Monetaryzm

Monetaryzm
Monetaryzm [łac.] pojawił się w latach siedemdziesiątych obalając panujące ówcześnie doktryny keynesizmu. Ten niezwykle oryginalny prąd teoretyczny, stał się trafnym narzędziem w walce z polityką społeczno-ekonomiczną, preferującą interwencję państwa w stosunki gospodarcze. Przedstawiciele tego nurtu uznają pieniądz za podstawowy czynnik wpływający na zmiany sytuacji gospodarczej w czasie; zgodnie z tym poglądem podaż pieniądza jest głównym czynnikiem wpływającym w krótkim okresie na wielkość produktu narodowego brutto (PNB), natomiast w dłuższym okresie wpływa ona głównie na ceny.
Myśl tę głównie przechwyciła University of Chicago, przeciwstawiając się polityce interwencjonalizmu, broniąc zdecydowanie poglądy liberalne. Nie była to jednak wspólnota uczonych nadmiernie oddana swoim mistrzom, raczej często niezgodna wewnętrznie w obszarze teorii i postulatów politycznych, pozostająca w swobodnym związku z uczelnią oraz uczestniczącą nieraz bardzo aktywnie w życiu społecznym i politycznym. Monetaryzm najwięcej zawdzięcza przedstawicielom grupy akademickiej.
Pierwszy współtwórca szkoły i tradycji chicagowskiej – Frank Hyneman Knight (1885 – 1972). Od 1927 do 1955 na stałe związany ze szkołą chicagowską. Jego rozprawa doktorska pt. Ryzyko, niepewność i zysk stanowiła istotny wkład w dzieło umacniania paradygmatu neoklasycznego.
Knight rozwiązał problem źródła zysku w sytuacji równowagi wynikającej z doskonałej konkurencji. Ortodoksja neoklasyczna dowodziła, że w takiej sytuacji, kiedy istnieje pełna dostępność informacji dla konsumentów i producentów, kapitały będą się natychmiast kierowały do gałęzi o wyższych przychodach i tym samym zysk będzie znikać.Obalił także tezę o zysku jako korzyści za poniesione ryzyko. Wg. Knighta zysk znika w gospodarce stacjonarnej i doskonałej konkurencji,w której wszystkie przyszłe wydarzenia mogą być precyzyjnie przewidziane. Wprowadza pojęcie „niepewność” jako sytuacji, która nie pozwala określić dokładnie prawdopodobieństwa przyszłego zdarzenia. Zy sk jest przychodem dodatnim lub ujemnym za ponoszenie niepewności. Dzieła Knighta zawierały oryginalne myśli i wspierały ekonomię neoklasyczną. Polemizował min. z Pigou, który uzasadniał potrzebę ingerencji państwa w pewne sytuacje, w których interes prywatny i społeczny znajdują się w konflikcie. Knight dowodził, że takim przypadkom zapobiega dobre prawo własności prywatne.
Henry Calvert Simons (1899 – 1946) zapisał się jako gorliwy rzecznik polityki leseferyzmy nie tylko w wykładach i na seminarium, lecz także w działalności publicznej. Pozostały po nim trzy książki Opodatkowanie dochodu osobistego (1938), Polityka gospodarcza wolnego społeczeństwa (1948), Reforma podatków federalnych (1950), a także sporo artykułów i memoriałów przedkładanych władzom.
