Systemy religijne świata

ABSOLUT- byt istniejący bez przyczyny, niezależny i nieograniczony, bóstwo. Określenie boga lub boskości stosowane przez ludzi ujmujących boga w abstrakcjach, bezosobowych terminach. Jest tym co jest w sobie dzięki sobie.
AHINSA- zasada etyczna hinduskich kierunków religijnych i filozoficznych. Zasada nie szkodzenia nikomu, nie zabijania istot żywych. Szczególnie silna w dżinimie i buddyzmie. W praktyce objawia się zakazem składania ofiar krwawych i spożywania mięsa; głównie zasada etyki i programu społecznego- polityka Ghandiego
APOSTAZJA- (gr.) odstępstwo, odejście od jakichś idei, poglądów, w kościele katolickim całkowite odejście wyznawcy od wiary ( w przeciwieństwie do częściowej herezji), kapłana od kapłaństwa, zakonnika od zakonu, z reguły pociągająca za sobą ekskomunikę.
ARKANA- obowiązki które musi wypełnić każdy dobry muzułmanin: szahada, salet, zaket, saum, hadżdż
ASRAMA- (sanskr.) 1)każdy z czterech okresów życia religijnego trzech wyższych kast hinduskich : okres studiów WED u BRAMINA, okres życia rodzinnego, okres pustelnictwa, okres ascezy w charakterze mnicha –żebraka 2) pustelnia, rodzaj klasztoru 3) schronisko, centrum życia religijnego
ATEIZM- bóg nie występuje w tych wierzeniach lub odgrywa nieistotną rolę
ATMAN- (sanskr.)W filozofii i religii hinduskiej dusza, jaźń jednostki, niezmienna w toku przemiany SANSARY. Wg jednych koncepcja łączy się po śmierci z Brahmanem, wg innych tożsama z Brahmanem- jedyną rzeczywistością
AUTOKEFALIA- system organizacji kościoła prawosławnego polegający na autonomii terytorialnej organizacji kościelnej od zwierzchnictwa zagranicznych władz duchownych. Obecnie istnieje 14 prawosławnych kościołów autokefalicznych podległych patriarchom lub metropolitom.
AUTORYTET BIBLII- uznanie Biblii za jedyne źródło OBJAWIENIA BOŻEGO, jedyne źródło wiary. Odrzucenie roli i wartości TRADYCJI, czyli przekazów i praktyk religijnych nie potwierdzonych w Biblii.
AWATARA- (sanskr.) W religii hinduskiej zejście, wcielenie bóstwa, zwłaszcza Wisznu, który podejmował inkarnacje (zwierzęce, ludzkie) w celu zbawienia ludzkości i ginącego świata
BERITH- przymierze zawarte z Bogiem na górze Synaj
BHAKTI- sekty wiszhimizu .Droga miłości, oddania się bogu. Jedna z czterech dróg zbawienia.
BIBLIA- (gr. Byblos- papirus) Zbiór ksiąg uważanych za święte w judaizmie i chrześcijaństwie, które uznane jest za natchnione przez boga.
BIBLIA HEBRAJSKA- Zbiór ksiąg uważanych za święte w judaizmie. Stary testament.
BÓG- istota będąca przedmiotem kultu religijnego. Pojęcie to występuje w większości rozwiniętych religii. Stwórca wszechświata, byt samoistny, fundament wszystkich innych bytów.
BRAHMEN- święta władza, magiczna siła, niezmienna zasada świata
BUDDHA- (sanskr.) przebudzony, oświecony. Również Książe Siddhartha który wybrał życie samotnych medytacji miast panowania. Po siedmiu latach takiego życia doznał oświecenia (bodhi) stając się właśnie Buddą.
CHASYDYZM- żydowski masowy religijny ruch ludowy XVIII (w Polsce). Boga można intuicyjnie poznawać we wszystkich rzeczach, także świeckich. Prowadzi to do optymistycznej akceptacji przyrody i życia. We wspólnotach chasydzkich rolę przywódcy spełnia cadyk, czyli mąż sprawiedliwy. W XIX wieku najpopularniejszy kierunek żydowskiej ortodoksji.
CHRYSTOLOGIA- (gr.) nauka o Chrystusie teologiczne spojrzenie na Jezusa wyjaśniające kim i czym on jest sam w sobie dla wierzących
CREDO- w katolicyzmie wyznanie wiary, zbiór głównych zasad wiary, sformułowanie zasad, przykazań, poglądów.
