Samobójstwo jako współczesny problem społeczny

Samobójstwo jest zjawiskiem budzącym wiele kontrowersji i emocji. Stanowi przedmiot zainteresowania pedagogów, psychologów, lekarzy, kryminologów, socjologów oraz teologów i filozofów. Jest aktem woli sprzecznych sprzecznym z podstawowym, pierwszym prawem biologicznym, wynikającym z popędu samozachowawczego, czyli prawe m zachowania życia. Decyzja o samobójstwie niezależnie czy wynika z trudnej sytuacji życiowej, czy z choroby psychicznej np. schizofrenii, jest aktem woli pojmowanym w ramach świadomości życia, a nie śmierci.
Samobójstwo należy do takich negatywnych zjawisk, których obecność odczuwa się coraz dotkliwiej w miarę rozwoju społecznego . Biorąc pod uwagę, że jedynym z największych czynników składających się na postęp społeczny jest zacieśnianie i pogłębianie stosunków międzyludzkich wszelkie zaburzenia w zachowaniu, brak osoby bliskiej, brak chęci i umiejętności rozumienia sytuacji trudnych, ewentualnie ich lekceważenie może decydować o życiu lub śmierci człowieka.
Samobójstwo jest symptomem problemów, sytuacji i tendencji, których nie potrafimy odpowiednio rozpoznać i rozwiązać. Za samobójstwem kryją się problemy ludzi słabych psychicznie; są to problemy zawsze aktualne takie jak: poczucie własnej wartości, wiara, sens i cel istnienia. Odpowiedź na nie można znaleźć chociażby w części, w silnej hierarchii wartości, w chęci życia, w głębokiej sile pokonywania różnych trudności, w poczuciu posiadania wsparcia i bezpieczeństwa, jakie może dać rodzina lub osoba bliska. Dlatego osoby o silnych predyspozycjach duchowych, emocjonalnych i psychologicznych są lepiej przygotowane do przeżywania trudności i wszelkich przeciwności losu. Społeczeństwu potrzebne jest podejście praktyczne, czyli takie, które z góry przygotowuje nas na to co może się stać. Nadal w wielu środowiskach samobójstwo i śmierć pozostaje tematem tabu. Śmierć poprzez samobójstwo wpływa na innych, kształtuje ich postawy, pogłębia klęski lub tworzy nowe nadzieje rozbudzając aspiracje życiowe .
Nieustannie rozwijające się życie społeczne stawie przed pedagogami, psychologami, lekarzami, kryminologami poważne zadanie coraz lepszego wyjaśniania przyczyn prowadzących do samobójstwa, często bardzo skomplikowanych do ustalenia, gdyż tkwią one w środowisku rodzinnym nie zawsze lojalnym wobec osób badających to środowisko.
Samobójstwo należy do tych zjawisk społecznych, w które uwikłanych jest wiele osób we współczesnym świecie zarówno młodych, jak i dojrzałych wciąż szukających pomocy. Należy zwrócić uwagę na konieczność wnikliwego poznania drugiej osoby. W tym celu niezbędnym jest posiadanie wiedzy i umiejętności rozpoznania oznak zagrożenia samobójstwem jak na nie właściwie reagować i gdzie szukać.
Motywacje samobójstwa charakteryzuje świadomość i dobrowolność podjęcia decyzji pozbawienia życia. Dobiera się wtedy takie środki i takie okoliczności, które warunkują powodzenie tego czynu. Są jednak samobójstwa, w których nie ma takiego jasnego przekonania i takiej wyraźnej intencji.
Samobójstwo nie jest zjawiskiem jednolitym. Możemy wyodrębnić różne typy samobójstw biorąc pod uwagę motywację, stopień uświadomienia sobie tego, że podjęte działanie jest aktem zagrażającym życiu .
Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje samobójstw:
1. samobójstwo egoistyczne- będące wynikiem zbyt słabej integracji jednostki z grupą i społecznością.
2. samobójstwo altruistyczne- będące skutkiem zbyt silnej integracji ze środowiskiem, zbyt silnej identyfikacji z celami, interesami i oczekiwaniami grupy, zbyt daleko posuniętej socjalizacji.
3. samobójstwo anoniczne- będące przejawem zakłócenia ładu społecznego, wskaźnikiem jego rozregulowania, sytuacji w której zachowania jednostki są w zbyt małym stopniu kontrolowane i stymulowane przez społeczeństwo. Inaczej mówiąc, jest to sytuacja dezintegracji społecznej, której efektem, a tym samym wskaźnikiem, jest m.in. narastanie samobójstw.
