Metoda B. Rocławskeigo "Glottodydaktyka"

Wstęp:
Glottodydaktyka jest to metoda przygotowująca już bardzo małe dzieci do nauki czytania i pisania i dająca niespotykane efekty w stosunku do tradycyjnych metod, którymi dotychczas pracowano w przedszkolach i klasach początkowych. "Glottodydaktyka" stosowana już jest z powodzeniem w wielu przedszkolach i szkołach na terenie całego kraju. Impulsem do pracy nad "glottodydaktyką" był dla prof. Rocławskiego fakt coraz częściej występujących wśród uczniów trudności w czytaniu, pisaniu i rozumieniu odczytywanego tekstu. Coraz więcej dzieci staje się pacjentami poradni dyslektycznych, wśród młodzieży rozprzestrzenia się analfabetyzm funkcjonalny, czyli niezrozumienie czytanych tekstów. Wiele dzieci ma poważne problemy z trudną ortografią języka polskiego. Pracując z dzieckiem metodą "glottodydaktyczną", już od przedszkola można zapewnić mu osiągniecie sukcesu w szkole i karierze pozaszkolnej, która w najwyższym stopniu zależy od wyników w nauce czytania i pisania.
Metoda ta pozwala w pełni wykorzystać tendencję dziecka do zabawy i poznawania znaków graficznych. Trzeba ją wykształcać poprzez stwarzanie dziecku sprzyjających warunków jego rozwoju. Bronisław Rocławski z Uniwersytetu Gdańskiego opowiedział się za radykalną zmianą sposobu przygotowywania dzieci do szkoły, sposobu uczenia techniki płynnego czytania ze zrozumieniem i płynnego pisania, a także kształtowania nawyków czytelniczych i świadomości ortograficznej. Podstawą jego programu jest stwierdzenie, że zabawy dydaktyczne przygotowujące dzieci do nauki czytania i pisania, można prowadzić już w najmłodszej grupie przedszkolnej, a nawet wcześniej (B. Rocławski, 2002). Program Bronisława Rocławskiego nie jest eksperymentem. Od wielu lat stosowany jest przez nauczycieli w wielu miastach Polski. Nauka czytania i pisania oparta jest na metodzie, glottodydaktyki, która ma na celu kształcenie wszystkich funkcji będących niezbędnymi w tym złożonym procesie. Glottodydaktyka, czyli wychowanie językowe, nastawione jest na indywidualny tryb nauczania, zgodnie z możliwościami dziecka. Zakłada się tutaj holistyczne, tj. całościowe spojrzenie na dziecko. Każde dziecko ma własny, indywidualny rytm i tempo rozwoju, dlatego powinno być traktowane w tym zakresie indywidualnie, gdyż indywidualnie przebiega rozwój umysłowy, emocjonalny i społeczny. Zgodnie z teorią "sfery najbliższego rozwoju" i utrzymując zasadę szanowania indywidualnej ścieżki rozwojowej każdego dziecka, metoda ta pozwoli na naukę pisania i czytania bez przymusu ze strony nauczyciela. Opracowana jest w taki sposób, że okres potrzebny na przygotowanie dziecka do nauki ma na celu dążenie do osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego poziomu sprawności analizatora słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego, rozwijanie orientacji przestrzennej. Wydłużony czas przygotowania dziecka do odjęcia nauki pisania i czytania sprzyja kształtowaniu słuchu fonetycznego, umożliwia odbiór i różnicowanie dźwięków pod względem fonetycznym. Dzieci mają kontakt z literami małymi i wielkimi pisanymi oraz małymi i wielkimi drukowanymi. Dlatego pierwsze ćwiczenia, a właściwie zabawy dydaktyczne, rozpoczyna się już w grupie trzylatków. Metoda ta daje możliwość wykorzystania w pełni tendencję dziecka do zabaw i poznawania znaków graficznych. W grupie czterolatków, w jakiej będę realizować program innowacyjny zróżnicowanie dzieci pod względem umiejętności, oczekiwań i potrzeb jest bardzo duże, stąd konieczność organizowania pracy na wielu poziomach. Należy wykorzystać jak najwięcej sytuacji naturalnych, w których znajomość pisma czemuś służy. W grupie pięciolatków i sześciolatków program będzie udoskonalany i kontynuowany. Przede wszystkim została ona tu rozciągnięta w czasie oraz związana z czteroletnim okresem korzystania przez dzieci z opieki przedszkolnej, przez co jednocześnie uzyskuje się efekt jej przyśpieszenia, ponieważ dziecko dobrze się bawiąc językiem jako tworzywem, pragnie bawić się dalej i poznaj jak najwięcej.
Zasadniczą rolę w metodzie B.Rocławskiego odgrywają zabawy służące rozwijaniu sprawności językowej, opanowaniu języka i kształceniu poprawnej wymowy, a następnie zabawy prowadzone w zakresie analizy i syntezy sylabowej, a potem głoskowej.
Dzieci, które opanują rozkład wyrazów na głoski i powtórnie ich scalanie w wyraz oraz dokonują analizy i syntezy fonemowej, mogą być wprowadzone w świat liter.
Autor w oparciu o wyniki wieloletnich badań dotyczących nauki pisania i czytania (pedolingistycznych i glottodydaktycznych) opowiada się za radykalną zmianą sposobu przygotowania dzieci do nabywania tych umiejętności.
Uważa, że naukę czytania i pisania należy rozpocząć jak najwcześniej, by uniknąć nadmiaru stresów w momencie rozpoczęcia jej w wieku 6lat w przedszkolu lub w szkole, jeśli nie została ona poprzedzona nawet rocznym oddziaływaniem przedszkola.
Naukę czytania łączy B .Rocławski z nauką pisania i techniką płynnego czytania ze zrozumieniem, ponieważ jego zdaniem nie należy odrywać czytania od pisania i uczyć czytania bez pisania, które spontanicznie wyzwala poznawanie liter.
Celem programu B.Rocławskiego jest osiągnięcie jak najwyższego poziomu sprawności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego, co pozwoli na radykalną zmianę sposobu przygotowania dzieci do nauki czytania i pisania, w tym płynnego czytania ze zrozumieniem i pisania ze świadomością ortograficzną oraz wykształci nawyki czytelnicze.
Prof. Bronisław Rocławski, twórca glottodydaktyki (tj. dydaktyki języka-wychowania językowego w normie językowej, gdzie brak jeszcze patologii), domaga się właściwego dla każdego dziecka wydłużenia czasu na przygotowanie do nauki czytania i pisania oraz skrócenia do minimum czasu opanowania tych czynności. Jest zwolennikiem teorii, wg której podstawą do opanowania tych umiejętności, jest prawidłowa komunikacja rodziców już z niemowlakiem, dlatego też należy jak najwcześniej doskonalić artykulację i trenować sprawność języka dziecka. Zainteresowanie literami pojawia się już w 3-cim roku życia. Można bawić się z dzieckiem literami, co daje dobrą podstawę do czynnego ich poznawania, wyrażającego się poprawnym ukazywaniem danej litery i jej zapisem.
Dzieci, które opanowały syntezę fonetyczną i poznały litery, chcą czytać Wg. Bronisława Rocławskiego należy przeciwdziałać zjawisku czytania przez literowanie (głoskowanie) wyrazów, ćwicząc czytanie techniką "ślizgania się " z litery na literę.
W miarę doskonalenia się tej umiejętności, zastępujemy ją czytaniem płynnym w tempie zbliżonym do średniego tempa mówienia .
Metoda B.Rocławskiego wymaga od dziecka dobrej orientacji w przestrzeni.
Już u dzieci w najmłodszej grupie wyrabia się umiejętność orientacji w schemacie własnego ciała. Punktem odniesienia w czasie zabaw jest serce, więc lewa strona pojawia się jako pierwsza Po opanowaniu tej umiejętności, przechodzi się do orientacji w przestrzeni, bardzo ważnej przy porównywaniu, identyfikowaniu, rozpoznawaniu oraz kreśleniu liter.
Program prof. Bronisława Rocławskiego "Nauka czytania i pisania", daje ogromną szansę indywidualnego podejścia przez nauczyciela do każdego dziecka.
Jego poszczególne punkty( jak mówi sam autor), są kolejnymi "kamieniami milowymi" na drodze do czytania i pisania, których nie wolno zgubić, a do których dziecko ma prawo dojść w swoim czasie i swoją "własną ścieżką".
Autor uwolnił nauczyciela od podręcznika, który jest często przyczyną opóźnienia lub przyśpieszenia tempa pracy w zależności od obowiązujących pór roku, świąt itp, który często wymuszał tempo pracy na jednym poziomie.
Możliwość stosunkowo szybkiego opanowania techniki czytania znacznie przybliża dzieciom literaturę, która stanowi doskonały materiał do wyrabiania postawy czytelnika.
Reasumując elementarną wiedzę językową, warto przytoczyć na koniec i zapamiętać ten oto krótki wierszyk:
Gdy ktoś zapyta powiedz tak:
Litera to jest pisma znak.
Litery widzę i piszę.
Głoskę wymawiam i słyszę.
Czyli innymi słowy
Głoski to dźwięki mowy!!!
I. Rola obserwacji w przygotowaniu do nauki czytania i pisania
Sukces w nauce czytania i pisania – zdaniem B. Rocławskiego - zależy od autentycznego zainteresowania samego dziecka otaczającym go światem, właściwej zachęty ze strony nauczyciela oraz dostosowaniu zadań do indywidualnych możliwości dzieci.
Podstawą dobrej edukacji jest poznanie każdego z wychowanków.
Za najważniejsze narzędzie poznania dziecka uznać należy wszechstronną, opartą na głębokiej wiedzy i doświadczeniu obserwację. Stroną aktywną zawsze musi być nauczyciel, który gromadzi również informacje o środowisku, w jakim dziecko się wychowuje.
W czasie pierwszych miesięcy należy dokładnie rozpoznać:
a) stan sprawności komunikowania się (szczególnie stan percepcji
i realizacji jednostek językowych),
b) stan percepcji wzrokowej,
c) stan wierności i zakresu pamiętania jednostek językowych odbieranych słuchem
i wzrokiem,
d) stan syntezy i analizy słuchowej i wzrokowej,
e) stan sprawności manualnej,
f) stan rozwoju społeczno-emocjonalnego,
g) stan rozbudzenia poznawczego,
h) stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.

