Polskie Państwo Podziemne

Plan:
1. Wprowadzenie
2. Opis władz cywilnych
3. Opis władz i sił zbrojnych
4. Dodatkowe opisy
a) Delegaci Rządu RP na Kraj
b) Dowódcy Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej

Wprowadzenie:

Rzeczypospolita Polska jako państwo niepodległe i suwerenne odrodziła się w listopadzie 1918 roku po studwudziestoletnim zniewoleniu przez trzy mocarstwa: Austrię, Prusy i Rosję.

Upłynęło zaledwie dwadzieścia lat budowania jednolitej państwowości, a już 1 września 1939 roku uderzyły na Polskę wojska III Rzeszy Niemieckiej. Rozpoczęła się II wojna światowa. 17 września wkroczyły bez wypowiedzenia wojny, armie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Wojska polskie toczyły walki obronne na dwu frontach do października.

Na mocy tajnego traktatu podpisanego 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie przez ministrów spraw zagranicznych Niemiec i ZSRR J. Ribbentropa i W. Mołotowa, Polskę wykreślono z mapy Europy. Społeczeństwo polskie znalazło się pod okupacją niemiecka i sowiecką. Władze polskie zostały zmuszone do emigracji. Na obczyźnie, najpierw we Francji, a po jej kapitulacji w czerwcu 1940 roku, w Anglii utworzono Rząd Polski. W Kraju powstało Polskie Państwo Podziemne.

Polskie Państwo Podziemne było fenomenem na skalę światową czasów drugiej wojny światowej. Mimo bezwzględnego terroru funkcjonowały wszystkie jego organa, zarówno cywilne, jak i wojskowe. Była to szczególna walka o zachowanie ciągłości Państwa i życia Narodu.

Władze cywilne:

Państwo Polskie, odrodzone po stu dwudziestu trzech latach niewoli jako II Rzeczpospolita, nie przestało istnieć po agresji niemieckiej i radzieckiej we wrześniu 1939 roku. Bezprawny czwarty rozbiór ziem Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej okupacja nie zniosły suwerenności państwa, które utrzymało ciągłość wyłonionych za granicą i konspiracyjnie w kraju władz polskich na całym swym obszarze. W latach 1939-1945 Państwo Polskie trwało jako Państwo Podziemne, kierowane - z wolnych krajów sojuszniczych - przez w pełni legalne władze naczelne: Prezydenta, Rząd i Naczelnego Wodza oraz ich krajowe przedstawicielstwa; w najtrudniejszych warunkach obu okupacji i bezprzykładnego terroru wypełniało nieomal wszystkie obowiązujące je funkcje: władcze, organizatorskie, wojskowe i opiekuńcze.

Najwyższą władzę w Państwie Podziemnym sprawował Delegat Rządu na Kraj (od maja 1944 roku w randze wicepremiera), kierując zakonspirowanym aparatem administracji cywilnej - Delegaturą Rządu: na szczeblu centralnym, w województwach i powiatach, niezależnie od sztucznych granic, jakimi okupanci podzielili ziemie II Rzeczypospolitej Polskiej.

Delegatami Rządu na Kraj byli:

• od XII 1940r. do VIII 1942r. Cyryl Ratajski "Wartski" (zm. 19 X 1942r.);
• od VIII 1942r. do II 1943r. Jan Piekałkiewicz "Juliański" (aresztowany przez Gestapo 19 II 1943r., zamordowany na Pawiaku 19 VI 1943r.);
• od II 1943r. do III 1945r. Jan Stanisław Jankowski "Sobol", Prezes Krajowej Rady Ministrów (aresztowany podstępnie przez NKWD 27/28 III 1945 w Pruszkowie, sądzony w Moskwie w "Procesie Szesnastu", zmarł w radzieckim więzieniu 13 III 1953r.);
• od III 1945r. do VI 1945r. Stefan Korboński "Zieliński" (zm. na emigracji 23 IV 1989).
• Podziemnym Parlamentem - reprezentacją największych stronnictw politycznych: Stronnictwa Ludowego, Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Narodowego i Stronnictwa Pracy - były kolejno:

 Polityczny Komitet Porozumiewawczy (II 1940r. - VIII 1943r.);
 Krajowa Reprezentacja Polityczna (VIII 1943r. - II 1944r.);
 Rada Jedności Narodowej (III 1944r. - VI 1945r.), o składzie rozszerzonym o przedstawicieli: Zjednoczenia Demokratycznego, Chłopskiej Organizacji "Wolność-Racławice", organizacji "Ojczyzna", Kościoła Katolickiego oraz Ruchu Spółdzielczego.

Delegatura Rządu na Kraj składała się z osiemnastu departamentów. Jako konspiracyjna władza cywilna organizowała i wspomagała dziedziny życia publicznego zakazane przez okupanta: szkolnictwo, kulturę i naukę, opiekę społeczną, sądownictwo.

W warunkach, kiedy okupant niemiecki zamknął dla Polaków szkoły średnie i wyższe, pozostawiając tylko 7-klasowe szkoły podstawowe i zawodowe, rozwinęła się znakomicie funkcjonująca sieć tajnego nauczania, obejmująca ponad milion młodzieży. Program gimnazjalny i licealny częściowo wprowadzono konspiracyjnie do szkół zawodowych, dla większości jednak przedmiotów (np. historia, geografia, łacina) stworzono formę tzw. "kompletów" (lekcje w mieszkaniach prywatnych). Do lata 1944 wydano kilkanaście tysięcy świadectw maturalnych. Tajne wyższe uczelnie o wielu wydziałach działały w Warszawie, Krakowie, Wilnie i Lwowie. Uniwersytet Ziem Zachodnich stworzony przez profesorów wysiedlonych z Poznania, poza Centralą w Warszawie miał filie w Kielcach, Jędrzejowie, Częstochowie i Milanówku. Na uczelniach tych wydano kilka tysięcy dyplomów, w tym kilkaset doktoratów. Konspiracyjne nauczanie, obejmujące niemal cały kraj, dawało młodzieży szansę rozwoju intelektualnego - istotną w sytuacji szczególnej dyskryminacji polskiej inteligencji, mordowanej i wywożonej tak przez Niemców, jak i Rosjan.

W tajnych drukarniach wydawano prasę informacyjno-polityczną, literaturę -zbiory poezji i utwory prozą, podręczniki, publicystykę, organizowano konspiracyjne koncerty, przedstawienia teatralne, wieczory autorskie i wykłady naukowe.

Działalność opiekuńcza Delegatury Rządu - stypendia i zapomogi, organizowanie posiłków dla potrzebujących, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży - częściowo korzystała z pomocy jawnie istniejących organizacji, jak Czerwony Krzyż i Rada Główna Opiekuńcza. Ratowano prześladowanych przez władze okupacyjne, w tym zagrożonych całkowitą zagładą Żydów polskich. Specjalnie powołana konspiracyjna Rada Pomocy Żydom "Żegota" organizowała pomoc żywnościową, finansową, jak i legalizacyjną dla Żydów, zarówno zamkniętych przez Niemców w gettach, jak i ukrywających się w miastach i wsiach.

Organizacją i wykonawstwem wymiaru sprawiedliwości zajmowało się Kierownictwo Walki Cywilnej (będące wydzielonym organem Delegatury) wraz z Cywilnymi Sądami Specjalnymi i Państwowym Korpusem Bezpieczeństwa (podziemna policja). Sądzono kolaborujących z okupantami i wymierzano sankcje (od bojkotu, chłosty, nałożenia kontrybucji aż po wyroki śmierci). Sądzono także i wydawano wyroki za przestępstwa pospolite.