DEIZM- Bóg jest przyczyną i sprawcą świata, który dalej rozwija się bez jego udziału
DEKALOG- zbiór najogólniejszych norm moralnych i religijnych ujętych w 10 przykazaniach. Stanowi podstawę etyki judaistycznej i chrześcijańskiej. Księga Wyjścia i Powtórzonego Prawa, Jezus ich nie unieważnił.
DHARMA- dosłownie nieść, trzymać- (sanskr.) w interpretacji filozoficznej hinduizmu postępowanie zgodne z normami moralnymi, będące podstawowym warunkiem doskonalenia się w kolejnych wcieleniach. Podstawa wszelkiej ludzkiej moralności i etyki.
DHARMA- uniwersalne prawo rządzące fizycznym i moralnym porządkiem wszechświata- wg filozofii buddyzmu przejawianie się ( w postaci elementów bytu) prawa przyczynowości rządzącego światem. Bogowie też podlegają tym prawom. Bogowie ich nie odkryli, nie wymyślili ich.
DIASPORA- pierwotnie tereny poza Palestyną, na których żyli żydzi jako mniejszość pośród innych religii i narodów. Rozproszenie narodowości pośród innych wyznawców religii wśród innowierców.
DIECEZJA- oznaczona prawem kościelnym jednostka administracyjna, którą rządzi w kościołach katolickich bisu ordynariusz ,a w kościołach protestanckich senior.
DOGMAT- twierdzenie uznawane za pewnik jedynie na mocy autorytetu, bez względu na jego zgodność z doświadczeniem i zasadami poprawnego rozumowania. Prawda przez Boga objawiona
DRUZOWIE- (arab.) Muzułmanizm. Sekta izmailitów powstała w XI wieku w Libanie, Syrii i Jordanii. Łączy cechy chrześcijaństwa, islamu i dawnych religii Bliskiego Wschodu. Za święte księgi uznają między innymi Nowy Testament i Koran.
DŻIHAD- (arab.) święta wojna, w islamie obowiązek religijny wyznawców i społeczności muzułmańskich rozpowszechniania wiary za pomocą oręża. Obowiązywał tylko wobec pogan zaś ludy świętych ksiąg (żydzi, chrześcijanie) mogli zachować własne obyczaje i kult
EKUMENA- obszar zamieszkany , pojęcie wprowadzone przez starożytnych Greków. Ruch ekumeniczny- ruch zjednoczeniowy kościołów chrześcijańskich (bez rzymskokatolickiego)
EPARCHIA- w straożytności greckiej i rzymskiej nazwa prowincji lub kolonii. W kościele grecko- wschodnim oznacza diecezję
EPISKOPAT- godność i władza biskupia, albo też nazwa ogółu biskupów danego kościoła
EWANGELIA- (gr. euangelion dobra nowina) 1)poglądy i nauki Jezusa zawarte w czterech ewangeliach spisanych 2)ta część mszy w czasie której celebrans lub diakon czyta lub śpiewa tekst przygotowany na dany dzień.
FATWA- albo FATW (arab.) oficjalne orzeczenie prawne, dotyczące spraw kultu lub jakiejś sytuacji prawnej dostępne ajatollahom i wielkim muftim. Ostateczne postanowienie lub wyrok.
FILIOQUE- łac. „I z syna” Formuła wprowadzona przez kościół łaciński do wyznania wiary. Duch święty pochodzi z Ojca i z Syna. F. Stało się powodem konfliktu doktrynalnego między Rzymem i Konstantynopolem. Kościół bizantyjski potępił używania pojęcia F. W symbolach wiary w 867. Odrzucenie F. I nie uznanie zwierzchnictwa papieża były głównymi powodami ostatecznego oddzielenia kościołów wschodnich od zachodniego chrześcijaństwa.
GNOZA- 1)wiedza tajemna, dostępna tylko wybranym, mająca stanowić środek do zbawienia. Sposób myślenia i filozofowania religijno- mistycznego oparty na platonizmie, żydowskich i chrześcijańskich księgach sakralnych. 2) w sensie nieortodoksyjnym oznacza wciąż od nowa rodzącą się w historii postawę dla chrześcijaństwa i określoną postawę. Gnostyczne fundamenty : zaprzeczenie konkretnej danej rzeczywistości,
GREKOKATOLICYZM- prawosławni na ziemiach polskich, którzy w wyniku unii brzeskiej (1596) przeszli na katolicyzm z zachowanie obrządku wschodniego.
