"Ballady i romanse" - A. Mickiewicz.
"Ballady i romanse"
Zawarto w nich romantyczne założenia:
- Gatunek
- Fabuła oparta na wierzeniach ludowych
- Bohaterowie :widma (Lilije, Romantyczność), rusałki (Świtezianka), diabły i duchy (Pani Twardowska)
- Nadprzyrodzone wydarzenia
- Fantastyka, tajemniczość atmosfera grozy
Trzy podstawowe elementy występujące w balladach:
- Człowiek (ludowość)
- Natura (przyroda i prawa nią rządzące)
- Historia (prawda w ludowych podaniach)
ŚWITEŹ
Dedykowana Michałowi Werzeszczace, bratu ukochanej Mickiewicza- Maryli Wereszczakówny
Zawiera ramową kompozycję utworu
Człowiek:
- Pan na Płużynach symbolizuje myślenie oświeceniowe:
"Pan na Płużynach, którego pradziady
były Świtezi dziedzice
Z dawna przemyślał i zasięgał rady
Jak te zbadać tajemnice"
- Dziewczyna jest łącznikiem pomiędzy dwoma światami, przywołuje historię
Historia:
- Wyprawa Mendoga na Nowogród, przez opowieść łączy się przeszłość z teraźniejszością
Natura:
Natura jest jednością z dobrymi ludźmi
- Pierwiastek boski- natura pokierowana do działania przez boga:
"Takeśmy uszły schańbienia i rzezi
Widzisz to ziele dokoła
To są małżonki i córy Świtezi
Które Bóg przemienił w zioła"
- Motyw historii krzyżuje się z motywem natury (ziele- historia mieszkanek Świtezi, narzędzie kary- natura)
"Kto tylko ściągnął do głębini ramię
Tak straszna jest kwiatów władza
Że go natychmiast choroba wyłamie
I śmierć gwałtowna ugadza"
POWRÓT TATY
Topos rodziny ziemiańskiej, wzorzec chrześcijański
Pojawiają się dzieci- dobre, niewinne, przypisane Bogu
Funkcja oczyszczająca literatury (z Arystotelesa katharzis- bohaterowie nie mogą być nieokreśleni, wzbudzają litość i trwogę
Brak głębi
RYBKA
Nie ma historii
Człowiek:
- Sługa pochodzi z ludu, uosabia romantyczne zrozumienie, nie stara się zgłębiać ani zapanować nad zjawiskami
- Krysia stanowi jedność z naturą, przemienia się w rybę i syrenę
"Wtem rybią łuskę odwinie
Spojrzy dziewicy oczyma
Z głowy jasny włos wypłynie
Szyjka cieniuchna się wzdyma"
Natura:
- Pomaga Krysi
- Jest karzącą ręką sprawiedliwości dla pani i pana
PANI TWARDOWSKA
Brak głębi
Humorystyczna
Ingerencja świata duchowego w ludzki poprzez diabła
Ludowe wyobrażenie diabła
"Nos jak haczyk, kurzą nogę
I krogulcze ma paznokcie"
Twardowski łącznikiem pomiędzy światami
Twardowska-kobieta jako antidotum
UCIECZKA
Powstała w latach 1830-31, nie weszła do ballad
Występują dwa światy: ludzki (dziewczyna) i duchowy (narzeczony), łącznikiem pomiędzy nimi jest czarownica
Następuje załamanie motywu świata duchowego: mroczny, ani dobry ani zły, kochanek jest upiorem
"Panna słyszy dźwięk podkowy
Brytan jakby głosu nie miał
Zawył z cicha i oniemiał"
Natura współgra z ludzkim światem, wydarzeniami i uczuciami
W większości ballad występuje etos młodej dziewczyny dotkniętej przez świat zmysłowy, albo ona go przedstawia (Świteź), albo on do niej przychodzi (Romantyczność, Rybka, Ucieczka).
LILIE:
Żona zabiła męża,(bo gdy ten był na wojnie zdradziła go)
Sadzi lilie na jego grobie
Kobieta spotyka się z pustelnikiem prosi o wymierzenie jej karty
Dzieci czekają na powrót ojca, gdy te długo się nie zjawia zapominają o nim.
Bracia zamordowanego wracają z wojny
Zakochują się w bratowej
Kobieta znowu ucieka się do spotkania z pustelnikiem, który proponuje jej ożywienie męża
Kobieta kategorycznie się nie zgadza, więc pustelnik proponuje jej poślubienie jednego z braci zamordowanego
Kobieta nie wie, na którego ma się zdecydować
Pustelnik radzi jej żeby wybrała tego, który uplecie dla niej ładniejszy wianek
Kobieta wybiera wianek starszego brata
Młodszy walczy o ukochaną kobietę i mówi, że starszy brat zerwał kwiaty na jej wianek z grobu jej męża,dochodzi do bratobójczej walki
Przychodzi widmo męża, który potępia żonę i braci
Kaplica zostaje zrównana z ziemią a na jej miejscu wyrastają lilie.
LILIJE
Powstała na podstawie ludowej pieśni ( w niej nie było ocen moralnych i aspektów psychologicznych)
Historia:
- Czas jest określony (wyprawa Bolesława Chrobrego), jest tylko tłem, nie sprawia żadnej funkcji
Człowiek:
- Występują zbudowane psychologicznie postacie]
- Pustelnik- uosabia wierzenia, symbol mądrości ludowej i moralności, łączy dwa światy
- Ludowe przekonanie o nieuniknionej karze za winy
"Nie masz zbrodni bez kary"
- Akcja na pograniczu dwóch światów: zbrodnia w ziemskim, kara w pozaziemskim
- Ingerencja duchów w sprawy doczesne
Natura:
- Pełna tajemniczych znaków, lilie miały ukryć zbrodnię, stały się jej dowodem
- Zjawiska odzwierciedlają przeżycia bohaterów
"Męża zbójczyni, żona
Bieży przez łąki i knieje
...Ciemno, wietrzno ponuro
Wrona gdzieniegdzie kracze
I puchają puchacze"