Pierwsza pomoc poszkodowanym środkami chemicznymi.

Zatrucia toksycznymi środkami przemysłowymi
W przemyśle i gospodarce wykorzystuje się ponad 60 tysięcy różnych związków chemicznych, przy czym każdego roku przybywa średnio około 600 nowych. Wiele z nich wykazuje wysoką toksyczność lub silne działanie utleniające czy też wybuchowe i łatwopalne. Zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt ze strony tych substancji chemicznych jest duże w wypadku awarii lub przypadkowego uwolnienia się ich w dużej ilości do atmosfery i do gleby. Niektóre są bardzo trwałe i mogą dłuższy czas utrzymywać wysokie stężenie, co może spowodować dostanie się ich do organizmu drogą pokarmową, oddechową. Mogą być także wchłaniane przez skórę. Środki tego typu określa się mianem TSP - Toksycznych Środków Przemysłowych. Budowa chemiczna i toksyczne właściwości tych środków jest tak różnorodna, że uniemożliwia prostą klasyfikację. Najczęściej klasyfikuje się je na podstawie objawów zatrucia. Większość z tych związków działa na błony śluzowe dróg oddechowych, spojówki, skórę. Wiele z nich oddziałuje na system nerwowy i niektóre organy wewnętrzne (akumulacja i degradacja). W Polsce wymienia się przynajmniej 54 substancje, które ze względu na swoje specyficzne działanie mogą stworzyć szczególnie niebezpieczne zagrożenie dla ludności i środowiska w trakcie awarii.

Amoniak

Amoniak jest bezbarwnym, silnie trującym gazem o ostrym "gryzącym" zapachu.

Wywołuje przykre pieczenie w gardle, kaszel, ślinotok, nudności, łzawienie i ból głowy, oparzenia skóry różnego stopnia. Przy dużych dawkach może spowodować nieodwracalne zmiany w organizmie np. utrata wzroku, zmiany w płucach, osłabienie akcji serca.

PIERWSZA POMOC

Poszkodowanego należy wynieść ze skażonego środowiska.
Zdjąć skażoną odzież, ciepło okryć.
Zapewnić dopływ świeżego powietrza.
Przy zatruciu dróg oddechowych usunąć śluz z jamy ustnej i gardła, ułożyć poszkodowanego na boku, zapewnić bezwzględny spokój i bezruch (groźba obrzęku płuc nawet do 48 godz.).
Przy zatruciach drogą pokarmowa podawać rozcieńczony roztwór kwasu octowego, sok z cytryny lub wodny roztwór kwasu cytrynowego, mleko.
Skażone oczy płukać pod bieżącą wodą około 15 minut przy podwiniętych powiekach.
Skórę zmywać 15 minut dużą ilością bieżącą wody.
Wezwać lekarza, przewozić chorego tylko w pozycji leżącej.

Osoby biorące udział w akcji ratowniczej lub likwidowaniu awarii muszą być wyposażone w aparaty izolujące do ochrony dróg oddechowych oraz ubranie gazoszczelne.

Chlor

Chlor jest gazem silnie trującym i żrącym. Działa głównie na drogi oddechowe i skórę. Tworzy ciężki, ścielący się obłok o żółtym zabarwieniu.

Wywołuje podrażnienie błon śluzowych oczu, gardła i górnych dróg oddechowych. Powoduje łzawienie, kichanie, ślinotok, kaszel, nudności wymioty, bóle brzucha, przebarwienie włosów na zielono i obrzęk płuc. Może doprowadzić do śmierci.

PIERWSZA POMOC

Poszkodowanego wynieść za skażonego środowiska.
Zdjąć skażoną odzież, ciepło okryć, ułożyć wysoko i zapewnić spokój.
W razie zatrzymania oddechu stosować oddychanie "usta - usta", jeżeli jest taka możliwość zastosować aparat oddechowy z tlenem.
Skażoną skórę zmywać obficie wodą z mydłem i przykryć jałowym opatrunkiem - nie nakładać opasek oparzeniowych.
Oczy płukać dużą ilością bieżącej wody przy odwiniętych powiekach.
Wezwać lekarza. Transport jest możliwy jedynie w pozycji leżącej.
W przypadku gdy istniej prawdopodobieństwo utraty przytomności, poszkodowanego transportować w ustabilizowanej pozycji "na bok".

