcza europejską, jest od czasów starożytnych olbrzymi. Wyrosło z zespolenia surowych zasad judaizmu z tradycjami grecką i rzymską, które przechowało po upadku cesarstwa rzymskiego. Zasady etyczne chrześcijaństwa przyjmowane są w znacznej mierze nawet przez ludzi niewierzących, traktujących je jako uniwersalne prawdy humanizmu. Chrześcijaństwo sprzyjało też rozwojowi wszelkich gałęzi sztuki - zarówno w sferze duchowej, inspirując ich treści, jak materialnej, poprzez mecenat nad artystami.

Katolicyzm to jedno z głównych wyznań chrześcijańskich i zarazem najbardziej liczny odłam chrześcijaństwa. Stanowi najbardziej scentralizowaną i zwartą ideowo część chrześcijaństwa, jednocześnie najbardziej ekspansywną. Głową kościoła katolickiego jest papież, uznawany za spadkobiercę Apostoła Piotra oraz przedstawiciela Jezusa na ziemi; wybierany po śmierci poprzednika w ogólnym zgromadzeniu kardynałów-elektorów, zwanym konklawe . Siedzibą papieża jest Watykan.

Prawosławie - doktryna wschodnich kościołów chrześcijańskich - jednej z dwóch grup kościołów powstałych w wyniku rozłamu w kościele chrześcijańskim z 1054 roku (tzw. schizmy wschodniej). Choć w chrześcijaństwie już wcześniej pewne grupy podążały własną drogą, moment oddzielenia się od siebie katolicyzmu i prawosławia wyznacza ostateczny koniec "kościoła ogólno chrześcijańskiego". Genezy prawosławia upatruje się w pogłębianiu różnic cywilizacyjnych między greckim Wschodem a łacińskim Zachodem oraz w walce o prymat
w chrześcijaństwie, która we wczesnym średniowieczu zdominowała stosunki Rzymu z Konstantynopolem. Podział ten utrwalił się ostatecznie z upadkiem Bizancjum (1453). Doktryna prawosławna opiera się na dekretach siedmiu pierwszych soborów powszechnych i przekazach ojców Kościoła. Nie uznaje pochodzenia Ducha świętego od Syna (tylko od Ojca), odrzuca też ideę odpustu, czyśćca oraz celibat niższego duchowieństwa. Prawosławie nie uznaje prymatu papieża i dopuszcza tylko jeden obrządek - bizantyjski. W prawosławiu duże znaczenie mają autonomiczne, podlegające biskupom klasztory.

Kościoły wschodnie - zbiorowa nazwa kościołów chrześcijańskich Azji i Afryki, które wyrosły ze sporów o naturę Chrystusa po soborach efeskim w 431 r. i chalcedońskim w 451 r. Zostały one uznane później ze doktryny heretyckie Do kościołów wschodnich zalicza się wyrosły w tradycji kościół maronicki w Libanie, który jednak - jako wyjątek wśród kościołów wschodnich - jest w całości w unii z kościołem katolickim. Czasem termin ten odnosi się do ogółu kościołów wywodzących się z tradycji bizantyjskich tj. oprócz wyżej wymienionych również kościoły prawosławne.

TAOIZM - Założycielem według tradycji chińskiej był Lao – Tse (Li Erh Tan), urodzony w wiosce Chu Jen około 604 r. p.n.e. Lao – Tse odnosił się do najwyższego bytu, którym było tao. Wytłumaczenie czym jest tao jest niebywale trudne. Tao jest istotą stworzenia, zawiera w sobie istotę wszystkich rzeczy. Z tao biorą się trzy elementy: „Człowiek (który) trzyma się prawa ziemi, ziemia (która) trzyma się prawa nieba, niebo (które) trzyma się prawa tao. ”.
Prawdy głoszone przez Lao – Tsego spisane są w księdze Tao –te – cing. W tej też księdze zawarte zostało znaczenie dwóch pierwiastków: Jin i Jang. Jang – pierwiastek męski, jest wszystkim co ciepłe, ruchliwe, płodne, jasne, aktywne. Natomiast Jin - pierwiastek żeński, jest przeciwieństwem Jang, to znaczy, że jest przyjmujące, spokojne, ciemne, pasywne. Wszystkie przeciwieństwa zwalczają się nawzajem, z tym, że żadne nie może zdobyć przewagi, bowiem w każdym istnieje cząstka przeciwna.
Innymi elementami filozofii taoistycznej są: te (cnota) i chi (energia), które są siłami skutecznego działania, nie sprzeciwiającemu się naturalnemu porządkowi. Wszystko prowadzi do równowagi, którą także jest tao.
Charakterystyczna jest postawa taoistów zwana „wu - wei”, polegająca na nie działaniu, czyli przyjmowania wszystkiego, w czym uwydatnia się tao.
Większa część księgi Lao – Tsego opiera się na paradoksalnych sformułowaniach, np. „wielka mądrość wydaje się podobna do wielkiej głupoty”, lub „zwycięstwo winno być czczone rytuałem pogrzebowym.”.
Taoizm występuje na terenie Chin.

KONFUCJANIZM - Nazwa pochodzi od założyciela – Konfucjusza (Kong Qiu, lub Kung Fu – cy, co znaczy Wielki Mistrz Kung), który żył w latach 551 – 479 p.n.e. Podobnie jak taoizm, konfucjanizm można traktować bardziej jako filozofię niż jako religię. Głównym dziełem konfucjanizmu jest Lung – Ju, spisane przez uczniów Konfucjusza. Mistrz Kung nie odrzucał tao i pierwiastków Jin i Jang. Jego nauki można zakwalifikować jako zbiór praw etyczno – moralnych, dążących do powrotu tradycyjnych wartości. W naukach głosił zależności jakie powinny panować między władcą a poddanymi, ojcem a synem itp.
Konfucjanizm wpływami obejmuje obszar Chin.

