integracja europy w perspektywie historycznej

Marek Świder

„Historia Unii Europejskiej”


1.IDEA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ W PERSPEKTYWIE HISTORYCZNEJ
Korzenie i źródła idei wspólnej Europy.
Idea Europy jest stara, tak bardzo, że nawet jej nazwa pochodzi od postaci z greckiej mitologii. Wraz z upadkiem Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego w 476 roku powstała myśl by Europa na powrót była zjednoczona. Dlatego Karol Wielki w konsekwencji wzmacniania Imperium Frankońskiego doprowadził do restytucji Cesarstwa Rzymskiego (Restitutio Imperii Romanum). Po jego śmierci, w 962 roku uniwersalistyczne zadanie przejęło Święte Cesarstwo Ottona I. Jednakże wtedy Europa parła w stronę dezintegracji, tworzyła się świadomość państwowa i narodowa. Późniejsze lata przyniosły wiele projektów integracji Europy. W latach 1462 - 1464 król czeski, Jerzy z Podiebradu wysunął projekt utworzenia związku państw europejskich, w ramach którego powołany miałby być m.in. obligatoryjny arbitraż dla rozstrzygnięcia sporów między państwami europejskimi. Swoisty związek państw europejskich chciał w XIX wieku stworzyć m.in. Napoleon. Lecz jego plany jak i wielu innych spełzły na niczym potrzeba była dopiero dwóch straszliwych wojen by wizja zjednoczonej Europy zaczęła się spełniać.
Między dwoma wojnami.
Po bolesnych doświadczeniach pierwszej wojny światowej, pracowano nad modelami połączenia pokojowego i dobrowolnego. Dobrym przykładem jest Austriak, hrabia Coudenhove Kalergi, który w 1923 roku powołał Ruch Paneuropejski. Postulowano w nim stworzenie Stanów Zjednoczonych Europy. Jako wzór służyły skuteczne dążenia zjednoczeniowe Szwajcarii w 1871 roku, a przede wszystkim powołanie Stanów Zjednoczonych Ameryki w roku 1776. Minister spraw zagranicznych Francji, Aristide Brian, przy poparciu ministra spraw zagranicznych Niemiec, Gustava Stresemanna, zaproponował rządom europejskim w swoim słynnym przemówieniu na Forum Ligi Narodów w dniu 5 września 1929 roku założenie unii europejskiej w ramach Ligi Narodów. Początkowo miało to służyć tylko zacieśnieniu współpracy państw europejskich w ramach światowej organizacji jaką była Liga, natomiast suwerenność państw europejskich miała pozostać nienaruszona. Wszystkie próby pokojowego zjednoczenia Europy rozbijały się jednak o dominujące jeszcze w owych czasach idee nacjonalizmu i imperializmu, nadciągał straszliwy kataklizm.
Początki Integracji.
Lata po II wojnie światowej sprzyjały integracji. Wzrastająca wrogość pomiędzy krajami Europy zachodniej a krajami Europy wschodniej (a raczej konflikt na linii USA - ZSRR), oraz strach społeczeństw Europy zachodniej przed ZSRR doprowadziły do zintensyfikowania prac nad projektami integracji.
Jednocześnie Stany Zjednoczone bardzo przychylnie spoglądały na dążenia zjednoczeniowe w Europie zachodniej, ponieważ wzmocnienie gospodarcze jak i polityczne Europy było zgodne z ich planami. Na rozpoczęcie integracji wpływ miało też wiele innych, nie mniej ważnych czynników jak np. chęć odbudowania pozycji mocarstwa przez Francję, a także pragnienie uregulowania stosunków z Niemcami. W słynnym przemówieniu, wygłoszonym 19 września 1946 roku w Zurychu, Winston Churchill zawarł dwie ważne tezy. Pierwsza, to nagląca potrzeba współpracy Francji i Niemiec, a w drugiej był postulat utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Wielką Brytanię widział w tym dziele jedynie jako aktywnego członka co oczywiście dawało sceptykom pretekst do uszczypliwych komentarzy.



