Restrukturyzacja przedsiębiorstw, metody prywatyzacji.

Restrukturyzacja, jest to przebudowa systemowa lub rekonstrukcja struktury. Proces zmian zasadniczych, gruntownych, wywołanych głównie czynnikami zewnętrznymi - sytuacjami krytycznymi w rozwoju struktur, których dotyczy. Wyróżnia się:
1) makrorestrukturyzację, czyli restrukturyzację w skali gospodarki narodowej, której zadaniem jest osiąganie długofalowych celów gospodarczych m.in. poprzez aktywną działalność państwa, za pomocą różnych środków, w kierunku przyspieszenia rozwoju pewnych grup wyrobów czy gałęzi przemysłu kosztem innych, zmierzającą do poprawy wyników ekonomicznych i konkurencyjności gospodarki na rynkach światowych.
2) mikrorestrukturęyzacj, czyli restrukturyzację przedsiębiorstwa*, która jest zwykle reakcją na zmiany zachodzące w jego otoczeniu i może przykładowo dotyczyć struktury majątkowej (własności), organizacyjnej, zatrudnienia, produkcyjno-asortymentowej, techniczno-technologicznej, rynków zaopatrzenia i zbytu itd.
*Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy restrukturyzacją są objęci przedsiębiorcy, o których mowa w przepisach o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, w szczególności którzy tracą zdolność do konkurowania na rynku, wyrażającą się zwłaszcza w znacznym stopniu: zmniejszeniem obrotów, nadmierną zdolnością produkcyjną, wzrostem zapasów, spadkiem zyskowności lub ponoszeniem strat, jak również wzrostem zadłużenia
i brakiem możliwości uzyskania bankowych kredytów, poręczeń lub gwarancji.
Z pojęciem restrukturyzacji ściśle wiążę się pojęcie prywatyzacji.
Prywatyzacja, jest to proces przekazywania majątku państwowego podmiotom prywatnym, przekształcania gospodarki państwowej w gospodarkę prywatną, ograniczania roli państwa w gospodarce. Proces prowadzący do zmiany kontroli nad gospodarką i zmiany własności społecznej w prywatną.
Spośród różnorodnych motywów prywatyzacji najczęściej wymieniane są: efektywnościowy (podniesienie ekonomicznej sprawności, czyli efektywności przedsiębiorstw i całej gospodarki), ekonomiczny (podniesienie dochodowości przedsiębiorstw i bogactwa państwa oraz społeczeństwa), ideologiczny (ograniczenie roli państwa w życiu gospodarczym na korzyść instytucji prywatnych), społeczny (podniesienie poziomu życia społeczeństwa, jego upodmiotowienie, ograniczenie biurokracji, większa swoboda gospodarcza zapewniająca demokrację gospodarczą i polityczną).
Prywatyzować gospodarkę można w różny sposób: poprzez sprzedaż przedsiębiorstw państwowych, reprywatyzację czyli zwrot mienia przejętego przez państwo
na podstawie aktów prawnych, prywatyzację założycielską polegającą na wspieraniu powstawania i rozwoju prywatnych podmiotów gospodarczych, przekazywanie majątku państwowego samorządom lokalnym.
W krajach Europy Środkowo-Wschodniej procesy prywatyzacyjne w ostatnich latach odbywają się na bardzo dużą skalę, stały się one ekonomiczną, społeczną i polityczną koniecznością przy zmianie systemu gospodarczego i politycznego, jaka się w tych krajach dokonuje.
W Polsce uregulowania prawne doprowadziły do ukształtowania się typowych form prywatyzacji, do których należą: prywatyzacja kapitałowa - polegająca
na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę skarbu państwa, a następnie na jego właściwej prywatyzacji, oraz prywatyzacja likwidacyjna - polegająca na faktycznym bądź tylko formalnym zlikwidowaniu przedsiębiorstwa państwowego po to, by sprzedać jego majątek, wnieść go do spółki lub oddać w użytkowanie spółce pracowniczej.
Wykorzystując te formy prywatyzacji realizowanych jest w Polsce szereg różnorodnych programów prywatyzacyjnych, jak np.: prywatyzacja sektorowa, szybka sprzedaż małych przedsiębiorstw, prywatyzacja restrukturyzacyjna, Program Powszechnej prywatyzacji.
