Działalność instytucji pomocy społecznej.

SPIS TREŚCI
1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć 3
1.1 opieka społeczna
1.2 pomoc społeczna
1.3 praca socjalna
2. Jednostki organizacyjne pomocy społecznej 5
3. Elementy pomocy społecznej 10
4. Zasady pomocy społecznej 11
5. Rezydualna i instytucjonalna koncepcja instytucji pomocy społecznej 13
6. Cele instytucji społecznej 14
7. Funkcje instytucji społecznej 15
8. Zasoby instytucji pomocy społecznej 16
8.1 personel instytucji społecznej
8.2 instrumenty działania
9. Kryteria przyznawania świadczeń 26
10. Zadania pomocy społecznej 27
11. Porzucanie mitów - trzynaście odmian pracy socjalnej 34
12. Metodyczne działanie w pracy socjalnej 36
13. Strategie wywoływania zmian u klienta 38
14. Pomoc społeczna w systemie prawa 40
15. Działalność Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze 41
BIBLIOGRAFIA 44


1. Wyjaśnienie podstawowych pojęć.
Na samym początku chciałabym wyjaśnić kilka podstawowych pojęć związanych ściśle z moim tematem. Oprócz opieki i pomocy społecznej chcę uwzględnić w mojej pracy zagadnienie pracy socjalnej, które jest nieodłącznym elementem w działalności instytucji pomocy społecznej.

1.1 opieka społeczna
• ogół działalności instytucji państwowych, kościelnych i prywatnych pomagających jednostkom, rodzinom i grupom osób, niemogących samodzielnie zaspokoić swoich elementarnych potrzeb
• działanie ubezwłasnowolniające, ograniczające lub uniemożliwiające własną zaradność podopiecznego, za którego opiekun przejmuje odpowiedzialność (zależność podopiecznego od opiekuna), które nie ma powszechnego charakteru, nie propaguje swych instytucji i ogranicza zakres podopiecznych (dominuje np. w zakładach dla przewlekle chorych, w działalności opiekunek domowych, w domach małego dziecka)
• zaspokajanie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo własnymi środkami materialnymi lub własną pracą uczynić tego nie mogą, jak również zapobieganie wytworzenia się stanu, powyżej pokreślonego
• instytucja polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości, uprawnienia

1.2 pomoc społeczna
• działanie, którego zasadę stanowi „dopomaganie w rozwoju”, zakładające świadome współuczestnictwo i współpracę korzystającego z pomocy, którego nie zwalnia się z odpowiedzialności za siebie; to działanie mające charakter powszechny, nieograniczony swoistymi warunkami udzielania pomocy, propagujące swoje poczynania (np. poradnie rodzinne, kluby seniora, kluby pacjenta, świetlice młodzieżowe)
• świadczenia społeczne, które nie wynikają z określonych uprawnień ubezpieczeniowych ani zapomogowych, a dotyczą osób znajdujących się w sytuacji wymagającej pomocy
• katalog dóbr (zasiłki, pomoc w naturze, usługi) świadczonych przez właściwe organizacje, przede wszystkim publiczne, osobom, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej i w związku z tym potrzebują pomocy
• instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości
1.3 praca socjalna
• działalność ukierunkowana na pomoc osobom, rodzinom, grupom i środowiskom społecznym w zaspokajaniu ich potrzeb, lepszym dostosowaniu do zasad życia społecznego i poprawie pozycji społecznej
• działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu i odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi
• działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi


2. Jednostki organizacyjne pomocy społecznej .
Działania z zakresu pomocy społecznej z mocy ustawy wykonują organy administracji rządowej i samorządowej. Współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej należą:
• regionalne ośrodki polityki społecznej
• powiatowe centra pomocy rodzinie
• ośrodki pomocy społecznej
• domy pomocy społecznej
• placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego
• placówki opiekuńczo-wychowawcze
• ośrodki adopcyjno- opiekuńcze
• ośrodki wsparcia
• ośrodki interwencji kryzysowej
Regionalne ośrodki polityki społecznej
 wykonują zadania pomocy społecznej w województwach samorządowych
 koordynuje realizację strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią rozwoju województwa obejmującej w szczególności programy: przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi – po konsultacji z powiatami
 marszałek województwa przy pomocy ROPS sprawuje nadzór nad podległymi jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej, w szczególności w zakresie spraw finansowych i administracyjnych
Powiatowe centra pomocy rodzinie
 wykonuje zadania powiatu w zakresie pomocy społecznej
 zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie w miastach na prawach powiatu realizują miejskie ośrodki pomocy społecznej (miejskie ośrodki pomocy rodzinie)
 kierownik PCPR może wytaczać na rzecz obywateli państwa powództwa o roszczenia alimentacyjne
 PCPR może kierować wnioski o ustalenie niezdolności do pracy, niepełnosprawności i stopnia niepełnosprawności do organów określonych odrębnymi przepisami
 starosta może upoważnić kierownika PCPR do zawierania i rozwiązywania umów cywilnoprawnych z rodzinami zastępczymi w sprawie powierzenia dziecka
 starosta przy pomocy PCPR sprawuje nadzór nad działalnością rodzinnej opieki zastępczej, ośrodków adopcyjno – opiekuńczych, jednostek specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, oraz ośrodków wsparcia, domów pomocy społecznej oraz placówek opiekuńczo – wychowawczych
 PCPR koordynuje realizację strategii rozwiązywania problemów społecznych
 kierownik PCPR współpracuje z sądem w sprawach dotyczących opieki i wychowania dzieci pozbawionych całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, przekłada sądowi – co najmniej raz w roku – wykaz rodzin zastępczych, składa radzie powiatu coroczne sprawozdanie z działalności centrum oraz przedstawia wykaz potrzeb w zakresie pomocy społecznej
Ośrodek pomocy społecznej
 wykonuje zadania z zakresu pomocy społecznej w gminie
 OPS, wykonując zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej, kieruje się ustaleniami wójta (burmistrza, prezydenta miasta)
 OPS koordynuje realizację strategii rozwiązywania problemów społecznych
 kierownik OPS może wytaczać na rzecz obywateli państwa powództwa o roszczenia alimentacyjne
 OPS może kierować wnioski o ustalenie niezdolności do pracy, niepełnosprawności i stopnia niepełnosprawności do organów określonych odrębnymi przepisami
 wójt (burmistrz, prezydent miasta) udziela kierownikowi OPS upoważnienia do wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu pomocy społecznej należących do właściwości gminy
 kierownik OPS składa radzie gminy coroczne sprawozdanie z działalności ośrodka oraz przedstawia potrzeby w zakresie pomocy społecznej
 OPS zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy w stosunku jeden pracownik socjalny na 2 tys. mieszkańców, nie mniej jednak niż trzech pracowników socjalnych
Dom pomocy społecznej
 świadczy, na poziomie obowiązującego standardu, osobom wymagającym całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności usługi: bytowe, opiekuńcze, wspomagające, edukacyjne w formach i zakresie wynikających z indywidualnych potrzeb
 domy, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone dzielą się na domy dla:
1. Osób w podeszłym wieku
2. Osób przewlekle somatycznie chorych
3. Osób przewlekle psychicznie chorych
4. Dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie
5. Dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie
6. Osób niepełnosprawnych fizycznie
 DPS mogą prowadzić, po zezwoleniu wojewody:
1. jednostki samorządu terytorialnego
2. kościół katolicki, inne kościoły, związki wyznaniowe, organizacje społeczne, fundacje, stowarzyszenia
3. inne osoby prawne
4. osoby fizyczne
Placówka opiekuńczo – wychowawcza
 zapewnia dzieciom i młodzieży pozbawionym częściowo i całkowicie opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym społecznie dzienną lub całodobową, ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie, jak również wspiera działania rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki
 placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na :
1. Placówki wsparcia dziennego
a) wspierają rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji
b) zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami
c) współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych

2. Placówki interwencyjne
 zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:
a) doraźną, całodobową opiekę
b) kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych
c) opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie zastępczej, placówce rodzinnej albo placówce socjalizacyjnej
 przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz ustalają wskazania do dalszej pracy z dzieckiem
3. Placówki rodzinne
 zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym opieki rodziców całodobowa opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia
4. Placówki socjalizacyjne
 zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej
Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze
 ośrodek adopcyjno - opiekuńczy to:
1. ośrodek lub zespół wsparcia rodziny naturalnej, prowadzący poradnictwo dla dzieci i rodziców oraz terapię rodzinną, w tym dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo- wychowawczych
2. ośrodek lub zespół wsparcia rodziny zastępczej lub adopcyjnej, inicjujący i wspomagający zastępcze formy opieki i wychowania rodzinnego, szkolący i kwalifikujący kandydatów na rodzinę zastępczą albo adopcyjną, prowadzący poradnictwo rodzinne i terapie rodzinną dla dzieci i rodziców dzieci umieszczonych w rodzinnej opiece zastępczej

Ośrodki wsparcia
 ośrodek wsparcia jest środowiskową formą pomocy półstacjonarnej służącą utrzymaniu osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałaniu instytucjonalizacji, a w szczególności:
a) środowiskowe domy samopomocy
b) dzienne domy pomocy
c) noclegownie
d) ośrodki opiekuńcze
Ośrodki interwencji kryzysowej
 ich rolą jest świadczenie specjalistycznych usług, zwłaszcza psychologicznych, prawnych, hotelowych, które są dostępne przez całą dobę – osobom, rodzinom i społecznościom będącym ofiarami przemocy lub znajdującym się w innej sytuacji kryzysowej – w celu zapobieżenia powstawania lub pogłębiania się dysfunkcji tych osób, rodzin lub społeczności

3. Elementy pomocy społecznej.
Pomoc społeczna może być analizowana i opisywana jako jedna z wielu instytucji współtworzących rzeczywistość społeczną. Posiada jednak kilka charakterystycznych cech, które ją wyróżniają. C. Wilensky i G. Lebeaux spośród tych cech wyróżnili następujące elementy pomocy społecznej:
1) formalna organizacja
działania pomocowe podejmowane w ramach instytucji pomocy społecznej są formalnie zdefiniowane, w odróżnieniu od pomocy udzielanej w ramach związków rodzinnych i przyjacielskich
2) społeczne sponsorowanie i odpowiedzialność
tworzenie mechanizmów wyrażających publiczne interesy mogą wpływać na kształt i sposób redystrybucji środków publicznych, a z drugiej strony – społeczną kontrolę nad sposobem zarządzania tymi środkami
3) brak motywu osiągania zysku
programy pomocy realizowane przez instytucje pomocy społecznej są programami o charakterze nieprofitowym, tzn. nieprzynoszącymi zysków dla realizatorów usług
4) funkcjonalna generalizacja
zintegrowane spojrzenie na ludzkie potrzeby, wyrażające się reakcją instytucji na każdy typ problemu, trudnej sytuacji życiowej, niezaspokojonej potrzeby; w konsekwencji oznacza operowanie w obszarach innych instytucji, uzupełnianie pozostawionych przez nie luk i domykanie ładu instytucjonalnego
5) powiązanie z potrzebami konsumpcyjnymi jednostek
bezpośredni charakter świadczeń pomocy społecznej – ich odbiorcą jest konkretna, możliwa do zidentyfikowania jednostka, nie zaś ogół społeczeństwa
Nieco inne podejście do elementów pomocy społecznej ma R. Federico. Wyróżnił on 3 zasadnicze, jego zdaniem, elementy:
1) pomoc społeczna jest instytucją posiadającą zorganizowaną strukturę działania
2) jej działalność jest ukierunkowana na zaspokajanie potrzeb społecznych
3) wyrasta z normatywnego systemu właściwego dla danego społeczeństwa