Budowa Wspólnot Europejskich.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali
W latach 1948 - 1950 inicjatywę na rzecz integracji zachodnioeuropejskiej przejęła Francja. Nie z powodu wyjątkowo dużego nagromadzenia idei integracyjnych w tym kraju, ale dla doraźnych celów politycznych i ekonomicznych. Sytuacja pomiędzy Francją a Niemcami była zaogniona. Toczył się spór o status Saary. Poza tym Francja potrzebowała gwarancji, że odbudowane państwo niemieckie będzie państwem pokojowym. Francuscy politycy chcieli osiągnąć to poprzez ścisłe powiązanie przemysłów węglowo-stalowych Francji, Niemiec, a także innych państw Europy. Miało to wyeliminować zagrożenie wojny. Poza tym Francja przystąpiła do odbudowy swojego potencjału militarnego i swojej pozycji wielkomocarstwowej, czemu służyć miało zwiększenie produkcji sektora węglowo-stalowego. Produkcja wielokrotnie przewyższała zapotrzebowanie wewnętrzne, zaczęto więc szukać sposobu na sprzedaż nadwyżek.
W takiej atmosferze, generalnie sprzyjającej zjednoczeniu, francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, w dniu 9 maja 1950 roku wystąpił z oświadczeniem, w którym proponował połączenie przemysłów węgla i stali Francji i Niemiec (a także innych państw) oraz podporządkowanie ich organowi ponadnarodowemu. Oświadczenie nie pozostało bez odpowiedzi. Plan francuskiego ministra doczekał się zmaterializowania 18 kwietnia 1951 roku, gdy w Paryżu uroczyście podpisano układ o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali, do której przystąpiło sześć krajów: Belgia, Republika Federalna Niemiec, Francja, Włochy, Luksemburg i Holandia. Układ wszedł w życie 23 lipca 1952 roku. Ówczesna prasa zachodnioeuropejska pełna była prognoz, że postanowienia z Paryża są początkiem zjednoczonej Europy oraz, że następnym krokiem powinna być konstytucja europejska. Traktat został zawarty na 50 lat od dnia, w którym wszedł w życie, co oznacza, że w 2002 roku utraci swą ważność. W 1991 roku Komisja Wspólnot opowiedziała się za jego wygaśnięciem w tym terminie, co oznacza przejęcie jego zadań przez Wspólnotę Europejską.
Europejska Wspólnota Gospodarcza i Europejska Wspólnota Energii Atomowej
Po powstaniu EWWiS (Europejska Wspólnota Węgla i Stali) podejmowane były próby rozszerzenia zakresu działania o cele obronne i polityczne, lecz na to było jeszcze za wcześnie. W czerwcu 1954 roku szefowie dyplomacji krajów Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali podjęli kolejna inicjatywę w tym zakresie. W Messynie zdecydowano, że słuszna i najmniej kontrowersyjna jest integracja w obszarze gospodarczym, niż w jakimkolwiek innym. Przygotowanie stosownego raportu powierzono zespołowi pod kierownictwem ministra spraw zagranicznych Belgii Paulowi Henri Spaakowi. 21 kwietnia 1956 roku Komisja Spaaka zdała sprawę ze swej pracy uzupełniona opinią "Trzech Mędrców". Rok póżniej, 25 marca 1957 roku, zwołano w Rzymie konferencję, na której zostały podpisane: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG, powszechnie nazywaną Wspólnym Rynkiem oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EWEA, powszechnie nazywaną Euratomem. Oba traktaty znane są pod nazwą Traktatów Rzymskich. Traktaty ustanawiające EWG i EWEA zostały podpisane przez sześć państw członkowskich EWWiS i weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Obydwa Traktaty zawarte zostały na czas nieokreślony.
Powstanie Unii Europejskiej.
Po tak owocnych latach pięćdziesiątych procesy integracyjne zostały nieco zahamowane. Nie znaczy to, że Europa zapomniała, bądź zaniechała jednoczenia, nie. Początek lat szesćdziesiątych to także czas niewątpliwego sukcesu gospodarczego Wspólnot. Wraz z rozwojem gospodarczym coraz częściej wracano do pierwotnej idei do dyskusji nad sposobem osiagnięcia równocześnie politycznej integracji.
Ambasador Francji w Danii, Christian Fouchet otrzymał, na bońskim spotkaniu szefów krajów szóstki, misję przygotowania projektu statutu politycznego "unii narodów europejskich". Zespół, którym kierował francuski dyplomata, niestety bez powodzenia, dwukrotnie próbował przekonać państwa członkowskie do swych propozycji. Niepowodzenia te były jednak tak trwałe, że w Paryżu, 17 kwietnia 1962 roku podjęto decyzję o zawieszeniu rokowań. Mimo tego, opracowania komisji Foucheta nie były tak całkowicie bezowocne, bowiem w przyszłości do nich powrócono; tymczasem otrzymały nazwę I i II planu Foucheta.
Taką postawę politycznych decydentów w krajach szóstki nie bardzo można wytłumaczyć. W tym czasie pełno było w prasie dyskusji o potrzebie pogłębiania procesów integracyjnych, a nawet utrwaliło się określenie o deficycie inicjatyw na rzecz zjednoczenia i głoszono postulat stworzenia podstaw do coraz ściślejszego połączenia narodów europejskich. Przez niemal osiem lat nie osiągnięto w tym czasie wyrażnego, efektywnego postępu, co nie oznacza, że nie dyskutowano na ten temat w czasie wielu międzynarodowych konferencji dyplomatycznych. Przełom osiągnięto w Hadze, gdzie w grudniu 1969 roku szefowie państw wydali zalecenie, aby w latach 1972 i 1974 (są to lata, na które zaplanowano kolejne konferencje dyplomatyczne, tym razem w Paryżu) skonkretyzować instrument i nowy cel zjednoczenia gospodarczego i politycznego, w ten sposób proklamowano stworzenie unii europejskiej. Tym razem premier Belgii, Leo Tindemans otrzymał od szefów rządów innych krajów zadanie opracowania całościowej koncepcji unii europejskiej.
Opracowanie-raport Tindemansa przewidywał kilka bardzo konkretnych zaleceń, wśród nich:
· rok 1980 jako urzeczywistnienie idei unii;
· reformę instytucji Wspólnoty;
· wspólną politykę zagraniczną, regionalną oraz społeczną.
Dziś wiemy, że tego ambitnego planu nie udało się dokonać w przewidzianym przez belgijskiego premiera terminie. Trudność wynikała ze zbyt wielkich różnic w spojrzeniu poszczególnych państw na koncepcję struktury konstytucyjnej Unii oraz na sprawy związane z reformami jej instytucji. Nie oznacza to, że w latach siedemdziesiątych nie osiągnięto postępu. Wprowadzono ważny, jeżeli nie najważniejszy instrument Europejską Współpracę Polityczną.

