Podboje rzymskie w okresie republiki

Podboje Rzymu w okresie republiki (od 264 do 133 roku p.n.e)

Gdy Rzym opanował całą Italię, zaczął dążyć do opanowania Sycylii, do której pretensje rościła sobie także Kartagina. Dążenie Rzymian do zajęcia wyspy, na której stale rozszerzali zakres swego panowania było przyczyną wybuchu I wojny punickiej (264 ? 241 p.n.e) i otworzyło długi okres walk o hegemonię na Morzu Śródziemnym. W 264 r p.n.e wojska rzymskie przeprawiły się na Sycylię i zdobyły Messanę. W roku 262 p.n.e wojska rzymskie zdobyły po półrocznym oblężeniu miasto Agrigentum. Po dalszych walkach z armią Kartagińską flota rzymska pod wodzą Gajusza Lutacjusza Katulusa zadała w 241 r p.n.e Kartagińczykom decydującą klęską u Wysp Egackich. Władcy obu państw zawarli rozejm i przystąpili do pertraktacji pokojowych, na stosunkowo ciężkich warunkach dla Kartaginy. Lecz dzięki postanowieniom pokoju w roku 241 p.n.e Sycylia z wyjątkiem Syrakuz stała się pierwszą prowincją Rzymu, czyli krajem zależnym leżącym poza Italią.
W latach 225 ? 222 p.n.e doszło do ciężkiej wojny z Gallami, ale główną rolę w tej wojny odegrały plemiona z terenów Niziny Nadpadańskiej a zwłaszcza waleczni i dzicy Insubrowie. Rzymianom udało się w 224 r p.n.e pokonać koalicję Galów w bitwie pod Telamonem, a w następnym roku konsul Gajusz Flaminiusz podjął śmiałą wyprawę do kraju Insubrów i zdołał ich pokonać. W ten sposób Rzymianie doszli do Alp ? Gallia Cisalpina dostała się pod władzę rzymską. Umocnić ją miały nowe silne kolonie latyńskie: Placentia i Cremona (222 r. p.n.e), strzegące przejście przez Pad przeciw Insubrom; jako zabezpieczenie przeciw Bojom została zbudowana Mutina (Modena), która później (183 r p.n.e) została także kolonią. Z inicjatywy Flaminiusza zbudowano w 220 r. p.n.e drogę łączącą Ariminum z Rzymem ? via Flaminia. Opanowanie terenów terenów nadpadańskich miało jeszcze dość powierzchowny charakter, Rzymianie nie zdołali ani w pełni ujarzmić ani tym bardziej zromanizować Gallów, którzy marzyli o odzyskaniu wolności.
Podczas drugiej wojny punickiej 218 ? 201 r. p.n.e , Konsulowi Markowi Klaudiuszowi Marcellusowi udało się zdobyś Syrakuzy (211 r p.n.e ). Publiuszowi Korneliuszowi Scipiowi udało się zdobyć ośrodek władzy punickiej w Hiszpanii ? Nową Kartaginę (209 r p.n.e), w 202 roku p.n.e zaś wygrał bitwę pod Zamą - bitwę rozstrzygającą wojnę punicką. O wyniku bitwy przesądziła wartość bojowa legionów i umiejętne użycie jazdy przez rzymskiego wodza. Kartagina musiała zawrzeć pokój (201 r p.n.e), na mocy którego straciła wszystkie posiadłości poza Afryką, miała zapłacić olbrzymią kontrybucję i otrzymała zakaz prowadzenia wojen bez zezwolenia Rzymu. W wyniku II wojny punickiej powiększyło się znacznie Imperium rzymskie. Nowe prowincje powstały w Hiszpanii, a po kapitulacji Syrakuz władza Rzymu rozciągała się na całą Sycylię. Ponadto władza rzymska w Italii została w pełni utwierdzona.
Wojny macedońskie i wojna syryjska