Simons nazywał siebie „radykalnym konserwatystą”, który państwu pozostawiatylko skromną rolę tworzenia ram prawnych dla dobrego funkcjonowania gospodarki rynkowej. W okresie wielkiego uznania dla doktryny keynesizmu Simons wskazywał na niebezpieczeństwo płynące z polityki interwencjonizmu w postaci ograniczenia wolności podmiotów, aż do tak skrajnego wzorca, jak system totalitarny. Wg. Simonsa państwo powinno tylko umiarkowanie sterować finansami, zwalczać źródła powstawania monopoli i ograniczać działalność związków zawodowych. Podkreślał, że celem tego systemu finansowego nie jest polityka monetarna, ale reforma całego systemu finansowego; nie regulacja prywatnych monopoli, lecz eliminowanie ich źródeł. Simons poruszał również sprawę podwyższenia rezerw bankowych do poziomu pełnego pokrycia udzielanych pożyczek, co mogłoby znacznie zredukować zasób pieniądza w obiegu. Mniej uznania zyskały postulaty obłożenia jadnolitym dwudziestoprocentowym podatkiem osobistym dochodów ludności, obniżenia stopy podatków pośrednich i zniesienia podatków od zysków korporacji. Opowiadał się także za wykorzystywaniem deficytu budżetowego w celu zwalczania bezrobocia, mimo iż była to koncepcja keynesowska. Preferował druk pieniędzy bez pokrycia bardziej niż zaciąganie pożyczek i związany z tym dług publiczny.
Jacob Viner (1892 – 1970) profesor University of Chicago (1916 – 1946) oraz Princeton Univercity (1946 – 1970). Uznaniem cieszyły się jego prace z dziedziny teorii kosztów i produkcji, międzynarodowych stosunków gospodarczych i historii myśli ekonomicznej.
Opublikował liczne artykuły poświęcone teorii cen i kosztów, zebrane później w tomie pt. Długie i krótkie spojrzenie.
Pierwsze prace Vinera były poświęcone zagadnieniom handlu zagranicznego i nawiązywały do tradycji ricardiańskiej. Głosił tezy liberalizmu handlowego, związane z procesami integracji zachodnioeuropejskiej, tworzeniem unii celnych i obszarów wspólnego rynku. Zapisał się głęboką analizą dziejów handlu międzynarodowego, krytyką merkantylizmu i szczegółowym rozbiorem dzieła Adama Smitha. W późniejszym okresie podjął studia nad powiązaniem religii i ekonomii w okresie preklasycznym. Viner odrzucał pogląd Webera o roli etyki protestanckiej w rozwoju kapitalizmu.
George Joseph Stigler (1911 – 1991) był uczniem Knighta, profesorem Columbia University (1947 – 1958) i University of Chicago (1958 – 1981), nagrodę Nobla otrzymał w 1982 roku za nowatorskie badania nad strukturamiingerencji państwa. Traktował informację jak standardowy towar, na który istnieje popyt, a podaż powstaje w wyspecjalizowanych ośrodkach. Opracował model poszukiwania informacji, który odpowiada cechom typowym dla postawy każdego konsumenta poszukującego najtańszego towaru. Kryterium w tym modelu jest równanie kosztów długotrwałości i intensywności poszukiwań z wysokością oczekiwanej korzyści z nabycia takiego towaru. Ekonomika informacji rozwinęła także pojęcie niepewności jako stopnia „niedoinformowania”.
Na drugim miejscu w swoim dorobku Stigler postawił ekonomiczną teorię regulacji. W swoich badaniach nad organizacją przemysłu, rolą oligopolu i ustaw antytrustowych analizował także skuteczność regulacji władz państwowych w różnych dziedzinach gospodarki amerykańskiej. W roku 1975 ukazał się zbiór jego artykułów pt. Obywatel a państwo: eseje o regulacji, w którym działalność ta została oceniona negatywnie. Stigler dowiódł że, ingerencja państwa była na rękę tylko wielkim firmom, których interesów władza skutecznie broniła. Rozszerzył pole dociekań na zachowania polityczne podmiotów gospodarczych. Stigler przytaczał wiele przykładów świadczących o takich regulacjach, które tylko pozornie miały chronić interesy społeczne. Znany jest dzięki książce Teorie produkcji i podziału, gdzie poddał krytycznej ocenie dorobek twórców kierunku marginalistycznego, zwracając uwagę na logiczną spójność między przyjętymi założeniami a modelem teoretycznym i na możliwość empirycznej weryfikacji ich twierdzeń
Herbert Alexander Simon (ur. 1916) , nagrodę Nobla otrzymał w 1978 roku za nowatorskiebadania procesu podejmowania decyzji w ramach organizacji ekonomicznych. Autor wielu dzieł wyjaśniał zjawisko racjonalności człowieka. Ponieważ uznał, że klasyczna teoria optymalizacji nie daje się zastosować do realiów społecznego podejmowania decyzji, rozwinął więc własną teorię wyboru, opartą na tezie o tzw. ograniczonej racjonalności. Podmiot działający – człowiek, firma, organizacja – nie jest w stanie poznać wszystkich alternatyw zachowań istotnych dla podjęcia decyzji, rozpatrzyć skutków każdego z wyborów oraz sprecyzować wyboru ze zbioru alternatyw. Zachodzi konieczność podejmowania suboptymalnych decyzji, spełniających warunek dostateczności. Koncepcje ograniczonej racjonalności i suboptymalnych decyzji Simon wykorzystał w budowie modeli symulacyjnych.