Chlorowodór

Chlorowodór jest bezbarwnym gazem o duszącej woni, dymiący w wilgotnym powietrzu. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie wydzielając przy tym znaczną ilość ciepła i tworząc mocny kwas chlorowodorowy (kwas solny).

Objawy zatrucia przewlekłego:

Uszkodzenie szkliwa zębów, zapalenie spojówek, przewlekłe zapalenie spojówek. Częsty kontakt z roztworem wodnym może wywołać zmiany zapalne skóry.

PIERWSZA POMOC

Zatrucie inhalacyjne:

Wynieść poszkodowanego ze skażonego środowiska.
Ułożyć w wygodnej pozycji półleżącej lub siedzącej, zapewnić spokój
i całkowity bezruch (wysiłek może spowodować obrzęk płuc).
Chronić przed utratą ciepła.
Podawać tlen do oddychania.
Natychmiast wezwać lekarza.
Skażenie skóry:

Zdjąć skażoną odzież i obficie zmywać skórę wodą bieżącą.
Nie stosować środków zobojętniających (alkalizujących).
Na oparzenia założyć jałowy opatrunek.
Wezwać lekarza.
Skażenie oczu:

Oczy płukać obficie wodą przez 15 minut.
Konieczna pilna pomoc okulistyczna w każdym przypadku skażenia oczu.

Zatrucie drogą pokarmowa:

Nie wywoływać wymiotów.
Podać do picia białka jaj kurzych albo mleko.
Nie podawać nic innego doustnie.
W każdym przypadku transport do szpitala karetką PR pod nadzorem lekarza.

Zatrucia bojowymi środkami trującymi
Porażenie ludzi BST następuje przez wprowadzenie do organizmu przez drogi oddechowe lub skórę skażonego powietrza, spożycie skażonych produktów lub wody albo przez bezpośredni kontakt ze skażonymi przedmiotami.
Ze względu na trwałość BST dzielimy na:
Trwałe środki trujące – działanie rażące od kilku godzin do kilku dni, a nawet tygodni, bardzo powoli parują. Są to sarin, tabun, iperyt i luizyt. Nietrwałe środki trujące – od kilku do kilkudziesięciu minut. Są to: fosgen, dwufosgen, kwas pruski i chloropikryna.
Dymy trujące – wywołują łzawienie i kaszel. Zaliczamy do nich: chloroacetofenon, adamsyt i kamit.
Ze względu na działanie toksyczne i ochronę przed nimi dzielimy je na:
· Paralityczno-drgawkowe – powodują porażenia układu nerwowego (sarin, soman, tabun, V-gazy). Trucizny o zapachu owoców, bądź kamfory. Przedostają się przez skórę, drogi oddechowe i śluzówkę.
· Ogólnotrujące – ogólne zatrucie organizmu przez drogi oddechowe i śluzówkę (kwas pruski, arsenowodór). Zapach gorzkich migdałów lub czosnku.
· Parzące – porażają skórę, powodują powstawanie pęcherzy i owrzodzeń, trudno gojących się ran (iperyt, iperyt azotowy, luizyt) Mają zapach musztardy lub kwiatów.
· Duszące – działają rażąco na układ oddechowy, obrzęk płuc, prowadzący w konsekwencji do uduszenia (fosgen, dwufosgen). Bezbarwne ciecze o zapachu zgniłego siana lub gnijących jabłek.
· Drażniące i łzawiące – drażnią błony śluzowe oczu, nosa, jamy ustnej i skórę (adamsyt, chloroacetofenon). Krystaliczne substancje stałe.
· Psychochemiczne – związki o działaniu narkotycznym, powodują obezwładnienie oraz zaburzenia psychiczne i fizyczne funkcji organizmu (LSD-25, U-6056, sernyl). Są bezsmakowe i bezzapachowe. Dostają się drogą oddechową lub pokarmową.
Środki roślinobójcze – herbicydy, stymulują wzrost i dojrzewanie lub w nadmiarze całkowicie niszczą uprawy.

