Tatrzański Park Narodowy
Jest najstarszym parkiem narodowym Słowacji. Został założony w 1949 roku i zajmuje obszar 741 kilometrów kwadratowych. Pokrywa słowacką część Tatr Zachodnich i Wysokich oraz całe Tatry Bielskie.
Granice Tatrzańskiego Parku Narodowego (TANAP-u), wyraźnie oznaczone na wszystkich dochodzących drogach, tworzą: na północy granica państwowa słowacko-polska, na wschodzie droga Ździar - Tatrzańska Kotlina, na południu w przybliżeniu dolna granica pasma lasów a na zachodzie Dolina Sucha, Biała Skała, ponad Zubercem ku Orawicom i Cichą Doliną Orawicką do granicy państwa.
Zadaniem TANAP-u jest zachowanie pierwotnego stanu środowiska naturalnego poprzez wszechstronną ochronę i kierowanie wykorzystaniem gór do celów rekreacyjnych, leczniczych i sportowych.
W Tatrzańskiej Łomnicy znajdują się: Administracja Parku, biura Lasów Państwowych TANAP-u, wystawa przyrody tatrzańskiej, instytut badawczy i Muzeum TANAP-u.
Tatry zbudowane są ze skał krystalicznych, metamorficznych i osadowych. Zostały ukształtowane w formie płaszczowin podczas orogenezy alpejskiej. W plejstocenie Tatry uległy zlodowaceniu, które ustąpiło około 10 000 lat temu. Od tego czasu rzeźba Tatr przeobrażana jest przez procesy grawitacyjne, działalność wody płynącej, wiatru i śniegu oraz, na obszarach zbudowanych ze skał węglanowych, przez procesy krasowe. Występuje tu piętrowość stosunków klimatycznych. W Tatrach spada średnio rocznie około 1600 mm opadu. Najwyższe opady występują w miesiącach letnich, najniższe w zimowych. Na obszarze TPN znajduje się około 100 zbiorników wód powierzchniowych. Największym jeziorem TPN jest Morskie Oko (34,5 ha), najgłębszym Wielki Staw Polski (79,3 m).
Zwierzęta Tatr
Rozmieszczenie gatunków zwierząt na obszarze TANAP-u warunkowane jest względami geograficznymi, klimatycznymi, występowaniem roślinności i działalnością człowieka. Żyją tu gatunki typowe także dla innych obszarów górskich Europy. W Tatrach występuje 8 gatunków płazów, 3 gatunki gadów, 115 gatunków ptaków i 42 gatunki ssaków.
Do endemicznie tatrzańskich gatunków należy kozica (Rupricapra rupricapra tatrica), nornik śnieżny (Microtus nivalis) i ryjówka górska (Sorex alpinus). Typowe ptaki górskich lasów to między innymi:
dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus), orzechówka (Nuciphraga caryocatactes), sowa włochata (Aegolius funerus) i drozd obrożny (Turdus torquatus). Z gryzoni spotkać można smużkę (Sicista betulina).
Tatrzańskie lasy zamieszkują typowe gatunki karpackiej fauny, takie jak jeleń (Cervus elaphus), sarna (Capreolus capreolus), dzik (Sus scrofa) i wielkie drapieżniki - niedźwiedź (Ursus arctos), wilk (Canis lupus), ryś (Lynx lynx). Zwierzęta te spotyka się głównie latem wysoko nad górną granicą lasu aż do piętra subalpejskiego i alpejskiego.
Z leśnych kuraków spotkamy tutaj głuszca (Tetrao urogallus), cietrzewia (Tetrao tetrix) i jarząbka (Bonasia bonasia). Z ptaków drapieżnych pojawiają się orzeł przedni (Aquila chrysaetos), myszołów (Buteo buteo), jastrząb (Accipiter gentilis), sokół pustułka (Falco tinnunculus). Sowy reprezentują między innnymi puchacz (Bubo bubo) i sóweczka (Glaucidium passerinum) - największa i najmniejsza z sów występujących na Słowacji i w Polsce. Z licznych gatunków ptaków śpiewających występują: zięba (Fringilla coelebs), gil (Pyrrhula pyrrhula), sójka (Garrulus glandarius), wiele gatunków sikor i inne.