GUM- duchowny nauczyciel i mistrz, który ma uczniom wskazać drogę, a nie propagować swe nauki.
HALACHA- prawo żydowskie, Talmud jest zbiorem halach
HEREZJA- (gr. wybór) ruch społeczno- religijny polegający na odstępstwie od oficjalnej doktryny kościelnej. Potocznie pogląd odbiegający od poglądów ogólnie przyjętych, zbyt śmiała teza.
HIDŻRA- emigracja Mahometa z Mekki do Medyny w 622 roku. Data przyjęta przez Arabów za początek ery muzułmańskiej.
HIERARCHIA KOŚCIELNA- wyodrębniony układ jakichś elementów, zwłaszcza stanowisk politycznych, wojskowych, kościelnych uporządkowanych w relacji wyższości- niższości, za pomocą określonego kryterium. Hierarchia w kościele katolickim: papież, kolegium kardynalskie, sekretariat stanu (dwie sekcje), kongregacje (9 zgromadzeń, odpowiedniki świeckich ministerstw), kuria, synod. Hierarchia święceń: arcybiskup i biskup, prezbiter, diakon, proboszcz i kapelan (w określonym środowisku), wikariusz.
HIPOSTAZA- 1) (gr. substancja) substancjalna natura lub rzeczywistość będąca podstawą innej rzeczywistości. Bóg jako trzy hipostazy w jednej naturze, Chrystus jako dwie natury w jednej hipostazie.2)oznacza pojęcia ogólne (tzw. Powszechniki, uniwersalia) mające rzekomo odpowiedniki w rzeczywistości przedmiotowej. Może też oznaczać realne przedmioty ogólne np. człowiek w ogóle. Przypisywanie realnego istnienia obiektom idealnym np. dobro.
IDŻMA- (arab.) zgoda gmin wyrażona przez znawców prawa stojąca na straży jednolitości dogmatycznej w sprawach wiary.
IKONA- w sztuce bizantyjskiej i wschodnio- chrześcijańskiej obraz sakralny wyobrażający postacie świętych, symboliczne sceny biblijne i liturgiczne. Ikona traktowana jako święty obraz jest środkiem który przez modlitwę umożliwia łączność człowieka z bogiem.
IMAM- (arab.) przywódca duchowy. Wśród szyitów wybierany przez społeczność muzułmanów. Jako duchowny prowadzący modlitwę w meczecie, a przez sunnitów uzyskuje godność poprzez „naznaczenie boskie” stając się teologiem i uczonym.
ISLAM- (arab. aslama)- posłuszeństwo
KAHAŁ- zarząd gminy żydowskiej. Jako autonomiczna organizacja ukształtował się w XIV wieku.
KALIFAT- (arab. następca, namiestnik) muzułmańska organizacja polityczno- społeczna której przewodzi kalif, utworzona po śmierci Mahometa.
KARAIZM- Chrystus i Mahomet uznawani za proroków- odłam judaizmu powstały w VIII wieku wśród żydów Mezopotamii. Twórcą był Aman ben Dawid. Uznawał wyłącznie autorytet Tory, odrzucając Talmud. Karaizm przyjęły niektóre plemiona tureckie. Odrzuca istnienie bar micwa.
KARMAN- (sanskr.) jedno z podstawowych pojęć filozofii i religii oznaczające sumę uczynków spełnionych w okresie egzystencji istoty żywej decydująca o charakterze następnego wcielenia w łańcuchu sansary. Dzielenie fil. I uczynków i ich konsekwencje, stała zasada przyczyn i konsekwencji.
KARMAN- działanie pozostawiające ślad w psychice działającego i kształtujące jego los w tym i przyszłych wcieleniach. Tylko działanie oświeconych buddów jest wolne od zła.
