Doping w sporcie i jego skutki uboczne

Doping – to sztuczne podnoszenie wydolności fizycznej i psychicznej zawodnika metodami wykraczającymi poza normalny, "naturalny" trening, choć w praktyce granica między dopingiem i treningiem jest często bardzo trudna do ustalenia. Ogólnie za doping uważa się metody medyczne, potencjalnie szkodliwe dla zdrowia, które zostały oficjalnie zabronione.
Doping jest często szkodliwy dla zdrowia, czasami może wywołać kalectwo lub śmierć, szczególnie, jeśli jest stosowany nieostrożnie, bez naukowych podstaw. Niektóre, współczesne metody dopingu stosowane pod ścisłą kontrolą specjalisty są niezwykle trudne do wykrycia, a umiejętnie stosowane wcale nie muszą powodować ujemnych efektów zdrowotnych, przynajmniej w okresie aktywności sportowej. Ich efekty uboczne mogą się jednak ujawnić już po zakończeniu kariery sportowej, gdyż bezpieczeństwo większości stosowanych metod i środków dopingowych nie jest tak dobrze przebadane jak dostępne na rynku legalne środki farmakologiczne.
Ze względu na stosowane metody doping wydolnościowy można podzielić ogólnie na:
Farmakologiczny- polegający na podawaniu biologicznie czynnych związków chemicznych, których użycie nie jest uzasadnione leczeniem zawodnika
Fizjologiczny – polegający na wymianie płynów ustrojowych, zwłaszcza krwi, przeszczepach tkanek (mięśni i ścięgien), stosowanie szkodliwych dla zdrowia zabiegów takich jak zbijanie masy poprzez chirurgiczne usuwanie tkanki tłuszczowej
Genetyczny – polegający na modyfikacji kodu genetycznego zawodnika, np. poprzez stosowanie wirusów; obecnie jest on niemożliwy do wykrycia, ale rzadko stosowany ze względu na wysokie koszty.
Ze względu na główny cel dopingu można go podzielić na:
Doping siłowy, – którego celem jest osiągnięcie jak największego przyrostu masy mięśniowej zawodnika
Doping wytrzymałościowy, – którego celem jest trwałe zwiększenie zdolności organizmu do znoszenia długotrwałego, intensywnego wysiłku fizycznego.
Doping stymulujący, – którego celem jest czasowe zwiększenie odporności na ból i wysiłek poprzez stosowanie technik zapobiegających odczuwanie bólu i zmęczenia.
Doping siłowy i wytrzymałościowy stoją z sobą w pewnej sprzeczności. Za szybki wzrost masy mięśniowej powoduje zwykle obniżenie wytrzymałości na długotrwały wysiłek, z kolei wzrost wytrzymałości, można osiągnąć przez ogólne zmniejszanie masy zawodnika. Doping stymulujący jest skuteczny na bardzo krótką metę, gdyż szybko powoduje nadmierne wycieńczenie organizmu zawodnika.
Doping farmakologiczny
Jest jednocześnie najłatwiejszy do zastosowania i najłatwiejszy do wykrycia. Najczęściej stosowanym związkami chemicznymi są:
- Sterydy anaboliczne – działające głównie poprzez zwiększanie masy mięśniowej, takie jak testosteron i Tetrahydrogestrinon
- Hormony pobudzające wzrost czerwonych krwinek takie jak np EPO
- związki pobudzające -okresowo zwiększające wydolność lub zapobiegające odczuwaniu bólu przy nadmiernym wysiłku fizycznym, tzw. stymulanty – takie jak np.: amfetamina, ecstasy, modafinil, THC i ich pochodne.
Czasami za doping farmakologiczny jest także uważane stosowanie tzw. suplementów – skoncentrowanych preparatów zawierających aminokwasy, a także tzw. "końskich" dawek witamin (zwłaszcza z grupy B), oraz regulowanie równowagi elektrolitycznej organizmu, poprzez stosowanie płynów zawierających duże stężenie soli fizjologicznych. Tego typu doping był już stosowany w starożytności. Tego typu środki nie są jak dotąd oficjalnie zabronione.
W pewnych szczególnych sytuacjach dozwolone jest też stosowanie maści i innych preparatów zewnętrznych, zawierających substancje przeciwbólowe i rozluźniające. Nie jest też zabronione stosowanie tradycyjnych substancji pobudzających takich jak np.: kawa, czy Coca Cola, choć zawierają one związki chemiczne, które stosowane w czystej formie byłyby uznane za nielegalny doping. Zawodnicy, w których krwi wykryto ślady kofeiny lub kortykosteroidów, często bronią się tym, że spożyli je razem z legalnymi napojami lub, że zostały one wchłonięte przez skórę z legalnych środków przeciwbólowych
Doping fizjologiczny
Polega na stosowaniu rozmaitych technik medycznych, czasowo zwiększających wydolność organizmu. Jest on – zwłaszcza autotransfuzje krwi – dość trudny do wykrycia.
Najczęściej spotykaną formą dopingu fizjologicznego są właśnie transfuzje krwi. Stosowane są zarówno autotransfuzje krwi własnej, uprzednio zmagazynowanej, jak i transfuzje krwi pochodzącej od wyselekcjonowanych dawców. Można stosować transfuzję całej krwi, jak i wybranych jej składników, np plazmaferezę. Zazwyczaj celem tego zabiegu jest zwiększenie do maksimum liczby czerwonych krwinek w organizmie, gdyż to one odpowiadają za szybki transport tlenu do mięśni. Większa liczba czerwonych ciałek we krwi oznacza wzrost wytrzymałości a także zwiększoną zdolność do krótkotrwałego wysiłku fizycznego. Drugim, mniej ważnym efektem transfuzji jest szybkie pozbycie się z organizmu toksyn powstających w czasie wysiłku, a także śladów stosowania dopingu farmakologicznego. Wzrost liczby czerwonych krwinek powoduje jednak także wzrost lepkości krwi, wzrost obciążenia mięśnia sercowego i generalnie całego układu krążenia, które w skrajnych przypadkach mogą powodować wylewy i zawały serca.