W czasie codziennych kontaktów z dzieckiem zbieramy informacje o jego sposobie komunikowania się z otoczeniem. Obserwujemy, czy nawiązuje kontakty, posługując się foniczną odmianą języka, czy w kontaktowaniu się przeważa gest, czy chętnie komunikuje się z dziećmi i personelem, czy jest tylko odbiorcą informacji, czy również samo tworzy i przekazuje informacje otoczeniu. Należy ustalić również stan słownictwa biernego i czynnego.
Jakość poznania przez dziecko świata zależna jest od stanu wzroku, którego badanie przeprowadzić winni specjaliści. Rozszerzamy natomiast badanie na elementy graficzne, które występują w czytaniu i pisaniu. Sprawdzamy umiejętność wskazywania takich samych liter najpierw w zbiorze liter znacznie różniących się kształtem.
Każde badanie wymaga określonej wiedzy o dziecku, o jego świecie oraz drodze poznania świata. W poznaniu świata ogromną rolę odgrywa pamięć, którą powinniśmy rozwijać. Dotyczy to zarówno jednostek językowych odbieranych słuchem jak i wzrokiem. Dziecko ćwiczy od urodzenia zdolność zapamiętywania sensownych wyrazów i obrazów, które związane są ściśle z poznawaniem świata.
W nauce czytania i pisania odwołujemy się do dźwięków mowy, które same nic nie znaczą – są to sylaby, logotomy, fonemy. Sprawdzamy umiejętność pamiętania przez dziecko ciągu głosek i identyfikacji liter, której obraz wprowadzony został do pamięci.
Czytanie i pisanie w pismach alfabetycznych opiera się na dobrze ukształtowanej syntezie i analizie złożonych jednostek języka. Najtrudniej przekazać dziecku informacje o najmniejszych jednostkach dźwiękowych, czyli fonemach, które można utożsamiać z potocznym rozumieniem głosek. Głoska w izolacji brzmi nieco inaczej niż w wyrazie czy sylabie. Badania z zakresu syntezy i analizy słuchowej i wzrokowej wymagają od nauczyciela dobrego przygotowania merytorycznego i metodycznego.
Sprawne pisanie pismem ręcznym wymaga sporych umiejętności manualnych. Potrzebne są tu ruchy precyzyjne ręki, a szczególnie trzech palców prowadzących narzędzie do pisania. Niezbędna jest dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa. Ustalenie stanu sprawności manualnej jest więc konieczne do podjęcia ćwiczeń rozwijających analizator kinestetyczno-ruchowy.
Sprawdzamy również sposób trzymania narzędzia do pisania oraz badamy siłę ścisku narzędzia i nacisku na narzędzie.
Zadaniem nauczyciela jest również poznanie stanu rozwoju społecznego
i emocjonalnego dziecka, aby ustrzec je przed konfliktami, jakie rodzić mogą warunki,
w których dziecko realizuje własny program rozwoju fizycznego i intelektualnego. Zaburzenia sfery emocjonalnej maja ogromny wpływ na proces socjalizacji dziecka, który dokonuje się we wczesnym okresie jego życia.


II. Podstawowe zasady glottodydaktyki:

I zasada - wyjście od języka mówionego, a nie pisanego, czyli takiego, z jakim styka się dziecko już od narodzin i jaki jest mu najbliższy,

II zasada - świadome wprowadzenie zabaw doskonalących mowę już od najmłodszej grupy przedszkolnej,

III zasada - maksymalne wydłużenie czasu na przygotowanie do czytania i pisania i skrócenie do minimum czasu opanowywania płynnego pisania i sprawnego czytania ze zrozumieniem.


Przygotowanie do czytania i pisaniu rozpoczynamy już od pierwszych dni pobytu w przedszkolu, nie traktując tego jako poważną naukę, ale jak wesołą wspólną zabawę "buzią i językiem", dającą jednak ważne efekty. Pierwszym naszym zadaniem w metodzie glottodydaktycznej jest rozwój narządów mowy i ćwiczenia oddechowe. Dzieci w zabawie odkrywają pracę wiązadeł głosowych, warg i języka, uczą się oddychać nosem. Poznając nowe głoski potrafią je pięknie wybrzmiewać, a nawet odczytywać z ruchu warg nauczyciela - bez udziału głosu, a także od razu wiązać z literami, czyli graficznymi odpowiednikami głosek.

III. Zadania z zakresu nauki czytania i pisania

1. Ćwiczyć czytanie wyrazów techniką „ślizgania się” z litery na literę. Zabronić literowania (głoskowania).

2. Nauczyć poprawnego pisania i łączenia wszystkich 44 liter małych i wielkich, grupując litery według podobieństwa w kierunkach kreślenia. Wykorzystywać „Zeszyt do początkowej nauki pisania” i podręcznik „Świat głosek i liter”.

3. Wdrażać do globalnego czytania wyrazów o dużej frekwencji w tekstach.

4. Dążyć do skracania do niezbędnego minimum czasu wymawiania głosek w czytaniu techniką „ślizgania się” z litery na literę.

5. Uczyć cichego czytania.

6. Wdrażać do płynnego pisania sylab i wyrazów w liniaturze. Zwracać uwagę na umieszczanie znaku diaktrycznego w momencie pisania danej litery lub po napisaniu litery sąsiedniej, jeśli to jest wygodniejsze.

7. Zachęcać do czytania książek i czasopism dziecięcych.

8. Kształcić wrażliwość i świadomość ortograficzną. Zachęcać do posługiwania się podstawowymi zasadami ortograficznymi zawartymi w podręczniku „Świat głosek i liter”. Zapoznać z niezbędną do wprowadzenia zasad ortograficznych klasyfikacją fonemów.

9. Wprowadzić „Złotą Odznakę Czytelnika” i „Złotą Odznakę Pisarza”.

IV. Najważniejsze założenia metody prof. B. Rocławskiego:

1. Wydłużenie czasu przygotowania do czytania i pisania (od 3 lat).
2. Dbanie o osiągnięcie przez dziecko najwyższej sprawności analizatora słuchowego i wzrokowego.
3. Efektywne rozwijanie koordynacji wzrokowo – ruchowej.
4. Rozwijanie orientacji przestrzennej jako ważnego elementu w nauce czytania i pisania.
5. Przygotowanie do czytania i pisania rozpoczyna się od syntezy, a później analizy:
- sylabowej do – mek
- morfemowej dom – ek
- logotomowej dom – ek
- logotomowo – fonemowej dome – k
- fonemowo- logotomowej d – omek
- fonemowej d – o – m – e – k
6. Doskonalenie pamięci fonetycznej i wzrokowej.
7. Ćwiczenie odczytywania z ust głosek i prostych wyrazów.
8. Wydłużanie głosek „trwałych” w wyrazach jako pomoc w nauce czytania.
9. Wdrażanie do czytania metodą „ślizgania się” z litery na literę.
10. Wprowadzenie liter podstawowych i niepodstawowych.
11. Wprowadzenie pisma węzełkowego.
12. Wyróżnienie lewej strony w zeszycie przez umieszczenie serduszka.
13. Czytanie własnego pisma w całym procesie nauki czytania.
14. Kształtowanie wrażliwości i świadomości ortograficznej.