KASZRUT- przepisy dotyczące pokarmów (pokarmy czyste czyli koszerne)
KATOLIKOS- kościelny tytuł honorowy patriarchów wschodnich kościołów :armeńskiego, nestoriańskiego i gruzińskiego
KONFESJA- chrześcijańskie wyznanie wiary lub przedsionek przed grobem męczennika, znajdującym się za ołtarzem głównym lub grobowiec męczennika z jego relikwiami wewnątrz kościoła lub ozdobna obudowa grobu męczennika.
KONGREGACJA- 1)zgromadzenie zakonne 2) komisje kardynalskie w kurii rzymskiej 3)ważniejsze zjazdy duchownych zakonnych 4)szereg klasztorów stanowiących jedność organizacyjną
KONSYSTORZ- rada stojąca na czele diecezji lub Kościoła
KONWERSJA- w chrześcijaństwie zmiana wyznania, w terminologii katolickiej pojęcie zawęża się do nawrócenia.
KOŚCIÓŁ LOKALNY- partykularny, Sobór Watykański II uznał go za kościół zarządzany przez biskupa. Kościoły lokalne są wyrazem jedności.
KOŚCIOŁY WSCHODNIE- są to kościoły prawosławne
KULT- (łac. cultus uprawa, pielęgnacja) termin w teologii oznaczający cześć religijną oddawaną bogu.
MAJE- (sanskr.) złudzenie, iluzje
MARIAWITYZM- mariawici to grupa wyznaniowa w obrębie polskiego katolicyzmu założona w 1893 przez F. Kozłowską. Posiada odrębność liturgiczną i organizacyjną.
MESJASZ- (hebr. Masziach, gr.Messias) pojęcie znane wielu religiom, idealny władca przyszłości, wybawiciel zesłany przez bóstwo. Mesjasz jest głównym wątkiem judaizmu, ale i wielu innych religii. Wiara w nadejście zbawiciela i wprowadzenie bardziej sprawiedliwego porządku świata jest nadzieją dla uciśnionych i inspiruje ruchy mesjanistyczne w różnych częściach Trzeciego Świata. Pojęcie to pochodzi z języka hebrajskiego.
METANOIA- (gr. przemiana myśli, zmiana usposobienia) nawrócenie, zwrócenie się do boga, odnosi się do przejawów wewnętrznych i zewnętrznych.
MICWA- przykazanie, nakaz biblijny
MICWOT- przykazania l.mn. od micwa
MIZRACH- wschód, tabliczka która wskazuje Jerozolimę
MOKSZA (MUKTI)- (sanskr.) w hinduskim systemie filozoficznym wyzwolenie, stanowiące etyczny cel człowieka. Polega na oswobodzeniu pierwiastka duchowego z więzów materii i zapobiega ponownym narodzinom.
MONOLATRIA i HENOTEIZM- czczą i uznają jednego Boga, ale nie wykluczają w przeciwieństwie do monteizmu istnienia innych bóstw.
MONOFIZYTYZM- doktryna teologiczna powstała w V wieku, w Konstantynopolu, uznająca istnienie w Jezusie tylko natury boskiej. Potępiona przez sobór w Chalcedonie. Przetrwała w kościele koptyjskim i etiopskim.
MONOTEIZM- wiara w jednego Boga, pochodzi od greckich słów mono i theos (bóg)
MONOTELETYZM- herezja głosząca że Chrystusowi mimo że miał ludzką naturę brak było ludzkiej woli, miał tylko jedną –boską wolę.
NESTORIANIZM- chrześcijańska doktryna teologiczna propagowana w V wieku przez Nestoriusza, teologa szkoły katechetycznej w Antiochii. Przyjmuje istnienie w Chrystusie dwóch osób- boskiej i ludzkiej. Potępiona na soborze efeskim (431), stanowi obecnie podstawę kościoła chaldejskiego.
NIRWANA- (sanskr.) podstawowe pojęcie religii i filozofii hinduskiej i buddyzmu, oznacza „zgaśnięcie”, stan w którym następuje zanik bytu indywidualnego, pragnień i pożądań. Według HINAJANY uniemożliwia ponowne narodziny.. Oświecenie, zanik wszelkiej niewiedzy.
OBRZĄDEK- 1)ryt, wśród kościołów wschodnich oznacza nie tylko różnice w liturgii ale także sposób życia poszczególnych kościołów , ich szczególną duchowość i urządzenia prawne. Synonim tradycji kościelnej. 2)odrębny sposób wykonywania liturgii wewnątrz jednego wyznania. Sposób sprawowania obrzędów religijnych.