Doping poprzez transfuzję krwi był szczególnie popularny w zawodowym kolarstwie szosowym. Został jednak ograniczony przez wprowadzenie maksymalnej, dopuszczalnej liczby czerwonych krwinek a także niezapowiedziane naloty na hotele i ośrodki treningowe, w których przebywają sportowcy. Legalną, wciąż stosowaną techniką na wzrost liczby czerwonych krwinek, jest trening wysokościowy, polegający na odbywaniu długotrwałych obozów kondycyjnych przeprowadzanych na wysokościach pow. 2500 m. n.p.m. bezpośrednio przed ważnymi zawodami.
Inne, rzadziej spotykane formy dopingu fizjologicznego to operacyjne usuwanie tkanki tłuszczowej, przeszczepy mięśni i ścięgien, przeszczepy szpiku kostnego, podskórne zastrzyki powietrza. Wszystkie te metody są w dużym stopniu zarzucone, gdyż są łatwe do wykrycia i obarczone są dużym ryzykiem szybkiego i nieodwracalnego zrujnowania zdrowia zawodnika.
Doping genetyczny
Jest to najnowsza technika dopingowa polegająca na dokonywaniu manipulacji na kodzie genetycznym zawodnika, lub kontrolę ekspresji genów. Istnieją generalnie trzy możliwe techniki dopingu genetycznego:
- ingerencje w kod genetyczny zawodnika, - modyfikujące wzrost liczby komórek tkanek szczególnie potrzebnych do uprawiania sportu (głównie mięśni oraz szpiku kostnego)
- dokonywanie wszczepu obcych tkanek, - wcześniej zmodyfikowanych genetycznie, które namnażają się w organizmie
- podawanie preparatów zawierających zmodyfikowane genetycznie mikroorganizmy – np.: bakterie produkujące hormony.
Jak dotąd doping genetyczny jest praktycznie niewykrywalny i trudno jest powiedzieć, czy jest on stosowany. Najbardziej prawdopodobne jest, że zastosowanie dopingowe znalazła już terapia genowa o nazwie Repoxygen, firmy Oxford Biomedica, która prowadzi do stałego syntezowania przez komórki tkanki mięśniowej EPO. Światowa Agencja Antydopingowa (WADA) w 2001 r. wprowadziła oficjalną definicję dopingu genetycznego, zaś w 2004 r. wszelkie jego formy zostały oficjalnie dopisane do listy zakazanych praktyk dopingowych tej agencji. Jak dotąd (kwiecień 2006) jednak nikogo nie przyłapano na tym dopingu.
Ile procent trenujących w Polsce stosuje doping?
Zdecydowana większość - przynajmniej, jeśli chodzi o suplementy żywności. Jedno z badań: Stosowanie sterydów anaboliczno-androgennych ( SAA) przez osoby ćwiczące w siłowniach:
"W badaniach posłużono się metodą sondażu diagnostycznego. Anonimowy kwestionariusz ankiety wypełniły 343 osoby, z czego 298 zakwalifikowano do grupy ćwiczących rekreacyjnie. Badania przeprowadzono na przełomie 2003/2004 r. w siłowniach na terenie aglomeracji katowickiej.
103 osoby (34,56%) w tym 7 kobiet przyznały, iż stosowały SAA w tym 36 określiło siebie jako aktualnie biorących. Dominującym motywem stosowania dopingu SAA okazał się brak cierpliwości w oczekiwaniu na efekty treningu (głównie w postaci zwiększania masy mięśni), jednak istotnymi motywami okazały się także ciekawość oraz wpływ otoczenia społecznego wymieniane przez, około co czwartego z biorących SAA. Osoby, które zadeklarowały stosowanie SAA w przeszłości, stwierdzały najczęściej, iż o rezygnacji z dopingu decydowały kolejno względy finansowe, problemy zdrowotne i perswazja ze strony bliskich osób.
Wnioski. Zasięg zjawiska stosowania SAA wśród ćwiczących w siłowniach i nieuprawiających sportu wyczynowego jest niepokojąco duży."
Czy sterydy są złe?
Sterydy jako takie nie są złe. Nie mogą być. To po prostu związki chemiczne. Zastosowanie ich zależy od ludzi. Mogą być dobroczynne, a mogą być szkodliwe. Prowadzą jednak (zwłaszcza młodych!) na złą drogę i powodują dziesiątki efektów ubocznych. I o tym właśnie kilka słów... Przede wszystkim w wielu dyscyplinach sportowych gdzie siła, szybkość i wytrzymałość są kluczowe (bieganie, podnoszenie ciężarów etc.) rekordy są bite wyłącznie dzięki "koksowaniu"! Wszyscy zawodowcy biorą! Człowiek sprzed 20 lat aż tak bardzo nie różni się od ludzi żyjących obecnie. Postęp w metodyce treningowej i technice (wyposażenie treningowe, stroje, buty i inne) także nie był drastyczny. Czemu więc nie zalegalizować dopingu? Tak czy inaczej zawodnicy biorą, aby móc ustalać rekordy na poziomie nieosiągalnym bez "wspomagania". Czystość sportu? Uczciwa rywalizacja? Fair play? Niestety szczytne idee już od dziesiątek lat są fikcją! Ben Johnson, Kelly White, Ludmiła Engquist, Dwaine Chambers, Regine Jacobs, Bettine Vriesekoop to najsławniejsi stosujący doping. Niemniej, to tylko garstka spośród tysięcy biorących. Działalność komisji antydopingowych strzegących czystości sportu ma sens podobny do odśnieżania Antarktydy (dobre podsumowanie kwestii dopingu z "Wprost").
Skutki uboczne:

- Wpływ działania sterydów na funkcjonowanie wątroby. Wątroba jest największym gruczołem ustroju, jest ośrodkiem przemiany materii w organizmie, wydziela żółć niezbędną do trawienia tłuszczów, reguluje przemianę białek i cukrów oraz przemianę acetową. Magazynuje okresowo glikogen, tłuszcze i białka. Ponadto dezaktywuje substancje, które mogłyby zagrażać organizmowi. Do takich substancji należą sterydy. Ogólnie
można powiedzieć, że krótkotrwałe zaburzenia funkcjonowania wątroby są odwracalne. Doustnie brane sterydy w dużych ilościach mogą powodować zmiany w strukturze wątroby.
- Podwyższone ciśnienie krwi. W powstaniu nadciśnienia tętniczego dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne, psychoemocjonalne, nerkowe i hormonalne. Nadciśnienie powoduje zmiany: w układzie krążenia (przerost lewej komory serca, w mózgu (udary),w nerkach (stwardnienie). Objawy kliniczne to bóle głowy, pogorszenie wzroku, niewydolność układu krążenia, zawał serca, udar mózgu i niewydolność nerek. Wielu kulturystów stwierdza, że podczas brania sterydów, ciała ich stały się miękkie i opuchnięte. Powodem tego jest
nagromadzenie wody w organizmie, bezpośrednią tego przyczyną jest podwyższony poziom we krwi sodu i potasu. Serce kulturysty biorącego sterydy jest obciążone, ponieważ następuje bardzo szybki przyrost masy mięśniowej. Krew staje się gęsta i ciężko płynie w naczyniach krwionośnych, a więc serce musi ciężko pracować. Po odstawieniu sterydów parametry wracają do normy. Po bardzo długim braniu sterydów pozostaje możliwość, że ciśnienie krwi nie znormalizuje się i zmiany w układzie krwionośnym mogą okazać się nieodwracalne.