Związki fosforoorganiczne
Związki fosforoorganiczne zostały wynalezione przed wybuchem II wojny światowej. Miały być zastosowane jako trucizny bojowe do porażenia układu nerwowego i nazwano je trylonami. Dalsze badania wykazały ich niezwykłą skuteczność w niszczeniu
owadów i pasożytów.
Zatrucia insektydami fosforoorganicznymi kończą się śmiercią w ciągu kilku minut. Przenikają przez drogi oddechowe, śluzówki, skórę i odzież. Przed zatruciem zabezpiecza maska przeciwgazowa i odzież ochronna, które należy stosować nawet
przy rozpylaniu insektycydów.
W ostrych zatruciach tego rodzaju środkami spotykamy się z następującymi objawami chorobowymi: na początku mamy utratę łaknienia, mdłości, pocenie się, bolesne kurcze brzucha, zgagę, odbijanie się i ucisk w klatce piersiowej. Później następują wymioty, biegunka, drgawki, duszności, wzrost ilości wydzieliny w oskrzelach i obrzęk płuc.
Pierwsza pomoc powinna polega na przemyciu śluzówek oczu kwaśnym węglanem sodu (sodą oczyszczoną ) lub dużą ilością wody. Następnie należy nałożyć maskę przeciwgazowa.
Przy zatruciu przez usta zaleca się płukanie żołądka 5-proc. roztworem kwaśnego węglanu sodu wraz z węglem zwierzęcym.
Skórę odkaża się roztworem amoniaku lub 1 0-proc. roztworem kwaśnego węglanu sodu. W razie braku tych środków należy przemyć je obficie woda z mydłem.
Skutecznym antidotum jest atropina, którą można wstrzyknąć sobie samemu w wewnętrzną stronę uda ze specjalnej, automatycznej strzykawki. W razie skażenia ran należy je odkazić po przemyciu oczu, a przed nałożeniem maski przeciw-gazowej.
Najbardziej skutecznej pomocy w rejonie porażenia są w stanie udzieli specjalistyczne zespoły służby chemicznej, dysponujące odpowiednimi urządzeniami do wykrywania skażeń, środkami indywidualnej ochrony oraz specjalnymi zestawami przeciwchemicznymi z odkażalnikami i antidotami.
W przypadku porażenia oddychania stosuje się sztuczne oddychanie metodą "usta-usta" sposobem pośrednim, za pomoc odpowiednich przyrządów reanimacyjnych (rurka ustno-gardłowa, odsysacz wydzieliny, prosty aparat do sztucznego oddychania, aparat do elektrowstrząsów w razie migotania serca) , by nie narazić ratownika na skażenie.

Ostre zatrucie alkoholem etylowym.
Alkohol etylowy (etanol) należy do trucizn, które bardzo łatwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego - już po 15 minutach wchłoniętych jest ponad 50% spożytego alkoholu. Na szybkość wchłaniania etanolu wpływ ma zawartość treści żołądkowej w czasie picia. Obecność alkoholu można wykryć we krwi już po 5-10 minutach od chwili wypicia. W organizmie etanol jest utleniany do aldehydu octowego następnie do kwasu octowego i wreszcie do wody i dwutlenku węgla. Ustrój dorosłego mężczyzny o wadze 70 kg metabolizuje etanol z szybkością około 7 gram czystego alkoholu na godzinę
został on wypity oraz osobniczej wrażliwości na alkohol. Dawka śmiertelna dla człowieka waha się w szerokich granicach. Przyjmuje się, że dla dorosłego człowieka wynosi ona 200 - 400 gram czystego(!) alkoholu, czyli około 500 - 800 ml 40% wódki wypitej w krótkim czasie. Przy takich dawkach maksymalne stężenie alkoholu we krwi wynosi od 3 do 6 promili.