Gary Stanley Becker (ur. 1930), laureat nagrody Nobla (1992). Już w pracy doktorskiej Becker wykorzystał model konkurencyjnego rynku pracy do analizy zjawiska społecznego jakim jest dyskryminacja ze względu na kolor skóry. Fakt występowania dwóch różnych krzywych popytu na siłę roboczą prowadzi do szczególnych kosztów dyskryminacji, które obciążają społeczeństwo i przesuwają dochody ku grupie i tak bogatszych „białych”. Zaradzić temu może jedynie doskonale konkurencyjny rynek.
W związku z ekonomiką dyskryminacji pozostaje także rozwijana przez Beckera teoria kapitału ludzkiego, wprowadził pojęcie „inwestucja w człowieka”. Badał przyczyny różnic w dochodach poszczególnych ludzi i doszedł do wniosku, że umiejętności i poziom wiedzy stanowią istotny składnik kapitału ludzkiego, silnie oddziałujący na wysokość dochodów. Niski poziom kapitału ludzkiego jest częstą przyczyną ubóstwa, a z kolei nędza nie pozwala inwestować w ten kapitał, tj. szkolić i kształcić pracowników. Becker dowodził wysokiej opłacalności niesienia pomocy przez państwo w dziele edukacji, w tym – podnoszenia kwalifikacji zawodowych bezrobotnych.
Jest autorem postulatu pod adresem polityki z którego analizy wynika, aby tworzyć warunki zniechęcające nawet zawodowego przestępce do podejmowania ekonomicznie nieopłacanych czynów.
Zmodernizował także klasyczną teorię alokacji czasu. Dotąd uważano czas wolny za dobro, które trzeba niejako kupić za utracone możliwości zarobkowania. Wg. Beckera chodzi raczej o podział czasu między produkcję rynkową a produkcję domową. Każda konsumpcja jest kombinacją dwóch elementów – zakupionego lub wytworzonego w domu dobra i czasu potrzebnego na jego nabycie i przygotowanie posiłku. W warunkach konkurencji doskonałej jednostka pracuje w domu tak długo, jak długo krańcowy produkt jej pracy domowej będzie wyższy od płacy realnej.
Beckera ogłoszono twórca nowej „ekonomiki rodziny”, model Beckera wyjaśnia bowiem podejmowanie decyzji w rodzinie nie tylko jako komórce gospodarczej, lecz także społecznej. Decyzje o narodzinach i kształceniu dzieci, podejmowaniu lub rezygnacji z pracy zarobkowej, podziale pracy i czasu – wszystko to daje się wyjaśnić w kategoriach ekonomicznych.
Dorobek szkoły chicagowskiej jest imponujący, a wkład jej twórców i kontynuatorów, zwłaszcza do liberalizmu ekonomicznego, zasługuje na uznanie. Bez tego wkładu nie byłoby także tak radykalnej doktryny, jak monetaryzm w ujęciu Miltona Friedmana.
