Starożytność w pigułce. Chiny Mezopotamia Indie Palestyna Egipt Grecja Rzym od Republiki do upadku cesarstwa

Kryteria człowieczeństwa

1. Morfologiczne:
· Pionowa postawa ciała i chód dwunożny
· Charakterystyczne uzębienie i budowa czaszki z wyraźnie powiększoną puszką mózgową
2. Zachowanie społeczne:
· Zachowane z przeszłości w resztkach budowli praludzi
· Posługiwanie się narzędziami z kamienia
· Ślady działań magiczno- religijnych (groby
Pierwszy człowiek:
· AUSTRALOPITEK – 4 mln lat temu
· HOMO ERECTUS – człowiek wyprostowany – 1 mln lat temu
· HOMO SAPIENS NEANDERTALIS – 200 tys lat temu
· HOMO SAPIENS SAPIENS – człowiek rozumny właściwy, żyjący ok. 40 tys lat temu, zaludnił wszystkie kontynenty

Epoki

Paleolit – epoka kamienia łupanego, człowiek jaskiniowy prowadzi koczowniczy tryb życia w grupach, trudni się łowiectwem i zbieractwem, są to formy zdobywania pożywienia, posiada broń i narzędzia z obrobionego kamienia i kości, uczy się wzniecać ogień
Neolit- epoka kamienia gładzonego, człowiek prowadzi osiadły tryb życia w tzw. osadach rodowych, zajmuje się uprawą roli, udomowił zwierzęta (rewolucja neolityczna);
Brąz – człowiek stosuje ogień do wytopu metali, występuje wyraźny podział pracy, na grupy społeczne (rolnicy, hodowcy, rzemieślnicy), powstają pierwsze organizacje państwowe i pierwsze pismo.
Żelazo – człowiek umie wytapiać żelazo, upowszechnia narzędzia z metalu, włada pismem i żyje w organizacji państwowej.
W rejonie Gór Świętokrzyskich jest skansen wytopu żelaza - Dymarki.

Wspólnota plemienna – polegała na współdziałaniu społeczności w pracy i podziale jej owoców, rozpad wspólnoty nastąpił z chwilą podziału na klasy społeczne i po zwiększeniu możliwości produkcji.
Jak liczono czas?

Stworzenie pierwszego na ziemi kalendarza, który miał powstać ok. 3 tysiąclecia p.n.e. należy przypisać Egipcjanom. Umiejętność obliczania czasu, głównie na podstawie obserwacji astronomicznych, posiadali również Sumerowie i Babilończycy (Mezopotamia) oraz chińczycy. Kalendarz egipski dzielił się na trzy pory roku: echet, projet, szonu, oraz na 12 miesięcy, z których każdy miał 12 dni. Z czasem zaczęto dodawać do każdego roku po 5 dni w celu wyrównania rachuby czasu z latami słonecznymi. W starożytności bardzo różnie obliczano upływ czasu (rachuba oparta na ruchach księżyca, 12 miesięcy po 28 dni, Grecja każde państwo inaczej).
Generalną zmianę w systemie obliczania czasu w ówczesnym świecie wprowadził w pierwszej połowie I wieku p.n.e. Juliusz Cezar (Rzym; 100 – 44 r. p.n.e). Na jego polecenie wprowadzono rok składający się z 12 miesięcy, które liczyły po 30 lub 31 dni, z wyjątkiem lutego, który liczył 28,29 dni (było to związane z fazami księżyca). Rok składał się z 365 lub 366 dni i liczył o 11 min 14 sek więcej niż rok słoneczny. Zgodnie z kalendarzem juliańskim, w XVI wieku różnica między rokiem kalendarzowym a słonecznym wynosiła 10 pełnych dni.
Nowej reformy dokonał papież Grzegorz XII (pontyfikat 1502-1582), polegała ona na usunięciu 10 pełnych dni. W kalendarzu gregoriańskim po 4 października 1582 r. nastąpił 15 października. Najwcześniej reformę kalendarza przyjęły Włochy, Hiszpania, Polska, a najpóźniej Turcja (1917) i Rosja (1918).
Chiny

Początki Chin to drugie tysiąclecie p.n.e. Cywilizacja ta powstała w dorzeczu rzek: Huang-Ho i Jangcy. W Chinach powstały unikalne technologie w rzemiośle i tkactwie (jedwabniki, porcelana). W Chinach narodziło się pismo piktograficzne o dużej jakości znaków. W Chinach był jeden system wierzeń Konfucjanizm, będący zarazem doktryną polityczną. Zbudowano Wielki Mur Chiński aby odizolować Chiny od świata.

Mezopotamia

Tereny nad rzekami Tygrys i Eufrat stanowiły ośrodek tworzenia się jednej z pierwszych cywilizacji ludzkich. Otwartość terenów Mezopotamii powodowała, że ścierały się tam wpływy różnych kultur i bardzo często dochodziło do najazdów plemiennych plemion koczowniczych na ludność osiadłą. W 4000 r. p.n.e. na południu Mezopotamii osiedlili się Sumerowie. Oni właśnie uchodzą za twórców kultury ludzkiej na tym terenie. Przypisuje im się wynalezienie pisma klinowego i zastosowanie nowych technik uprawy roli, rzemiosła oraz tworzenie mitów i wierzeń, które zostały przyjęte przez inne ludy Mezopotamii.
Wśród ośrodków, które przejęły po Sumerach supremację nad Mezopotamią była Babilonia i Asyria. Za główne zasługi mieszkańców Mezopotamii należy uznać rozwój astronomii i matematyki, również skomplikowane wierzenia (każdy z ludów osiedlających się na terenach Międzyrzecza przynosił ze sobą wiarę we własnych Bogów). Najpopularniejszymi bogami czczonymi w Mezopotamii byli bóg ASZUR (bóg narodowy Asyryjskiego państwa), MORDUK (bóg Babilończyków) oraz ISZTAR.

