Globalizacja jest terminem złożonym i wieloznacznym.

Globalizacja jest terminem złożonym i wieloznacznym. Jedni widzą globalizację jako ewidentnie pozytywny proces i jedynym problemem dla nich jest jej rozszerzenie. Po przeciwnej stronie są ci, którzy są pewni, że termin ten określa procesy, którym należy się zdecydowanie przeciwstawiać.

Polityczny podział świata na poszczególne państwa nie daje możliwości na globalne spojrzenie na gospodarkę, społeczeństwo, kulturę i środowisko, ponieważ nie oddaje całej złożoności politycznej organizacji świata. Wyzwaniem XX wieku jest znalezienie takiej prezentacji światowej polityki, aby można było zbadać i określić otwartość gospodarczą, kulturalną i polityczną państw świata. A to prowadzi do globalistyki, która zajmuje się politycznymi, gospodarczymi i kulturalnym procesami w skali światowej. Globalizacja bada i opisuje świat nie jako zbiór państw, ale ukazuje układ powiązań handlowych, gospodarczych oraz politycznych między tymi państwami oraz pokazuje ten układ powiązań jako społeczną strukturę globalną.

Ekonomia, handel międzynarodowy, nauki polityczne oraz geopolityka – to dyscypliny naukowe, z których globalistyka korzysta najczęściej wykorzystując ich dorobek badawczy i pojęcia teoretyczne. Dlatego też zakres zainteresowań globalistyki jest bardzo szeroki i obejmuje między innymi:
- dążenia do ukazania całościowej wizji rzeczywistości,
- analizę działalności korporacji oraz banków ponadnarodowych,
- bananie dynamiki globalizacji,
- wpływ globalizacji na poszczególne obszary ziemi,
- rozwój polityki i gospodarki światowej.

Za początki globalizacji powszechnie przyjmuje się lata dziewięćdziesiąte XIX wieku. Wówczas to pojawiło się zainteresowanie problemami określanymi obecnie jako globalne. Pod koniec XIX wieku nastąpił czas gwałtownego rozwoju kapitalizmu. Kapitał wówczas nie natrafiał na ograniczenia. Ludzie mogli inwestować praktycznie na całym świecie. I wykorzystywali to chcąc osiągnąć najwyższy poziom produkcji, przy minimalnych kosztach. Pionierami globalizacji były takie firmy jak: Ford, Gilette, Singel. Pierwsza faza globalizacji wynikała z potrzeby wzrostu korzyści w związku z zaistniałym w ówczesnym czasie postępem technologicznym. W owym czasie rozwijał się również handel międzynarodowy, który zaczął odgrywać coraz ważniejszą rolę w ekonomii światowej. Postępujące procesy globalizacji zostały zahamowane w latach trzydziestych XX wieku. Wtedy to nastąpił „wielki kryzys”, który został zapoczątkowany krachem giełdy na Wall Street w 1929 roku. Następnym hamulcem w rozwoju globalizacji był czas II wojny światowej. Po wojnie państwa chcąc przeciwdziałać społecznym skutkom kryzysu zaczęły ingerować w gospodarkę i nią sterować. Nastąpiło znacjonalizowanie części przedsiębiorstw – banków, kopalni, kolei po to, aby państwa mogły same prowadzić politykę gospodarczą na większą skalę. W latach 1920-1950 narastały silne tendencje nacjonalistyczne. One również były hamulcem globalizacji, ponieważ były tak silne, że funkcjonujące wówczas przedsiębiorstwa trans narodowe ograniczyły swoją działalność do regionów bliższych firmom macierzystym.

Po zakończeniu II wojny światowej pojawiły się korzystne warunki dla rozwoju globalizacji, a zaliczyć do nich można:
- dynamiczne powstawanie nowych technologii,
- spadek kosztów transportu (statki kontenerowe, efektywne samoloty),
- łatwiejszy przepływ informacji i komunikacja w skali międzynarodowej,
- stopniowe ujednolicenie wymogów i potrzeb nabywców,
- powstawanie ugrupowań gospodarczych,
- liberalizacja gospodarek wielu krajów.

Na procesy globalizacyjne oprócz ww miały duży wpływ również powstające organizacje międzynarodowe, takie jak:
- Bank Światowy. Jego celem jest udzielanie pomocy w odbudowie i rozwoju krajów członkowskich oraz popieranie długookresowego wzrostu gospodarczego poprzez udzielanie pożyczek o niskim oprocentowaniu. Bank Światowy przyczynił się do zacierania różnic w poziomie rozwoju państw oraz do mobilizowania kapitału krajowego do uczestniczenia w działaniach inwestycyjnych.
- Międzynarodowy Fundusz Walutowy utworzony w 1944 roku. . Jego zadanie polega na koordynowaniu polityki finansowej państw członkowskich. Pełni również rolę ośrodka konsultacyjnego i informacyjnego w zakresie międzynarodowych stosunków walutowych.
- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju założona w 1960 roku. Jej celem jest promowanie trwałego wzrostu gospodarczego, a także likwidacja barier w handlu.
- Światowa Organizacja Handlu. Jej działanie polega na likwidowaniu ceł i ułatwieniu w handlu.