V. Etapy przygotowania do nauki czytania i pisania

W myśl założeń B. Rocławskiego nauka czytania powinna rozpoczynać się wówczas, gdy zostanie ustalony poziom sprawności komunikowania się dziecka określony na podstawie poziomu rozwoju percepcji, zasobu słownikowego, znajomości jednostek językowych odbieranych za pomocą wzroku i słuchu oraz poziomu słuchu fonematycznego, a także pamięci. Dopiero poznanie dziecka, jego faktycznych możliwości pozwala na rozpoczęcie właściwych ćwiczeń doskonalących jego kompetencje językowe, które umożliwiają naukę czytania i pisania

1. Doskonalenie sprawności narządów artykulacyjnych

Zdolność dziecka do posługiwania się językiem rozwija się spontanicznie w kontaktach z innymi ludźmi. Dbałość o stan języka dziecka jest podstawowym obowiązkiem środowiska, w którym ono się wychowuje.
Według B. Rocławskiego kształcenie językowe jest procesem złożonym, długotrwałym i trudnym. Dlatego tak istotne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie ćwiczeń i zabaw z dzieckiem. Odpowiedni dobór ćwiczeń i zabaw powinien być uzależniony od poziomu rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka oraz od jego sprawności artykulacyjnej i słuchowej.
W związku z niedorozwojem wyższych funkcji poznawczych występuje
u dzieci z upośledzeniem umysłowym - niedorozwój mowy, który objawia się opóźnieniem w poszczególnych etapach jej rozwoju. Osoby z upośledzeniem umysłowym łatwo przyswajają sobie słowa dotyczące życiowych sytuacji, natomiast rozumienie wartości znaczeniowej słowa jest zaburzone. Mała aktywność dziecka, niedostateczne zainteresowanie się otoczeniem wpływa na słaby rozwój mowy aktywnej, co powoduje ograniczony zasób słów. W związku z tym, ze glottodydaktyka kładzie duży nacisk na doskonalenie w każdej dogodnej sytuacji sprawności komunikowania się, zwracamy szczególną uwagę na postać ortofoniczną używanych przez dziecko wyrazów. Odnotowujemy brak realizacji określonych fonemów, ustalamy przyczyny tego stanu rzeczy.
Zwracamy dzieciom uwagę na narządy mowy, na ich pracę w czasie mówienia. Dzieci w zabawie mogą odkrywać pracę wiązadeł głosowych, pracę warg i języka. Dla wzbogacenia tej informacji wprowadzamy plansze ortofoniczne ukazujące układ artykulatorów w czasie wymawiania samogłosek oraz spółgłosek syczących i szumiących. Szczególnie cenne będą ćwiczenia emisyjne, które powinny być prowadzone codziennie. Uczymy dzieci odpowiedniego operowania głosem, co powinno zapobiegać spotykanym dość często u dzieci zaburzeniom głosowym. Uczymy poprawnego wymawiania głosek w izolacji. Podajemy wzory wymowy w izolacji, zwracając uwagę na poprawną wymowę spółgłosek. Wymawianie w izolacji niektórych głosek może sprawiać dzieciom trudność. Trudnymi do wymówienia w izolacji są samogłoski nosowe takie jak ą czy ę, spółgłoski półotwarte jak j, ł, l, ń, wszystkie spółgłoski przytarte tj. c, dz, ć, dź, cz, dż i wybuchowe p, b, t, d, k, g. Samogłoski nosowe brzmią w takich błędnych realizacjach dwugłosowo em, om, eł, oł, a spółgłoski są wymawiane z samogłoską y:jy, ły, cy, dzy, py, by, ty, dy. Głoski trwałe, czyli, i, y, e, a, o, u, r, m, n, f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch, podajemy dzieciom nieco wydłużone. Głoski te powinny występować w wyrazach używanych do wydłużania. Wydłużanie wyrazów pozwala dziecku na poznanie budowy fonemowej i linearnej struktury. Takie ćwiczenia przygotowują też dzieci do czytania techniką,,ślizgania się’’ z litery na literę /z głoski na głoskę/ Bardzo ważne jest doskonalenie syntezy logotomowo-fonemowej i fonemowo-logotomowej. Należy też ćwiczyć syntezę i analizę z utrudnieniami.
Utrudnieniami biernym i czynnym słowniczku dziecka 4-letniego niewiele jest słów 5-sylabowych, np. za-po-mnie-liś-my lub po-ko-lo-ro-wać. Są to słowa trudne. Działania z zakresu syntezy i analizy sylabowej tych słów powinny przyczynić się do ich poprawnego zapamiętania i wymawiania. Ćwicząc syntezę i analizę z utrudnieniem, trzeba starać się o to, aby dzieci wykonywały syntezę na bieżąco, a więc łączyły z sobą kolejno słyszane sylaby. Synteza z utrudnieniem jest tym lepiej opanowana, im więcej działań między podawanymi do niej fonemami potrafi wykonać dziecko. Wystarczy nam umiejętność trzykrotnego klaśnięcia przez dziecko po każdej podanej przez nas głosce.
W syntezie logotomowo-fonemowej dzieci po raz pierwszy zetkną się z pojedynczymi fonemami na końcu wyrazu. W syntezie i analizie sylabowej pojedyncze fonemy występują na początku wyrazu i są to samogłoski. W syntezie logotomowo-fonemowej mogą to być samogłoski lub spółgłoski. Samogłoski będą dzieci łatwo przyłączały. Gdy przejdziemy do spółgłosek, należy zaczynać od tych, które można trwale wydłużać. Spółgłoską, którą dzieci przyłączają stosunkowo łatwo, jest s; trudniej przyłączają spółgłoski wybuchowe. Ćwiczenia z zakresu syntezy logotomowo-fonemowej powinniśmy rozpocząć od zabaw w dokańczanie wyrazów, którym wróżka zabrała ostatnią głoskę. Dzieci będą, więc uzupełniać brakujące głoski w imionach: Małgosi-a(a), Kasi-(a), Dorot-(a), Radu-(ś), Toma-(sz),
Rade-(k), Wojte-(k), Iz-(a), Ul-(a), Ja-(ś). Najpierw używamy imion dłuższych, dłuższych a potem krótszych. Następnie przejdziemy do wyrazów pospolitych: mamusi-(a), lamp-(a), no-(s), la(s) itp. Dzieci będą zapewne wymawiały całe wyrazy i to postępowanie uznamy za poprawne. Zwróćmy jednak uwagę na brakujące głoski. Wymaga to przeprowadzenia wielu ćwiczeń z tego zakresu. Dla dzieci trudne będą spółgłoski, gdyż nie jest im znana postać izolowana. Możemy, więc w zabawie,, Echo,, uczyć wymawiania spółgłosek w izolacji. Zwracamy uwagę na ich właściwą postać. Nie może im towarzyszyć samogłoska,,y,, lub inny element wokaliczny (inna głoska).
Po syntezie logotomowo-fonemowej wprowadzamy syntezę fonemowo-logotomową. Pomostem do tej syntezy powinna być synteza sylabowa wyrazów o strukturze-samogłoska, spółgłoska- samogłoska- VCV – (np. o-sa, o-ko, O-la, A-la itp.). Ćwiczymy też wydłużanie głosek w wyrazach, które będą użyte do syntezy fonemowo- logotomowej. Będą to ćwiczenia w nawoływanie. Potem wprowadzimy ćwiczenia z zakresu rekonstrukcji wyrazów, które zostały przez wróżkę pozbawione pierwszej sylaby. Zaczynamy od wyrazów dłuższych dobrze znanych dzieciom. Mogą to być wyrazy: (I)-zunia, (A)-gata, (A)-gnieszka, (o)-kulary, (u)-lica, (o)-woce, (o)-brazek itp. Następnie przechodzimy do wyrazów krótkich, np.(u)-cho, (o)-ko, (A)-sia itp. Teraz dobieramy imiona, które zaczynają się grupą CV – a więc spółgłoska-samogłoska i samogłoska. Dzieci odgadują imiona, którym niedobra wróżka zabrała pierwszą głoskę: (M)-ałgosia, (W)-iesia, (Z)-osia, (K)-asia, (G)-osia, (M)-ichał, (R)-obert itp. Zabawę w odgadywanie imion przenosimy na wyrazy pospolite, dobrze znane dzieciom: (m)-amusia, (m)-archew, (r)-ysunek, (s)-amolot, (p)-podłoga itp. Na końcu pojawiają się wyrazy krótkie: (r)-ak, (k.)-ak, (s)-ok, (b)-but itp. Tu należy posłużyć się rysunkami. Dzieci po podaniu przez nas końcowej części wyrazu wskazują odpowiedni obrazek. Później rozpoczynamy zabawy, w których podawać będziemy dzieciom pierwszą głoskę. Na początku będą to samogłoski z imion dzieci. Mówimy:,,Przyjdź do mnie A-(sia), U-(la), I-(sia), O-(la),,. Tę samogłoskę możemy nieco wydłużyć. W kolejnych zabawach użyjemy imion zaczynających się spółgłoską. Powinna to być spółgłoska dźwięczna i trwała. Dobrą spółgłoską jest r. Mówimy:,, Przyjdź do mnie RRR-(adek), WWW-(acek), ZZZ-(osia),,. Od imion przechodzimy do wyrazów pospolitych pospolitych otoczenia dziecka. Wymawiamy pierwszą głoskę, a dzieci pokazują przedmioty lub rysunki.
Synteza fonemowo-logotomowa bardzo zbliża dzieci do syntezy fonemowej. Aby mieć pewność, że dzieci łączą wypowiedzianą w izolacji głoskę z resztą wyrazu, musimy dobierać do syntezy fonemowo-logotomowej wyrazy, których logotomy są takie same. Wyrazy te różnią się tylko jednym fonemem podawanym w izolacji-będą to więc wyrazy, różniące się tylko pierwszą głoską, np. Z-osia, G-osia i T-osia; K-asia i B-asia; R-omek i T-omek, b-ułka i p-ułka, m-ama, d-ama i r-ama; s-ala, f-ala i l-ala.
Jedną z podstawowych pomocy używanych do nauki syntezy i analizy fonemowej wyrazów powinny być rozsypani obrazkowo-fonemowe. Dziecko nie może pominąć jakiegoś fonemu, gdyż liczba elementów, elementów, których składa się rozsypanka, równa jest liczbie fonemów w wyrazie.