4. samobójstwo fatalistyczne- związane z sytuacją jednostkową. Jest to samobójstwo człowieka znajdującego się w sytuacji tragicznej .
Każda próba samobójcza ma również cechy wspólne. Są to m.in.: wspólny cel, zadanie, bodziec, stresom, stan emocjonalny, wewnętrzna postawa, stan poznawczy, rodzaj działania, forma interpersonalnego komunikowania oraz przyczyna .
Szukając przyczyn powstawania prób samobójczych oraz popełnienia samobójstw przez młodzież należy zwrócić uwagę na cechy interpersonalne, rodzinne oraz psychospołeczne:
Strata i odosobnienie. Powodem, dla którego młody człowiek myśli o samobójstwie lub je popełnia może być utrata jednego z rodziców na skutek śmierci, separacji czy rozwodu. Przyczyną może być także niespełniona miłość czy utrata przyjaciela. Śmierć lub rozwód rodziców a także utrata przyjaźni zmieniają całkowicie życie młodego człowieka, pojawia się gniew i żal; młody człowiek może wówczas stracić nad sobą kontrolę.
Rodziny dysfunkcjonalne i zdezintegrowane. Zwiększenie ryzykiem samobójstwa mogą wywołać takie czynniki jak: brak więzi emocjonalnej z rodzicami, dorastanie w rodzinie z jednym rodzicem, brak doświadczenia i umiejętności rodziców sferze wychowawczej. Na samobójstwo dziecka może przyczynić się często przemoc w rodzinie, molestowanie seksualne, rodzina, w której dzieci pochodzą z różnych związków małżeńskich, które mogą cechować się nienawiścią, niekonsekwencją i zamieszaniem w interakcjach między swymi członkami.
Słabe umiejętności komunikacji. Młodzi ludzie dorastający w rodzinie dysfunkcyjnej często nie4 mają wzoru właściwego porozumiewania się, nie umieją wyrazić własnych uczuć, strapienia i rozpaczy, izolują się, co może prowadzić do zachowań autodestruktywnych.
Słabe lub dobre wyniki w nauce. Złe postępy często są przyczyną obwiniania się, niepowodzeń negatywnych myśli o przyszłości. Także dzieci, które osiągają bardzo dobre wyniki w szkole, wytężające wszystkie swoje siły mogą być obciążone ryzykiem samobójstwa. Perfekcjonizm i konieczność sprostania wysokim oczekiwaniom są cechami charakterystycznymi wielu utalentowanych młodych ludzi podejmujących próbę samobójczą.
Katastroficzny pogląd na świat. Spostrzeganie świata przez młodych ludzi jako wrogiego, nieprzewidywalnego oraz niebezpiecznego. Wizja takiego świata utwierdzona jest pod wpływem zagrożeń związanych z rasizmem, AIDS, konfliktami lokalnymi, przemocą, biedą i ubóstwem. Większość ludzi młodych tego powodu odczuwa rozpacz i brak nadziei, stając się potencjalnymi ofiarami kryzysu samobójczego.
Samobójstwa seryjne. Samobójstwo seryjne to pozbawianie się życia naśladujące lub następujące w reakcji na samobójstwo kogoś innego. Może być ono także reakcja na program telewizyjny lub filmy, który obrazuje samobójstwo nastolatka.
Przyczyny powstawania prób samobójczych oraz popełniania samobójstwa przez młodzież, ze względu na cechy osobowości i sylwetkę psychiczną.
Poczucie nadziei i depresja. Poczucie braku nadziei, jeden z elementów depresji, pozwala przewidzieć powstanie stanów psychicznych, wiodących niektórych młodych ludzi do zachowań autodestrukcyjnych. Zaburzenia lękowe, zachowania obsesyjno-kompulsyjne, wrogość czy psychozy także przyczyniaja się do przypadków samobójstw dzieci i młodzieży.
Impulsywność skłonność do podejmowania działań ryzykownych. Próby samobójcze nastolatków mogą być impulsywnymi reakcjami na autodestrukcyjne działania kogoś innego. Impulsywność wiąże się z podejmowaniem działań ryzykownych. Zachowania impulsywne czy ryzykowne występują w wieku młodzieńczym, pozwalają młodym ludziom poddać próbie swój lęk przed śmiercią wobec typowego dla osób w tym wieku poczucia nieśmiertelności.