Organizacje te przyczyniają się do dalszego rozwoju procesów globalizacyjnych. Instytucje te koordynują politykę ekonomiczną w skali całego globu, przekraczając granice narodowe dla dobra ogólnoświatowego rozwoju. Oczywiście przeciwnicy globalizacji mocno krytykuję takie organizacje za promowanie liberalizmu gospodarczego oraz niszczenie państw narodowych.

Jednak musimy sobie zadać pytanie czy nie jest to czasem naturalny proces, że znikają granice, a ludzie chcą prowadzić działalność gospodarczą nie tylko w kraju, w którym się urodzili. Inwestor z Ameryki może swobodnie rozpocząć działalność w Europie lub Azji, tak samo może postąpić inwestor z innej części świata. Zainwestuje on tam gdzie znajdzie najkorzystniejsze warunki, np. : niskie podatki, wykwalifikowana siła robocza.

Zwolennicy globalizacji uważają za bardzo potrzebne i korzystne tworzenie ponadpaństwowych organizacji, których celem jest regulowanie oraz rozwiązywanie narastających problemów światowych. Występuje tu również godzenie sprzeczności pomiędzy interesami organizacji międzynarodowych, a politycznymi interesami państwa, które działa w ustalonych jego granicach. Skala problemów i ich wielkość powoduję, że problem na początku tylko państwowy, czy też dotyczący grupy państw staje się przedmiotem prac organizacji międzynarodowych. W tym sposób problemy narodowe stają się problemami globalnymi. Zaczyna się nimi interesować szeroka opinia publiczna w wielu krajach. Złożoność problemów, ich wzajemne powiązanie powoduje, że problem jest zarazem problemem politycznym, ekonomicznym i kulturowym.

Rozwojowi globalizacji sprzyja również stale pogłębiająca się współpraca i współzależność państw. Państwa na mocy różnych porozumień podpisują ze sobą umowy o wzajemnej współpracy, ułatwiające np. wymianę handlową.

Duże znaczenie w globalizacji świata odgrywają również media oraz rozwój systemów teleinformatycznych. Rozwój wielkich korporacji telewizyjnych takich jak BBC i CNN powodują, że ludzie na całym świecie słuchają podobnych wiadomości. Oglądają te same „globalne wydarzenia”: Olimpiady, koncerty sławnych piosenkarzy, piłkarskie puchary itp. A sieć rozwiązań informatycznych -prym wiedzie tu Internet- oplata cały świat. Wszelkie wiadomości „rozchodzą” się po całym globie w bardzo szybkim tempie. Umożliwiają to łącza satelitarne i Internet. Każdy z nas może, oczywiście posiadając odpowiednie urządzenia (komputer, łącza) podłączyć się do tego światowego systemu i zdobywać informacje, jakie są mu potrzebne. Jest też problem, na jaki powołują się antyglobaliści. Otóż przejęcie mediów przez wielkie korporacje, które próbują zawładnąć coraz to większym terytorium, poprzez wykupywanie mediów lokalnych (gazety, telewizje) może powodować, że informacje do nas docierające mogą być mocno „zniekształcone”, zgodne z polityką informacyjna danej firmy.

Jednocześnie trzeba pamiętać, że Internet zrewolucjonizował komunikację międzyludzką. Zmiany te spowodowały, że zaczęliśmy patrzeć na świat kategoriami całej planety, a nie kategoriami pojedynczego regiony czy państwa.

Globalistyka jako nauka bada nie jeden, lecz zespół problemów. Problemy te są jednocześnie traktowane jako równorzędne, aby uniknąć ich hierarchizowania.

W. Anioł w publikacji „Zależności globalne a stosunki międzynarodowe” wymienił trzy cechy problemów globalnych:
- ogólnoświatowa skala – problemy mają charakter ponadnarodowy, a więc dotyczą całej ludzkości i obiektywnie oddziałują na rozwój społeczeństw,
- olbrzymia waga – problemy o zagrożeniach, które moją doprowadzić do niebezpiecznych spięć w świecie,
- sposób rozwiązania – zjednoczenie wysiłków społeczności międzynarodowej w celu rozwiązania problemów światowych.