Jednolity Akt Europejski
Po wielu latach, pierwszym znaczącym krokiem w kierunku Unii Europejskiej było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w dniach 17 i 28 lutego 1986 roku (trzy państwa ówczesnej dwunastki Wspólnot - Włochy, Gracja i Dania podpisały go w drugim terminie). Traktat, który jest w zasadzie umową międzynarodową nazwę swą zawdzięcza temu, iż wprowadzał zmiany do traktatów założycielskich Wspólnot, a także zawierał postanowienia kład?ce fundament pod obecny II filar Unii Europejskiej (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa). Istotnym składnikiem JAE (Jednolitego Aktu Europejskiego) była deklaracja o Europejskiej Współpracy Politycznej, która była w zasadzie sformalizowaniem już istniejących od 1970 roku kontaktów między państwami członkowskimi Wspólnot. Ważnym punktem JAE było ustanowienie Rady Europejskiej, w której skład wchodzą szefowie państw lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczący Komisji Wspólnot, którzy są wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji. Spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy do roku. JAE wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego.
Traktat z Maastricht
W następnym roku, po wejściu w życie Jednolitego Aktu Europejskiego, zebrana w Hanowerze Rada Europejska podjęła decyzję o rozszerzeniu Rynku Wewnętrznego przez Unię Gospodarczą i Monetarną. Na posiedzeniu Rady w czerwcu 1989 roku w Madrycie postanowiono zwołać konferencję rządów państw członkowskich w celu utworzenia Unii Gospodarczej i Monetarnej. Ponieważ w owym czasie pojawiły się problemy na południu Europy (Jugosławia) postanowiono wzmocnić pracę nad unią polityczną, a także w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht 7.02.1992 stanowi nowy etap integracji europejskiej. Przyjął on kalendarium na wprowadzenie wspólnej waluty euro, będącej logicznym zakończeniem procesu tworzenia rynku bez granic. Rozszerzył on pojęcie obywatelstwa mieszkańców Unii Europejskiej przez przyznanie im nowych praw (czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach lokalnych i europejskich, prawo petycji, prawo odwołania się do Rzecznika Praw Europejskich). Przyznano nowe uprawnienia parlamentowi Europejskiemu, zwłaszcza prawo "współdecydowania" z Radą.
Obie konferencje zostały zwołane zgodnie z zaleceniami Rady Europejskiej obradującej w dniach 14 i 15 grudnia 1990 roku w Rzymie. Następnie podczas posiedzenia Rady w Maastricht w dniach 9 i 10 grudnia 1991 roku, oba projekty zostały połączone w jeden projekt Traktatu o Unii Europejskiej, który 7 lutego 1992 roku został podpisany przez dwanaście państw członkowskich Wspólnot.
Jednak Unia Europejska nie miała powstać bez bólu. Zgodnie z założeniami Traktat miał wejść w życie 1 stycznia 1993 roku, po wymaganej w art. G Traktatu o Unii Europejskiej ratyfikacji przez państwa podpisujące. Konstytucje Królestwa Danii i Irlandii przewidywały obligatoryjne przeprowadzenie referendum (dla informacji Konstytucja Rzeczpospolitej nie wymaga przeprowadzenia referendum, może ono mieć miejsce jedynie w celu pomocniczym, o czym zadecyduje Rząd i Parlament). Referendum w Danii z 2 czerwca 1992 roku dało wynik negatywny, co spowodowało przyjęcie podczas obrad Rady Europejskiej w Edynburgu w grudniu 1992 r., specjalnych uregulowań dla Danii dotyczących obywatelstwa UE, Unii Gospodarczej i Walutowej oraz polityki bezpieczeństwa. Po kolejnym referendum, przeprowadzonym 18 maja 1993 roku, uzyskano wynik pozytywny. Pewne ustępstwa poczyniono na rzecz Wielkiej Brytanii (polityka socjalna i Unia Gospodarcza i Walutowa). Jako ostatnie państwo Republika Federalna Niemiec, po oczekiwaniu na orzeczenie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego co do zgodności Traktatu z konstytucją, ratyfikowała Traktat. Wszedł on w życie 1 listopada 1993 roku. Traktat wprowadził zmianę nazwy EWG na Wspólnotę Europejską oraz umocnił pozycję Parlamentu Europejskiego.