Z ptaków na najwyższych obszarach można zaobserwować płochacza halnego (Prunella collaris), świergotka drzewnego (Anthus trivialis) i rzadkiego pomurnika (Tichodroma muraria). Przestrzeń powietrza nad graniami Tatr najczęściej biorą w posiadanie orzeł przedni i kruk (Corvus corax). Kruk obecnie należy do często spotykanych gatunków, podczas gdy na obszarze TANAP-u żyje zaledwie kilka par orłów.
W pobliżu górskich strumieni żyją: pluszcz (Cinclus cinclus), pliszka górska i siwa (Motacilla cirenea i alba), bocian czarny (Ciconia nigra), bocian biały (Ciconia ciconia) i rzadko spotykana wydra (Lutra lutra). Szczególnie na Szczyrbskim Jeziorze i Popradzkim Stawie w ostatnich latach licznie występuje kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos).
Najwyższe obszary, głównie subalpejskie i alpejskie piętro roślinności, zamieszkują charakterystyczne dla Tatr kozica i świstak (Marmota marmota latirostius). Ich liczebność w ostatnim okresie ciągle spada. W TANAP-ie znajduje się około 300 sztuk kozic i najwyżej 900 sztuk świstaków. Jest to stan krytyczny, wymagający zwiększonej ostrożności i ochrony.
Kozica (Rupicapra rupicapra tatrica), symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego, zamieszkuje Tatry Zachodnie, Wysokie i Bielskie. Dorosłe osobniki tej górskiej antylopy mają 75-85 cm długości, 70-90 cm wzrostu, osiągają wagę 24-36 kg. Samice są nieco mniejsze. Dymorfizm płciowy nie jest wyraźny, obie płcie mają haczykowato zagięte rogi. Długa sierść przydaje zwierzętom mocnego wyglądu. Obszarem ich pochodzenia są Alpy, Pireneje, Apeniny i Kaukaz, a na Słowacji - Tatry Wysokie. Żyją na wysokości 150 - 4750 m n.p.m., w Europie tylko na wysoko położonych obszarach. Najaktywniejsze są o poranku i wieczorem. Okres rui przypada na listopad i grudzień. Pojedyncze młode rodzą się w maju i czerwcu. Dorosłe samce wiodą samotny żywot, podczas gdy samice i młode gromadzą się w małe stada. Czasem polują na nie rysie lub wilki.
Dla rytmu dziennego pożywiania się i odchowu młodych poważnym zakłóceniem jest pasienie trzody i niekontrolowany ruch turystyczny. Kozica jest chronionym, wymierającym gatunkiem, który można ocalić tylko poprzez kontrolowanie ruchu turystycznego i ochronę środowiska, w którym zwierzęta te żyją. Pomimo całorocznej ochrony, ilość kozic w TANAP-ie nigdy nie osiąga pięciuset sztuk, lecz wciąż spada.
Na terytorium TANAP-u grasują nieliczne stada wilków (Canis lupus). Wilk jest głównym drapieżnikiem atakującym duże zwierzęta kopytne, takie jak jeleń. Zamieszkują w Tatrach cały rok i tu też przychodzą na świat młode.
Ryś (Lynx lynx) jest największym kotem żyjącym w TANAP-ie, aktywnym drapieżnikiem atakującym zarówno jelenie, jak i kozice.
Jeleń szlachetny (Cervus elaphus) jest najliczniejszym z dużych kopytnych żyjących w TANAP-ie.
Dzik (Sus scrofa) jest zwierzęciem często spotykanym zarówno w Tatrach, jak i w całych Karpatach.
Myszołów (Buteo buteo) jest stałym mieszkańcem subalpejskiego piętra gór. Jest najliczniejszym spośród ptaków drapieżnych Słowacji. Często dzieli swój obszar życiowy z orlikiem.
Żmija zygzakowata (Vipera berus) jest jadowitym, najczęściej występującym w TANAP-ie wężem.
Roślinność
Flora Tatr Wysokich jest typowa dla dla gór i regionów alpejskich. Gatunki rzadkie, podobnie jak i te, które przystosowały się do lokalnych warunków, występują razem z częściej spotykanymi roślinami.
W Tatrach żyje około 900 gatunków alg, 1000 gatunków porostów i 1300 gatunków roślin, z których około czterdzieści nie występuje nigdzie indziej (endemity). Wiele z nich znajduje się na liście gatunków zagrożonych. Niektóre z roślin górskich są reliktami z okresu zlodowacenia.