Co powoduje, że świat zamienia się w „globalną wioskę”? Można tu wymienić cztery główne tendencje.

Po pierwsze, rozwój nowoczesnych technologii, które oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych. O połączeniach telekomunikacyjnych, wśród których wyrazistym przejawem jest Internet była mowa powyżej. Natomiast sieć połączeń komunikacyjnych jest również imponująca, czego przykładem jest sieć linii lotniczych.

Po drugie, społeczności ludzkie stają się coraz mocniej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomicznych, finansowych, politycznych i kulturowych. Zdarzania w jednej części świata wywierają natychmiastowy wpływ na to, co dzieje się w krajach odległych. Można tu podać następujące przykłady: krach na giełdzie w Hong Kongu odbiją się na giełdzie w Warszawie, wizyta Chińskiego przywódcy w Rosji jest bacznie obserwowana w NATO, muzyka latynoska jest grana w polskich dyskotekach, a najmodniejsze włoskie buty można kupić w Opolu.

Po trzecie, oprócz organizacji politycznych, o których była mowa wyżej, pojawiają się organizacje o charakterze ekonomicznym, kulturalnym, społecznym. Najbardziej rozwijają się korporacje przemysłowe, bankowe, handlowe. Istnieją już firmy, które działają tylko w międzynarodowej przestrzeni: Coca-Cola, McDonalds, Citibank, Carrefour.

Duże znaczenie mają też ruchy o charakterze społecznym, np. Greenpeace, Amnesty International, jak również organizacje przeciwne procesowi globalizacji. Organizacje te działają w różnych krajach, ale w celu obronienia swoich racji są gotowe szybko i sprawnie zorganizować protesty.

Do negatywnych objawów globalizacji organizacji, należą organizacje przestępcze. Trzeba zwrócić uwagę na zorganizowany przemyt narkotyków oraz handel „żywym towarem”, które to przestępstwa są już przestępstwami międzynarodowymi, a ich ściganiem zajmują się wyspecjalizowane jednostki policji.

Po czwarte, takie zawody jak personel lotnictwa, sportowcy, artyści oraz ludzie związani ze środowiskiem biznesu, finansów czy też naukowcy coraz częściej nie pracuję w jednym miejscu. Ich praca polega na ciągłym podróżowaniu, dużą część życia spędzają w samolotach oraz hotelach. Są to ludzie, których praca jest oderwana od konkretnego miejsca.

Wyżej wymienione tendencje powoduję, że można mówić o postępującej uniformizacji świata. Uniformizacja polega na upodabnianiu się form organizacji ekonomicznych i politycznych, zwyczajów i obyczajów, wzorów konsumpcyjnych, systemów wartości, idei i ideologii w skali ogólnoświatowej.

Można tu podać przykład uniformizacji języka. Światowym narzędziem komunikowania się staje się język angielski. Widać to bardzo wyraźnie w kontaktach biznesowych, gdzie biznesmeni z różnych krajów najczęściej porozumiewają się używając właśnie języka angielskiego. Również środowisko pilotów i kontrolerów ruchu powietrznego posługuje się językiem angielskim.

Skutki procesów globalizacyjnych nie są jednorodne. Globalizacja to korzyści i jednocześnie zagrożenia. Korzyści wynikające z globalizacji można podzielić na trzy kategorie:
- korzyści ekonomiczne: perspektywa zniwelowania różnic rozwojowych, wolny dostęp do innych rynków zbytu, wzmocnienie technologiczne firm, odchodzenie od przestarzałych form specjalizacji i produkcji,
- korzyści polityczne i gospodarcze: modernizacja gospodarki, zwiększenie bezpieczeństwa zewnętrznego, napływ inwestycji, współdziałanie w przypadku klęsk żywiołowych,
- korzyści społeczne: swoboda pracy w innych krajach, dążenie do ukształtowania społeczeństwa informacyjnego (wzrost znaczenia wiedzy); rozpowszechnienie nauki języków obcych, swoboda podróżowania.

Do negatywnych zjawisk można zaliczyć:
- ograniczenie sprawności decyzyjnej rządów narodowych,
- upadek małych firm, które nie mają tyle kapitału, ani siły przebicia jak duże korporacje,
- upadek gospodarstw rolnych oraz małych firm usługowych,
- wzrost biurokracji,
- spadek przyrostu naturalnego w krajach wysokorozwiniętych,
- zbyt mocno rozwinięty konsumpcyjny styl życia.