Traktat Amsterdamski
Trzy lata po wejściu w życie Traktatu o Unii Europejskiej potrzebna się stała jej reforma instytucjonalna. Projekt jej przygotowywany był na konferencji międzyrządowej trwającej od marca 1996 roku. Projekt przedłożony później pod obrady Rady Europejskiej (15 - 18 czerwiec 1997) w Amsterdamie został przyjęty i po ratyfikacji wszedł w życie 1 maja 1999 roku.
Nowy traktat odpowiada w większym lub mniejszym stopniu na następujące oczekiwania:
-zbliżyć się do obywatela, jego oczekiwań, jego niepokojów, potwierdzić jego prawa;
-znieść przeszkody w wolnym przepływie, czyniąc równocześnie z Europy bezpieczną przestrzeń;
-sprawić, by głos Europy był lepiej słyszany w świecie;
doprowadzić do tego, by w perspektywie zbliżającego się rozszerzenia instytucje Unii były skuteczniejsze.
-Potwierdza także konieczność koordynowania działań na rzecz zatrudnienia. Umacnia politykę wspólnotową w dziedzinie spraw socjalnych, środowiska naturalnego i zdrowia publicznego.Z szóstki w piętnastkę.

Traktaty ustanawiające Wspólnoty podpisywało sześć państw: Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Republika Federalna Niemiec i Włochy. Później Wspólnoty powiększały się o:
22 stycznia 1972 - Traktat o przystąpieniu do Wspólnot: Danii, Irlandii, Wielkiej Brytanii i Norwegii. Norwegia w wyniku referendum nie ratyfikowała Traktatu, który wszedł w życie 1 stycznia 1973 roku. Z "szóstki" zrobiła się "dziewiątka".
28 maja 1979 - do Wspólnot przystępuje Grecja. Wejście w życie: 1 stycznia 1981 roku.
12 czerwca 1985 - Traktaty o wejście Hiszpanii i Portugalii do wspólnot. Wejście w życie: 1 styczeń 1986 r.
24 czerwiec 1994 - Traktat o przytąpieniu do Unii Europejskiej Austrii, Norwegii (Norwegowie znów mówią nie, póki ropy, póty nadziei), Szwecji i Finlandii. Wchodzi w życie: 1 stycznia 1995 roku. W ten właśnie sposób "szóstka" zmieniła się w "piętnastkę".
Jednakże wiele państw złożyło swą kandydaturę do grona "piętnastki". Są to następujące państwa: Turcja (1987), Maroko (1987), Malta (1990), Cypr (1990), Szwajcaria (1992), Węgry (1994), Polska (8 kwietnia 1994), Rumunia (1995), Słowacja (1995), Estonia (1995), Czechy (1995), Słowenia (1996) oraz Litwa, Łotwa i Bułgaria. O ile wniosek Turcji jest w pełni zrozumiały (są tylko "małe" problemy z przestrzeganiem praw człowieka...), o tyle wniosek Maroka wymagałby zmiany art. 51 Traktatu o Unii, który nie pozwala przyjmować innych państw niż europejskich.