4. Zasady pomocy społecznej.
Zasady pomocy społecznej nie tworzą jednolitego katalogu i mogą być wyodrębnione w oparciu o zróżnicowane kryteria. W odniesieniu do instytucji pomocy społecznej można na przykład mówić o zasadach konstytucyjnych, o zasadach ustawowych oraz o zasadach – wartościach wypracowanych w teorii pomocy społecznej. Generalnie prawo pomocy społecznej zaliczane jest do prawa administracyjnego. Udzielaniem pomocy zajmują się głównie organy administracji publicznej, których organizację i procedury działania wyznacza prawo administracyjne. Ponadto istnieją zasady charakterystyczne dla systemu pomocy społecznej. Poniżej za Ireną Sierpowską przedstawię ich typologię.
I. ZASADY ORGANIZACJI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
a) zasada pomocniczości
zw. również zasadą subsydiarności; odwołuje się do samodzielności obywateli i wspólnot w realizowaniu zadań publicznych; państwo powinno wspomagać jednostki, rodziny, grupy i nie powinno przejmować zadań, które mogą one samodzielnie wykonać
b) zasada legalności
zw. również zasadą praworządności; wyraża ona nakaz działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa
c) zasada decentralizacji i dualizmu
zasady te są obecne w pomocy społecznej poprzez przekazanie zdecydowanej większości zadań z jej zakresu administracji lokalnej; na organach administracji publicznej ciąży obowiązek wykonywania konstytucyjnych zadań gwarantujących ochronę jednostki w trudnych sytuacjach życiowych, poprze udzielanie jej różnych form wsparcia; związane z tym obowiązki ustawodawca podzielił pomiędzy różne organy;
II. ZASADY POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO
a) zasada prawdy obiektywnej
wyraża obowiązek wykonania przez organ wszystkich czynności, które przyczyniają się do dokładnego ustalenia stanu faktycznego; organ powinien dążyć do usunięcia wszelkich przeszkód utrudniających wyjaśnienie okoliczności faktycznych sprawy
b) zasada oficjalności
wyraża się w różnych czynnościach procesowych dokonywanych przez organ z urzędu; przejawia się ona między innymi w: możliwości wszczęcia postępowania przez organ, decydowaniu o zakresie prowadzonego postępowania, obowiązku zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego itp.
c) zasada informowania
sprowadza się do należytego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych oraz do czuwania, by nie poniosły one szkody na skutek nieznajomości przepisów prawa
d) zasada czynnego udziału stron w postępowaniu
polega na aktywnym uczestniczeniu strony w postępowaniu; wyraża się w różnych uprawnieniach stron i odpowiadającym im obowiązkach organu prowadzącego postępowanie
e) zasada trwałości decyzji
trwałe są decyzje ostateczne, od których nie służy odwołanie, które korzystają z domniemania prawidłowości, obowiązują i są wykonalne
f) zasada szybkości i prostoty postępowania
organ prowadzący postępowanie powinien unikać nadmiernego formalizmu, a sprawy załatwiać bez zbędnej zwłoki
g) zasada dwuinstancyjności
każda ze stron postępowania ma prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji
h) zasada prawa do sądu
wyznacza granice ochrony jednostki w sytuacjach spornych z prawem oraz stanowi wyznacznik działania zgodnego z prawem dla organów państwa
III. ZASADY CHARAKTERYSTYCZNE DLA SYSTEMU POMOCY SPOŁECZNEJ
a) zasada indywidualizacji i zasada typizacji świadczeń
odróżniają pomoc od ubezpieczeń społecznych, w których rodzaje świadczeń są ściśle określone przepisami prawa i są zależne od zdarzenia losowego, bez możliwości dopasowania wsparcia do jednostkowych przypadków
b) zasada uznaniowości i zasada roszczeniowości
oznaczają znaczną swobodę organu w podejmowaniu decyzji o przyznaniu pomocy
c) zasada ochrony dóbr osobistych
do dóbr osobistych zalicza się między innymi: zdrowie, wolność, godność, nazwisko, wizerunek, swobodę sumienia, tajemnicę korespondencji; ogólną ochronę dóbr osobistych przewiduje kodeks cywilny; do ochrony dóbr osobistych kilkakrotnie odwołuje się ustawa o pomocy społecznej
d) zasada finansowania pomocy społecznej ze środków publicznych
to jedna z cech odróżniająca pomoc społeczną od ubezpieczeń społecznych; państwo i samorządy terytorialne mają nie tylko obowiązek wykonywania zadań pomocy społecznej, ale również muszą ponosić związane z tym obciążenia finansowe
e) zasada odpłatności
w pokrywaniu kosztów świadczenia pomocy społecznej uczestniczą również sami beneficjenci