Grupy ryzyka
Do grup szczególnie narażonych na ostre zatrucie alkoholem z pewnych względów należy zaliczyć kobiety, młodzież i dzieci. Wynika to z mniejszej zdolności metabolizowania alkoholu przez te grupy.
Niektóre leki np. metronidazol, aminofenazon, chlorpropamid, antybiotyki cefalosporynowe (np. cefamandol), disulfiram (Esperal, Antabus) dają reakcję nadwrażliwości na alkohol.

Objawy
Alkohol etylowy jest trucizna działającą przede wszystkim narkotycznie na ośrodkowy układ nerwowy. Pierwsze objawy pojawiają się już przy stężeniu około 0,03 promila i polegają zmniejszeniu spostrzegawczości przy wydłużonym czasie reakcji. Ma to ogromne znaczenie dla wykonywania precyzyjnych prac, prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługi skomplikowanych maszyn.
Przy stężeniu około 0,3 promili występują już objawy odhamowania emocjonalnego polegające na pobudzeniu i podnieceniu (euforia), agresji lub smutku. Przy stężeniu 0,5 promili - następują zaburzenia koordynacji ruchów, chwiejny chód, podwójne widzenie, mowa staje się bełkotliwa.

Ta sama dawka, różne reakcje
Przy stężeniach powyżej 1 promila obserwuje się pobudzenie psychoruchowe lub sen zbliżony do snu narkotycznego. Przy głębokim zatruciu dochodzi do zaburzeń oddychania i pracy serca, spadku ciśnienia tętniczego, zniesienia odruchów. Śpiączka etanolowa może wystąpić już przy stężeniu 2 promili, zwłaszcza u kobiet, dzieci i młodzieży, może natomiast nie wystąpić u przewlekłych alkoholików ze stężeniem 4 promili. Zdarzają się zatrucia zakończone pomyślnie pomimo stężenia etanolu we krwi powyżej 8 promili.

Rozpoznanie
Postawienie diagnozy zatrucia alkoholowego zwykle nie sprawia problemu, natomiast diagnostyka śpiączki może być trudna. Należy ją rozpoznawać nie tylko na podstawie stężenia etanolu we krwi, ale i po wykluczeniu innych przyczyn śpiączki. Dlatego też u każdego nieprzytomnego z wyczuwalna wonią alkoholu a szczególnie w przypadku widocznych obrażeń głowy konieczne jest badanie neurologiczne, rentgen czaszki i w razie potrzeby badanie tomokomputerowe mózgu. Konieczne jest również oznaczenie poziomu glukozy we krwi, ponieważ u osób młodych lub pijących alkohol bez jednoczesnego spożywania pokarmów może dojść do znacznej hipoglikemii (niedocukrzenia).

Leczenie
Terapia zatrucia polega na wczesnym płukaniu żołądka - skutecznym tylko w przypadku, gdy chory spożył alkohol w jednorazowej porcji w czasie nie dłuższym niż jedna godzina przed przyjęciem do szpitala. Zaleca się podawanie do żołądkowo lub dożylnie wodorowęglanu sodu. Chorym należy zapewnić płyny dożylnie poczynając od 40% glukozy (zwalcza ewentualną hipoglikemię) oraz tlen. W razie zaburzeń oddychania konieczne jest zastosowanie sztucznej wentylacji. Pomimo kontrowersji co do skuteczności można "testowo" zastosować dożylnie nalokson. W masywnych zatruciach alkoholem etylowym wykonuje się dializę otrzewnową lub hemodializę. Jest to właściwie jedyna skuteczna metoda przyspieszenia eliminacji etanolu z organizmu.