O charakterze flory tatrzańskiej decydują specyficzne warunki geologiczne, klimat i wysokość. Okres wegetacyjny, mimo iż jest krótki, wygląda bardzo efektownie. Wraz ze wzrostem wysokości spada temperatura i skraca się okres wegetacyjny. Obszar Tatr Wysokich został podzielony według wysokości na kilka stref roślinności:
Piętro podgórskie sięga do wysokości 900 m nad poziomem morza i stanowi ochronną otulinę Parku Narodowego.
Piętro górskie tworzą lasy iglaste na wysokości 900-1550 m.
Piętro subalpejskie lub strefa drzew karłowatych zaczyna się ponad górną granicą lasów na wysokości 1550 m n.p.m. i rozciąga się do 1850 m. Porasta ją kosodrzewina, która pomaga zatrzymać znaczną ilość wody w glebie, co zapobiega powodziom.
Piętro alpejskie to obszar alpejskich łąk i niskich krzewów, w przybliżeniu na wysokości 1850-2300 m n.p.m.
Piętro subniwalne (strefa tundry, strefa alpejska bezdrzewna) rozciąga się do najwyższych poziomów poniżej linii śniegu, na wysokości 2300-2655 m nad poziomem morza. Roślinność składa się głównie z porostów i ponad 130 roślin naczyniowych. 40 z nich rośnie także na wysokości powyżej 2600 m.
Wskazówki dla zwiedzających Park
Na obszarze TANAP-u zwiedzający mogą poruszać się tylko po drogach publicznych i znakowanych szlakach turystycznych (ZST), przy uwzględnieniu czasowych i przestrzennych ograniczeń (np. sezonowe zamknięcia szlaków). Wycieczki poza siecią ZST można podejmować tylko pod kierunkiem przewodników górskich, którzy mają oficjalne zezwolenie na taką działalność.
Wspinaczek wysokogórskich mogą dokonywać tylko zorganizowani taternicy w ustalonych miejscach, według szczegółowych warunków, z którymi powinni się zaznajomić. Umożliwiają to związki taternickie i Tatrzańska Służba Ratownicza TANAP-u.
Narciarstwo jest dozwolone jedynie na wyznaczonych trasach i zboczach, oraz na ZST w czasie ich otwarcia, przy czym na ZST pierwszeństwo mają piesi.
Rowerów używać można tylko na drogach publicznych i trasach rowerowych, oznakowanych w terenie i na mapach turystycznych.
Loty na spadochronach i paralotniach dozwolone są tylko w wyznaczonych obszarach.
Biwakowanie i parkowanie samochodów dopuszczone jest jedynie na przeznaczonych do tego celu i oznakowanych miejscach (campingach i parkingach). Nie wolno nocować "na dziko" w przyrodzie ani na drogach czy parkingach. Poruszanie się pojazdami silnikowymi i rowerami poza siecią dróg publicznych jest zabronione. Zakaz ten nie odnosi się do pojazdów Lasów Państwowych TANAP-u i innych pojazdów, odpowiednio oznakowanych, wykonujących niezbędne zadania służbowe.
Naturalne środowisko Parku jest chronione jako całość. Zatem nie jest dozwolone zrywanie, uszkadzanie i niszczenie roślin, krzewów i drzew.
Zabronione jest chwytanie, zabijanie i zbieranie zwierząt we wszystkich stadiach rozwojowych, zakłócanie ich rytmów życiowych przez hałasowanie, fotografowanie poza ZST, rzucanie kamieniami, dokarmianie, itp. Wprowadzanie i hodowanie psów poza osadami, oprócz służbowych psów LP TANAP-u, nie jest dozwolone.
Zabrania się zanieczyszczania środowiska przez wyrzucanie odpadków, mycie samochodów, wymianę olejów, hałasowanie, rozniecanie ognisk poza wyznaczonymi miejscami, kąpanie się w stawach i potokach, przemieszczanie kamieni, układanie z nich kopców i osłon.
Zwiedzający mają obowiązek stosować się do poleceń odpowiednich pracowników (Straż Leśna, Straż Ochrony Przyrody, Tatrzańska Służba Ratownicza). Nieprzestrzeganie powyższego jest karane zgodnie z odnośnymi przepisami.