Wokulski "człowiekiem epoki przejściowej".
Stanisław Wokulski - "człowiek epoki przejściowej". Przedstaw temat, analizując podany fragment „Lalki” Bolesława Prusa oraz uwzględniają kontekst całej powieści.
Życie w określonej epoce, niekoniecznie wiąże się z przyjmowaniem wszystkich jej reguł, utożsamianiem się z nią, czy też po prostu z byciem wzorcowym jej przedstawicielem. Epoką, w której przyszło żyć Bolesławowi Prusowi, polskiemu poecie, był pozytywizm, trwający od 1863r, do ostatnich lat XIX wieku. Jest ona niezwykle charakterystyczna, gdyż występowała tylko w Polsce, bezpośrednio wiążąc się z upadkiem powstania styczniowego, po tej ?rażącej? klęsce rodacy przeciwstawili się romantykom, ich ideologię walki chcieli zastąpić ideologią pracy, Stąd też główne hasła pozytywizmu, takie jak praca organiczna, praca u podstaw, czy też asymilacja Żydów, emancypacja kobiet.
Wspomniany wcześniej Prus, w rzeczywistości nazywał się Aleksander Głowacki, pisał pod pseudonimem. Urodził się w 1947 roku,zmarł w 1912. Był publicystą, pisarzem. Jednym z jego słynnych dzieł jest ?Lalka?, powieść społeczno obyczajowa, która pierwotnie ukazywała się w odcinkach, w ?Kurierze codziennym? w latach 1887-1889, natomiast wydanie książkowe pojawiło się w 1890r. Pierwszy tytuł powieści brzmiał ?Trzy pokolenia?, bowiem jej główni bohaterowie prezentowali poglądy z trzech różnych epok. Był to romantyzm, epoka przejściowa i pozytywizm. Stanisław Wokulski należał do epoki przejściowej, był jakby na pograniczu romantyzmu i pozytywizmu, choć tak naprawdę do żadnej z nich do końca nie pasował.
Wokulski jest człowiekiem niezwykle samotnym, cierpi z powodu niespełnionej miłości do panny Izabeli Łęckiej, co czyni go w pewnym sensie bohaterem werterycznym. W swym społeczeństwie czuje się zagubiony, nie pasuje do niego. Już od lat młodości dążył do tego, by być wykształconym. Zamiłowanie do nauki to cecha pozytywistyczna. Podczas pracy w pijalni Hopfera nieustannie się z niego wyśmiewano i szydzono. Był wówczas bardzo ambitną, aczkolwiek niedocenianą osobą. Ludzie z jego otoczenia uważali, że chłopak za ?wysoko mierzy?. W celu osiągnięcia postawionego sobie celu, mianowicie dostania się na uniwersytet, Stanisław wolał kupować książki i uczyć się, niż zaspokajać podstawowe potrzeby, jaką jest np. głód, czy sen. Bardzo pragnął odkryć coś nowego i udało mu się, taśmociąg i pompa, którą sam skonstruował, była z powodzeniem wykorzystywana w pijalni. W swych działaniach był konsekwentnym, racjonalistą trzeźwo patrzącym na świat.
Jednak mimo starań nie było mu dane zostać uczonym przyrodnikiem. Szkołę Główną, w której pragnął się edukować, porzucił, ze względu na powstanie styczniowe w 1863/4 roku, w którym wziął czynny udział. Buntował się przeciwko zaborcy i władzy, tak jak romantycy, w związku z kolejnymi wydarzeniami podczas tego zrywu patriotycznego, został zesłany na Syberię. (Bolesław Prus, by opisać te wydarzenia stosuje styl ezopowy, gdyż nie może wprost pisać o wszystkim, gdyż Polska jest pod zaborami.) Tam poznał bardzo wartościowych ludzi, naukowców- Czekanowskiego, Czerskiego i Dybowskiego. Kontakt z nimi znów skłonił uwagę Wokulskiego w kierunku nauki. Na tym przykładzie widać jak bardzo zmienną i niezdecydowaną osobą jest Stanisław.