Indie

Najstarsze cywilizacje Indii powstawały w trzecim tysiącleciu p.n.e. w dorzeczu Indusu i Gangesu. Do dnia dzisiejszego zachowały się miasta najstarszej kultury Indii: HARAPA i MOHENDZO-DARO. Były to niegdyś potężne metropolie zbudowane z wypalanej cegły, posiadające kanalizację i wodociągi. Nie udało się wyjaśnić, w jaki sposób powstała ta cywilizacja, ani kto jest jej twórcą.
Ok. 1500 lat p.n.e. tereny Indii zostały zajęte przez plemiona, które nazywały siebie ARIAMI czyli szlachetnymi. Cechą charakterystyczną stosunków społecznych wprowadzonych przez Ariów był podział całego społeczeństwa na 4 zamknięte grupy społeczne tzw. kasty (kapłanów, wojowników, rolników, służących). Poza kastami pozostawała ludność miejska i niewolnicy. Pod względem politycznym, do podboju Ariów, Indie były podzielone na wiele państw, które były zarządzane przez królów.
Zjednoczone Wielkie Państwo Indyjskie powstało ok.312 r. p.n.e. i jego założycielem był Czandragupta. W VI w. p.n.e. tradycyjna religia Indii czyli braminizm została zastąpiona przez buddyzm.

Starożytna Palestyna

Pierwsze informacje o plemionach izraelskich, które jako lud koczowniczy wędrowały po terenach dzisiejszego Bliskiego Wschodu, pochodzą z połowy drugiego tysiąclecia p.n.e. Jedna z tych grup zawędrowała zapewne, w XIV w. p.n.e. do Egiptu. Państwo palestyńskie powstało w XIII w. p.n.e. na skutek podboju terenów KAANNANU, prze 12 plemion izraelskich pod wodzą Mojżesza.
Na skutek zagrożenia zewnętrznego ze strony wrogich plemion, ok.1020 r. p.n.e. doszło do powstania Królestwa Palestyńskiego. Największymi królami byli: Saul, Dawid, Salomon (rządzący Palestyną w X w.p.n.e.) Po śmierci Salomona jedno państwo izraelskie zostało podzielone na dwa królestwa: Izraelskie i Judzkie. Izraelici byli monoteistami (Jahwe), co było zjawiskiem wyjątkowym, bo wszystkie ludy okoliczne w tym czasie były politeistyczne. Jahwe miał ich wybrać spośród narodów i zawrzeć z nimi przymierze.
Egipt

