Tatrzański Park Narodowy
Informacje ogólne
Tatrzański Park Narodowy jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski. Usytuowany jest w południowej części Polski, w województwie małopolskim, na granicy ze Słowacją. Został utworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 października 1954 roku i rozpoczął działalność z dniem 1 stycznia 1955 roku. Siedzibą Parku jest Zakopane. Tatrzański Parku Narodowy jest jednym z największych parków narodowych w Polsce - jego powierzchnia wynosi 21164 ha. Około 70% powierzchni parku zajmują lasy i zarośla kosodrzewiny, a pozostałe 30% to murawy wysokogórskie, skały i wody. Ochroną ścisłą objęte jest prawie 11,5 tys. ha powierzchni, w tym całe piętro hal i turni, piętro kosodrzewiny oraz częściowo również lasy regla górnego i dolnego. Ochrona ścisła polega na ochronie procesów zachodzących w środowisku naturalnym. W roku 1993 TPN i TANAP (Tatransky Narodni Park po stronie słowackiej) UNESCO uznało za rezerwat biosfery, międzynarodowy obszar o światowym znaczeniu.
Nadrzędnym celem Tatrzańskiego Parku Narodowego jest poznanie, zachowanie całości systemów przyrodniczych danego terenu, wraz z warunkami ich funkcjonowania, oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych ogniw rodzimej przyrody. Do zadań Parku należy w konsekwencji ocena aktualnego stanu oraz określenie potrzeb i kierunków ochrony, wykonywanie badań naukowych i prowadzenie monitoringu środowiska przyrodniczego oraz prowadzenie działalności dydaktycznej. Do najważniejszych funkcji społecznych należą: badania naukowe, turystyka, sport, rekreacja, ochrona dziedzictwa kulturowego, a także funkcje niematerialne: inspiracje twórcze, edukacja przyrodnicza, czy odnowa duchowa społeczeństwa. Dyrekcja Parku realizuje te funkcje z pełnym respektowaniem zasady nadrzędności ochrony przyrody, poprzez wyspecjalizowane komórki organizacyjne. Do zadań parku należy więc także uczestnictwo w wykonywaniu obsługi ruchu turystycznego z zachowaniem wymogów ochrony przyrody. Tatrzański Park Narodowy wykonuje także zadania związane ze zwalczaniem przestępstw i wykroczeń z zakresu ochrony przyrody.
Zadania, o których mowa są realizowane przez dyrektora parku wspomaganego przez Służbę Parku Narodowego, do której zalicza się pracowników zajmujących się zarządzaniem parkami narodowymi, wykonywaniem ochrony przyrody, prowadzeniem gospodarki rezerwatowej, wykonywaniem badań naukowych i działalnością dydaktyczną, a także ochroną mienia parków narodowych oraz zwalczaniem przestępstw i wykroczeń w zakresie ochrony przyrody.
Geologia i geomorfologia
Park obejmuje najmłodsze, najwyższe i jedyne w Polsce góry typu alpejskiego, które charakteryzują się urozmaiconą rzeźbą terenu z deniwelacjami do 1700 m. Obecny wygląd Tatry zawdzięczają głównie zlodowaceniu w plejstocenie. W okresie ostatnich 500 - 10 tys. lat powstawały tam i znikały lodowce.
Najwyższym szczytem polskiej części Tatr i parku są Rysy (2499 m n.p.m.). W Tatrach występują dwie odrębne części. Tatry Wysokie zbudowane są ze skał krystalicznych. Krajobraz ich cechują charakterystyczne formy polodowcowe ostre szczyty i granie oraz liczne kotły zajęte w większości przez jeziora. Tatry Zachodnie budują skały krystaliczne i osadowe. Krajobraz ich składa się m.in. z licznych malowniczych dolin z ostańcowymi formami skalnymi. Na terenie parku w Tatrach znajduje się ok. 650 jaskiń, z których najdłuższym i najgłębszym jest system jaskiń Wielka Śnieżna - Wielka Litworowa (długość korytarzy 18000 m, głębokość 814 m). Dla ruchu turystycznego udostępnionych jest 6 jaskiń.