Zatrucie metanolem
Alkohol metylowy, metanol, zwany jest także spirytusem drzewnym jest stosowany w przemyśle jako rozpuszczalnik oraz składnik środków czyszczących. Jest związkiem bardziej trującym od alkoholu etylowego - dużo mniejsza dawka może spowodować zaburzenia oddechu, ma też silniejsze właściwości narkotyczne.

Łatwo się wchłania przez skórę, błony śluzowe i płuca (opary), jednak do zatruć dochodzi najczęściej drogą doustną. W organizmie ulega rozkładowi do aldehydu mrówkowego, następnie do kwasu mrówkowego. Aldehyd mrówkowy tylko w małej ilości krąży w organizmie, ma jednak silne właściwości toksyczne - prawdopodobnie odpowiada za zmiany zwyrodnieniowe nerwu wzrokowego.
Dawka śmiertelna wynosi od 30 do 150 ml, aczkolwiek są wyjątki (opisywano wyleczenie po spożyciu 600 ml metanolu).

Objawy
Objawy zatrucia występują nagle po kilku lub kilkunastu godzinach (czasem dopiero po kilku dniach), a ich nasilenie zależy od dawki spożytego metanolu. Nieraz ograniczają się tylko do silnych bólów głowy i brzucha, odurzenia, nudności i zaburzeń widzenia. W cięższych przypadkach stwierdza się pobudzenie psychoruchowe, utratę przytomności, sinicę, zaburzenia oddechu (oddech Kussmaula, bezdech). Często dochodzi do upośledzenia funkcji wątroby oraz do uszkodzenia nerwów wzrokowych i siatkówki powodujących zaburzenia widzenia, ślepotę. Może także wystąpić obrzęk mózgu, niewydolność nerek, zapalenie trzustki.

Rozpoznanie
Diagnozę ustala się na podstawie wywiadu (np. spożywanie alkoholu z nieznanego źródła) oraz objawów klinicznych i badań laboratoryjnych, przede wszystkim gazometrii i poziomu glikemii. W zatruciach metanolem zawsze występuje ciężka kwasica metaboliczna (niskie ph krwi, duży niedobór zasad). Można stwierdzić obecność kwasu mrówkowego w moczu.

Rokowanie
Przebieg zatrucia i szanse na wyleczenie zależą od indywidualnej wrażliwości na metanol oraz dawki.

Leczenie
Od samego początku konieczne jest podawanie alkoholu etylowego, który zmniejsza metabolizm metanolu tak, aby utrzymywać stężenie etanolu we krwi w granicach 100-130 mg/dl ( 1 do 1,3 promili). Chorym przytomnym należy podawać doustnie 40% etanol (rozcieńczony 6-krotnie) w dawce 2 ml/kg w ciągu 30 minut, a następnie 0,2- 0,4 ml/kg/h zależnie od tego czy pije przewlekle czy też nie. Chorym nieprzytomnym podaje się go dożylnie w formie 10% roztworu, początkowo około 10ml/ kg/ 30 min, następnie przewlekle pijącym 2,0 ml/kg/h, a niepijącym 0,8 ml/kg/h.

Płukanie żołądka z dodatkiem wodorowęglanu ma sens tylko w ciągu 2 do 4 godzin po spożyciu metanolu. Węgiel aktywowany nie absorbuje alkoholu metylowego! W ciężkich zatruciach metodą z wyboru jest hemodializa. Przy ph poniżej 7,2 konieczne jest wyrównywanie kwasicy metabolicznej wodorowęglanami. Podawanie kwasu foliowego przyspiesza eliminację kwasu mrówkowego z organizmu. W ciągu całego leczenia konieczna jest stała kontrola gospodarki wodno-elektrolitowej oraz zwalczanie hipoglikemii.

Profilaktyka
Istotna jest profilaktyka zatrucia, polegająca na unikaniu alkoholi z tzw. nieznanego źródła.