Friedman Milton (ur. 1912), ekonomista amerykański, laureat Nagrody Nobla w 1976 za wkład do teorii konsumpcji, stabilizacji makroekonomicznej i historii pieniądza. Ponowne sformułowanie przez niego ilościowej teorii pieniądza, poparte studiami empirycznymi nad jego rolą w gospodarce, stały się podstawą odrodzenia monetaryzmu. Friedman jest obrońcą wolnego rynku, wskazuje na niebezpieczeństwa w tworzeniu Unii Walutowej i Monetarnej w Unii Europejskiej, twierdząc, że nie ma żadnych przesłanek ekonomicznych, a jedynie polityczne, które przemawiają za istnieniem takiego ugrupowania integracyjnego. Twórca chicagowskiej szkoły monetarnej w ekonomii, jest jednym z najbardziejwpływowych ekonomistów naszych czasów.Jego książki, których nakład osiągnął w sumie ponad milion egzemplarzy, zostały przetłumaczone na kilkadziesiąt języków Najgłośniejsze z nich to: "Kapitalizm i Wolność","Tyrania statsus quo" oraz "Wolny wybór". Od kilkunastu lat współautorką wszystkich publikacji Miltona jest jego żona Rose. Milton i Rose są obecnie związani z Hoover Institution w kalifornijskim Uniwersytecie Stanforda.
Przeszedł trudną drogę do sławy, startował bowiem z pozycji typowych dla imigrantów, która nie mogłamu zapewnić komfortu studiów na najlepszych uczelniach. Korzystał z pomocy stypendialnej, tylko przez rok mógł studiować w Chicago, aby zdobyć dyplom magistra (1933), następnie zaś musiał szukać posady w instytucjach rządowych. Pozwoliło mu to poznać wiele istotnych i aktualnych problemów amerykańskiej gospodarki.
Friedman był już pod wpływem szkoły chicagowskiej a zwłaszcza Knighta. Podjął działalność publicystyczną, ale wojna przerwała częściowo karierę Friedmana, który został oddelegowany do pracy w aparacie gospodarki wojennej. Z lat 1943 – 1945 pochodzą artykuły na temat inflacji i finansowania wydatków wojennych, dobrze świadczące o wiedzy i wyobraźni naukowej autora. Friedman uznawał konieczność interwencji państwa w gospodarce wojennej, ale opowiadał się za takimi metodami i narzędziami regulowania, które nie łamały samych podstaw gospodarki rynkowej. Był nastawiony sceptycznie do keynesizmy, zdobywającego coraz więcej zwolenników wśród ekonomistów i polityków amerykańskich.
Jego działalność miała charakter typowo akademicką. Ogólnie metodologię Friedmana można ująć w kilku twierdzeniach. Zalecał on przede wszystkim podział ekonomii na pozytywną i normatywną, co plasuje go jako zwolennika tradycji euklidesowo-kartezjańskiej i umieszcza w ogólnych ramach paradygmatu neoklasycznego, zwłaszcza w ujęciu marshalowskim. Celem ekonomii pozytywnej jest tworzenie systemu hipotez i uogólnień, pozwalających formułować przewidywania skutków zmian zachodzących w gospodarce. Właściwym jedynym sprawdzianem słuszności hipotez i teorii jest porównanie wynikających z nich prognoz z rzeczywistością. Fakty potwierdzające daną teorię nie są jeszcze dowodem jej prawdziwości, czynią ją tylko bardziej wiarygodną. Teoria staje sie bardziej wiarygodna, im więcej zniesie prób jej sfalsyfikowania.