Samotność izolacja. Osoby mające problemy w kontaktach ze swoimi rówieśnikami i wykazujące dużą wrażliwość na odrzucenie są podatne na samobójstwo. Nastolatki w okresie, dla którego charakterystyczne jest rozwijanie więzi społecznych, często czują się niepotrzebne i niezauważane, a te właśnie uczucia często prowadzą do kryzysu samobójczego.
Obraz samego siebie. Niska samoocena, słaby wygląd, poczucie bezwartościowości, słabe zrozumienie samego siebie to typowe cechy, skłaniające młodzież do podejmowania zamiarów samobójczych.
Błędny sposób myślenia i irracjonalne przekonania. Wzorce myślenia takie jak, np.: zwężenie myślenia, czyli niezdolność do zauważania różnych możliwości rozwiązania problemu; sztywność myślenia, czyli sztywny sposób odbierania otoczenia i reagowania na nie ogranicza zdolność radzenia sobie ze stresem; zniekształcenie myślenia, przecenianie wielkości i niemożności rozwiązania problemu .
Natomiast z pośród przyczyn popełniania samobójstwa przez osoby starsze można wymienić:
Samobójstwo w starszym wieku jako kontynuacja dawnych problemów. Samobójstwo w starszym wieku jest głęboko osadzone w biografii. Nierozwiązane problemy trwające nieraz całe życie stają się podstawą samobójstwa w wieku starszym. Sięgają, bowiem korzeniami do dzieciństwa.
Poczucie samotności. Często samobójstwa starszych związane są z poczuciem samotności. Stracili oni bliskich i w dalszym ciągu tracą, krąg przyjaciół i krewnych zmniejsza się. Niekiedy zmiany fizyczne utrudniają starszej osobie uczestnictwo w życiu towarzyskim. Następuje strata ze współpracownikami i podwładnymi z chwilą przejścia na emeryturę. Takie czynniki mogą prowadzić do bezczynności i braku inicjatywy.
Obniżenie poczucia własnej wartości. Wspominanie własnych klęsk, niepowodzeń i rozczarowań, wrażenie pustki i bezużyteczności, może obniżyć poczucie własnej wartości.
Depresja. Może być wynikiem nieprawidłowego oceniania własnego życia, nieumiejętności zmagania się z osobistymi, materialnymi i społecznymi stresami a także negatywnym doświadczeniem życiowym. Starsi ludzie, którzy w ciągu swojego życia doświadczyli śmierci osób kochanych, fizycznych chorób oraz problemów w relacjach personalnych częściej cierpią na depresję, która w starości jest szczególnie niebezpieczna i prowadzi do samobójstwa.
Maltretowanie. Znęcanie nad osobami starszymi, przemoc, zaniedbywania oraz różne formy zaniedbywania może doprowadzić do śmierci jak i przyczyniać się do powstania różnych chorób psychicznych. Wyzwala zachowanie autodestrukcyjne. Sprawcami przemocy najczęściej są członkowie rodzin lub opiekunowie .
Coraz częściej spotykamy się z osobami, których własne życie jest pozbawione sensu, nurtuje ich poczucie wewnętrznej pustki. Każdy z nas musi przyjąć odpowiedzialność za własne życie i nadać mu właściwy sens. Życie będzie puste i bez znaczenia, jeżeli nie zdobędziemy się na aktywność i nie obierzemy sobie jakiegoś celu w życiu poprzez rozwój własnych możliwości. Ważne jest aby brać udział w różnych dziedzinach ludzkiej aktywności, między innymi w życiu rodzinnym, studiach, pracy zawodowej, hobby, religii. Jednak „sama aktywność nie wystarcza trzeba być żywym uczestnikiem tego, co dzieje się wokół” .
Człowiek sądzi, że świat marzeń jest wystarczająco piękny i w takiej sytuacji odczuwa coraz bardziej gorzką rzeczywistość, która staje się coraz trudniejsza do zniesienia. „Wyobrażenia o możliwości skończenia ze sobą, będące pierwotnie celem samym w sobie, wymykają się spod kontroli człowieka i prześladują go natrętnie, czy chce tego, czy nie” .