W ramach działań Delegatury departamenty prowadziły studia przygotowujące rozwój i rozbudowę Polski po odzyskaniu niepodległości. Studia obejmowały również repolonizację odzyskanych Ziem Zachodnich i Połnocnych. W prowadzeniu walki z wrogiem Delegatura współdziałała ściśle z siłą zbrojną Podziemnego Państwa, którą była Armia Krajowa.

Polskie Państwo Podziemne, organizując powszechny opór społeczeństwa poprzez realizowanie zadań tzw. Walki Cywilnej, pomagało Polakom zachować godną postawę ludzi nie ulegających zniewoleniu i walczących. Pozostanie ono świadectwem siły zorganizowanego narodu i znakiem niewygasłej nadziei.

Siły zbrojne:

26/27 września 1939 roku w Warszawie, po miesięcznej obronie stolicy, na kilkanaście godzin przed jej kapitulacją, grupa wyższych oficerów z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim przy współudziale prezydenta stolicy Stefana Starzyńskigo, wykonując rozkaz marszałka Edwarda Rydza-Śmiglego, zawiązała konspiracyjną organizację o nazwie Służba Zwycięstwu Polski. Organizacja ta, stanowiąca zasadniczy trzon późniejszej Armii Krajowej, pomost pomiędzy Wojskiem Polskim II Rzeczpospolitej a Armią Polskiego Państwa Podziemnego, przekształciła się w styczniu 1940 roku w Związek Walki Zbrojnej, powołany w listopadzie 1939 r. we Francji na rozkaz Naczelnego Wodza, gen. broni Władysława Sikorskiego.

Dowódcami tego zbrojnego ramienia Podziemnego Państwa byli:

• od IX 1939r. do I 1940r.
gen. bryg. Michał Karaszewicz-Tokarzewski "Torwid"
(aresztowany na granicy przez NKWD III 1940r., opuścił Rosję z Armią gen. Władysława Andersa, zmarł na emigracji 1964);
• od XI 1939r. do VI 1940r.
gen. broni Kazimierz Sosnkowski "Godziemba"
(zmarł na emigracji 1969r.);
VI 1940r. do VI 1943r.
gen. dywizji Stefan Rowecki "Grot"
(aresztowany przez Gestapo w Warszawie, zamordowany w Sachsenhausen VIII 1944r.);
• od VII 1943r. do X 1944r.
gen. dywizji Tadeusz Komorowski "Bór"
(jeniec obozów niemieckich, zmarł na emigracji 1966r.);
• od X 1944r. do 19 I 1945r.
gen. brygady Leopold Okulicki "Niedźwiadek"
(aresztowany podstępnie przez NKWD w Pruszkowie 27 III 1945r., sądzony w Moskwie w "Procesie Szesnastu", zamordowany na Łubiance 24 XII 1946r.).
Rozkazem Naczelnego Wodza 14 lutego 1942r. roku Związek Walki Zbrojnej przemianowany został na Armię Krajową; w której skład weszło około dwustu organizacji wojskowych powstających od 1939 roku, tak pod okupacją niemiecką, jak sowiecką. Armia Krajowa przewidywała koncentrację swego wysiłku na czas ogólnonarodowego powstania. Pod jej osłoną miała ujawnić się administracja państwowa i podjąć normalną pracę.

Do walki bieżącej powołano Związek Odwetu (1940r.), a poza granicami Rzeczypospolitej - na zapleczu frontu wschodniego organizację dywersyjną "Wachlarz" (1941r.). W końcu 1942 roku z połączenia tych formacji powstało Kierownictwo Dywersji - Kedyw, którego organizatorem i pierwszym szefem był gen. brygady August Emil Fieldorf "Nil", podległy bezpośrednio Komendantowi Głównemu Armii Krajowej. Oddziały Kedywu powstały także w obszarach, okręgach i obwodach Armii Krajowej. Do momentu rozwiązania Armii Krajowej oddziały Kedywu przeprowadziły kilka tysięcy akcji bojowych przeciw okupantowi. Również Kedyw powołał do życia wiele oddziałów partyzanckich, walczących z Niemcami na całym obszarze Kraju. Wywiad AK zdobył wiele informacji o dużym znaczeniu dla Aliantów - m.in. rozpracował niemieckie przygotowania do stworzenia Africa Korps, do uderzenia na ZSRR, przyczynił się do opóźnienia użycia rakiet V1 i V2.