Celem prywatyzacji jest: restrukturyzacja i poprawa efektywności narodowej gospodarki, zwiększenie efektywności działania przedsiębiorstwa, zmniejszenie zaangażowania państwa w zarządzaniu przedsiębiorstw, uruchomienie procesu budowy rynku kapitałowego, bez którego trudno jest mówić o gospodarce rynkowej, zwiększenie liczby i udziałów firm prywatnych w gospodarce polskiej. Procesy prywatyzacji, realizowane w latach 1990-1996 były normowany m.in. przez ustawę
z 13 lipca 1900r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i o utworzeniu urzędu ministra przekształceń własnościowych.
Początkowo oficjalnie akcentowano głównie dwie metody prywatyzacji, tzw.
małą prywatyzację oraz prywatyzację kapitałową.
Mała prywatyzacja dotyczy głównie stosunkowo niewielkich obiektów usługowych
i handlowych, będących zazwyczaj w gestii władz lokalnych (sklepy, punkty gastronomiczne, maszyny, urządzenia, budynki, małe przedsiębiorstwa). Obiekty tego typu oddawane są często w dzierżawę, a nie sprzedawane, ze względu na wiele niejasności w zakresie prawa własności do nich. Mimo braku pełnych i budzących zaufanie danych dotyczących tej metody prywatyzacji, zdecydowanie dominująca pozycja sektora prywatnego w tych dziedzinach nie podlega dyskusji.
Prywatyzacja kapitałowa polega najczęściej na przekształceniu przedsiębiorstwa
w jednoosobowa spółkę skarbu państwa, a następnie na emisji i sprzedaży akcji (udziałów) tej spółki osobom fizycznym lub prawnym, w tym również jej pracownikom. Odbywa się to głownie w drodze zapraszania do rokowań tzw. inwestorów strategicznych (zwłaszcza zagranicznych) oraz oferty publicznej. Przekształcenie ma charakter pełnej transformacji. Spółka wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa państwowego, nie tylko cywilnoprawne, ale także wynikające z decyzji administracyjnych. Jest to metoda stosowana przede wszystkim w odniesieniu do przedsiębiorstw stosunkowo dużych, będących w dobrej kondycji finansowej. Jest ona powolna i kosztowna, z uwagi m.in. na konieczność starannej wyceny majątku przedsiębiorstw oraz ze względu
na nakłady związane z emisja i sprzedażą udziałów.
Wbrew początkowym oczekiwaniom ta metoda prywatyzacji przyniosła stosunkowo niewielkie rezultaty. Do końca września 1995r. sprywatyzowano przy jej użyciu tylko 148 firm
Prywatyzacja likwidacyjna jest, jak dotąd, główną metoda prywatyzacji polskich przedsiębiorstw państwowych. Polega ona na likwidacji przedsiębiorstwa w celu sprzedaży całości lub wyodrębnienia części jego mienia, wniesienia tego mienia
do spółki lub przekazania go do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym. Prywatyzacja likwidacyjna może być dokonywana na podstawie art. 37 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z 13 lipca 1990r. lub art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych z 25 września 1981r. w pierwszym przypadku prywatyzacja dotyczy firm będących z reguły w niezłej kondycji ekonomicznej. Takie firmy brane są zwykle w leasing. Do końca września 1995r. sprywatyzowano w ten sposób 1007 firm.
W drugim przypadku chodzi o przedsiębiorstwa znajdujące się w złej kondycji ekonomicznej, które ostatecznie są faktycznie likwidowane, a ich mienie jest wyprzedawane. Do końca września 1995r. przekazano z tego powodu do likwidacji 1321 przedsiębiorstw, a zakończono likwidację 378 firm, wykreślając je z rejestru firm.
Przyjęta przez Sejm 30 kwietnia 1993r. po wieloletnich debatach i zmianach polska wersja powszechnej prywatyzacji realizowana jest pod nazwą: Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Ważne miejsce w dokonujących się przemianach własnościowych w Polsce
i zdecydowanie najjaśniejsza strona prywatyzacji ciągle pozostaje „prywatyzacja założycielska”, której istotą jest powstawanie i rozwój całkowicie nowych przedsiębiorstw prywatnych. To w dużej mierze dzięki niej systematycznie rośnie rola sektora prywatnego w polskiej gospodarce – już w 1993r. udział sektora prywatnego w PKB przekroczył 50 %. Rośnie zwłaszcza zatrudnienie w sektorze prywatnym. W końcu 1995r. pracowało w nim około 63 % ogółu zatrudnionych.
W ostatnich latach powstało w ten sposób zdecydowanie najwięcej prywatnych przedsiębiorstw ( w 1985r. liczba oficjalnie zarejestrowanych i ubezpieczonych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek wynosiła 510 tys., o tyle w 1991r. było ich już 915 tys., a w 1994r. 1 mln 156 tys.