Powstanie państwa egipskiego nastąpiło ok. 3 tysięcy lat p.n.e. w wyniku podboju Egiptu Dolnego przez mieszkańców Egiptu Górnego. Miał tego dokonać założyciel pierwszej dynastii władców egipskich NARMER, inaczej Menes. Powstanie jednego dużego państwa egipskiego było skutkiem warunków naturalnych Egiptu, uprawa ziemi oraz hodowla były możliwe tylko dzięki zbudowaniu systemu kanałów i tylko tam gdzie zapewniały one dostateczną ilość wody w czasie pory suchej. Aby zbudować i utrzymać w użytkowaniu ten system trzeba było stworzyć skomplikowany system organizacji ludzi i zarządzania nimi. Potrzeba organizowania mieszkańców w celu budowy a następnie utrzymania sieci irygacyjnej oraz przesyłania informacji na temat wylewów Nilu były czynnikami jednoczącymi ziemię nad Nilem w jedno państwo.
Władcę Egiptu nazywano faraonem. W sumie historia odnotowała 22 dynastie i dzieli okres istnienia Egiptu na fazy:
· Stare państwo i pierwszy okres przejściowy
· Średnie państwo i drugi okres przejściowy
· Nowe państwo, aż do 30 r. p.n.e. kiedy Egipt dostaje się pod panowanie Imperium Rzymskiego,
Faraon posiadał władzę despotyczną, czyli nieograniczoną, nad swym krajem i swymi podwładnym. Był on nie tylko dowódcą wojskowym, ale także pełnił funkcje religijne, uchodząc początkowo za Boga, a następnie za syna boga RA. Bezpośrednimi wykonawcami rozkazów faraona byli urzędnicy, nadzorowali oni prace przy nawadnianiu pól i budowle kanałów irygacyjnych, irygacyjnych także organizowali zagraniczne wyprawy handlowe i określali wysokość plonów. Najważniejszym urzędnikiem był WEZYR, który m.in. organizował wszystkie ważniejsze uroczystości państwowe. Natomiast najbliżsi Faraonowi (w tym jego rodzina) nosili miano IMACHÓW.
Władca oraz urzędnicy utrzymywani byli przez chłopów, którzy nie byli niewolnikami, ale znajdowali się pod władzą i opieką faraona. W okresie, gdy nie musieli uprawiać ziemi do ich obowiązków należało m.in. budowa i naprawa tam i kanałów irygacyjnych oraz budowa piramid. Chłopi stanowili ok.90% w państwie. W starożytnym Egipcie prawie nie było niewolników, pochodzili oni wyłącznie z poza kraju, czyli z wypraw wojennych i byli przeznaczeniu do prac domowych na dworze faraona i w domach urzędników.
Osobną grupę w społeczeństwie stanowili kapłani. Ponieważ z czasem wielu faraonów odebrało świątynie kapłanom, płacąc im za to obfite wynagrodzenie, kapłani stali się poważną siłą ekonomiczną starożytnego Egiptu. Spowodowało to, że kapłan AMONA, czyli najwyższy dostojnik kapłański zajmował drugie, po faraonie, miejsce w rządzeniu państwem. Kapłanie potrafili nawet doprowadzić do zmian na tronie.
Egipcjanie czcili początkowo siły natury, z czasem zaczęli modlić się do bóstw pod postacią zwierząt, a następnie ludzi posiadających głowy zwierząt. Przez powstaniem jednego zjednoczonego państwa egipskiego, każdy lokalny ośrodek władzy posiadał swoje bóstwo. Po zjednoczeniu Egiptu Górnego i Dolnego, część wierzeń rozprzestrzeniła się na cały kraj. Najważniejszymi bogami byli: OZYRYS (bóg podziemi i zmieniającej się natury); TOT (bóg miasta Memphis i wynalazca pisma); RE (bóg słońca); SET (bóg pustyni); ANUBIS (bóg zmarłych); IZYDA (żona Ozyrysa, określana boginią PTAH). Egipcjanie czcili również zwierzęta, które ich zdaniem były objawieniem przedmiotów określonego bóstwa np. kult byka APISA, w którym zgodnie z mitologią Egiptu było bogiem płodności.
W starożytnym Egipcie wierzono również, że ludzie będą żyć po śmierci o ile ich ciało zachowa się na tym świecie, dlatego opracowali sposoby uwieczniania ciał (mumifikacja – dokonywano jej przez usunięcie wnętrzności człowieka i wypełnienie pustego ciała substancjami, które je konserwowały i wysuszały, chroniąc przez rozkładem). Zmumifikowane ciała faraonów i arystokracji chowano w bogatych grobowcach, aby miały ona w zaświatach wszystko, co na ziemi (najstarsza piramida 2065 r. p.n.e.- piramida Cheopsa w Gizie). Najlepszym sposobem mumifikacji biednych ludzi było chowanie ich wprost w piaskach pustyni.