Coraz częściej myśli o samobójstwie przeradzają się w wyobrażenia o nim, narzucając się w ten sposób danej osobie niezależnie od jej woli. Jest to szczególnie niebezpieczne w rozwoju skłonności samobójczych. Myśli takie coraz bardziej zaczynają się rozszerzać w człowieku i ogarniać coraz większa jego osobowość.
Z przypadkiem alarmującym mamy do czynienia wtedy, gdy osoba zdecydowała się popełnić samobójstwo, jest „przekonana, że życie zmierza niechybnie ku ciemności, posuwając się po łańcuchu przeznaczenia, którego ostatnim ogniwem jest samobójstwo” . Ma to stanowić ostateczną ucieczkę od życia, ucieczkę bezpowrotną.
Samobójstwo wymaga od nas jakże wielkiej odwagi, aby z jednej strony wziąć na siebie ciężar życia, jak i również potrzebuje odwagi wejść na nieznany teren jakim jest śmierć. W każdym człowieku toczy się wewnętrzna walka, która zmusza nas do zajęcia wobec zaistniałej kwestii życiowej.
Wśród wielu ludzi samobójstwo budzi uczucie zażenowania, niepewności i strachu. Jednak zamiast szukania sposobów na rozwiązanie tego problemu i udzielenia pomocy, większość ludzi woli o tym problemie nie myśleć. Niejednokrotnie osoba chcąca popełnić samobójstwo nie zdaje sobie sprawy z tego, że w gruncie rzeczy chce żyć.
Miota się między wyborem życia i śmierci mając nadzieję, że ktoś jej pomoże. „W większości przypadków osoba popełniająca samobójstwo woła o pomoc aż do chwili śmierci” . To czy dojdzie do samobójstwa w dużej mierze zależy od otoczenia, od ludzkiej dobroci, od tego czy zdołamy pomóc, a tym samym zapobiec samobójstwu.
Zdecydowanie duża liczba osób nie wierzy w jakąkolwiek pomoc i w związku z tym nie szuka żadnej pomocy. Z tego względu ważne jest wczesne rozpoznanie oznak zachowania samobójczego i podjęcia w związku z tym odpowiednich kroków. Przeważnie wszelkie oznaki świadczące o pewnym zagrożeniu popełnienia samobójstwa bywają przeoczone. Potencjalni samobójcy najczęściej mówią o chęci pozbawienia się życia grożąc, że zabiją się. Osoba taka ma nadzieję, że ktoś jej pomoże, a jeśli nie udzieli jej pomocy to wtedy najczęściej dochodzi do samobójstwa.
W przypadku, kiedy pojawia się przypuszczenie, że dana osoba myśli o popełnieniu samobójstwa należy zrobić wszystko, aby w jakiś sposób zapobiec takiemu zachowaniu autodestrukcyjnemu. Pierwszy krok jaki należy podjąć to przede wszystkim „przeprowadzić szczerą rozmowę” . Taka rozmowa jest pomocna z tego względu, iż człowiek, który myśli o popełnieniu samobójstwa niejednokrotnie z powodu obawy o złe ocenianie go, boi się powiedzieć o swoim zamiarze nawet własnemu lekarzowi. W sytuacji, gdy znajdzie osobę, która będzie rozmawiać z nim szczerze i jednocześnie nie potępiając go to wtedy zda sobie sprawę, że jest ktoś kto mu pomoże odzyskać nadzieję dalszego sensu życia.
Kolejnym krokiem w uniknięciu popełnienia samobójstwa jest zapewnienie fachowej pomocy. Sama pomoc przyjaciela nie wystarczy, aby przyczynić się do uratowania życia danej osoby, potrzebna jest tu pomoc specjalistów, którzy udzielą odpowiedniej pomocy.
B. Pilecka przedstawia dwa modele w zapobieganiu samobójstw:
1). Interwencja w kryzysie,
2). Terapia ciągła.
W pierwszym przypadku zakłada się, że kryzys psychologiczny naznaczony tendencjami autodestrukcyjnymi przeminie. Myśli i tendencje samobójcze traktuje się jako przejściowe. Podstawowym zadaniem jest tutaj utrzymania osoby przy życiu zanim kryzys minie. Natomiast terapia ciągła koncentruje się na zjawisku samobójstw dokonanych. Myśli i zachowania samobójcze są bardziej związane ze stylem życia danej osoby. Terapia ta zakłada, że nie sposób zapobiec wszystkim samobójstwom, ponieważ każdy ma prawo decydować o swoim życiu .