W 1957 ukazała się Teoria funkcji konsumpcji, zawierająca krytykę ujęcia Keynesa i reinterpretację tej ważnej kategorii nauki ekonomicznej. Wskazał na zależność funkcji konsumpcji od długości życia, a nie od bieżącego dochodu. Przyczynił się do rozwojubadań ekonometrycznych i w tej dziedzinie. Propagator liberalizmu gospodarczego, prekursor dziedziny monetaryzmu. W 1980 wraz ze swoją żoną wydaje książkę pod tytułem Wolność wyboru. Myślą przewodnią jest teza, że rola kapitalizmu konkurencyjnego polega na organizacji systemu gospodarczego za pomocą prywatnej przedsiębiorczości, operującej na wolnym rynku, w celu stworzenia układu wolności ekonomicznej, będącej niezbędnym warunkiem wolności politycznej. Najwyższą i niemal jedyną wartością jest wolność jednostki, rozumiana jako brak przymusu. Friedman popiera koncepcję państwa minimalnego, tj. chroniącego prawo, porządek i bezpieczeństwo, a zwłaszcza doskonalącego prawa własności. Wśród uzasadnionych wydatków państwowych akceptował tylko wydatki obronne, a krytykował wydatki na poprawę koniunktury, zwalczanie ubóstwa, nawet na edukację. Opublikował Studia nad ilościową teorią pieniądza oraz Historia monetarna Stanów Zjednoczonych. Na podstawie ogromnego materiału statystycznego i analizy dziejów gospodarczych kraju, funkcjonowania administracji państwowej, a nawet roli wybitnych działaczy politycznych, zostały wyciągnięte cztery zasadnicze wnioski.
1. Zmiany w zachowaniu się zasobu pieniądza są ściśle powiązane ze zmianami w działalności gospodarczej, dochodzie nominalnym i ze zmianami cen.
2. Współzależność między zmianami monetarnymi a gospodarczymi jest wysoce stabilna.
3. Zmiany monetarne na przestrzeni dziejów miały często pochodzenie niezależne od zmian gospodarczych lub nie były tylko prostym ich odbiciem.
4. Zjawiska monetarne są często mylące, czasami istotne związki ukazują się jako swoje odwrotności.
Friedman i jego zwolennicy głoszą teraz hasło: „pieniądz ma istotne znaczenie”, które miało służyć dalszej krytyce keynesizmu za jego rzekome odsunięcie polityki monetarnej na drugi plan i preferowanie polityki fiskalnej. Próbował także rozwiązać fenomen stagflacji







Monetaryzm został ukształtowany w ostatnich trzech dziesięcioleciach przez M. Friedmana oraz A. Meltzera, K. Brunnera, B. Sprinkel, J. Jordana, L. Olsona, L. Andersena, A. Waltersa i in. Pod wpływem M. Friedmana niektórzy zwolennicy monetaryzmu opowiadają się za maksymalnym oparciem się na siłach rynkowych; ich zdaniem rząd powinien się wyrzec wywierania bezpośredniego wpływu na gospodarkę, a określać tylko stałe zasady, powinien unikać ingerowania w działanie wolnego rynku oraz programów cenowo-płacowych (poglądy te wywarły decydujący wpływ na politykę rządu M. Thatcher w Wielkiej Brytanii oraz R. Reagana w USA). W latach 80. wystąpiły dalsze różnice pogladów wśród monetarystów; część z nich stworzyła hipotezę racjonalnych oczekiwań.
Współczesny monetaryzm opiera się na 3 założeniach:
a) wzrost podaży pieniądza jest podstawowym stałym czynnikiem kształtującym tempo wzrostu nominalnego PNB,
b) ceny i płace są względnie giętkie,
c) gospodarka prywatna jest stabilna.
Założenia te sugerują, że główną przyczyną fluktuacji ekonomicznej jest niewłaściwa stopa wzrostu podaży pieniądza. Współczesny monetaryzm jest utożsamiany z leseferyzmem oraz polityczną filozofią przeciwstawiającą się zbyt dużej roli rządu; jednak po doświadczeniach eksperymentu monetarystycznego w USA 1979–82 wielu ekonomistów bardziej sceptycznie ocenia możliwości praktycznego wykorzystania zasad monetaryzmu, a inni proponują, aby rząd formułował cele w zakresie PNB.