Starożytna Grecja


Cywilizacja stworzona przez starożytnych Greków jest jednym z najstarszych osiągnięć człowieka. Centrum tej cywilizacji stanowiła południowa część Półwyspu Bałkańskiego, wyspy na Morzu Egejskim oraz zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej. Warunki naturalne czyli wysokie góry, mało urodzajne gleby, dobrze rozwinięta linia brzegowa oraz duża ilość wysp, wpłynęły na zajęcia i sposób życia starożytnych greków. Wielu z nich musiało szukać pracy poza typowym rolnictwem, więc zajmowali się handlem, rzemiosłem i rybołówstwem.
Pierwsza cywilizacja grecka rozwinęła się na wyspie o nazwie Kreta, na przełomie trzeciego i czwartego tysiąclecia p.n.e. Cywilizacja, która powstała na Krecie nosi nazwę cywilizacji Kreteńskiej, zwana także Minojską (nazwa od imienia legendarnego króla Minosa, który władał wyspą). Z nieznanych powodów została ona zniszczona.
Za protoplastów greków uchodzą dwa plemiona, które przybyły do Grecji w drugim tysiącleciu p.n.e. z północy. Dzięki kolonizacji cywilizacja grecka rozszerzyła się z południa półwyspu Bałkańskiego na wyspy morza Egejskiego oraz wybrzeża Azji Mniejszej i Morza Czarnego. Grecy tak jak i inne ludy starożytności stworzyli wiele opowieści o swych bogach i bohaterach (byli twórcami mitów). Miały ona za zadanie wyjaśnić początki istnienia bogów, ludzi oraz świata. Stanowiły one część literatury, gdyż tworzyli je poeci. Mity przekazywały również wiedzę Greków o ich przeszłości, a także miały wartość dydaktyczną tzn. przekazywały ludziom wzorce postępowań. Spowodowało to, że mity stały się ponadczasowymi opowieściami o ludziach i ich życiu.
Starożytni Grecy przywiązywali wielką uwagę do sprawności fizycznej. Miejscami gdzie zwykli byli uprawiać sporty, a zarazem oddawać się rozrywkom intelektualnym, były budynki zwane palestrami, lub inaczej, gimnazjonami. Były tam miejsca dla uprawiania wszelkich dziedzin sportu, osobne dla zaawansowanych i amatorów. Znajdowały się tam również pomieszczenia, w których można było prowadzić naukowe dyskusje lub wykłady. Gimnazjon wyposażony był w łazienki z zimną i ciepłą wodą oraz łaźnie. Ulubioną grą starożytnych greków była gra w piłkę, bardzo często organizowano zawody sportowe. Największe i cieszące się największą sławą organizowano ku czci bogów, w Olimpii (były to I Igrzyska) w 776 r. p.n.e. odbyły się zawody ku czci Zeusa.
Starożytna Grecja posiadała niezwykle specyficzny system polityczny, polegający na tym, że nie wytwarzało się tam jedno państwo, lecz szereg państw-miast (polis). Największe z nich to Ateny i Sparta. Na wskutek rewolucji ustroju w Atenach na przełomie IV i V w. p.n.e. ukształtował się demokratyczny sposób sprawowania rządu. Jego główną zasadą był szeroki dostęp wszystkich obywateli do urzędów za sprawowanie, których otrzymywano wynagrodzenie. Główną instytucją życia politycznego było Zgromadzenie Ludowe, zbierające się kilka razy do roku i podejmujące najważniejsze decyzje w państwie. Pomiędzy zebraniami Zgromadzenia wszelkie ważne dla państwa sprawy załatwiała RADA, składająca się z 500 wybranych obywateli oraz podporządkowanych radzie urzędników. Demokracja Ateńska to inaczej ustrój Aten ukształtowany ostatecznie w V w. p.n.e., którego główną cechą było przyznanie wszystkim obywatelom możliwości bezpośredniego i osobistego udziału w podejmowaniu decyzji, sprawowaniu władzy i rządów w danym państwie-mieście.
Sparta była największym terytorialnie greckim polis, które powstało z połączenia pięciu osad leżących w dolinie rzeki Eurotas. Ustrój polityczny i społeczny Sparty, tak zdecydowanie odmienny od występujących w innych państwach greckich, ukształtował się w VI wieku p.n.e. w wyniku prowadzonych, od VII w. p.n.e., wojen z meseńczykami, czyli ludem Afryki północnej, który został podbity w wyniku wypraw kolonialnych (meseńczycy osiedlili się potem w Grecji). Pełnoprawnymi obywatelami Sparty byli jedynie potomkowie mieszkańców owych pięciu osad. Praw politycznych byli pozbawieni inni mieszkańcy Sparty czyli chłopi (nazywani Helotami) oraz mieszkańcy podbitych przez Spartę ziem, które nazywano PERIOKAMI (a mieszkańców Periocy). Spartanie uchodzili za doskonałych żołnierzy, osiągnęli to stosując okrutny system wychowania. Sparta była monarchią rządzoną przez dwóch królów jednocześnie. Istniało jednak Zgromadzenie Ludowe i Rada. Odmienność ustroju społecznego i politycznego Sparty, od innych greckich miast, spowodowała izolację na arenie Starożytnej Grecji. Sparta słynęła z tzw. „spartańskiego wychowania”, czyli w bardzo surowych warunkach. Nad wychowaniem dzieci pieczę sprawowało państwo, które decydowało o życiu danego dziecka. Słabe i chore niemowlęta były zabijane, a życie młodych ludzi było poddane nakazom i zakazom. Do 30 roku życia nie mogli się żenić, a w wieku 7 lat dziecko było odbierane matce i przebywało w obozach wojskowych.
Kultura duchowa i materialna Grecji do dzisiaj uchodzi za jedno z największych osiągnięć człowieka. W połączeniu z kulturą starożytnego Rzymu, stała się ona podstawą kultury europejskiej. Do najważniejszych osiągnięć możemy zaliczyć:
· Zapoczątkowanie badań naukowych nad światem poprzez odejście od bezkrytycznej wiary w mity;
· Rozwój nauk szczególnych np. medycyny (Hipokrates- ojciec medycyny)
· Rozwój filozofii (Tales z Minetu, Sokrates, Platon, Arystoteles)
· Rozwój literatury (epopeje Homera, dramaty – Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes)
· Rozwój teatru i sztuki (rzeźba)
· Budowle sakralne ( Parteon w Atenach – centrum zabudowań w Atenach)
Starożytna Grecja wynalazła naukę, która przetrwała do dnia dzisiejszego, jest to filozofia (nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami na temat człowieka i jego miejsca na świecie). Słowa FILOZOFIA użył po raz pierwszy Pitagoras, następnie Herodot i Heraklit. Źródłosłów to: filia (miłość) i sofia (mądrość) => umiłowanie mądrości
W IV w p.n.e. hegemonię wśród państw greckich zdobyła Macedonia, którą rządził król Filip II. Symbolem podporządkowania się państw greckich Macedonii, stała się BITWA POD CHERONEĄ, w 338 r. p.n.e., w której wojska koalicji państw greckich na czele z Atenami, zostały pokonane przez armie nieprzyjaciela. Następcą Filipa II został Aleksander zwany Wielkim, w 334 r. p.n.e. rozpoczął on wojnę z Persją. W wyniku III wielkich bitew nad rzeką Granik: pod ISSOS (w 333 r. p.n.e.), pod ARABELLĄ i GAUGAMELĄ (w 331 r. p.n.e.); pokonał on wojska perskie i od 327 r. p.n.e. posiadł we władaniu wszystkie ziemie należące do tego państwa.
Wyprawy Aleksandra Macedońskiego (Wielkiego) trwały 11 lat, podczas tych wojen stworzył on imperium sięgające od Indusu na wschodzie do Macedonii na zachodzie. Stolicą tego imperium miał być Babilon, ale w 323 r. p.n.e. Aleksander umiera, a jego państwo zostało podzielone między dowódców jego armii. Dzieło Aleksandra Wielkiego po jego śmierci zaczęło się rozpadać, ale w wyniku długotrwałych wojen powstały trzy główne monarchie hellenistyczne: Egipt (częściowo), Mezopotamia i Syria, w której władali Selencydzi (mieszanka ludów podbitych) oraz Macedonia (rządzona przez plemię Antagonidów). Istniały także inne plemiona hellenistyczne (np. państwo pergamońskie) i wszystkie one toczyły ze sobą wojnę.
Ostatecznie państwa hellenistyczne zostają zlikwidowane przez Rzymian, Partów i Siaków. Podboje Aleksandra Wielkiego doprowadziły do powstania kultury hellenistycznej (główne ośrodki Aleksandria, Antiochia, Ateny) i powstania państw rządzonych przez Greków i Macedończyków, a zamieszkałych w większości przez ludność rodzimą. Spowodowało to przenikanie się wpływów w zakresie wychowania czy literatury.