2. Ćwiczenie sprawności analizatora słuchowego

O sukcesie w czytaniu i pisaniu rozstrzygać będzie stan przygotowania z zakresu syntezy i analizy fonemowej.
Opanowanie analizy fonemowej jest podstawą nauki pisania, zaś synteza jest podstawą nauki czytania. Synteza sylabowa towarzyszy dziecku od urodzenia, nie stanowi, więc dla niego większego problemu. Pojawia się problem poinformowania dziecka o sposobie zachowania się w sytuacji nadawania sylabami całych wyrazów lub całych zdań. Jeszcze trudniej nauczyć dzieci właściwego podziału wyrazu na sylaby. Można tu wykorzystać zabawki z otoczenia dziecka np. krasnale, roboty czy sylabiki, które odwiedziły dzieci w przedszkolu. Sylabiki są bardzo zadziwione, bo okazuje się, ża posługują się inną mową niż dzieci. W takim nastroju dzieci z fascynacją słuchają, co mówią goście, a przemawiając do nich, same muszą dzielić wyraz na sylaby, gdyż w przeciwnym razie goście ich nie zrozumie.
Dzieciom, którym synteza nie sprawia żadnej trudności, podajemy dłuższe wyrazy oraz wprowadzamy syntezę z utrudnieniami. Po każdej podanej przez nas sylabie dziecko musi klasnąć lub wykonać jakąś inną czynność, która będzie absorbować umysł dziecka. Dbać należy o poprawną postać ortofoniczną nadawanych sylab wymawianych przez dzieci w czasie analizy.
Synteza i analiza sylabowa to pierwszy krok na drodze do rozłożenia wyrazów na najmniejsze jednostki. Poprzez rozłożenie wyrazów na sylaby ukazujemy ich linearną postać.
Syntezy: morfemowa, logotomowa i logotomowo-fonemowa znacznie zbliżają dzieci do syntezy fonemowej, która stanowi jeden z głównych celów zabaw przygotowujących do czytania. Morfemy i logotomy dobieramy w ten sposób, aby na granicy między morfemami lub logotomami była spółgłoska i samogłoska. Oddzielanie spółgłoski od samogłoski jest bardzo trudne.
Najwięcej czasu na tym etapie należy poświęcić na syntezę sylab. Dobre opanowanie syntezy sylab dwufonemowych znacznie ułatwi nam analizę fonemową.
Analizy fonemowej w początkowym okresie uczymy na śladach syntezy. Teraz dzieci wystąpią w roli podających głoski do złożenia w sylaby. Proponujemy zabawy,
w których dzieci będą miały ustalić, z jakich głosek składają się sylaby lub krótkie wyrazy.
Do syntezy i analizy fonemowej wprowadzamy wyrazy, które trudniej składa się
z fonemów lub trudniej rozkłada się na fonemy. Takimi wyrazami są wyrazy długie i mało znane dzieciom. Dobre opanowanie syntezy ułatwi analizę.
Dużą uwagę zwracamy na prawidłowe wybrzmiewanie głosek. Podajemy wzory wymowy w izolacji, zwracając uwagę na poprawną wymowę spółgłosek.
Analizie i syntezie fonemowej towarzyszy bierne poznawanie liter.

a) Wprowadzenie liter- wykorzystanie klocków LOGO oraz rozsypanek obrazkowych

Dotychczasowe zabawy miały na celu zbliżyć dzieci do obu światów: świata głosek i liter. Wiele dzieci zapewne zauważyło, że mają one ze sobą wiele wspólnego. Zbudowane z głosek (fonemów) wyrazy symbolizują pojęcia, świat, który nas otacza.
Litery stają się znakami bliskimi dzieciom poprzez stały kontakt z nimi w zabawach. Słysząc głoskę dziecko musiało zapamiętać ją jako zjawisko głosowe, literę natomiast jako mało związany z rzeczywistością obrazek graficzny.
Litera jest znakiem graficznym fonemu. Jest wiele różnych fonemów.
Dzieci wymawiają głoski i z nauczycielem szukają ich graficznych symboli.
Poszukiwania zaczynamy od samogłosek (i, y, e, a, o, u, ą, ę). Potem wiążemy odpowiednie litery z fonemami półotwartymi (j, r, l, ł, m, n, ń), następnie z fonemami trącymi (f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch), a na końcu z przytartymi (j, r, l, ł, n, ń) i wybuchowymi (p, b, t, d, k, g).
Litery wprowadzamy według następującego schematu:
1. Litery podstawowe małe pisane różniące się kształtem oznaczające samogłoski,
2. Litery podstawowe małe pisane podobne oznaczające samogłoski,
3. Litery podstawowe małe pisane oznaczające spółgłoski,
4. Litery podstawowe wielkie pisane,
5. Bloki literowe:
- l, t, ł, T
- d, b, p
- w, m, n
- W, M, N
6. litery niepodstawowe
Porównywanie liter powinno prowadzić do poznania ich cech dystynktywnych. Pogłębiamy wiedzę dzieci o literach, zwracając uwagę na różnice i podobieństwa oraz ułożenie w przestrzeni.
Do zabaw możemy wykorzystać dywanik literowy (dzieci np. wskakują na wybrane litery).Uświadomienie dzieciom związku między literami a fonemami umożliwi wykorzystanie do zabaw klocków LOGO i rozsypanek obrazkowych.