Po powrocie z Sybiru powrotem do Warszawy Stanisław rozpoczyna pracę jako subiekt u Jana Mincla, jego żona Małgorzata bez efektu próbowała go zeswatać z Kasią Hopper, ten jednak wolał naukę od kobiet. Jego przekonania zmieniły się po śmierci Jana, kiedy to wziął ślub z wdową po nim. Stanisław nie kocha tej kobiety, jest to miłość nieszczęśliwa. Wkrótce jednak i ona umiera a Wokulski dziedziczy sklep galanteryjny, stając się tym samym jego właścicielem. Do całego swojego majątku doszedł tylko i wyłącznie dzięki własnej pracy, gdyż zdecydował się wyjechać z kraju, by się wzbogacić. Właśnie za granica na wojnie rosyjsko- tureckiej dorobił się bardzo dużej sumy pieniędzy. Irytowały go wścibskie uwagi o tym, iż wszystko zawdzięcza Minclom. Inwestował w swój sklep, modernizował go, to świetny przedsiębiorca, działania te wskazują na to iż jest pozytywistą. Nie są mu obojętni inni, biedniejsi od niego ludzie.
Angażuje się w pracę organiczną, oznacza to, iż przyjmuje ideę pozytywizmu, mówiącą o tym, że społeczeństwo jest jak organizm, który by móc sprawnie pracować, musi mieć zdrowe poszczególne organy. Tymi organami są warstwy społeczne, Stanisław opiekuje się prostytutką, której pomaga w kryzysowych sytuacjach, Wysockim a także Węgiełkiem. Wokulski w takich działaniach realizuje hasła utylitaryzmu, jest użyteczny dla swego kraju. Otaczają go życzliwi ludzie jak np. Ignacy Rzecki, wierny przyjaciel. Jednak ze względu na to, że Stanisław jest indywidualistą i odróżnia się ze społeczeństwa, nawet osobom, które go znają sprawia trudność określenie jego osobowości. Doktor Szuman powiedział o nim, iż jest to człowiek epoki przejściowej, że stopiło się w nim dwoje ludzi-romantyk sprzed 1863 i pozytywista lat siedemdziesiątych.
Cechy romantyczne ujawniają się w kontrowersyjnym bohaterze, jakim niewątpliwie jest Stanisław Wokulski, kiedy po raz pierwszy zakochuje się. Mimo, iż jest już po ?czterdziestce? jest to jego pierwsze poważne uczucie. Izabela Łęcka, obiekt jego ?westchnień? jest jednak niedostępna, niemal gardzi swym adoratorem. Uważa, że jest tylko zwykłym kupcem, szlachcicem a nie tak jak ona arystokratą. On jednak nie zważa na nic, dla ukochanej jest w stanie zrobić wszystko, miłość do tej kobiety częstokroć idealizuje. Również Izabela jest dla niego niczym bóstwo, nie potrafi on dostrzec jej próżności, jej prawdziwego oblicza, jak i tego, że ocenia ludzi po statusie majątkowym. Nawet tytuł powieści nawiązuje do jej postawy. Termin lalka u Prusa oznacza m.in. bycie sztuczną, ?pustą? salonową kobietą. Panna Łęcka nie odwzajemnia uczuć Wokulskiego, mimo iż miłość do niej jest dla niego motywująca do działania, dla tej miłości jest w stanie poświęcić wszystko. Początkowo nie zdaje sobie jednak sprawy, że owo uczucie sprowadzi na niego nieszczęścia, uczyni go jeszcze bardziej zagubionym. Mimo iż dotychczas towarzyszyło mu racjonalne myślenie, trzeźwe patrzenie na świat, postawa pozytywisty, od momentu poznania Izabeli diametralnie się zmienia. Zupełnie zatracił się w swych wyidealizowanych marzeniach o wspaniałej miłości, przestał normalnie funkcjonować, najbliżsi martwili się o niego, jednak mimo to Wokulski czuł się nierozumiany i odizolowany ze społeczeństwa. Myśląc o ukochanej prowadzi często wewnętrzne monologi, jest rozdarty. Kiedy widzi ją pierwszy raz, od razu się w niej zakochuje. Mimo to nie wie, jak się w tej sytuacji zachować.