Starożytny Rzym

Pierwotni mieszkańcy Italii nie należeli do ludów indoeuropejskich. Ich pradziadami byli Ligurowie, którzy w drugim tysiącleciu osiedlili się w Italii. Wśród tego ludu najważniejsze plemiona to: Italikowie, Umbrowie, Samnici, Sabinowie, Ekwowie, Wolskowie. W VIII w. p.n.e. część terenów została zajęta przez Greków. W wyniku prowadzonej przez nich kolonizacji w V w. p.n.e. w północnej Italii osiedlili się Galowie.
Jedną z najstarszych rozwiniętych cywilizacji Italii stworzyli Etruskowie, w znaczny sposób wpłynęła ona na późniejszą cywilizację Italii. Okres politycznej hegemonii Etrusków w Italii przypada na VII do V wiek p.n.e., a ich kultura odgrywała znaczną rolę do I wieku p.n.e. Etruskowie nie tworzyli jednego państwa, lecz 12 największych państw- miast tworzyło, wzorem Grecji, tzw. ważny związek polityczny. Hegemonia Etrusków została załamana na wskutek wojen z grekami zamieszkałymi w południowej Italii i na Sycylii, oraz najazdów Celtów z północy. Wpływ na pozycję Etrusków miał też konflikt Samnitów z Rzymianami.
Według tradycji i legendy miasto Rzym miało zostać założone przez potomków uciekiniera z Troi, Eneasza. Założycielem Rzymu miał być Romulus, pierwszy król Rzymu panujący w latach 753 – 715 p.n.e. Jego ojcem miał być Bóg wojny Mars, jak głosi legenda, wraz ze swoim bratem Remusem, został wykarmiony przez wilczycę. Początki Rzymu jako miasta do dziś są przedmiotem sporów wśród historyków. Według jednej z teorii w początkowym okresie tego miasta należy wyłonić II fazy:
· Od 800 do 575 r. p.n.e.; kiedy Rzym stanowił szereg oddzielnych osad o charakterze wiejskim;
· Po 575 r. p.n.e.; kiedy Rzym przekształca się w miasto, powstaje Forum Romanum, wytycza się regularne ulice, buduje świątynie;

Republika Rzymska
Według tradycji panowanie królów w Rzymie zakończyło się w 509 r. p.n.e., buntem na czele, którego stanął Lucjusz Janiusz Brutus, i wygnaniem ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego. Republika w starożytnym Rzymie istniała do 31 roku p.n.e. Największą władzę w Republice Rzymskiej miało Zgromadzenie Ludowe, które uchwalało prawa oraz wybierało urzędników. Władzę wykonawczą sprawowali urzędnicy. Najważniejszymi z nich byli dwaj konsulowi wybierani co rok, następnie pretorzy, cenzorowie i trybuni ludowi. Byli urzędnicy zasiadali w senacie Republiki Rzymskiej, jego główną kompetencją było rozstrzyganie spraw polityki zagranicznej Republiki.
Republika Rzymska wstrząsana była różnymi konfliktami społecznymi: Plebejusze kontra Patrycjusze, co spowodowało powołanie Trybunów Ludowych oraz spisania prawa (tzw. prawo XII tablic). Konflikt, którego waga była również olbrzymia, rozgrywał się między optymatami i popularami. Spierali się o próby demokratyzacji ustroju Rzymu poprzez np. podział ziemi pomiędzy uboższych obywateli. Konfliktem, o którym należy również wspomnieć było powstanie niewolników (Spartakus) w latach 73- 71 p.n.e.

PLEBEJUSZE- grupa społeczna w starożytnym Rzymie, byli to wolni obywatele ale nie posiadali praw obywatelskich, uzyskali je dopiero w III w. p.n.e. w wyniku długotrwałych walk z patrycjuszami;

PATRYCJUSZE- grupa społeczna składająca się z rodów, które sprawowały władzę w Rzymie;

PRAWO XII TABLIC – spisane w latach 451- 460 p.n.e., prawo karne, prywatne i sakralne, na 12 tablicach spiżowych;