ORTODOKSJA- (gr.) Prawowierność, uznawanie wszystkich tez danej religii i ścisłe przestrzeganie jej nakazów. Zgodność z dogmatami, doktryną. Po schizmie wschodniej nazwę przyjęły kościoły wschodnie.
PANTEON- w religiach politeistycznych ogół bogów danej religii zazwyczaj powiązanych ze sobą związkami hierarchicznej zależności i pokrewieństwem. W starożytnej Grecji i Rzymie świątynia poświęcona wszystkim bogom.
PAŃSTWO KOŚCIELNE- średniowieczne państwo w środkowych Włoszech ze stolicą w Rzymie. Powstało w wyniku nadania papiestwu w 754 i 756 przez Pepina Małego dawnych ziem bizantyjskich. Zależne od Franków, a następnie od cesarzy rzymskich. 1859-60 wszystkie prowincje weszły w skład Królestwa Włoch, rząd uznał suwerenną władzę papieża w obrębie Watykanu.
PANTEIZM- siła bezosobowa tkwiąca w przyrodzie, a niekiedy tożsama z nią
PAPIEŻ- od VI wieku tytuł biskupów rzymskich, najwyższy zwierzchnik kościoła rzymskokatolickiego. Jego władza ma charakter absolutny, dziś jednak jest ograniczona na rzecz zasady kolegialności ( synod biskupów).
PATRIARCHAT- (gr. patriarchos- pierwszy z przodków) we wczesnym chrześcijaństwie tytuł patriarchy nosili biskupi Aleksandrii, Rzymu, Jerozolimy, Antiochii, Konstantynopola. W kościołach wschodnich jednostka administracyjna zarządzana przez patriarchę (najwyższa godność duchowna). Np. kościół autokefaliczny z patriarchą na czele : terytorium na którym sprawuje on swoją władzę i ma siedzibę, tytuł honorowy.
POLITEIZM- wiara w wielu bogów, forma religii uznająca istnienie wielu bogów. Bogowie ci są niezależni, z reguły posiadają własny, odrębny kult. Od greckiego poli i theos.
PRAWOSŁAWIE- (gr. orthodoxis- prawowierność) ogół kościołów wschodnich, autokefalicznych po 1054 odłączonych od Rzymu. Każdy kościół jest niezależny ale utrzymują kolegialność i honorowy prymat
PREDYSTYNACJA- teoria religijno- filozoficzna według której pośmiertne losy człowieka – zbawienie lub potępienie- są od niego niezależne, ustalone odwiecznie przez bóstwo. Związana z zagadnieniami wolnej woli człowieka i łaski bożej. W chrześcijaństwie występuje najbardziej zdecydowanie w kalwinizmie.
PROFANUM- od łacińskiego pro (przed) fanum (okrąg poświęcony). Sfera tego co świeckie, przeciwieństwo sacrum. Sfera doświadczeń naturalnych w przeciwieństwie do sfery nadprzyrodzonej.
PROZELITYZM- dążenie do pozyskania nowych wyznawców, występuje głównie w religiach uniwersalistycznych. W judaizmie nawrócenie się na judaizm. Gorliwość przejawiająca się w szerzeniu wiary.
PURUSZARTHA- (sanskr.) hinduski termin filozoficzny oznaczający inteligencję pobudzająca twórcze siły świata, pierwiastek duchowym dusza jednostkowa, pierwiastek męski w odróżnieniu od żeńskiej prakriti. „purusza” dosłownie znaczy pierwotny, wieczny element.
RABIN- początkowo znawca Talmudu, egzegeta Pisma Świętego w judaizmie; od średniowiecza też wybierany urzędnik gminy i duszpasterz. Funkcjonariusz gminy
RELIGIJNOŚĆ- przeżycie religijne wraz z jego zewnętrznymi przejawami. Część składowa religii będąca jej stroną wewnętrzną (pobożność). Strona subiektywna, podmiotowa religii.
RELIGIA- zespół wierzeń dotyczących świata, ludzkości i człowieka (doktryna religijna), związanych z nimi zachowań (kult religijny) oraz form organizacji społecznej (instytucji religijnych)
RELIGIOZNASTWO- nauka o religiach, badanie religii jako zjawiska społeczno- kulturowego, badanie prawidłowości powstawania, rozwoju i zaniku religii. Obejmuje głównie religii ogólne, historię, socjologię i psychologię religii. Nauka empiryczna, opisowa, nie zajmuje się kwestią istnienia boga.