Podziemny przemysł zbrojeniowy produkował materiały wybuchowe, pistolety maszynowe, granaty, miny, butelki samozapalające oraz tysiące sztuk amunicji. Częściowo Armia Krajowa była zaopatrywana w broń, amunicję, ekwipunek i materiały konieczne do prowadzenia działań bojowych przez sojuszników zachodnich, dokonujących zrzutów lotniczych.

Biuro Informacji i Propagandy (BIP), podlegające Komendzie Głównej ZWZ-AK prowadziło szeroką działalność informacyjną m.in. za pomocą tajnie drukowanej i kolportowanej prasy oraz skierowaną przeciw Niemcom wojnę psychologiczną (Akcja N).

W powiązaniu z Armią Krajową działała podziemna Organizacja Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego - kryptonim "Szare Szeregi", której starsi członkowie, przeszkoleni wojskowo, zasilali oddziały dywersyjne Kedywu, sławne z brawurowo przeprowadzanych akcji bojowych. Równolegle działała w konspiracji Organizacja Harcerek ZHP - kryptonim "Bądź Gotów" i inne, kierująca starsze dziewczęta do Wojskowej Służby Kobiet AK; ponadto działało Harcerstwo Polskie - kryptonim "Hufce Polskie", osobna organizacja harcerska związana z nurtem narodowym.

Kadry Armii Krajowej zasilali także tzw. "Cichociemni" - wyselekcjonowani żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, z których trzystu szesnastu po specjalnym przeszkoleniu przerzucono drogą lotniczą do Kraju. Stanowili oni najlepiej wyszkolony i bardzo bojowy element Kierownictwa Dywersji.

W czasie Akcji "Burza" w 1944 roku do historii weszły m.in. walki 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty, 9 Podlaskiej Dywizji Piechoty, Wileńskich Brygad i Nowogródzkich Batalionów biorących udział w Operacji "Ostra Brama", walki oddziałów Armii Krajowej o Lwów i marsz Korpusu Kieleckiego ku palącej się Warszawie. Walczące z Niemcami na ziemiach wschodnich Polski oddziały Armii Krajowej po przejściu frontu były rozbrajane przez Armię Czerwoną, a ich oficerowie i żołnierze internowani.

Szczególne znaczenie w działaniach bojowych miało Powstanie Warszawskie, w którym żołnierze Armii Krajowej i mieszkańcy Stolicy przez sześćdziesiąt trzy dni (1 VIII - 3 X 1944r.), pozbawieni pomocy z zewnątrz, do końca prowadzili bohaterską, samotną walkę z przygniatającymi siłami wroga.

19 stycznia 1945 roku, gdy Armia Czerwona przekroczyła linię Wisły, generał "Niedźwiadek", ostatni Komendant Armii Krajowej, wydał rozkaz jej rozwiązania.

W czasie wojny zginęło w walce, więzieniach i obozach około sześćdziesięciu tysięcy żołnierzy Armii Krajowej. W okresie od V 1944 do V 1945 do obozów sowieckich wywieziono ponad trzydzieści tysięcy oficerów i żołnierzy Armii Krajowej. Niemal polowa z nich zginęła bez śladu. Ci, którzy przeżyli, wrócili po latach ze zniszczonym zdrowiem.