b) Klocki LOGO służą do nauki wymowy, czytania, pisania, matematyki. Ułatwiają nauczycielom oraz rodzicom organizowanie różnych zabaw, których celem jest doskonalenie mowy, a potem przygotowanie do czytania i pisania oraz kształcenia świadomości i wrażliwości ortograficznej. W kasecie znajduje się 150 klocków z umieszczonym na nich pełnym zestawem 44 liter, cyfr, znaków interpunkcyjnych i matematycznych. Są tutaj 4 podstawowe warianty grafemu (litery)- mała i wielka pisana, mała i wielka drukowana. Pokazujemy dzieciom, że każdy z tych wariantów odnosi się do tego samego fonemu (głoski). Wielką i małą literę pisaną podano w liniaturze. Na klockach jest wyraźnie określony punkt odniesienia w postaci szlaczka (podstawki, spodeczki), co umożliwi zawsze poprawną obserwację każdej litery lub cyfry, poprawne jej zapamiętanie, poprawne posługiwanie się literą ( lokowanie jej lewej strony po lewej stronie, górnej części na górze itd.). alfabet przedstawiony na klockach różni się nieco od alfabetu stosowanego w podręcznikach szkolnych. Autor włączył do niego nowe wieloznaki: ni, zi, ci, dzi, si, a także wprowadził litery: q, v, x, z którymi dzieci zetkną się w gazetach lub w podręcznikach. Wszelkie wieloznaki nazywa literami alfabetu. Koncepcja programu została oparta na 44 literowym alfabecie zawierającym zmiękczenia i dwuznaki. Zdaniem autora polski alfabet składa się z 32 liter pojedynczych, 13 dwuznaków oraz 3 trójznaków, a dwuznaki i trójznaki powstały przez zestawienie liter pojedynczych. Dlatego alfabet powinien być uzupełniony.
W zestawie klocków jest okienko ortograficzne, które znajduje się na jednej ściance klocków zawierających znak „=”. Dzieci powinny wstawiać to okienko w wyrazie, gdy pojawiają się wątpliwości, co do użycia odpowiedniej litery. W zestawie klocków wiele liter powtórzono, po to, aby można było ułożyć wiele wyrazów obok siebie. Można też z klocków budować zdania poprawnie zakończone znakami interpunkcyjnymi. Litery w alfabecie zostały podzielone na podstawowe i niepodstawowe. Każdemu fonemowi odpowiada tylko jedna litera podstawowa. Litery niepodstawowe są kolejnymi (drugimi, trzecimi, czwartymi) literami używanymi do zapisu danego fonemu. Liter niepodstawowych w języku polskim jest znacznie więcej. Pozostałe litery niepodstawowe tym różnią się od tych tutaj zapisanych, że kształt mają taki sam, jak litery podstawowe, ale oznaczają inne głoski. Litery te występują w dwóch kolorach: podstawowe- czarne, niepodstawowe- czerwone. Pomaga to dzieciom zrozumieć, że nie wszystkie wyrazy zapisujemy tak samo, jak słyszymy. Przykładem może być wyraz: lew.
Klocki są nieocenioną zabawką dla dzieci już od 3-go roku życia. Dzieci 3 letnie lub młodsze będą bawić się klockami budując z nich mury, domy, zamki, wieże. Informujemy dzieci, że na klockach są litery, które źle się czują, gdy stawia się je na głowie. Należy zwrócić uwagę dzieci na szlaczek (podstawkę), który powinien być zawsze na dole, gdy klocek stoi i od strony układającego, gdy klocek leży. Taki sposób układania zapewni poprawne spostrzeganie liter. Dzieci mogą budować płotek z liter drukowanych lub z wielkich liter pisanych, małych drukowanych lub małych pisanych. Organizować też możemy zabawy, których celem jest wyszukanie w zbiorze klocków litery demonstrowanej przez nas albo liter takich samych. Uczymy też układania klocków od lewej do prawej strony. W zabawie posługujemy się normalnym słownictwem. Mówimy, więc o literach, a nie o znaczkach, mówimy o literze o, a, i, m, s. Nie używamy nazw liter: em, es, el, jot itp. Do spółgłosek nie dodajemy samogłoski „y”, nie mówimy: my, sy, py. Dzieciom 4-letnim możemy już ukazywać związek, jaki istnieje między tymi wariantami. Dążymy do tego, aby każda literka na klocku była poprawnie kojarzona z pozostałymi literami. Służą temu zabawy, których celem jest wyszukiwanie klocka z daną literą bez odwracania klocka, np. dzieci układają przed sobą klocki stroną, na której są wielkie litery drukowane, a my demonstrujemy np. wielką literę pisaną, a zadaniem dziecka jest wskazanie tego klocka. Takie zabawy zaczynamy od liter, których warianty niewiele różnią się do siebie, np. o, z, c, p, u, k. w tym samym czasie zwracamy uwagę na różnicę między literami. Częściej bawimy się literami pisanymi, aby dzieci dobrze je poznały. Litery pisane trzeba umieć biegle identyfikować z odpowiednimi fonemami (głoskami) i trzeba umieć je zapisywać. Trzeba będzie też dodatkowo poznać kierunek ich kreślenia i sposób łączenia z innymi literami w wyrazach. Wiele więcej zabaw z klockami można znaleźć w książce B. Rocławskiego „ Klocki LOGO. Instrukcja.”.

c) Rozsypanki obrazkowe

Ulubioną pomocą i pretekstem do wielu zabaw są „Rozsypanki obrazkowo-literowe”. Dzieci samodzielnie składając lub przecinając obrazek w określony sposób, uświadamiają sobie, że każdy wyraz składa się z mniejszych cząstek (liter), które następują po sobie w określonej kolejności. Rozsypanie powinno jednak poprzedzić składanie. Obrazki można podzielić na tyle części z ilu sylab, morfemów, logotomów czy fonemów składają się wyrazy. Dziecko kontaktuje się najpierw z obrazkami, które nie są pocięte. Powinno je dobrze poznać, umieć nazywać to, co one przedstawiają. Pocięte na tyle części, z ilu sylab składa się wyraz przedstawiony na obrazku, staną się rozsypankami obrazkowymi sylabowymi. Pocięte na tyle części, z ilu fonemów składa się wyraz przedstawiony na obrazku, staną się rozsypankami obrazkowymi fonemowymi.
W trakcie zabaw dzieci rozpoznają i nazywają litery, liczą sylaby i głoski, ćwiczą spostrzegawczość. Dbamy również o prawidłową wymowę głosek - sprawdzamy w lusterkach jak układa się „buzia”, ćwiczymy sprawność języka, ust.
Rozsypanki zawierają sześćdziesiąt obrazków w większości jedno-, dwu- i trzysylabowych. Podpisy umieszczone są w liniaturze pod obrazkiem. Wszystkie obrazki powinny być łatwo rozpoznawalne przez dziecko a słowa, które są pod nimi umieszczone, dzięki odstępom pomiędzy poszczególnymi literami, można wykorzystać do różnego rodzaju syntez i analiz, które doprowadzają dziecko do czytania i pisania.
Podsumowując: rozsypanki obrazkowe przygotowują dziecko do nauki czytania i pisania, wzbogacają wiedzę o świecie i budowie języka, budują świadomość ortograficzną dziecka, która jest niezbędna w nauce ortografii, doskonalą koordynację wzrokowo- ruchową oraz umożliwiają wiązanie liter z głoskami.

d) Alfabet ruchomy glotto
Kolejnym elementem pomocnym przy nauce czytania i pisania jaki opracował B. Rocławski jest alfabet ruchomy glotto. Na drewnianych tabliczkach, o wymiarach 6x16 cm., znalazły się wszystkie litery alfabetu w liczbie umożliwiającej układanie wielu wyrazów, a także znaki matematyczne, interpunkcyjne i cyfry. Cały ruchomy alfabet można umieścić na ścianie w przedszkolu, szkole lub w domu. To atrakcyjna dekoracja wyposażona w wiele walorów dydaktycznych.

e) Glottodywanik
Bardzo istotnym i przydatnym elementem jest także Glottodywanik. Wielu przedszkolaków zdążyło już polubić zabawę w wyskakiwanie słów z dywanikowych literek.
Obok walorów kształcących (doskonalenie analizy fonemowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej) dywanik literowy jest bardzo wygodny w użyciu w warunkach przedszkolnych, domowych czy plenerowych. Na całość składają się dwa dywaniki: jeden z literkami podstawowymi, z drugi z literkami niepodstawowymi.
Można wykorzystywać go w różny sposób:
1. w połączeniu z klockami- pani pokazuje dziecku klocek, a ono ma go postawić na odpowiednim polu na dywaniku.
2. pani mówi wyraz, a dziecko dzieli go na głoski i wyskakuje na dywaniku
3. dziecko może kreślić na dywaniku kierunek

f) Czytanie techniką „ślizgania się”

Do techniki czytania B. Rocławski zalicza trzy sposoby: czytanie płynne, ślizganie się po sylabach i ślizganie się po głoskach (literach). Ślizganie się jest pomostem do czytania płynnego. Wszystkie inne sposoby spotykane dziś w praktyce szkolnej należy traktować jako pseudotechniki i trzeba im się stanowczo przeciwstawiać, gdyż utrudniają one dojście do techniki zwanej czytaniem płynnym. Szczególnie krytycznie należy odnieść się do pseudotechniki zwanej głoskowaniem lub literowaniem.
W ślizganiu się dajemy szansę czytającemu na pokonanie trudności związanych ze znajomością liter i syntezą fonemową (głoskową). Te złożone problemy wymagają sporego wysiłku i dlatego należy rozłożyć je w czasie. Do tej techniki dzieci są przygotowywane ćwiczeniami, w których wydłużane są głoski w wyrazach. Ważne jest, aby dzieci przystępowały do czytania z chwilą pojawienia się w zasięgu wzroku wyrazu. Czas ślizgania się nie powinien być dwu-, trzykrotnie dłuższy od czasu, w jakim dziecko wymawia wyrazy w swobodnych wypowiedziach. Wydłużać można tylko te głoski, które są trwałe. Nigdy nie wydłużamy samogłosek nosowych ę i ą, spółgłosek półotwartych j, ł, l,ń, przytartych c, dz, ć dź, cz, dż oraz wybuchowych p,b,t,d,k,g. Wśród samogłosek nietrwałych są tylko dwie samogłoski. Pozostałe samogłoski są głoskami trwałymi i na nich dzieci mogą zatrzymać się, gdy potrzebny będzie czas na rozpoznanie następnych liter. Ślizganie się z wydłużeniem głoski służy właśnie rozpoznawaniu liter mniej znanych. Nie ślizgamy się z przedłużaniem czasu trwania głosek, jeśli nie ma takiej potrzeby. Jeśli dziecko szybko rozpoznaje litery, to powinno czytać ślizgając się z litery na literę w tempie normalnego wymawiania wyrazów.
Na przyspieszanie ślizgania się duży wpływ ma umiejętność szybkiego rozpoznawania często występujących sylab. Do czytania pierwszego tekstu powinniśmy dobrze przygotować dziecko. Powinniśmy sprawdzić, które litery mogą sprawiać trudność w czasie wiązania ich z odpowiedniki fonemami, które fragmenty wyrazów mogą być trudne do odczytania. Należy mieć pewność, że dziecko przeczyta ten tekst bez napięcia i z pełnym zrozumieniem. To pierwsze czytanie może zaważyć na dalszych losach czytania i pisania. Rozpoczynamy od czytania krótkich wyrazów i sylab, potem przechodzimy do prostego tekstu. Do ćwiczenia techniki czytania zwanej ślizganiem znakomicie nadają klocki LOGO oraz „Plansze do początkowej nauki czytania.
Wyraz do odczytywania układamy z klocków. Przesuwamy klocki od strony lewej do prawej, równocześnie wymawiając głoskę, której litera znajduje się na klocku będącym na początku przesuwanego zestawu klocków. W wyrazie „ szafa” cztery klocki stoją w niewielkich odstępach przed dzieckiem. Odczytując ten wyraz, przesuwamy klocek „sz” w prawo i wybrzmiewamy tak długo, aż dotknie kolejnego klocka z literą „a”. Wypowiedzieliśmy już wyraz „sza”, więc przesuwamy dwa klocki do następnego z literą „f”. po dotknięciu klocka „f” płynnie przechodzimy do wymawiania głoski „f”. Trzy klocki „szaf” przesuwamy w stronę ostatniego klocka literą „a”. z chwilą dotknięcia tego klocka wymawiamy „a”. Tej głoski nie wydłużamy. Wyraz „szafa” został odczytany i jeśli nie trwało to zbyt długo, to na pewno został odczytany z pełnym zrozumieniem. Możemy się o tym przekonać, prosząc dziecko o wybranie właściwego obrazka z kilku zgromadzonych.
Jeżeli dziecko szybko rozpoznaje litery, to powinno czytać „ślizgając się” z litery na literę w tempie normalnego wymawiania wyrazów. Na przyśpieszenie „ślizgania się” duży wpływ ma umiejętność rozpoznawania często występujących sylab. Należy, więc stosować wiele ćwiczeń wdrażających dziecko do globalnego czytania wyrazów często występujących w tekstach.
Należy dbać, by wszystkie uczące się dzieci były mniej więcej na tym samym etapie nauki czytania, a więc nie należy zniżać wymagań w stosunku do któregokolwiek z uczniów. W przypadku, gdy któreś z dzieci nauczy się szybciej czytać od innych, na kolejnym etapie powinno ono doskonalić swoja technikę czytania, podczas gdy reszta uczy się syntezy i analizy sylabowej. Podczas nauki czytania należy w takim tempie pracować z dzieckiem, by nie zabijać w nim spontanicznej chęci do czytania.
Możliwość stosunkowo szybkiego opanowania techniki czytania znacznie przybliża do dziecka literaturę. Do czytania książek należy dzieci umiejętnie zachęcić.


