Początkowa nauka pisania

Czytanie i pisanie należą do elementarnych umiejętności umysłowych, które warunkują wszelkie uczenie się. Ułatwiają kontakty społeczne, pozwalają komunikować otoczenie myśli i wyrażać przeżycia, warunkują wielostronny rozwój osobowości.
Język pisany to drugi język, z którym zapoznaje się dziecko po czytaniu. Wiąże się z nim wiele nowych reguł, które musi ono opanować.
Litera jest graficznym obrazem głoski, a wyraz podstawową jednostką posiadające odpowiednie znaczenie, do którego czytając zawsze chcemy dotrzeć.
Mowa pisana, w odróżnieniu od ustnej, pozbawiona jest następujących elementów: intonacji, mimiki, gestów. Za jej pomocą nie można wyrazić uczuć, emocji ponieważ brak w niej działania.
Tadeusz Wróbel przez pismo rozumie „zwykłe wykonywanie określonych ruchów, dzięki którym kreśli się litery połączone w wyrazy”.
Aby dziecko sprawnie posługiwało się mową pisaną, musi posiąść umiejętność analizy i syntezy dźwiękowej, wzrokowej i ruchowej. Dziecko ma mieć słuchowe wyobrażenie odpowiednika litery, głoski ,wyrazu, aby ujmowało literę i wyraz jako całość i wyobrażało sobie drogę kreślenia danej litery.
Proces ten przebiega w toku koordynacji prostych elementów występujących w toku nauki czytania i pisania bądź równocześnie bądź następczo. Zaburzenia tych analizatorów mogą być powodem poważnych trudności w opanowaniu umiejętności pisania.
Innymi ważnymi czynnikami w mowie pisanej są także:
• zespół skoordynowanych ruchów ręki – ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców odpowiedni rozwój drobnych grup mięśniowych w dłoni i palcach oraz zdolność ich koordynacji.,
• sposób trzymania narzędzia pisarskiego
• układ rąk przy pisaniu
• umiejętność dowolnego uważania;
• odpowiedni poziom rozwoju pamięci i szeregu nawyków należących do rzędu tzw. wyższych, jak ogólne zdyscyplinowanie (wyrażające się m.in. w umiejętności spokojnego siedzenia w ławce);
• odległość oczu od papieru
• stosowanie się do wskazówek nauczyciela.

Wszystkie wymienione elementy składają się na psychofizjologiczne podstawy procesu pisania. Warto dodać, że mowa pisana charakteryzuje się występującymi po sobie stadiami rozwoju. Są to: "
1. odwzorowywanie;
2. przepisywanie;
3. pisanie z pamięci;
4. pisanie ze słuchu:
a. utrwalające;
b. sprawdzające;
5. pisanie samodzielne.
Nauka pisania i czytania powinna odbywać się równocześnie, gdyż procesy
psychofizyczne leżące u ich podłoża są wspólne
Przez pierwsze trzy lata nauki dzieci opanowują pisanie stopniowo. Jest ono bardzo zbliżone u wszystkich uczniów. Dzieci w tym okresie naśladują i dokładnie odtwarzają wzory pisma, dlatego jest ono nazywane pismem szkolnym, sztucznym lub "dziecinnym". Stąd też w tym okresie wyróżnia się kilka etapów:
• pisanie w zakresie elementarnym - jest ono typowe dla ucznia klasy I , uwaga dziecka skoncentrowana jest na elementach pisma, łączeniu liter z kolejnymi w obrębie wyrazu
• pisanie swobodne - klasa II i III,
• pisanie płynne i sprawne - występuje u uczniów klas III, uczeń słuchając może płynnie zapisywać usłyszane wyrazy, zdania.