Kolonializm w okresie Republiki Rzymskiej
W okresie Republiki Rzym rozpoczął podboje terytorialne, których ostatecznym skutkiem było opanowanie całego terenu basenu Morza Śródziemnego. Do 264 r. p.n.e. Rzymianie pokonali swych wrogów na Półwyspie Apenińskim: Etrusków, Latynów, Samnitów. Podczas I, II, III wojny samnickiej pokonali Sabinów, Galów i Greków. Ostatnim punktem oporu przeciwko władzy Rzymian było Etruskie miasto Volsini. Okres największych zdobyczy kolonialnych Republiki Rzymskiej to lata 264-241 p.n.e. W wyniku 3 wojen z Kartaginą tzw. Wojen Punickich:
· I – 264 – 241 p.n.e.
· II – 218 – 201 p.n.e.
· III – 149 – 146 p.n.e.
Rzymianie zniszczyli Kartaginę, a jej tereny włączyli do imperium (Sycylia, Sardynia, Korsyka, Hiszpania i wybrzeże Afryki Północnej).
W wyniku wojen macedońskich :
· 215 – 205 p.n.e.
· 200 – 197 p.n.e.
· 171 – 168 p.n.e
Rzym zajął w tych latach Macedonię oraz ostatecznie w 146 r. p.n.e. pokonał Grecję. W czasie wojen z Kartaginą rzymianom udał się zająć Galię Cisalpejska i Lirię. W 146 roku w wyniku podbojów Rzym władał następującymi prowincjami: Sycylią, Sardynią, Kostaryką, Macedonią. Do końca okresu republikańskiego Rzymu utworzono 15 prowincji poza właściwym terytorium Starożytnego Rzymu.

Niewolnictwo w Starożytnym Rzymie
Niewolnicy byli zarówno własnością osób prywatnych, jaki i instytucji państwowych, czyli państwa. W Starożytnym Rzymie rozwój niewolnictwa nastąpił w okresie wielkich podbojów w III w. p.n.e. Nikt nie miał prawa ingerować w stosunki między panem a niewolnikiem, ten pierwszy mógł karać niewolnika w dowolny sposób, nawet go zabijać. Sytuacja ta zmieniła się na skutek braku niewolników dopiero w czasach cesarstwa, kiedy to cesarze z dynastii ANTONIMÓW (Hadrian Antonius Pius) zakazał np. samowolnego zabijania niewolników przez ich właścicieli.
Położenie niewolników było zależne od wykonywanej przez nich pracy. Najciężej pracowali i w najgorszych warunkach żyli niewolnicy pracujący w gospodarstwach rolnych, kamieniołomach, kopalniach. W lepszych warunkach żyli niewolnicy pracujący w domu swego pana. W Starożytnym Rzymie dużą popularnością cieszyły się walki gladiatorów, czyli zapaśników walczących między sobą. Gladiatorzy rekrutowali się głównie spośród niewolników, jeńców wojennych i ludzi skazanych na śmierć. Złe warunki życia oraz okrutne traktowanie doprowadziło niewolników to wzniecenia kilku powstań:
· I Powstanie – było powstaniem sycylijskim, trwało od 137 do 132 roku p.n.e;
· Największe powstanie niewolników to powstanie Spartakusa (73- 71 r. p.n.e.); skutkiem tego powstania było rozbicie niewolników przez armię Rzymską; 6 tys niewolników zostało ukrzyżowanych wzdłuż drogi wiodącej z Kapui do Rzymu

Upadek Republiki Rzymskiej
Od II w. p.n.e. Republika Rzymska przeżywała kryzys, który doprowadził do upadku i powstania cesarstwa w Rzymie. Wydarzeniami, które świadczyły o kryzysie ustroju republikańskiego, były gwałtowne konflikty społeczne pomiędzy zwolennikami reform (POPULARAMI), a konserwatystami (OPTYMACI) oraz rywalizacja pomiędzy politykami o wpływy i władzę, która to rywalizacja przekształciła się w wojny domowe.
W wyniku I wojny domowej dyktaturę w latach 82- 79 p.n.e. objął Bulla. A w 60 r. p.n.e. trójka polityków: Pompejusz, Gajusz Juliusz Cezar i Krassus, zawarli porozumienie zwane pierwszym TRIUMWIRATEM, na mocy którego ustalili, że nic nie może stać się w państwie bez ich zgody. Po śmierci Krassusa i zwycięstwie nad Pompejuszem w II wojnie domowej (49- 45 p.n.e.) jedynym władcą państwa rzymskiego, z tytułem dożywotniego króla i dyktatora, został Gajusz Juliusz Cezar. W 44 r. p.n.e. został jednak zamordowany w senacie przez Grupę Spiskowców wywodzących się z senatu. Po śmierci Cezara wybuchły walki o władzę w państwie. Ostatnim aktem tych walk była bitwa u przylądka Akcjum w 31 r. p.n.e., w której wojska Gajusza Oktawiusza Augusta pokonały armię Marka Antoniusza. Data ta (31 r. p.n.e.) uchodzi za koniec Republiki Rzymskiej i początek Cesarstwa.