RYTUAŁ- od łacińskiego- rytalis. Zespół czynności będących ustaloną formą zewnętrzną aktu, obrzędu, ceremonii. Ustaloną forma zabiegów magicznych lub praktyk religijnych. Każde czynność ,która przebiega jest ustalona przez ceremoniał.
SACRUM- wartość typowa religijna nie dająca się zdefiniować, uznawana za najwyższą, decydującą o ludzkim losie. Pojęcie to występuje w różnych religiach i ma różne znaczenia. W religiach monoteistycznych utożsamiane z bóstwem, w politeistycznych z panteonem. Może być bytem osobowym lub bezosobowym, duchowym lub materialnym.
SAKRAMENT- (łac. sacramentum) wiara, wyznanie wiary, obrzęd religijny. Znak widzialny, zewnętrzny, niewidzialnej, wewnętrznej łaski bożej.
SANGHA- buddyjska wspólnota
SANHEDRYN- najwyższa władza religijna w judaizmie
SANSARA- (sanskr.) w religii i filozofii hinduskiej wędrówka dusz, przechodzenie przez różne stany (ciało ludzkie, zwierzęce lub reślinne), zależnie od jakości uczynków w poprzednim życiu; całkowite oddzielenie duszy od materii następuje po wyzwoleniu się z sansary i osiągnięcia miejsca wiecznego pokoju.
SCHIZMA- organizacyjne oddzielenie się od religii od dotychczasowej organizacji kościelnej. Głównie na tle rozbieżności społeczno- politycznych. W chrześcijaństwie oddzielenie się kościoła prawosławnego. Schizma wschodnia rozłączyła wspólnotę chrześcijańską w 1054, nie miało to pierwotnie związku z różnicami doktrynalnymi.
SEKTA- 1)grupa społ. charakteryzująca się izolacją świadomościową, zespołem norm zachowania się członków, silnie akcentowaną rolą przywódcy. Pełni rolę jedynej więzi społ. wobec swych członków nie wolnej od fanatyzmu. 2)niewielka grupa wyznaniowa wyodrębniona w wyniku protestu religijnego przeciwko sformalizowanej macierzystej organizacji kościelnej.
SOBOROWOŚĆ- powszechność. Wolny przekład greckiego „kościelność”= zbieranie, łączenie, jedność; w teologii prawosławnej stanowi odwrotność rzymskiej koncepcji jednoosobowej władzy papiestwa.
SOBÓR- zgromadzenie głównie biskupów, zwoływane w celu omówienia spraw kościoła, podjęcia jakichś decyzji. Sobór powszechny to zebranie reprezentantów całego kościoła, zwołane, kierowane i zatwierdzane przez papieża. Sobór powszechny z papieżem zgodnie z doktryną ma najwyższą władzę w kościele, jest nieomylny w sprawach wiary.
Stała rada biskupów przy patriarsze autokefalicznym. Kościół katedralny.
STAROKATOLICYZM- katolicka grupa wyznaniowa powstała w 1871 jako opozycja wobec ogłoszenia dogmatu o nieomylności papieża na I Soborze Watykańskim. Kościoły starokatolickie tworzą Unię Utrechecką Kościołów Starokatolickich.
STAROOBRZĘDOWCY- zwani też „raskolnikami”. Ruch religijno- społeczny w Rosji XVII skierowany przeciwko oficjalnemu prawosławiu, wywołany reformą nikoniańską (zmiana tekstów liturgicznych, innowacja w obrzędach). Ruch stał się ujściem dla opozycji religijnej i politycznej. Raskolnicy brali udział w powstaniu Pugaczowa.
STOLICA APOSTOLSKA- w kościele katolickim siedziba papieża (Watykan), również religijna władza zwierzchnia papieża. Stolica Apostolska stanowi osobny podmiot prawa międzynarodowego/
SUKCESJA APOSTOLSKA- ciągle następstwo biskupów począwszy od apostołów. Nieprzerwany łańcuch , prezentuje ciągłość wiary, władzy
SYNAGOGA- dom modlitwy, bożnica. Świątynia żydowska w średniowieczu także siedziba kahały. Miejsce kultu publicznego gminy żydowskiej, głównym jej miejscem jest święta arka (aronha-kodesz) i nisza ze zwojami tory. Odrębne pomieszczenie dla kobiet.