- Zmiany w systemie hormonalnym. Hormony przenoszone są przez krew i mogą wywierać wpływ na wszystkie tkanki wrażliwe na ich działanie. Układ hormonalny stanowi obok układu nerwowego podstawowy układ regulacyjny w organizmie. Hormony spełniają w nich rolę chemicznych przekaźników informacji. Podczas przyjmowania sztucznego hormonu z zewnątrz organizm nie produkuje lub produkuje w niewielkich ilościach hormony gonadropowe (FSH,ICSH). Może to doprowadzić do niepłodności np.: zaburzenia wzwodu prącia, zaburzenia wytrysku, zaburzenia popędu płciowego. Zaburzenie czynności jąder polega na niewydolności czynności komórek śródmiąższowych i układu kanalików plemnikotwórczych. Podczas brania PRIMOBOLANU dochodzi do zaburzenia czynności jąder. Jednakże po odstawieniu sterydów czynności wracają do normy. Branie sterydów w przedłużających się okresach czasu jest niewskazane gdyż istnieje możliwość, że organizm nie zregeneruje się całkowicie.

- Pobudzona agresywność. Testosteron powoduje, że mężczyźni są agresywniejsi od kobiet, które w bardzo małych ilościach produkują ten hormon. Sterydy o bardzo silnym działaniu androgennym pobudzają agresywność u biorących. Ta wewnętrzna siła daje sportowcom bodźce do jeszcze cięższego treningu. W przypadkach nadmiernej agresywności należy bardzo łagodnie przerywać branie leku, aby nie wpaść w depresję.

- Powiększenie sutek (ginekomastia). Powiększenie sutek jest bardzo często sprawą dziedziczną. Często w okresie dojrzewania sutek powiększa się przybierając kształt pączka. Jest to rzecz normalna. Powodem tego jest wydzielanie przez organizm estrogenu - z czasem objawy te znikają. Początkiem przerostu gruczołu jest ból sutka i nadwrażliwość brodawki, w późniejszym czasie gromadzenia tkanki tłuszczowej. Często te objawy pojawiają się podczas brania silnych androgenów w dużych ilościach (TESTOSTERON PROLONGATUM, ANAPOLON).

- Wpływ na układ krążenia i pracę serca. Faktory krzepnięcia krwi są niekiedy zmienione. Przemiana glukozy, trójglicerydów i cholesterolu doznała uszczerbku, co może prowadzić do stwardnienia tkanek. Również poziom glukozy może obniżyć się (bardzo niebezpieczne dla diabetyków). Zwiększone wydzielanie insuliny może także prowadzić do stwardnienia tętniczek. KORTYZOL to hormon nadnerczy. Wykazuje wielokierunkowe działanie na przemianę węglowodanów, tłuszczów i białek, wpływa na przemianę wodno-elektrolitową oraz na układ krwiotwórczy. KORTYZOL jest głównym, hormonem stresowym organizmu. Podniesiony poziom tego hormonu we krwi pozwala atletom ciężej trenować (kolaże dostają go podczas długich i trudnych wyścigów). Jego zażywanie niesie kilka małych niekorzyści. Zatrzymanie elektrolitów i wody w organizmie - konsekwencją tego jest podwyższone ciśnienie krwi, uszkodzenie struktur tkanki łącznej (zrywanie ścięgien). Te nieprawidłowości mogłyby wytłumaczyć, dlaczego sportowcy wolą zażywać doustne sterydy. Po odstawieniu tych sterydów normalizują się wartości krwi. (Choroby serca i naczyń krwionośnych są w
krajach Europy Zachodniej najczęstszą przyczyną zgonów).