Cesarstwo Rzymskie
Istniało od I w. p.n.e. do V w. p.n.e. W ciągu jego istnienia ustrój państwa ulegał zmianie. W dziejach Cesarstwa Rzymskiego, pod względem ustrojowym, wyróżniamy dwie formy: PRYNCYPAT, DOMINAT. Pryncypat, którego podstawy stworzył Oktawian August, była to forma monarchii przy zachowaniu pozorów istnienia ustroju republikańskiego. Władza cesarza opierała się na połączeniu w jego ręku uprawnień kilku urzędów republikańskich. Do głównych jego uprawnień należało:
· Władza nad wojskami w prowincjach przygranicznych
· Prawo zwoływania senatu, zgromadzeń
· Zakładanie veta wobec uchwał senatu i wniosków zgromadzeń
· Uprawnienia największego kapłana
· Prawo przedstawiania mandatów na najwyższe stanowiska państwowe
· Zarząd nad dochodami i prowincjami
Pojęcie pryncypatu wywodzi się od tytułu pierwszego obywatela nadanego Augustowi w 28 r. p.n.e.
W wyniku zmian społecznych na terenie cesarstwa w III w. pryncypat został zastąpiony przez dominat. Głównym powodem zmian ustrojowych była potrzeba skupienia władzy w rękach jednego człowieka wobec konieczności obrony państwa przed najazdami z zewnątrz. Główną cechą dominatu (nazwa od dominus czyli pan) był wzrost władzy cesarza, który został władcą absolutnym, rozbudowany zostaje ceremoniał dworski oraz następuje wzrost administracji państwowej.
Za czasów Cesarstwa Rzymskiego nastąpił dalszy wzrost terytorialny państwa rzymskiego. Za rządów Oktawiana Augusta do imperium włączono tereny Alp, południowe Niemcy i Austrię, ziemie pomiędzy Bałkanami a Dolnym Dunajem, oraz zajęto tereny dzisiejszej Bośni i Hercegowiny i Dalmacji. W ten sposób granice imperium zostały oparte na rzekach Ren i Dunaj. W późniejszym okresie podbito Bretanię oraz część Mezopotamii.
Pryncypat to lata 27 p.n.e. do 284 r.
Dominat to lata od 284 n.e do 476 r. (rozpad cesarstwa)

Nauka w Starożytnym Rzymie
Kultura Starożytnego Rzymu tworzy się w pewnym sensie na bazie kultury starożytnej Grecji, czego przykładem może być używanie greki i włączenie jej do obowiązkowego kanonu edukacyjnego w starożytnym Rzymie. Pod wpływem kontaktów z Grecją, z Rzymie zapoczątkowano twórczość pisarską, która swój punkt szczytowy osiągnęła w okresie upadku Republiki Rzymskiej i wczesnego Cesarstwa (Wergiliusz, Horacy, Seneka, Swetoniusz, Tacyt).
W wyniku kontaktów z kulturą hellenistyczną nastąpił w Rzymie rozwój budownictwa, wykorzystującego m.in. nowe techniki zapożyczone częściowo ze wschodu (cegła, sklepienia, kopuły). Rzymianie od III w. p.n.e. rozpoczęli rozbudowę Rzymu. Do największych osiągnięć w budownictwie należą: system dróg, wodociągów. Oryginalną zasługą Rzymu jest rozwój prawa. Prawo Rzymskie zostało skodyfikowane na polecenie cesarza Justyniana (w latach 528 – 534). Przepisy prawne stworzone przez Starożytnych Rzymian stały się podstawą prawną obecnego systemu europejskiego.
Rozwój nauki był ściśle podporządkowany celom praktycznym, działalność naukowa miała charakter porządkujący i praktyczny. Kultura Starożytnego Rzymu przetrwała na długo po jego upadku (łacina, była do XVI w. językiem dyplomacji, w Polsce był to prawie język narodowy)

Religia w Starożytnym Rzymie
Pierwotna religia rzymska charakteryzowała się bezosobowością i praktycznością. Rzymianie wierzyli, że każda najmniejsza czynność ma swego boskiego opiekuna. Wszystkie te bóstwa (osobowości) były bezpłciowe. Największą czcią cieszyły się bóstwa związane z uprawą roli i opiekujące się domem. Znamy bóstwa takie jak MANY – opiekun przodków, LARY – opiekun domu, PENATY – opiekun spiżarni. Bóstwom tym nie wznoszono świątyń.
Dopiero w III wieku p.n.e. w Starożytnym Rzymie nastąpił okres hellenizacji czyli oficjalnie uznano 12 najwyższych bogów i utożsamiono ich z bogami Olimpijskimi. Kult bogów wschodnich rozpowszechnił się w okresie wczesnego cesarstwa. Do najbardziej czczonych bogów można zaliczyć egipską boginię IZYDĘ i irańskiego boga MITRĘ. Podboje i rozszerzenie granic imperium również wpłynęły na zmiany w religii rzymskiej. Nastąpiło, bowiem przenikanie oficjalnego kultu państwa rzymskiego z wierzeniami podbitych ludów. Szczególną rolę odegrały tu wierzenie Celtów (celtycka bogini Epona była uważana za matkę ziemi, zdobyła wyznawców wśród wielu ludów imperium, jej kult był bardzo popularny w rzymskiej armii). W wielu wypadkach bóstwo podbitych terenów rzymianie zmienili jedynie imię pozostawiając niezmienione formy kultu.


Początki chrześcijaństwa w Starożytnym Rzymie
Okres przełomu er na terenie Palestyny to czasy ożywienia ruchów społeczno- religijnych. Działały w tym czasie trzy, społeczno-polityczne i religijne zarazem, tzw. stronnictwa:
· Sadyceusze (konserwatyści, zwolennicy ugody z rzymianami)
· Faryzeusze (konserwatyści, podkreślali rolę ustnej tradycji w przekazywaniu prawd wiary)
· Esseńczycy (sekta znana głównie z rękopisów znalezionych na pustyni nad Morzem Martwym)
Wiele z poglądów zawartych w pismach esseńczyków jest podobnych do idei i poglądów głoszonych przez Jezusa
Założycielem chrześcijaństwa był Jezus Chrystus, zgodnie z Nowym Testamentem, urodził się on w Betlejem, za czasów panowania Augusta (cesarza Rzymu). Terenem jego działania była Galilea oraz Jerozolima. W wyniku konfliktu, z wyznawcami judaizmu w kwestii stosunku do przepisów religii żydowskiej, został uwięziony przez władze żydowskie i wydany rzymianom, którzy go ukrzyżowali za czasów cesarza Tyberiusza. Duże znaczenie dla rozprzestrzenienia się nauk Jezusa miała działalność Św.Pawła z Tarasu, który był początkowo jego bardzo zagorzałym przeciwnikiem, a nawet prześladował jego wyznawców. Natomiast po swym nawróceniu odbył szereg podróży misyjnych: Azja Mniejsza, Grecja, Macedonia. Podróże te zaowocowały powstaniem szeregu gmin chrześcijańskich. Organizacja gminy była przystosowana do warunków lokalnych, często miała wspólny majątek, który przeznaczano na pomoc biednym.