WEDYZM - Nazwa pochodzi od zbioru dzieł obejmujących wierzenia i obyczaje religijne Ariów – Wed. Wedy są to „mantry”, teksty odmawiane przy składaniu ofiar, które dzielą się na: „Rygwedę” (wiedza hymnów), „Samawedę” (wiedza śpiewów), „Jadżurewedę” (wiedza formuł ofiarnych) i „Atharwawedę” (wiedza zaklęć).
Religia wedyzmu nie zna podobizn bóstw, boginiom przypada skromna rola, a kult falliczny się potępia. Ofiary odbiera Ogień. Religia ta personifikowała siły natury w postaci bogów. Zmieniał się najwyższy bóg. Takie upatrywanie najwyższego boga w coraz to innym bogu nazwano henoteizmem. Obrzędy religijne były nieskomplikowane, a dokonywał ich ojciec rodziny, poprzez składanie ofiar dla świętego ognia.
Zmarłych palono, lub grzebano w ziemi. Aby zmylić bóstwo śmierci zamazywano ślady stóp biorących udział w pogrzebie. Po spaleniu ciała prochy i kości zakopywano.
W wedyźmie brak charakterystycznej dla religii indyjskich wiary w reinkarnacje, bowiem po śmierci człowiek trafiał do innego świata, gdzie wszystkie składniki ciała powracają do zmarłego od bóstw: ciało – od ziemi, krew – od wody, mowa – od ognia, oddech – od wiatru, wzrok – od słońca itd.
Religia ta występuje w mniejszym stopniu na terenie Indii.

BRAMINIZM - Jest to religia podobna do wedyzmu, ponieważ nie ma między nimi bezwzględnej granicy. Różnią się ujęciem postaci religii. System ofiar uległ przemianie na bardziej skomplikowany, potrzebny stał się odrębny stan (kasta) kapłański. System ten opiera się na „upaniszadach” (nauki tajemne). Cechą braminizmu jest wiara w ponowne odrodzenie, zależne od uczynków dokonanych za życia – reinkarnacje. Ludzie od bogów, zwierząt różnią się tylko stopniem duchowym, a nie istotą. Decydującym czynnikiem jest „karman” – czyn, skutek czynu, prawo rządzące tym skutkiem. Wyzwolenie się z koła reinkarnacji tłumaczono jako koniec wędrówki, lecz nie w sensie wolności, tylko przemijania wszystkich rzeczy. Innym terminem pochodzącym z braminizmu jest „dharma”, czyli czynnik bytu. Braminizm pozbawiony jest wiary w wyższą osobę kierującą kołem reinkarnacji.
Religia ta obejmuje obszar Indii.

BRACTWO KRISZNY - Założycielem sekty zwanej Hare Kriszna był Bhaktivendata Swami Brabhupada (urodzony w 1896 roku ), który poznał tajemnice jednego z hinduskich wcieleń Brahmana – Kriszny. Sektę tą cechuje czczenie Kriszny oraz wiara w reinkarnacje, której końcem ma być połączenie z Brahmanem. Właściwą formą sekta ta zbliżona jest do hinduizmu. Wyznawcy spożywają ryż, jarzyny, nie sfermentowane sery bądź przetwory zbożowe. Modlitwy odbywają się poprzez śpiewy i taniec.

SIKHIZM - Ta religia narodziła się w północno – wschodniej części Indii, w Pendżabie w wyniku ścierania się hinduizmu z islamem. Słowo „sikh”, oznacza ucznia.
Sikhowie stosują się do nauk swych guru, czyli natchnionych nauczycieli. W sikhizmie słowo „guru” oznacza samego boga, który poprzez śmiertelnych przekazuje swoje nauki. Pierwszym guru był Nanak (1469 - 1539), uważany jest za proroka i założyciela sikhizmu. Guru Nanak kwestionował politeistyczna religię hinduistyczną, władzę i autorytet braminów, potrzebę kastowego podziału społeczeństwa. Głosił równość wszystkich ludzi wobec boga. Według niego istniał tylko jeden bóg – Stworzyciel. Bóg ten został nazwany – Prawdziwe Imię. Boga można nazwać Hari – dobrotliwy. Wyznawcy sikhizmu w przeciwieństwie do hinduistów mogą spożywać mięso. Zbawienie osiąga się indywidualnie, bez pośrednictwa kapłanów, którzy odwracają uwagę od przedmiotu kultu. Sikhowie wierzą w wędrówkę dusz, której celem jest uwolnienie się od odwiecznego cyklu narodzin i śmierci.
Miejscem kultu sikhów są świątynie – „gurdwary”. Świątynie są nie tylko ośrodkami kultu, ale również ośrodkami życia kulturalnego i społecznego. Najważniejszym zakonem sikhów jest Khalsa. Członków Khalsy wyróżnia zachowanie pięciu „k”: kes - długie, nieobcinane włosy na głowie i brodzie, kangha – grzebyk, kirpan – miecz, kada – stalowa bransoleta noszona zazwyczaj na prawym ramieniu, kaćch – krótkie białe spodnie. Mężczyźni przyjmują przydomek Singh – lew, a kobiety Kaur – lwica.
Najważniejszym świętem sikhów jest Baisakhi – upamiętniające założenie Khalsy (13 kwietnia), w listopadzie obchodzi się dzień urodzin guru Nanaka, na przełomie maja i czerwca rocznicę męczeńskiej śmierci Ardżna, a w grudniu rocznicę urodzin Gobin Singha. Inne święto sikhów to Holi Mahalla – dzień chwały wojennej. Obecnie większość sikhów mieszka na terenie Indii.