W latach 1945-1955 w ramach represji komunistycznego Urzędu Bezpieczeństwa aresztowanych zostało około czterdziestu tysięcy żołnierzy Armii Krajowej. Połowa z nich nie doczekała się uwolnienia po październiku 1956 roku; zginęli skazani na karę śmierci w wyniku fałszywych zarzutów, bądź przepadli bez śladu wieści w więzieniach i obozach.

Armia Krajowa była najliczniejsza armią podziemną, wśród tajnych formacji wojskowych działających w okresie Drugiej Wojny Światowej w okupowanej Europie. Jej organizacja, dyscyplina, wyszkolenie i skala działań bojowych potwierdziły, że była liczącą się siłą zbrojną - Armią Podziemnego Państwa Polskiego.

Dodatkowo:

Delegaci Rządu RP na Kraj

Jan Skorobohaty - Jakubowski

Urodzony 4 lipca 1878 r. w Łomży, zm. 12 listopada 1955 w Białymstoku), Tymczasowy Delegat Rządu RP odprawiony z Francji do Kraju 25 maja 1940 do 14 grudnia 1940 r.

Odznaczony:
• Order Virtuti Militarii 5 klasy
• Krzyż Walecznych
• Krzyż Niepodległości z Mieczami
• Krzyż Oficerski Polonia Restituta.

Adolf Rafał Jan Żniński

Urodzony 21 sierpnia 1884 w Kosowie zamordowany przez Niemców w 1942), Główny Delegat Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Ziemie Wcielone do III Rzeszy, z siedzibą w Poznaniu.

Odznaczenia:
• Krzyż Komandorski OOP - 3 klasy,
• ponadto brak możliwości ustalenia, być może w Studium Polski Podziemnej w Londynie.

Cyryl Ratajski

Urodzony 3 marca 1875 w Zalesiu Wielkim koło Gostynia, zm. 19 października 1942 r. w Warszawie, Delegat Rządu RP na Kraj od 3 grudnia 1940 do 5 sierpnia 1942.

Odznaczony:
• Krzyż Wielki Polonia Restituta
• Order Virtuti Militari 5 klasy
• francuska Legia Honorowa.

Jan Piekałkiewicz

Urodzony 19 września 1892 w Kursku, zm. 21 czerwca 1943 na Pawiaku), Delegat Rządu RP na Kraj od 5 sierpnia 1942 do 19 lutego 1943 (aresztowanie).

Odznaczenia:
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami.

Jan Stanisław Jankowski

Urodzony 6 maja 1882 w miejscowości Krassowo Wielkie pow. Wysokie Mazowieckie, zmarł 13 marca 1953 w więzieniu sowieckim), Delegat Rządu RP na Kraj od 19 lutego 1943, formalnie od 21 kwietnia 1943 do 27 marca 12945 (aresztowany przez NKWD.

Odznaczony:
• Order Virtuti Militarii 5 klasy
• Krzyż Komandorski Polonia Restituta
• Krzyż Niepodległości z Mieczami.


Stefan Korboński

Urodzony 2 marca 1901 w miejscowości Praczka, zmarł 23 kwietnia 1989 Waszyngton. Delegat Rządu RP na Kraj od 27 marca 1945 do 28 czerwca 1945.

Odznaczony:
• Order Virtuti Militari 5 klasy
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi (1933)
• Wnioski przedwojenne o medal Niepodległości dwukrotnie odznaczone.

Kazimierz Pużak

Urodzony 26 sierpnia 1883 w Tarnopolu, zmarł 30 kwietnia 1950 w więzieniu w Rawiczu), przewodniczący Politycznego Komitetu Porozumiewawczego (1940-1941). Przewodniczący Rady Jedności Narodowej (1944-1945) - do aresztowania przez NKWD 27 marca 1945, komendant Gwardii Ludowej PPS-WRN podporządkowanej ZWZ-AK w 1940.

Odznaczony:
• brak źródeł.