Chrześcijaństwo w Państwie Rzymskim
Chrześcijaństwo początkowo rozszerzyło się głównie we wschodniej części imperium Rzymskiego. Niezwykle szybko jednak, zdobyło ono wyznawców w innych częściach imperium, np. w latach 50 I wieku n.e. istniała liczna gmina chrześcijańska w Rzymie. W II wieku chrześcijanie zaczęli podbijać Galię i Hiszpanię, zaś w III wieku Brytanię. Chrześcijanie spotkali się z niechęcią i wrogością władz rzymskich i społeczeństwa imperium z kilku względów:
· Religia chrześcijańska nie zgadzała się na współistnienie z innymi wyznaniami, co budziło sprzeciw wyznawców wielobóstwa
· Chrześcijanie odmawiali oddawania czci bogom państwowym oraz osobie cesarza, co traktowane było jako działanie wrogie państwu
· Wszystkim aktom życia społecznego towarzyszyły ceremonie religijne, a chrześcijanie odmawiali udziału w tych uroczystościach, wycofywali się z życia społecznego, co powodowało powstanie licznych plotek i domysłów na temat ich wierzeń i kultu
Do połowy III w. cesarze rzymscy nie wydawali jednak aktów prawnych skierowanych przeciwko chrześcijanom. Prześladowania, do których dochodziło w I i II w. miały charakter lokalny i sporadyczny. Do najbardziej znanych prześladowań należą te z czasów cesarza Nerona, który obwinił wyznawców chrześcijaństwa o spowodowanie wielkiego pożaru Rzymu w 64 r. n.e. Wielkie prześladowania chrześcijan rozpoczęto w połowie III wieku. Na przełomie lat 249/250 cesarz Decjusz wydał prawo nakazujące powszechne karanie chrześcijan. Ostatnie edykty nakazujące prześladowanie chrześcijan wydano w 303 i 304 r.
W 311 r. n.e. cesarz Galeriusz wydał edykt tolerancyjny dla chrześcijan. Postanowienia tego edyktu zostały potwierdzone przez cesarzy: Konstantyna z zachodu i Licyniusza panującego we wschodniej części imperium. Podczas ich spotkania w 313 roku w Mediolanie, chrześcijaństwo uzyskało równouprawnienie z innymi religiami Imperium Rzymskiego. W 381 r. za panowania cesarzy: Teodozjusza i Gracjanusa, chrześcijaństwo zostało uznane oficjalną religią rzymską. Wszyscy poganie i heretycy zostali usunięci ze stanowisk.

Podział Cesarstwa Rzymskiego
Pod koniec III wieku na skutek stałego zagrożenia Imperium Rzymskiego ze strony najeźdźców z zewnątrz, doszło do podziału Cesarstwa na części: Wschodnią i Zachodnią. Podział polityczny zapoczątkował cesarz Dioklecjan, który w latach 286-293 ustanowił nową formę rządów, tzw. TETRARCHIĘ. Polegała ona na współrządcach 4 cesarzy: dwóch Augustów, dwóch ich pomocników i następców Cezarów. Prawie każdy z tetrarchów miał władzę nad całym imperium, jednak każdemu przydzielono zadania na konkretnym obszarze.
Wojny między tetrarchami doprowadziły do zjednoczenia Imperium pod rządami Konstantyna I Wielkiego (324- 337). W 330 r. założył on nową stolicę państwa, czyli Konstantynopol. Jego następcy, wobec stale wzrastającego zagrożenia ze strony plemion germańskich, stale dzielili władzę cesarską. Ostateczny podział cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie nastąpił w 395 roku, kiedy to wraz ze śmiercią cesarza Teodozjusza Wielkiego władzę objęli jego dwaj synowie, na wschodzie Arkadiusz, na zachodzie Honoriusz. Podział polityczny zastał ugruntowany przez podziały ekonomiczne do jakich doszło w imperium.

Upadek Cesarstwa
Upadek Cesarstwa Zachodnio- Rzymskiego datuje się na
· 330 r. (założenie Konstantynopola)
· 395 r. (podział imperium między synów Teodozjusza)
· 476 r. (data najbardziej adekwatna – usunięcie ostatniego cesarza w Zachodniej części)
W 476 r. dowódcą wojsk germańskich , który obwołał siebie królem i pokonał wojska rzymskie dowodzone przez Orestesa, usuwając ostatniego cesarza Romulusa Augusta. Orestes zwany odokarem, odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola i zastał uznany za namiestnika cesarza na Zachodzie. Odokar buduje imperium rzymskie opierając się na współpracy i dialogu z państwami europejskimi.