Po pewnym czasie wyznaczył sobie pewne cele, zanim pozna się z ową piękną damą. Wszystkie z nich dotyczyły zdobycia wpływów i posiadania dużej sumy pieniędzy. Jest to pewnego rodzaju paradoks, gdyż bohater sam zauważa co zaimponuje jego wybrance, lecz początkowo nie uznaje tego za jej wadę. Myśląc o Izabeli ma zmienne nastroje, najpierw ogarnia go entuzjazm, chęć do zdobycia kobiety, by za chwilę Stanisław pogrążył się w beznadziei i rozpaczy. Staje się romantykiem a wszelkie przejawy pozytywizmu, jak np. chęć wyjazdu do Anglii również podporządkowane są wymaganiom wyrafinowanej i zimnej panny Łęckiej. Jej byt chce uzależnić od swego majątku. Jednak, gdy w końcu uświadamia sobie, że Izabela daleka jest od ideału nie odwzajemnia i nigdy nie odwzajemniała jego uczuć, bardzo cierpi. Jest do tego stopnia zdesperowany, że próbuje popełnić samobójstwo, nie udaje mu się to. W tym działaniu przypomina Wertera, który bez swej ?bliźniaczej duszy? nie umie żyć i nie widzi żadnego sensu swej egzystencji, a także Gustawa, bohatera ?Dziadów? Adama Mickiewicza. Podobnie jak słynni romantycy ma on skłonności do głębokich refleksji, przemyśleń, często popada w melancholię, bywa apatyczny. Potrafi wielokrotnie myśleć i rozpamiętywać sytuacje, gesty lub rozmowy z wybranką swego serca. Jest w pewnym stopniu bohaterem tragicznym.
Ów tragizm polega właśnie na tym, iż był człowiekiem epoki przejściowej. Romantyzm i pozytywizm były epokami przeciwstawnymi do siebie a główny bohater nigdy nie potrafił zdecydować, która z nich jest mu bliższa. Zamiłowanie do nauki, wiedzy, pracy organicznej, asymilacja Żydów, praca u podstaw- te hasła nie były obce Wokulskiemu. Bycie świetnym przedsiębiorcą, otworzenie spółki do handlu ze Wschodem, współpraca z chemikiem w Paryżu, racjonalizm oraz empatia, to również cechy epoki po klęsce powstania styczniowego. Nawet w rozmowach ze swym przyjacielem, romantykiem - Ignacym Rzeckim, Stanisław prezentował poglądy pozytywistyczne. Mimo to, był również indywidualistą, nie rozumianym przez społeczeństwo, doświadczył nieszczęśliwej miłości. Kobieta , która powinna dawać kochającemu ją mężczyźnie szczęście, wprowadzała go w stany depresyjne a nawet doprowadziła do samobójstwa.
Miłość do ojczyzny i patriotyzm również przyniosły Wokulskiemu cierpienia i mękę, jaką było zesłanie na Sybir. Gdyby nie uczucia i sentymentalizm Stanisław z pewnością osiągnąłby o wiele więcej w swoim życiu, dzięki swej konsekwencji i uporowi, nie zważając na zdanie innych, piąłby się na sam szczyt. Nie było mu to jednak pisane, bo jak sam mówi w jednym ze swych monologów, wierzy w przeznaczenie, jakim była Izabela, nie godna miłości uczciwego i pełnego poświęceń dla niej człowieka. B. Prus nie kończy historii Wokulskiego, nie znamy jego dalszych losów, może wiec istnieje możliwość, iż odrzucił ?staromodny? już i pełen cierpienia romantyzm?