Mechanizm rozwoju pisma polega na kształtowaniu się umiejętności
wzrokowego rozróżniania liter i wyrazów. Na początku dziecko musi prawidłowo spostrzec kształty liter i dostrzec między nimi różnice, dzięki którym litery mają odrębne znaczenie. Po rozpoznaniu liter, gdy dziecko ma je zapisać, musi za pomocą ruchów ręki przenieść na zeszyt wzrokowe wyobrażenie litery.
Celem nauki w pierwszym roku jest zaznajomienie dzieci z kształtem i sposobem pisania małych i wielkich liter oraz utrwalanie i doskonalenie pisania liter w wyrazach, zwracając szczególną uwagę na prawidłowe odtwarzanie kształtów liter, należyte ich łączenie oraz powiązanie dźwięku słowa z jego obrazem graficznym.
Dziecko w początkowej fazie zdobywania nawyków pisania wymawia
głośno dźwięki, które następnie zapisuje. Pomaga sobie w ten sposób, gdyż nie tylko widzi literę, ale i uświadamia sobie głośno jej dźwięk. Zdarza się, że dziecko dobrze spostrzega literę, ale nieprawidłowo podstawia jej dźwięk (np. „t” zamiast „d”, „p” zamiast „b”) oznacza to wadę wymowy dziecka, która ma poważy wpływ na poprawność zapisu.
W okresie zdobywania umiejętności pisania dziecko odwzorowuje litery,
musi więc prawidłowo spostrzegać ich kształty. Do tego musi mieć sprawie funkcjonujący narząd wzroku – oko, wszelkie wady wzroku utrudniają naukę.
Sprawnej ręki wymagają mechanizmy ruchu występujące przy nauce
pisania.

W ruchu tym możemy wyróżnić:

1. Ruch podbiegający, w wyniku, którego powstają proste i pętle, ruch ten
kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie pionowej. Ruch ten pozwala na płynne pisanie bez odrywania ręki. Wykonują go 3 palce: wielki, wskazujący i serdeczny, z których wskazujący wykonuje część napędową ruchu, a pozostałe części zginającą, dzięki której jest on ruchem naciskowym. Mechanizm ten zapobiega kurczowi palców, co bardzo utrudnia pisanie.
2. Ruch postępujący (posuwisty), dzięki niemu piszemy litery obok siebie w
wyrazie, a więc w płaszczyźnie poziomej. Ruch ten wykonuje się dzięki mięśniom przedramienia i ramienia. Daje on rozluźnienie motoryki rąk, gdyż przemieszczanie przedramienia sprawia, że ruch nadgarstka jest ograniczony, a zatem ręka mniej się męczy.
Połączenie tych dwóch ruchów stwarza dopiero warunki do płynnego pisania.
Także utrwalać i doskonalić umiejętność pisania liter w wyrazach, zwracając szczególną uwagę na przestrzeganie ustalonego wzoru liter i odpowiednie ich łączenie, które sprzyja wytworzeniu się tzw. pamięci ruchowej, pomocnej przy nauce ortografii. Ręka pamięta wtedy sposób pisania wyrazu.
Należy od samego początku ćwiczyć z dzieckiem, gdyż później jest bardzo trudno oduczyć je jeśli złe nawyki już się utrwaliły. Ważne jest miejsce rozpoczynania i zakończenia pisania, jak również z ilu i z jakich elementów składa się dana litera, aby w toku analizy kształtów liter, pokazać dzieciom sposób napisania danej litery jednym pełnym ruchem.