Dowódcy Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej


gen. broni Michał Tadeusz Tokarzewski-Karaszewicz

Urodzony 5 stycznia 1893, Lwów, zmarł 19 marca 1964 Casablanca, Maroko) Komendant Główny Służby Zwycięstwu Polski - od 27 września 1939 - do 4-5 stycznia 1940, potem formalnie komendant okupacji sowieckiej Związku Walki Zbrojnej (nie objął obowiązków).

Odznaczony:
• Order Virtuti Militari 2 i 5 klasy,
• Order Polonia Restituta 3 i 4 klasy,
• Krzyż Niepodleglości z Mieczami,
• Krzyż Walecznych 4x,
• Krzyż Zasługi,
• Inne.


gen. broni Kazimierz Sosnkowski

Urodzony 19 listopada 1985 Warszawa, zmarł 11 października 1969, Arundel, Kanada) - Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej z siedzibą w Paryżu (Komenda paryska) formalnie od 13 listopada 1939 do 29 czerwca 1940.

Odznaczony:
• Order Virtuti Militari 2, 4 i 5 klasy,
• Order Polonia Restituta 1 klasy,
• Krzyż Niepodległości z Mieczami,
• Krzyż Walecznych 4x,
• Krzyż Zasługi Złoty.


gen. dyw. Stefan Paweł Rowecki

Urodzony 25 grudnia 1895 w Piotrkowie Trybunalskim, zamordowany w sierpnia 1944, w obozie Sachsenhausen, Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej 30 czerwca 1940 - 14 lutego 1942, Dowódca Armii Krajowej 14 lutego 1942 - 30 czerwca 1943 (aresztowanie).

Odznaczony:
• Order Virtuti Militari 4, 5 klasy
• Krzyż Walecznych 9x
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Armii Krajowej
• Inne.


gen. dyw. Tadeusz Marian Komorowski ps. "Bór"

Urodzony 1 czerwca 1895 w Chrobrowie pow. Brzeziany, zmarł 24 sierpnia 1966 w Blechley, Wielka Brytania) - Dowódca Armii Krajowej od 17 lipca 1943 - do 11 października 1944, następnie Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (w niewoli niemieckiej).

Odznaczony:
• Order Virtuti Militari 2, 3, 4 klasy
• Krzyż Oficerski Polonia Restituta
• Krzyż Walecznych - 3x
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Inne.

gen. bryg. Leopold Okulicki ps. "Niedźwiadek"

Urodzony 12 listopada 1898, zmarł w Związku Sowieckim po uwięzieniu 1946) - Dowódca Armii Krajowej od 1 października 1944 formalnie od 21 grudnia 1944 do 27 marca 1945 (aresztowany przez NKWD w Pruszkowie, formalnie do rozwiązania AK 19 stycznia 1945 r.). Odznaczony:
• Order Virtuti Militarii 4 i 5 klasy
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi.

płk. Jan Rzepecki

Urodzony 29 września 1899 Warszawa, zmarł 28 kwietnia 1983 Warszawa), po aresztowaniu 27 marca 1945 gen. Okulickiego przejął nieformalnie jego obowiązki, od 23 marca 1945, formalnie mianowany 13 maja 1945 - delegat Sił Zbrojnych w Kraju do rozwiązania Delegatury Sił Zbrojnych 6 sierpnia 1945.

Odznaczony:
• Order Virtuti Military 5 klasy
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Walecznych 3x.
Literatura:
1. ”Kronika XX wieku”
2. Młodzież Warszawy w walce z okupantem” -Bogdan Hillebrand
3. ”Najnowsza historia Polski 1918-1980”-Andrzej Albert
4. ”My z szarych szeregów”
5. ”Kamienie na szaniec” -Aleksander Kamiński
6. ”HISTORIA 8 tragiczny wiek” -Tadeusz Glubiński
7. Wiele innych pozycji przeczytanych wcześniej przeze mnie oraz parze programów i reportaży puszczonych w telewizji.
8. Internet