Jeżeli chcemy zapobiec samobójstwu to koniecznie proces ten musimy rozpocząć już w rodzinie, ponieważ nieprawidłowe działania rodziców mogą przyczynić się do rozwoju zachowania suicydalnego. Już we wczesnym okresie życia dziecka kształtuje się właściwa postawa wobec życia, która zasadniczo wpływa w późniejszym okresie na jego zachowania autodestrukcyjne prowadzące do samobójstwa .
Wśród takich najważniejszych zasad, które należałoby przestrzegać to:
Obdarzanie własnego dziecka bezwarunkową akceptacją,
Wpajanie od najmłodszych lat podejmowania samodzielnych decyzji,
Poważne traktowanie trosk i niepowodzeń dziecka,
Dążenie do tego, aby dziecko miało wiarę we własne możliwości,
Okazanie dziecku, że wychowanie przynosi wiele radości i nadaje życiu sens,
Nakłanianie do pozytywnej postawy wobec życia.
Duże znaczenie w zapobieganiu samobójstw odgrywa także Poradnia Zdrowia Psychicznego, swą działalnością lecznicza obejmuje osoby, które faktycznie potrzebują pomocy od specjalistów. Osoba, która ma jakiś problem i nie może sobie z nim poradzić, może otrzymać tutaj fachową pomoc u psychiatry. Aby leczenie przyniosło widoczne rezultaty konieczna jest ciągłość leczenia, która tylko wtedy przyniesie pożądaną korzyść.
Szczególna role w profilaktyce samobójstw odgrywa telefon zaufania. Jest to zapobieganie bardzo istotne dlatego nie sposób je pominąć. Dyżurujący przy telefonie to przede wszystkim profesjonaliści: Są to lekarze, psychiatrzy, psycholodzy, duszpasterze, udzielający pomocy o każdej porze dnia i nocy.
Rodzina jako grupa społeczna i środowisko wychowawcze pełni funkcję opiekuńczo-wychowawczą, winna pełnić zarówno w interesie społeczeństwa, jak i jednostki zaspokajając potrzeby biologiczno-psychiczne swych członków. Dzięki rodzinie człowiek może normalnie funkcjonować. Każda rodzina niezależnie od swej liczebności, poglądów, wykształcenia, warunków bytowych, wywiera na każdego ze swych członków ogromny wpływ. Jak duży jest wpływ rodziny zależy od wzajemnego współżycia, od przejawiania wobec siebie postaw.
Rodzina, najbliższe środowisko popełnia błędy wychowawcze przez nieświadomość i niewiedzę pedagogiczną i medyczną. Wątpliwości nie ma żadnych również co do tego, że groźnymi przyczynami samobójstwa były czynniki oddziaływujące w sposób stały i długi i to niezależnie od tego czy były to przyczyny tkwiące w rodzinie czy w środowisku, czy przyczyny genetyczne. Istotnym czynnikiem wpływającym na motyw targnięcia się na życie jest między innymi rozbita rodzina spowodowana rozwodem, śmiercią bliskiej osoby, porzucenie, odtrącona miłość.
Samobójstwo staje się coraz większym problemem społecznym. Żadna grupa społeczna nie jest od niego wolna. Chociaż wiemy już o nieszczęsnych skutkach to nasza reakcja jest ciągle za słaba w porównaniu z istniejącymi potrzebami. Rodzina i otoczenie bardzo często lekceważy osoby z głębokimi depresjami psychicznymi, nie rozpoznaje znaków ostrzegawczych przyszłych ofiar.












BIBLIOGRAFIA
1.Anthony T. M., Dlaczego? Samobójstwo i inne zagrożenia wieku dorastania, Warszawa 1994.
2. Hilman J., Samobójstwo a przemiana psychiczna, Warszawa 1996.
3. Hołyst B., Samobójstwo- przypadek czy konieczność, PWN, Warszawa 1983.
4. Pilecka B., Osobowościowe i środowiskowe korekty poczucia sensu życia, Rzeszów 1986.
5. Pilecka B., Wybrane problemy samobójstw młodzieży, Warszawa 1997.
6. Ratyński W., Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce, tom 2, Warszawa 2003.
7. Ringel E., Gdy życie traci sens- rozważania o samobójstwie, Szczecin 1987.