Świat roślin
Tatry są miejscem dużego bogactwa florystycznego będącego wynikiem zróżnicowania warunków klimatyczno-glebowych. W Tatrzańskim Parku Narodowym można wyróżnić ponad 50 ważniejszych zbiorowisk roślinnych występujących z zależności od typu podłoża na różnych wysokościach tworząc poszczególne piętra roślinne. Wśród zbiorowisk wykształciło się wiele zespołów endemicznych dla tych gór lub mających w nich swój główny ośrodek występowania. Flora Tatrzańskiego Parku Narodowego składa się z 1000 gatunków roślin naczyniowych, wśród których znajduję się 102 gatunki roślin chronionych. Roślinność charakteryzuje się typowym układem piętrowym. W reglu dolnym (do 1250 m n.p.m.) dominują lasy jodłowo-bukowe. W reglu górnym (do 1550 m n.p.m.) rosną bory świerkowe, które przechodzą w strefę kosówki i traworośli (do 1800 m n.p.m.) powyżej której jest piętro alpejskie i turni.
Najbardziej cennymi roślinami są m.in: limba, skalnica tatrzańska, ostróżka tatrzańska, dębik ośmiopłatkowy, skalnica gronkowa, goryczki i krokusy oraz szarotka alpejska, która jest jednym z symboli Tatr. Do bardziej znanych należą również sit skucina i boimka dwurzędowa tworzące endemiczny zespół wysokogórskich muraw przebarwiających się jesienią na czerwono i nadających charakterystyczny kolor większym obszarom górskim np. "Czerwonym Wierchom".
Świat zwierząt
Tatrzański Park Narodowy chroni unikatowy w skali kraju świat zwierzęcy wysokich gór, odmienny pod wieloma względami od fauny innych pasm górskich Polski a nawet Europy. Warunki bytowania zwierząt w Tatrach wyraźnie różnią się od innych środowisk naturalnych. Panuje tu całkiem odmienny i specyficzny klimat, niskie temperatury, silne wiejące wiatry, duże ilości opadów atmosferycznych. Duża pokrywa śnieżna często utrzymująca się powyżej pół roku spowodowała swoisty rozwój fauny tatrzańskiej niepowtarzalnej na innych obszarach. Tylko nieliczne zwierzęta zdołały się przystosować w tych trudnych warunkach siedliskowych. O specyfice fauny Tatr decydują przede wszystkim gatunki wysokogórskie zasiedlające głównie otwarte przestrzenie hal i turni. Ze ssaków należą tu kozica oraz świstak, które na skutek długotrwałej izolacji wytworzyły w Tatrach odrębne podgatunki. Dla nich Tatry są jedynym naturalnym miejscem występowania na terenie kraju. Zespoły ssaków żyjących w Tatrach, zarówno drapieżników (niedźwiedź brunatny, ryś, wilk) jak i ich ofiar (świstak, kozica, jeleń, sarna, dzik) świadczą, że środowisko tatrzańskie jest bardziej pierwotne, w porównaniu z innymi chronionymi regionami w Polsce i Europie. Wśród ptaków króluje orzeł przedni, charakterystyczny jest też pomurnik, gniazdujący w wyższych partiach gór; można go rozpoznać po czerwonych skrzydłach i niezwykłych zdolnościach wspinaczkowych.
Wody
Na terenie parku występują liczne potoki oraz ok. 30 jezior zwanych "stawami". Są one ważnym walorem krajobrazowym Tatr Wysokich. Największymi tatrzańskimi stawami są Morskie Oko (34,9 ha oraz 50,8 m głębokości) i Wielki Staw Polski (34,4 ha oraz 79,3 m głęb.). Jeziora tatrzańskie odznaczają się bardzo ubogim życiem biologicznym oraz niezwykłą przezroczystością wody. Długość największych potoków przekracza 20 km. Występujące wodospady i wywierzyska, które jak np. Wodogrzmoty Mickiewicza są jedną z atrakcji parku. Największym wodospadem jest Wielka Siklawa (70 m).