Przyczyną wojen macedońskich były podboje rzymskie w latach 229 ? 219 na wybrzeżu illyryjskim ( tereny dzisiejszej Dalmacji). W roku 228 p.n.e Rzymianie ustanowili rodzaj protektoratu nad częścią obszaru Illyrii i wycofali swoje wojska z tego terenu, Jednakże ich dotyczczasowy sojusznik zaczął łamać postanowienia traktatu z Rzymem, i rozszerzać swoje terytorium, szukając oparcia w Macedonii. Rzymianie mimo trudnej sytuacji zewnętrznej ( walki z Gallami) zdecydowali się na tzw. Drugą wojnę illyryjską w 219 r. p.n.e, w wyniku której przywrócili swój stan posiadania z 228 r. Ekspansja rzymska na terenie Illyrii zaniepokoiła Filipa V, króla macedonii, doszło więc do tzw. I wojny macedońskiej, która zakończyła się pokojem w Foinika (205 r p.n.e) na mocy którego obszar dawnego protektoratu rzymskiego w Illyrii podzielono między Macedonię i Rzym. W Wyniku III wojny macedońskiej (171 ? 167 p.n.e) Macedonia została zamieniona na cztery zależne od Rzymu republiki, które musiały płacić Rzymowi daniny. Na połowę II w p.n.e przypada tworzenie się podstaw światowego państwa pod wodzą Rzymu ? Imperium Romanum.
III wojna punicka (149 ? 146 p.n.e)
W wyniku tej wojny Kartagina dostała się ostatecznie w ręce Rzymian (146 r p.n.e); została doszczętnie zburzona, a jej ziemię zaorano i poświęcono bogom podziemnym, aby nikt nigdy nie ośmielił osiedlić się na tym miejscu. Rzym uzyskał nową prowincję ? Afrykę. Rok 146 p.n.e stanowi ponurą datę w historii świata starożytnego. Jednocześnie bowiem ze zburzeniem Kartaginy nastąpiło brutalne ujarzmienie Grecji, która próbowała odzyskać rzeczywistą niepodległość. Na specjalny rozkaz senatu Korynt został całkowicie zniszczony. Formalną niepodległość zachowali sojusznicy Rzymu, jak Sparta czy Ateny, a także konfederacja tessalska i etolska. Z kolei niezadowolenie macedończyków i zaatakowanie przez nich Tessalii spowodowało utratę niepodległości przez Macedonię; została on przyłączona do Rzymu jako prowincja (148 r p.n.e) z zachowaniem podziału na 4 republiki.
Okres wielkich podbojów przyniósł Rzymowi wiele nowych prowincji; w wyniku wojen punickich uzyskano Sycylię, Sardynię i Korsykę, następnie zaś część Hiszpanii i Afrykę (obszar właściwej Kartaginy). Wiele wysiłku kosztowało Rzymian ujarzmienie Hiszpanii, na której terenie przez kilkadziesiąt lat toczyły się zaciekłe walki. W latach 143 ? 133 p.n.e Rzymianie prowadzili szczególnie ciężką wojnę zwaną numantyjską. Najdłużej stawiali opór Luzytanowie, którymi dowodził utalentowany wódz Wiriatus, podstępnie zamordowany przez Rzymian (139 r. p.n.e). Zaciekle broniącą się Numancję, główny ośrodek oporu zdobył ostatecznie Scipio Emilianus w 133 r p.n.e. Na terenach Hiszpanii Rzymianie utworzyli w 197 r p.n.e dwie prowincje: Hispania Ulterior (Hiszpania Dalsza) i Hispania Citerior (Hiszpania Bliższa). Na wschodzie hellenistycznym, do Rzymu należały Macedonia z Grecją, a w 133 r p.n.e ostatni król Pergamonu (państwo hellenistyczne w zachodniej części Azji Mniejszej), Attalos III zapisał Rzymowi w testamencie swe państwo, z którego później powstała (129 r p.n.e) prowincja Azja. Na zachodzie państwo rzymskie obejmowało Galię Przedalpejską (Nizina nadpadańska), a od roku 118 także południową część Galii Zaalpejskiej; czyli Galię Narbonesis ( dzisiejsza Prowancja i Langwedocja we Francji; nazwa prowincji pochodzi od kolonii rzymskiej Narbo), stanowiąca pomost łączący Italię z Hiszpanią.


Na podstawie książki ?Historia Starożytnego Rzymu? wydanie trzecie ? Maria Jaczynowska
Wydawnictwo PWN, Warszawa 1979