2.UDZIAŁ POLSKI I POLAKÓW W BUDOWANIU JEDNOCZĄCEJ SIĘ EUROPY

Polska przyczyniła się do integracji i również łączyła się z Europą. Świadczą o tym poniższe przykłady i niżej wymienione osoby.
Zjazd gnieźnieński to spotkanie cesarza rzymskiego Ottona III i ówczesnego księcia polskiego, Bolesława Chrobrego, które miało miejsce między 7 a 15 marca 1000 roku w Gnieźnie. Otto pragnął pozyskać Chrobrego do realizacji swych planów uniwersalistycznego Cesarstwa zachodniego, na które miały złożyć się prowincje Galia, Germania, Slawinia i Romania. W czasie obrad Bolesław został ukoronowany przez cesarza diademem cesarskim, co miało oznaczać wyznaczenie go na namiestnika prowincji Slawinia oraz obdarowany włócznią św. Maurycego. Efektem zjazdu było założenie metropolii gnieźnieńskiej wraz z zależnymi od niej biskupstwami w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu (istniejące już misyjne biskupstwo poznańskie pozostało autonomiczne aż do śmierci biskupa Ungera) oraz umocnienie międzynarodowej pozycji Chrobrego. Arcybiskupem gnieźnieńskim został brat świętego Wojciecha, Radzim Gaudenty. Biskupem wrocławskim został Johannes (Jan).
W roku 2000 zwołano w Gnieźnie drugi Zjazd Gnieźnieński na który zaproszono przywódców państw europejskich, jednak nie miał on większego znaczenia.
Mikołaj Kopernik z nominacji kapituły fromborskiej został w 1507 roku osobistym lekarzem biskupa warmińskiego. W tym samym roku opracował "Komentarzyk" o teoriach ruchu ciał niebieskich, pierwszy zarys teorii heliocentrycznej i rozpowszechnił go w licznych odpisach. W roku 1510 przeniósł się do Fromborka i sporządził mapę Warmii.
Wraz z kapitułą fromborską złożył w 1512 roku przysięgę wierności królowi Polski Zygmuntowi I. Na apel soboru laterańskiego w 1513 roku opracował i wysyłał do Rzymu własny projekt reformy kalendarza.
Mikołaj Kopernik nabył dom we Fromborku w miejscu dogodnym do obserwacji astronomicznych, a na jego zapleczu zbudował płytę obserwacyjną i sporządził instrumenty astronomiczne.
UNIA POLSKO-LITEWSKA, związek Polski z W. Księstwem Litew. XIV–XVIII w.; zapoczątkowana 1385 aktem w Krewie, potwierdzana i zmieniana: 1401 w Wilnie i Radomiu, 1413 w Horodle, 1432–34 w Grodnie, 1499 w Wilnie, 1501 w Mielniku, ostatecznie 1569 w Lublinie; 1447–92 i 1501–69 tylko unia personalna; 1569 W. Księstwo Litew. połączono z Polską w Rzeczpospolitą Obojga Narodów na zasadzie równości, z zachowaniem odrębnych (ale takich samych) urzędów centr., skarbu, wojska i prawa sądowego, ze wspólnym monarchą i sejmem; faktyczny kres u.p.-l. położyła utrata przez Rzeczpospolitą niepodległości 1795, a ostatecznie — proklamacja niezależnej rep. litew. 1918.

SIKORSKI WŁADYSŁAW EUGENIUSZ, 1881–1943, polityk, generał; 1908 współorganizator Związku Walki Czynnej; 1914 współzał. NKN; 1914–17 w Legionach Pol.; od 1916 w konflikcie z J. Piłsudskim; od 1918 w WP, organizował odsiecz dla Lwowa; 1920 dow. 5. armii WP; 1921–22 szef Sztabu Generalnego; 1922–23 premier i min. spraw wewn., 1924–25 min. spraw wojskowych, rzecznik sojuszu pol.-franc, dążył do osłabienia wpływów J. Piłsudskiego w wojsku; 1928–39 bez przydziału służbowego; 1936 współinicjator Frontu Morges oraz utworzenia SP; od 30 IX 1939 premier rządu RP na uchodźstwie i Nacz. Wódz; od VII 1941 podejmował próby trwałego, równoprawnego ułożenia stosunków z ZSRR; zginął w katastrofie lotniczej w Gibraltarze; Przyszła wojna, Nad Wisłą i Wkrą.
RETINGER JÓZEF, 1888–1960, polityk; 1939–43 doradca polit. gen. W. Sikorskiego; 1944 w Polsce (rozmowy z władzami Pol. Państwa Podziemnego), następnie poza krajem, działał na rzecz współpracy i integracji europejskiej.


Literatura:
1. Jerzy Purc „Z historii krajów Unii Europejskiej”
2. Internet