3. Rozwijanie sprawności ruchowej ręki
Dziecko, które biernie przyswoiło sobie litery i nauczyło się dzielić wyrazy na fonemy, na pewno wyrazi chęć pisania. Jeżeli nie będzie znało prawidłowego sposobu kreślenia liter, to będzie utrwalało błędy graficzne. Podczas zabaw przygotowujących do pisania wiele uwagi poświęcamy właściwemu kreślenia liter. Należy dziecko nauczyć poprawnego trzymania pędzla, ołówka czy kredki. Nie wolno dopuścić do utrwalenia się niewłaściwego sposobu trzymania przyborów, dbamy też o właściwą postawę w czasie np. rysowania. Stała troska o to, aby dziecko właściwie trzymało przybory do rysowania czy pisania, z biegiem czasu doprowadza do zmniejszenia napięcia mięśni. Ruchy ręki stają się płynne.
Do celów zmniejszenia napięci mięśniowego można wykorzystać zadania opracowane przez
H. Tymichovą w pracy „ Ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową ręki”.
Zaczynamy od prostych ćwiczeń: zbliżanie do siebie opuszków trzech palców: kciuka, wskazującego i średniego. Następnie uczymy trzymania ołówka między palcem wskazującym i średnim. Ołówek powinien być lekko wysunięty między palce i wystawać ok. 2 cm nad grzbietową stronę dłoni. Potem uczymy wsuwać kciuka za zwisającą część ołówka. Zbliżamy opuszki trzech palców, a ołówek lub pędzel układamy między kciuk i palec wskazujący.
Kreślenie liter wymaga znacznego usprawnienia ręki. Do tych zadań przygotowujemy dzieci, ucząc je kreślenia liter po śladach. Dbamy od początku o właściwy kierunek kreślenia liter. Posługujemy się strzałkami wskazującymi punkt wejścia do kreślenia i kierunek kreślenia danej litery. Grupujemy litery według podobieństwa drogi kreślenia. W tym samym czasie pokazujemy dzieciom wszystkie litery, których początkowa faza pisania jest taka sama.
Dzieci, które uwolniły mięśnie od napięć powodowanych początkowymi trudnościami i osiągnęły pewną płynność w kreśleniu i łączeniu liter mogą pisać litery, sylaby, wyrazy i zdania.
Liniaturę wprowadzić możemy dopiero wtedy, gdy dziecko upora się już
z kierunkiem kreślenia i kreśli litery z pewną swobodą.
Podczas pisania sylab, i zdań dbamy o płynność pisania. W początkowym okresie trudno będzie dzieciom pisać płynnie, gdyż ręka jeszcze zbyt mocno leży na stoliku. Przesunięcie ręki będzie wymagało przerwania pisania.
Płynność pisania zakłócają znaki diakrytyczne, które powinny być stawiane w czasie pisania danej litery lub po napisaniu litery sąsiedniej, jeśli tak jest wygodniej. Nie powinniśmy stawiać znaków diakrytycznych po napisaniu całego wyrazu, gdyż zakłóca to płynność pisania. Dzieci zapominają o znakach diakrytycznych, a to może też wpływać na obniżenie wartości ortograficznej. Kształceniu wrażliwości i świadomości ortograficznej służy odpowiedni zapis wyrazów oraz pełna informacja o istnieniu dwu i więcej liter na oznaczenie tego samego fonemu. W miarę jak wzrasta chęć do samodzielnego pisania wyrazów, zdań a nawet tekstów, należy ukazać możliwość rozwiązywania niektórych problemów ortograficznych bez pamiętania tego, czy dany wyraz zawiera oznaczone kolorem czerwonym.
W nauce czytania i pisania często odwołujemy się do lewej i prawej strony. Czytamy i piszemy od strony lewej do prawej. Dzieci praworęczne trzymają ołówek w prawej a leworęczne w lewej ręce. Mówimy także o prawej i lewej stronie litery. Musimy, więc zadbać, aby dziecko prawidłowo określało ręce i strony. Ważny staje się tu punkt odniesienia. Bez wskazania tego punktu nie możemy nazywać litery p lub d, u lub n, W lub M. Nie możemy powiedzieć, która ręka jest prawa, a która lewa. Do liter tym punktem odniesienia jest nasze usytuowanie w stosunku do litery. Dla części ciała, które są symetrycznie ułożone, nie ma punktu odniesienia. Trzeba go szukać wewnątrz i jest nim na pewno- serce. Należy, więc zainteresować dzieci bijącym sercem, nauczyć odszukiwania i wskazywania. Ta strona ciała gdzie jest serce będzie nazywana lewą stroną. Znajdująca się po tej stronie ręka będzie lewą ręką. Tak, więc wszystkie części ciała będą miały w swojej nazwie lewy. Będziemy odtąd mówić o lewej nodze, oku itd. Potem analogicznie nazwiemy prawe części ciała.
Należy pamiętać, że dzieci stykają się od samego urodzenia z zupełnie innym znaczeniem lewy czy prawy. Jest nim to znaczenie, jakie występuje w określeniu lewa strona. Mówi się np. o lewej stronie ubrania. Dlatego musimy ukazać zasadniczą różnicę obu pojęć.


VI. Program przygotowania do czytania i pisania dla dzieci 3-letnich:
Zadania dla nauczyciela:
1. Dokładnie rozpoznać w czasie pierwszych miesięcy pobytu dziecka w przedszkolu:
- stan sprawności komunikowania się (szczególnie stan percepcji i realizacji jednostek językowych),
- stan percepcji wzrokowej,
- stan wierności i zakresu pamiętania jednostek językowych odbieranych słuchem i wzrokiem,
- stan syntezy i analizy słuchowej i wzrokowej,
- stan sprawności manualnej,
- stan rozwoju społeczno-emocjonalnego,
- stan rozbudzenia poznawczego,
- stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.
Dziecko z poważniejszymi w tym zakresie zaburzeniami należy objąć szczególną opieką specjalistyczną (przede wszystkim logopedyczną).

2. Doskonalić w każdej dogodnej sytuacji sprawność komunikowania się, zwracając szczególną uwagę na postać ortofoniczną używanych przez dziecko wyrazów. Wprowadzić plansze ortofoniczne przedstawiające wymowę samogłosek oraz spółgłosek syczących i szumiących.

3. Ćwiczyć sprawność analizatora słuchowego w zakresie syntezy i analizy sylabowej, zaczynając od wyrazów 2- i 3-sylabowych. Ćwiczyć syntezę morfemową, logotomową i logotomowo- fonemową. Wykorzystać do ćwiczeń rozsypanki obrazkowe sylabowe i logotomowo-fonemowe.