- Efekty maskulinizacyjne. Androgenne efekty sterydów są następujące: rozrost pęcherzyków nasiennych, członka, prostaty (gruczołu krokowego), zgrubienie strun głosowych (obniżenie głosu), gęściejszy zarost, powiększenie tkanki tłuszczowej i zwiększony popęd seksualny. U młodocianych przyśpieszone dojrzewanie kostne, co ciągnie za sobą redukcję dziedzicznego wzrostu. Kobiety (zwłaszcza młodsze) mogą doświadczyć podobnych objawów i może wystąpić opóźnienie lub wstrzymanie miesiączki. Po odstawieniu sterydów miesiączka wróci do normy, ale inne objawy nie mijają. Zmiany są nieodwracalne. Niektórzy kulturyści mogą zaobserwować wzrost owłosienia na ciele przy utracie włosów na głowie, przerost brody.

- Szkody w tkance łącznej. Wprawdzie nie ma na ten temat jeszcze żadnych naukowych prac ale doświadczenie pokazuje, że anaboliki zwiększają skłonność do kontuzji tkanki łącznej. Szczególnie na tę uwagę powinni uważać początkujący kulturyści, u których następuje szybki przyrost mięśni. Tkanka łączna u młodych kulturystów jest jeszcze nie przygotowana na duże obciążenie. Aby zapobiec takim kontuzjom radzi się przed pierwszym użyciem steroidów trenować rok lub dwa by przygotować stawy i ścięgna na duże obciążenia.
Długoletni ciężki trening znacznie skraca karierę. Warto, co jakiś czas (kilka miesięcy) zmieniać trening na półciężki lub lekki, aby oszczędzać stawy.

- Zwiększona podatność na infekcje, utrata wagi i siły podczas brania sterydów. Uboczne działania podczas brania sterydów można by wytłumaczyć tzw. negatywnym bilansem azotowym. Po odstawieniu sterydów organizm nie jest w stanie przywrócić normalnego poziomu hormonów organizmie. W międzyczasie organizm traci dużo białka, z tego powodu regeneracja jest niewystarczająca. Po odstawieniu sterydów organizm Źle znosi długi i ciężki trening. Właściwym wyjściem jest zredukowanie treningu dając wypoczynek psychice i całemu organizmowi. Choć są osoby, które twierdzą, że gdy odstawili sterydy i nie zmniejszyli treningu większemu spalaniu ulegała tkanka tłuszczowa, co jednak wydaje się wątpliwe. Każdy kulturysta powinien słuchać głosu swojego organizmu i odpowiednio reagować. Doświadczenie zdobywa się po wielu kuracjach.

- Bóle i nieruchomości w stawach. Staw to ruchome połączenie stykających się kości. Powierzchnie stawowe kości powleka chrząstka, a stykające się końce kości otacza błoniasta torebka stawowa. Często zauważa się, że po odstawieniu sterydów stawy są sztywne i bolą w trakcie treningu. Niewiadomo jeszcze, jakie są tego przyczyny ale wszystko wskazuje na to, że ewentualnych powodów należy szukać w ujemnym bilansie azotowym. Bolesność stawów może trwać do 3 miesięcy.

BIBLIOGRAFIA:
- Encyklopedia PWN; wydanie osiemnaste; Polskie Wydawnictwo Naukowe; 1982
- Internet/strony:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Doping_wydolno%C5%9Bciowy
www. gim1.cieszyn.pl/doping.doc
klub.chip.pl/maciejs/doping.html
www.sterydy.com.pl/steryd.php?ID=15 - 29k