Naukę prawidłowego kreślenia liter "a", "d", "g" najlepiej zacząć od kreślenia kółek. Najlepiej narysować dziecku kropki, od których będzie zaczynało. Pamiętajmy - kierunek przeciwny do wskazówek zegara. Można też ćwiczyć "ślimaczki" - utrwalamy wtedy kierunek kreślenia kółek w lewo. Później ćwiczymy pisanie liter zwracając uwagę, aby pisać jednym ruchem, bez odrywania ręki. Jeżeli dziecko ma kłopoty z pisaniem litery "s" proponujemy mu ćwiczenia wprowadzające.
Zwracajmy też uwagę, by inne litery dziecko pisało jednym ruchem ręki. Dotyczy to szczególnie liter: h, k, m, n, p, r. Dziecko często pisze te litery odrywając rękę. Jeśli już umie pisać pojedyncze litery możemy zacząć ćwiczyć łączenie liter. Można wpierw zrobić szlaczki litero podobne. Będą one ułatwieniem do późniejszego pisania.
W drugim roku nauki występuje już pisanie pod dyktando, ze słuchu. Prowadzi się ćwiczenia w kształtnym pisaniu małych i wielkich liter w grupach wg pokrewieństwa konstrukcyjnego, wyrabia się umiejętność prawidłowego łączenia liter w wyrazach oraz ćwiczy płynność i czytelność pisma. Na tym stopniu rozwoju pisma dziecko powinno umieć napisać słowo bezpośrednio usłyszane, bez przyglądania się na jego postać napisaną na tablicy czy w książce.
Pozwala na to dostatecznie utrwalony związek miedzy brzmieniem słowa a jego odpowiednikiem graficznym. Kształtuje się pismo płynne, czytelne i estetyczne.
W II klasie dzieci powinny zdobyć nawyk prawidłowego przepisywania, aby spoglądali do tekstu jak najrzadziej i przepisywali od razu całe wyrazy lub krótkie zdania. Na tym etapie, dziecko musi mieć nie tylko wyobrażenie wzrokowe litery, ale tez musi prawidłowo usłyszeć dźwięki wchodzące w skład tego słowa.
W III klasie utrwalamy wszystkie wiadomości poznane w klasie I i II, przyspieszamy tempo pisania, dążymy do osiągnięcia czytelnego i estetycznego pisma z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia na stronie, pisania liter ruchem całościowym, łączenia ich prawidłowo (łączenie naturalne, stykowe, przez kreskę), większą swobodę w pisaniu i przepisywaniu.
W tym okresie dziecko potrafi już samodzielnie zapisywać swoje myśli i dokonuje dokładnej analizy i syntezy wzrokowo - słuchowej wyrazów.
Podczas pisania często popełniamy błędy, są to błędy graficzne i ortograficzne.
Błędem graficznym jest odchylenie pisma od normy, czyli błędy w kształcie, w proporcjach liter w obrębie wyrazu oraz niewłaściwe położenie liter w wyrazie.
Dla dobrego pisma przyjmuje się trzy kryteria: czytelność, pisemność i estetyka. Jeżeli są trudności w ustaleniu jaka to litera, oznacza to, iż jest zła czytelność pisma, wówczas odwołujemy się do treści – znaczenia wyrazu, pomagając sobie w ten sposób w ustaleniu danej litery.

Czytelność zależy od sposobu napisania liter i ich połączenia, aby pismo było czytelne należy unikać błędów graficznych. Są to:
- błąd konstrukcyjny – to naruszenie kształtu, niedokładność w odtworzeniu formy danej litery, zła proporcja w jej budowie oraz brak spoistości elementów, z których się ona składa.Wśród błędów konstrukcyjnych wyróżniamy: niedopełnienie kształtu litery, nieproporcjonalny układ litery oraz zniekształcenie linii (litera staje się mało wyrazista i zatraca jasność kształtu).
- błąd łączenia liter w wyrazach – to naruszenie zasad odpowiedniego sposobu łączenia liter w wyrazach , wyróżniamy tu: brak łączenia liter oraz łączenie niewłaściwe(powoduje osłabienie a nawet zatracenie czytelności i estetyki pisma).
- błąd proporcjonalności – to niewłaściwe zagęszczenie liter w wyrazie, wyrazów w zdaniu, brak odstępów miedzy wyrazami, zachwianie proporcji liter w wyrazach oraz nie równomierna wysokość liter.
- błąd niejednolitego pochylenia pisma – zmiana kierunku pochylenia liter w wyrazie oraz zmiana kierunku pochylenia wyrazów w tekście.

Bibliografia

1. Baczyńska H., Metodyka języka polskiego w klasach 1-3 szkoły podstawowej. Wyd. 1. Warszawa 1985, WsiP.
2. R. Więckowski, Pedagogika Wczesnoszkolna. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1995
3. Majchrzak : Wprowadzenie dziecka w świat pisma. Wyd. akademickie LAK 1999.
4. Wróbel T., Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, Warszawa 1979
5. Radwiłowiczowa M., Początkowa nauka pisania, Warszawa 1972
6. Sawa B., Jeśli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1987