4. Wprowadzić do zabaw konstrukcyjnych klocki LOGO (każde dziecko powinno posiadać własny komplet).

5. Rozwijać pamięć fonetyczną i wzrokową, posługując się elementarnymi jednostkami językowymi (sylabami, samogłoskami ustnymi, spółgłoskami: m, f, s, z, sz, ż, ch i literami o prostej budowie graficznej).

6. Ćwiczyć umiejętność porównywania i identyfikowania liter.

7. Uczyć właściwego posługiwania się przyborami do pisania i rysowania.

8. Nauczyć dzieci wskazywania lewej i prawej strony swego ciała oraz pokazywania lewej i prawej ręki (punkt odniesienia-serce).
VII. Program przygotowania do czytania i pisania dla dzieci 4-letnich:

Zadania dla nauczyciela:

1. W pierwszych miesiącach pobytu dziecka w przedszkolu wykonać wszystkie zadania podane w programie dla dzieci 3-letnich. Ustalić poziom przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania oraz poziom czytania i pisania.

2. Ćwiczyć umiejętność poprawnego powtarzania po śladach pojedynczych głosek (zabawa w "Echo") oraz wydłużania głosek trwałych w wyrazach 2- i 3-fonemowych (zabawa w "Nawoływanie").

3. Ćwiczyć syntezę i analizę sylabową wyrazów 4- i 5-sylabowych. Doskonalić syntezę logotomowo-fonemową i wprowadzić syntezę fonemowo-logotomową. Ćwiczyć syntezę i analizę sylabową z utrudnieniami.

4. Uczyć wskazywania od strony lewej do prawej sylab w rozsypankach obrazkowych sylabowych. (Poznawanie linearnej budowy wyrazów).

5. Doskonalić pamięć fonetyczną i wzrokową.

6. Ćwiczyć "odczytywanie" z ust głosek i prostych wyrazów podawanych bez udziału głosu. (Obraz układu artykulatorów jako znak wizualny głoski).

7. Ćwiczyć umiejętność porównywania, rozpoznawania i identyfikowania pojedynczych liter oraz sylab zbudowanych z dwóch liter.

8. Doskonalić umiejętność posługiwania się przyborami do pisania i rysowania. Uczyć kreślenia po śladach prostych liter, dbając od początku o właściwy kierunek kreślenia. Zapoznać dzieci z właściwym sposobem pisania wyrazów mama i tata.

VIII. Program przygotowania do czytania i pisania dla dzieci 5-letnich:
Zadania dla nauczyciela:
1. W pierwszych miesiącach pobytu dziecka w przedszkolu wykonać wszystkie zadania podane w programie dla dzieci 3- i 4-letnich. Ustalić poziom przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania oraz poziom czytania i pisania

2. Doskonalić pamięć fonetyczną i wzrokową.

3. Doskonalić umiejętność wydłużania głosek w sylabach i wyrazach.

4. Doskonalić syntezę logotomowo-fonemową i fonemowo-logotomową. Wprowadzić syntezę fonemową.

5. Nauczyć analizy fonemowej sylab o budowie CV (spółgłoska + samogłoska) i wyrazów o prostej budowie fonemowej. Wykorzystać rozsypanki obrazkowe fonemowe i klocki LOGO

6. Doskonalić odczytywanie głosek, sylab i wyrazów z ust bez udziału głosu.

7. Uświadomić związek między literami a fonemami (litera jako znak graficzny fonemu).

8. Uświadomić istnienie 4 wariantów litery (wariant drukowany i pisany, wielki i mały) na oznaczanie tego samego fonemu.

9. Ćwiczyć umiejętność porównywania, rozpoznawania i identyfikowania liter i grup literowych o podobnych kształtach.

10. Uświadomić potrzebę ustalenia punktu odniesienia w wypadku kontaktu z literami p, b, d, u, n, M, W do właściwego wiązania tych liter z ich fonemami ("nazywania" liter).

11. Ćwiczyć pisanie liter po śladach z zachowaniem właściwej drogi kreślenia. Wykorzystać pomoc pt. Kierunek kreślenia i sposób łączenia liter.

12. Otoczyć szczególną opieką dzieci mające trudności z syntezą i analizą fonemową wyrazów.

IX. Program przygotowania do nauki czytania dla dzieci 6-letnich:

Zadania dla nauczyciela

1. Zrealizować w ciągu I półrocza, jeśli dzieci nie były objęte dotychczasową opieką przedszkolną lub w pierwszych miesiącach, jeśli dzieci były objęte opieką przedszkolną, wszystkie zadania programowe stawiane przed nauczycielem pracującym z dziećmi 3-, 4- i 5-letnimi. Ustalić poziom przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania oraz poziom czytania i pisania.

2. Doskonalić technikę syntezy i analizy fonemowej wyrazów. Wprowadzić do syntezy i analizy utrudnienia. Zwrócić uwagę na wyrazy o skomplikowanej budowie fonemowej. Posługiwać się zapisem ortograficznym wyrazu jako modelem jego struktury fonemowej.

3. Ćwiczyć syntezę i analizę fonemową wyrazów zawierających litery niepodstawowe.

4. Ćwiczyć umiejętność szybkiego rozpoznawania pojedynczych liter i sylab.

5. Uczyć syntezy fonemowej na bieżąco tj. dołączania nowo posłyszanego fonemu i tworzenia logotomu.

6. Doskonalić technikę kreślenia liter po śladach.

7. Sprawdzić odpowiednimi testami stan gotowości dziecka do nauki czytania i pisania.

X. Zakończenie

Podsumowując założenia metody glottodydaktycznej można stwierdzić, że metoda ta daje szanse do indywidualnego podejścia do dziecka. Pozwala na osiągnięcie sukcesu przez wszystkie dzieci, dzięki pracy wielopoziomowej tj. nauczyciel dostosowuje poziomy, na których pracują dzieci w zależności od ich możliwości. Każde dziecko pracuje we własnym tempie. To ono wskazuje aktywność, nie nauczyciel. Dzieci mają możliwość poznania 44 liter składających się z 36 tzw. liter podstawowych i z 8 liter niepodstawowych, niepodstawowych nie 22 liter jak przewiduje tradycyjna metoda nauki czytania i pisania.
Podsumowując wszystkie zalety nowej metody, można powiedzieć, że metoda ta:
• daje możliwość indywidualnego podejścia do każdego dziecka i respektuje indywidualne tempo rozwoju;
• rozbudza myślenie twórcze;
• rozbudza poznawczo;
• uczy pracy indywidualnej i zespołowej;
• uczy odpowiedzialności za wykonane zadanie;
• daje radość i satysfakcję każdemu dziecku;
• przygotowuje do nauki szkolnej w znacznie lepszym stopniu, niż metody tradycyjne;
• znacznie zmniejsza możliwość szkolnych porażek
Metoda ta, dająca możliwość stosunkowo szybkiego opanowania techniki czytania, znacznie przybliża dzieciom literaturę. A to doskonały materiał do wyrabiania postawy świadomego i chętnego czytelnika.
Warto również dodać o sposobie oceniania, ponieważ dzieci w szkole są oceniane i rodzice także czekają na oceny. Do oceniania za umiejętności przygotowujemy dzieci poprzez wprowadzenie odznak. Dzieciom, które potrafią przeczytać samodzielnie krótki tekst i opowiedzieć jego treść wręczamy „Złotą Odznakę Pisarza”. To czy wręczymy na końcu roku wszystkim dzieciom odznaki, będzie sprawdzeniem poprawności realizacji zadań programowych, naszej wiedzy, naszych umiejętności i naszego zaangażowania.