Jeszcze wolniej przebiegała reprywatyzacja, czyli zwrot mienia byłym właścicielom (w naturze, w postaci bonów reprywatyzacyjnych lub też w innych formach). Sprawa ta, bardzo trudna z założenia, do końca 1995r. nie doczekała się kompleksowego uregulowania i nie wyszła, w gruncie rzeczy, poza etap ostrych sporów politycznych. Jedynie w przypadkach, w których wywłaszczenie ówczesnych właścicieli nastąpiło z naruszeniem obowiązującego wówczas prawa, byli właściciele lub ich spadkobiercy mogą indywidualnie dochodzić swoich praw na drodze sadowej.
W sumie tempo prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w Polsce było stosunkowo wolne. Spośród prawie 8,5 tys. takich przedsiębiorstw działających
w 1990r. różnymi programami przekształceń własnościowych realizowanymi przez Ministerstwo Przekształceń Własnościowych do końca września 1995r. objęło 3354 przedsiębiorstwa, (czyli około 40 %), przy czym zakończono te przekształcenia zaledwie w 1533 firmach. W ich wyniku powstało w tym okresie tylko 71 spółek
z udziałem kapitału w tym niewielka część w sektorze bankowym (udział kapitału zagranicznego w tym sektorze w końcu 1995r. szacowany był na około 7 %).
Przemiany struktury własnościowej to jeden z podstawowych elementów transformacji ustrojowo systemowej, rozpoczętej w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. O randze tych przemian najlepiej świadczy fakt, że ciągle towarzyszy im atmosfera wyjątkowego zainteresowania ze strony niemal wszystkich środowisk. Podpisanie układu stowarzyszeniowego
ze Wspólnotami Europejskimi oraz bliska perspektywa uzyskania członkostwa
w Unii Europejskiej są dodatkowymi argumentami przemawiającymi
za koniecznością oceny tempa, skali efektów tych przemian dla gospodarki polskiej.
Efektem tych przemian ma być państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne, z dużym zakresem samorządności dla władz lokalnych i regionalnych.
Prywatyzacja stawia przed przedsiębiorstwem wiele możliwości. Zakład będący własnością Skarbu Państwa nie jest dofinansowany adekwatnie do potrzeb, stąd problemy finansowe, zadłużenia. Inwestor prywatny, zewnętrzny znacznie bardziej dba o potrzeby nowo nabytego zakładu, aby ponieść jego pozycję i czerpać z niego jak największe korzyści. Ponadto prywatyzacja coraz częściej staje się sposobem wejścia na polski rynek inwestorów zagranicznych. Taka sytuacja może się stać realna w Toruniu, za pośrednictwem Zakładu Energetycznego, którego udziałami interesuje się niemiecka firma E.ON.
Być może dzięki zagranicznym udziałowcom polskie wyroby zyskają w niedalekiej przyszłości wysokie notowania w Świecie, co zmieni wizerunek naszej gospodarki. Ponadto sprzedaż przedsiębiorstw, własności Skarbu Państwa zagranicznym udziałowcom będzie dużym zastrzykiem finansowym dla państwa. Większość obywateli obawia się, iż wyprzedając majątek narodowy dobrowolnie sprzedajemy siebie i nasz kraj. Według mnie obawy te są nieuzasadnione i mocno przesadzone. Ludzie nadinterpretowują wiele spraw tworząc katastroficzna wizję przyszłości.
Ale przecież wcale nie musi tak być. Powinniśmy poszukać pozytywnych aspektów. Wiele zakładów chyli się obecnie ku bankructwu, inwestor strategiczny, zarządzający dużym majątkiem, mający spore doświadczenie jest w stanie podźwignąć upadającą firmę i przywrócić jej dawną świetność. Istnieje też możliwość fuzji kilku przedsiębiorstw o podobnym charakterze, która wykreuje jedną, profesjonalną firmę. Zakład działający na terenie wielu państw, wytwarzający produkty o znanej
i cenionej marce cieszy się większym zaufaniem klientów, a co za tym idzie przynosi duże dochody. Mentalność Polaków powoduję, iż wszelkie zmiany przyjmuje się niechętnie, a decyzje i osądy podejmuje się bez podłoża merytorycznego danego problemu, jak chociażby w sprawie prywatyzacji. Warto jest najpierw zapoznać się
z problemem, rozważyć wszelkie za i przeciw, i dopiero wówczas zajmować pozycję zwolennika lub przeciwnika.