SYNKRETYZM- (gr.) łączenie w jedną całość różnych, nawet wzajemnie sprzecznych poglądów religijnych, filozoficznych, społecznych i innych. Doktryny powstałe w ten sposób lecz o większym stopniu spójności określa się mianem eklektyzmu.
SYNOD- w kościele katolickim zjazd duchowieństwa poszczególnych jednostek administracyjnych (diecezji, metropolii) lub kraju. W protestantyzmie zwierzchnia władza duchowna kraju. W prawosławiu główna władza kościelna, organ doradczy patriarchy.
SZABAT- (zach. Słońca w piątek), siódmy dzień tygodnia w który Bóg odpoczywał po stworzeniu świata
SZARIA- (arab.) ew. szariat. Muzułmańskie prawo religijne zawarte w Koranie, regulujące stosunki w społeczności muzułmańskiej. Oparte też na tradycji
SZEHADA- muzułmańskie wyznanie wiary
TABU- występuje w religiach prymitywnych, utrzymuje dystans wobec sacrum, odpycha i przez to chroni swą siłę. Rodzaj zakazu stykania się z pewnymi przedmiotami, osobami, zwierzętami lub dokonywania pewnych czynności. Naruszenie tego zakazu miało powodować nieszczęście. Tabu to też przedmiot, człowiek, zwierze, czy czynności objęte takim zakazem. Przenośnie nietykalna święość.
TALMUD- zbiór tradycyjnych praw judaizmu, uzupełniający Stary Testament, spisane ustne nauki rabinów w III w.p.n.e. w języku aramejskim w Palestynie i Babilonie. Miszna- nauka wyjaśniająca Torę , bemen- dalsze objawienia.
TEIZM- wyobrażenie boga osobowego, Bóg stwórca, który nieustannie interweniuje w świecie
TESZUWA- skrucha, powrót do Boga., uświadomienie sobie własnej małości
TETRAGRAM- hebrajska nazwa boga ,złożona z czterech spółgłosek :j,h,w,h, które początkowo czytano Jehowa a potem Jahwe
TORA- (hebr. prawo, nauka) 1)pierwotnie oznaczał nauczanie wyrażane przez kapłanów żydowskich i proroków poglądów które dostali bezpośrednio od boga. Potem oznaczał prawo wynikające z Pięcioksięgu , a mające obowiązywać jako pochodzące od Jahwe wszystkich żydów. 2)zwoje pergaminu lub innego materiału na których spisany jest pięcioksiąg
TRIRATNA- (sanskr.) buddyjski trójklejnot oznaczający Buddę, jego naukę i gminę lub zakon, podobnie w dżinizmie: należytą wiarę, należyte poznanie, należyty sposób życia. Trzy klejnoty ,schronienie Budda, Dharma, Sengha.
TRIUMURTI- trójka bogów hinduskich Brahma, Wisznu, Siwy
UMMA- (arab, matka) określenie wspólnoty muzułmańskie
USPRAWIOEDLIWIANIE PRZEZ WIARĘ- (sola fide= tylko przez wiarę) człowiek jest usprawiedliwiony wobec boga przez wiarę w zbawienie przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Dobre uczynki traktowane są jako owoc tej wiary i kryterium jej autentyczności. Źródłem usprawiedliwienia czyli darowania człowiekowi jego przewinień jest sama wiara, dar łaski, polegająca na ufności w miłosierdzie Boga. Za jej przyczyną człowiek nie przestając być grzesznym, jest również usprawiedliwiony w oczach boga. Luter sola fide, sola gratia- tylko wiara, tylko łaska.
WARNA- (dosł. Barwa) kasta brahmini (kapłani), bszatnijowie (wojownicy), wejszowie (rzemieślnicy), siudhowie (służący)
WŁADYKA- używane w słowiańskich kościołach prawosławnych tytuł honorowy w ogólności hierarchów .
ZEN- (jap.) sekta buddyzmu japońskiego, przeniesiona z Chin do Japonii w XII wieku, za środek osiągnięcia zespolenia z Buddą uważała medytację i kontemplację.