We współczesnym świecie można wyodrębnić cztery wizje globalizacji. Pierwsza wizja to w sumie wizja antyglobalistyczna. Wizja ta przedstawia świat jako bogatą mozaikę zamkniętych, wzajemnie od siebie odizolowanych państw. Jest to wyrazem sprzeciwu wobec uniformizacji kultury. Tą wizje widać przede wszystkim w islamie, gdzie nie ma aspiracji do podporządkowania kultur odmiennych od siebie.

Druga wizja to idea ogólnoludzkiego konsensusu wokół pewnych wspólnych wartości i ideałów. Wizja ta mówi, że świat nie jest jednością gatunku ludzkiego, ale trzeba by takim się stawał. Taka wizja uwidacznia się we współczesnym katolicyzmie oraz ruchach pokojowych i ekologicznych.

Wizja trzecia to mozaika suwerennych, niezależnych państw narodowych, ale powiązanych ze sobą silnymi i wzajemnymi więzami korporacyjnymi w dziedzinie ekonomii, polityki i kultury. Wizja ta mówi o równych partnerach zaangażowanych we wzajemną korzystną współpracę, dopuszcza również istnienie wiodącego mocarstwa czy mocarstw, które nie będą ingerować w wewnętrzne sprawy innych krajów.

Wizja czwarta przewiduje zanik państw narodowych i unifikację najpierw regionalną, później globalną pod przywództwem wspólnego rządu światowego. W kierunku takiej wizji zaczęła zmierzać Europa. Najpierw powstały instytucje ekonomiczne (Wspólnota Węgla i Stali), potem Unia Walutowa. Powstały również ponadnarodowe instytucje wymiaru sprawiedliwości (Trybunały w Hadze i Strasburgu), a także ciała polityczne: Parlament i Komisje Europejskie. W Europie dokonuje się również unifikacja prawa.

Proces globalizacji jest procesem, który występuje na świecie z różnym natężeniem. Stopień globalizacji państw można zmierzyć. Według Stanisława Otoka („Geografia polityczna”): ”Miernikami stopnia globalizacji powinny być wskaźniki świadczące o uczestnictwie państw w tym procesie, istotne z punktu widzenia założeń definicji globalistyki”. Czyli jest to uczestnictwo w takich organizacjach międzynarodowych, jak: Bank Światowy, Światowa Organizacja Handlu oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Aby wyniki były miarodajne trzeba jeszcze dodać przepływ informacji, uniformizację kultury, poziom rozwoju społecznego w państwie.

Biorąc powyższe czynniki podzielono państwa na świecie na pięć grup. Do grupy piątej należą państwa wysoko rozwinięte, które narzucają kierunki i tempo globalizacji, i które same są wysoko zglobalizowane. Do tej grupy należą: Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Rosja, Niemcy, Francja, Włochy, Irlandia oraz państwa skandynawskie. Pozostałe państwa europejskie (oprócz Białorusi, Słowacji oraz państw bałkańskich, które należą do grupy trzeciej), w tym i Polska należy do grupy czwartej. Do tej grupy zaliczono także Meksyk, Argentynę, a w Azji – Mongolię oraz Uzbekistan. Państwa należące do grupy czwartej charakteryzują się dobrym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przyjmują program globalizacji świata. Pozostałe państwa na globalnej mapie świata plasują się w grupie trzeciej, drugiej i pierwszej. Państwa z tych grup charakteryzują się odpowiednio średnim, średnio niskim oraz niskim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego. Różnią się jeszcze od siebie następująco: państwa z grupy trzeciej próbują włączyć się do programu globalizacji świata; państwa z grupy drugiej – oczekują na pomoc intelektualną i gospodarczą w adaptacji do gospodarki globalnej; państwa z grupy pierwszej nie mają zaplecza społecznego do przyjęcia zasad gospodarki globalnej.

Najmniej zglobalizowanym kontynentem jest Afryka, gdzie żadne państwo nie zostało zakwalifikowane go grupy czwartej i piątej, a najwięcej państw afrykańskich zostało zakwalifikowanych do grupy drugiej. Jest to wynikiem tego, że Afryka należy do najbardziej niespokojnych, nękanych wojnami domowymi i klęskami żywiołowymi obszarów ziemi.

Wydaje się, że proces globalizacji jest nieunikniony. Globalizacja uczy nas tolerancji i otwartości. Oznacza integrację narodów i regionów. Wymiana dóbr, usług oraz powstawanie nowych technologii sprzyja konkurencji, ale też i współpracy. Powstają nowe struktury i ośrodki władzy, tak aby przekształcenia w gospodarce światowej, powstawanie olbrzymich rynków, postęp techniczny prowadził do rozwoju gospodarczego państw.


Literatura
1. Stanisław Otok „Geografia polityczna”
2. Piotr Sztompka „Socjologia”
3. Przeglądowy atlas geograficzny