Wyniki wdrożenia metody glottodydaktycznej w szkole specjalnej umożliwiają wyłonienie następujących wniosków:
1. Podstawą dobrej edukacji jest poznanie każdego z wychowanków - każdy nauczyciel powinien zapoznać się z warunkami rozwoju dziecka, historią jego życia, charakterem i stopniem upośledzenia oraz związanymi z tym czynnikami etiologicznymi, zorientować się w charakterze oddziaływania środowiska, co umożliwi mu zrozumieć jego aktualne umiejętności, potrzeby i formy zachowań. Wiedza ta pozwoli dobrać adekwatne metody pracy z dzieckiem.
2. Nauczyciel powinien rozwijać u dzieci sprawność analizatora słuchowego poprzez ćwiczenia w zakresie syntezy sylabowej, morfemowej, logotomowej, logotomowo – fonemowej, fonemowo-logotomowej i fonemowej oraz analizy sylabowej i fonemowej. Analizę przeprowadzać na śladach syntezy. Podczas ćwiczeń poprawnie wymawiać głoski w izolacji: bez zbędnego dodawania głoski „y” do spółgłosek.
3. Liter należy uczyć w oparciu o cały alfabet - uświadomić związek między literą, a głoską (litera jako znak graficzny głoski).
4. Czytać należy tzw. techniką „ślizgania”, czyli płynnego „przechodzenia”
z głoski na głoskę, a nie głoskowania, gdyż taka technika czytania może spowodować, że dzieci nie będą rozumiały czytanego tekstu
5.Ćwiczyć pisanie liter po śladach z zachowaniem właściwej drogi kreślenia,
a w następstwie nauczyć poprawnego pisania i łączenia wszystkich liter małych i wielkich.
Glottodydaktyka daje ogromną szansę indywidualnego podejścia do dziecka. Każde dziecko może kroczyć od kamienia do kamienia własną ścieżką, odczuwając ciepłą rękę nauczyciela. Może czuć się bezpieczne, a jednocześnie szczęśliwe z pokonywania trudności, z odkrywania tajemnic świata, z nabywania nowych umiejętności, które wzbogacają jego życie. Podział głosek:


XI. Podział głosek


GŁOSKI TRWAŁE

i, y, e, a, o, u, r, m, n, f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch


GŁOSKI NIETRWAŁE

ę, ą, j, ł, l, ń, c, dz, ć, dź, cz, dż, p, b, t, d, k, g


GŁOSKI DŹWIĘCZNE

d, b, w, z, g, dz, ż, dż, j, ł, r, l, m, n, ń, ź, dź, a, o, e, i, u, ą, ę, y


GŁOSKI BEZDŹWIĘCZNE

t, p, f, s, k, c, sz, cz, ch, ś, ć

XII. Litery podstawowe

a, ą, b, c, cz, ć, d, dz, dź, dż,
e, ę, f, g, ch, i, j, k, l, ł, m,
n, ń, o, p, r,
s, sz, ś, t, u, w, y, z, ź, ż


XIII. Litery niepodstawowe

ci, dzi, h, ni, ó, rz, si, zi

Liter niepodstawowych jest w języku polskim jeszcze więcej. Pozostałe litery niepodstawowe tym różnią się od wyżej wymienionych, że kształt mają taki sam, jak litery podstawowe, zawsze oznaczają jednak inne głoski.

Litery niepodstawowe (czerwone) "odkrywamy" w różnych sytuacjach i przy różnych okazjach. Czy pamiętacie święto z literą "ó" w wyrazie "sól"?

Inne odkrycia przedstawione są w tabeli:


Literę niepodstawową: czytamy jak głoskę: np.:
b /p/ schab – schaby
babcia – baba
d /t/ lód – lody
Radka – Radek
w /f/ żółw – żółwie
g /k/ dźwig - dźwigi
k /g/ także
ż /sz/ garaż – garaże
z /s/ gaz – gazy bluzka – bluza

dz /c/ rydz – rydze
ludzki – ludzie

XIV. Aneks
1. Gimnastyka buzi i języka
Dobra artykulacja polega na czystym, wyraźnym, dokładnym i swobodnym wymawianiu wszystkich głosek języka polskiego. Każda z nich wymaga odpowiedniego ukształtowania rezonatora, tj. właściwego położenia języka, podniebienia miękkiego, stopnia opuszczenia szczęki dolnej oraz ułożenia warg. Koordynacja tych elementów daje efekt w postaci głoski.
Ćwiczenia rozwijające motorykę narządów artykulacyjnych powinny być wykonywane nie tylko przy korekcji zaburzeń mowy, ale także przy poprawianiu wyrazistości i płynności mowy oraz w profilaktyce zaburzeń. Począwszy od dzieci 3-letnich przewiduje się odpowiednie zabawy ćwiczące narząd mowy i uwrażliwiające na dźwięki otoczenia. Ćwiczenia artykulatorów powinny być wykonywane bardzo dokładnie, bez pośpiechu.
ZABAWY I ĆWICZENIA WARG I POLICZKÓW
Minki – naśladowanie min: wesołej - płaskie wargi, rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, smutnej - podkówka z warg, obrażonej - wargi nadęte, zdenerwowanej - wargi wąskie.
Całuski - przesyłanie całusków, wargi wysunięte do przodu, cmokanie.
Rybka - wysuwanie warg do przodu i rozszerzanie na końcu jak u ryb.
Groźny pies – naśladowanie złego psa, unoszenie górnej wargi, wyszczerzanie zębów, warczenie psa.
Gorąca zupa – dmuchanie na złożone w kształcie talerza ręce.
Echo - dobitne wymawianie za nauczycielem samogłosek a, o, e, u, y, i
Nawoływanie- Przedłużanie głosek trwałych w wyrazach np. Małgooooooosia
Kotki – dziecko robi pyszczek (wargi do przodu) i przesuwa nim w prawą i w lewą stronę. Kotek ma wąsy i nimi porusza (między wargami dziecko trzyma słomkę). Kot ziewa, oblizuje się itp.
Masaż warg - nagryzanie zębami wargi dolnej, potem górnej.
Baloniki - nabranie powietrza i zatrzymanie go w wydętych policzkach, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego, balon pękł - dziecko palcami uderza w policzki.
Zajęczy pyszczek – wciąganie policzków do jamy ustnej.
Motorek - parskanie wargami, naśladowanie odgłosu motoru, traktora.
Wzywanie pomocy - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o - naśladowanie karetki pogotowia, i-u - naśladowanie policji, e-u - naśladowanie straży pożarnej.
ZABAWY I ĆWICZENIA JĘZYKA
Kotki - kotek pije mleko (szybkie ruchy języka w przód i w tył, kotek oblizuje się (czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi).
Zmęczony piesek - dzieci naśladują pieska, który głośno oddycha i język ma mocno wysunięty na brodę. Sięgnij jak najdalej - kierowanie języka do nosa, do brody, w prawą i w lewą stronę.
Szczoteczka - język to szczoteczka do zębów, która po kolei czyści zęby górne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z obu stron. W trakcie zabawy naśladujemy płukanie buzi wodą - powietrze z jednego policzka przechodzi do drugiego itp.
Język na defiladzie - język maszeruje jak żołnierz: na raz - czubek języka na dolną wargę, na dwa - czubek języka do prawego kącika ust, na trzy - czubek języka na górną wargę, na cztery - czubek języka do lewego kącika ust.
Cyrkowiec - język próbuje wykonać różne sztuczki np. górkę - czubek języka oparty o dolne zęby, środek się wybrzusza, rurkę - przez którą można wdychać lub wydychać powietrze, szpilkę - układanie wąskiego języka, wahadełko - przesuwanie językiem do kącików ust w stronę prawą i lewą, język nie dotyka warg.
Łyżeczka - unoszenie przodu i boków języka,
Łopatka - wysuwanie płaskiego i szerokiego języka, itp.
Koniki - czubek języka uderza o podniebienie i opada na dół. Raz konik idzie wolno, to biegnie, parska, śmieje się iha, iha.
Żabka - dziecko z talerzyka zbiera płatki kukurydziane za pomocą czubka języka, stara się wyciągnąć długi język, jak u żaby.
Język masażysta - czubek języka masuje delikatnie podniebienie, dziąsła na górze i dole, wargi, policzki od środka, próbuje rysować kreseczki, kółeczka
ZABAWY I ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
Zabawa z wykorzystaniem bajeczki logopedycznej „Chory Tomek”:
Tomek bardzo źle się czuł i zachorował. Chłopiec był kapryśny, nie chciał jeść, był senny i bardzo kaszlał (naśladowanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej, kaszel z językiem daleko wysuniętym do przodu).
Mamusia wezwała pogotowie (eo, eo, au, au,).
Przyjechała pani doktor i zaleciła Tomkowi płukanie gardła, połykanie tabletek, picie syropu (naśladowanie tych czynności) oraz inhalacje (zaciskanie na przemian dziurek nosa i wolne oddychanie).
Chłopiec bardzo zmęczony, ziewa i zasypia. Podczas spania chrapie (na wdechu i wydechu).
Nadmuchiwanie baloników.
Puszczanie baniek mydlanych.
Echo - powtarzanie sylab: ka, ko, ke, ku, ky, ki, ką, kę; ak, ok, ek, uk, yk, ik, ąk, ęk; aka, oko, eke, uku, yky, iki; tak samo z głoską „g”.
Głębokie oddychanie ustami przy zaciśniętych nozdrzach.
Głębokie oddychanie nosem przy zamkniętych ustach.
ZABAWY I ĆWICZENIA SZCZĘKI DOLNEJ
Naśladowanie ziewania.
Wąchanie kwiatów - duży wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym wymawianiem głoski aaa (jako zachwyt), ooo (jako zdziwienie).
Chwytanie górnej wargi dolnymi zębami.
Opuszczanie i unoszenia dolnej szczęki.
Wymawianie szerokiego a i przechodzenie do wymawiania a połączonego z głoską s (aaas).
Ruchy szczęki dolnej w prawo i w lewo przy wargach rozchylonych i zamkniętych.
Głęboki wdech nosem i wydech ustami z jednoczesną wymową głoski a, tak samo z wymową głoski