5. Rezydualna i instytucjonalna koncepcja instytucji pomocy społecznej.
Istnieją dwa odmienne spojrzenia na rolę i miejsce pomocy społecznej jako jednej z instytucji życia społecznego. Jest to model rezydualny i instytucjonalny pomocy społecznej. W rzeczywistości trudno odnaleźć czyste typy tych koncepcji. Ogólna tendencja wskazuje jednak przechodzenie od koncepcji rezydualnej do instytucjonalnej wraz z rozwojem społeczeństw w stronę społeczeństwa obywatelskiego.
Model rezydualny opiera się na założeniu, że istnieją dwa naturalne kanały, przez które jednostka może zaspokajać swoje potrzeby: rodzina i rynek. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy zaspokojenie potrzeb za ich pośrednictwem jest niemożliwe, ponieważ kanały te są niedrożne (np. dysfunkcjonalna rodzina) lub jednostka nie może korzystać z tych mechanizmów z powodu starości lub czy choroby. W takich sytuacjach uruchamiany jest trzeci kanał – instytucji pomocy społecznej. Instytucja ta jest więc typem rezydualnej agencji, która pełni przede wszystkim funkcje ratownicze i wstrzymuje swoje działania, gdy naturalne kanały podaży znowu funkcjonują właściwie. Z powodu swojej wybiórczości, okresowości i substytutywnego charakteru tak funkcjonująca pomoc społeczna nosi stygmę jałmużny czy miłosierdzia .
Życie we współczesnym świecie jest na tyle złożone i skomplikowane, że niezdolność jednostki do zaspokojenia wszystkich swoich potrzeb w rodzinie lub przez pracę jest zupełnie normalna i zrozumiała. Muszą w związku z tym funkcjonować formalne agencje pomocowe o formalnym, instytucjonalnym statusie. Mowa tutaj o modelu instytucjonalnym pomocy społecznej. Pomoc społeczna w tej perspektywie staje się akceptowana jako właściwa, legitymizowana funkcja nowoczesnego społeczeństwa, świadcząca jednostkom pomoc w osiągnięciu samorealizacji – satysfakcjonującego standardu życia i zdrowia, najpełniejszego rozwoju ich zdolności oraz dobrostanu w harmonii z potrzebami społeczności .

5. Cele instytucji społecznej.
Główne cele instytucji pomocy społecznej to:
• wsparcie osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie - w miarę możliwości - do ich życiowego usamodzielniania i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka
• zapewnienie dochodu na poziomie interwencji socjalnej – dla osób nieposiadających dochodu lub o niskich dochodach, w wieku poprodukcyjnym i osobom niepełnosprawnym
• zapewnienie dochodu do wysokości poziomu interwencji socjalnej osobom i rodzinom o niskich dochodach, które wymagają okresowego wsparcia
• zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie
• integracja ze środowiskiem osób wykluczonych społecznie
• stworzenie sieci usług socjalnych adekwatnych do potrzeb w tym zakresie


6. Funkcje instytucji społecznej.
Pomoc społeczna realizuje funkcje jawne i funkcje ukryte. Funkcje jawne to funkcje zamierzone, przewidujące skutki i konsekwencje, które przyczyniają się do adaptacji, modyfikacji i sprawnego funkcjonowania jednostki, grupy i systemu.
Zdaniem A. Kahna pomoc społeczna realizuje funkcje jawne przez to, że:
• wzmacnia i wpływa na poprawę funkcjonowania jednostek i rodzin w osiąganiu przez nie celów indywidualnych i w pełnieniu ról społecznych
• dostarcza nowych, instytucjonalnych sposobów socjalizacji, rozwoju i opieki – działań realizowanych niegdyś przez związki rodzinne i sąsiedzkie
• rozwija nowe, instytucjonalne formy dla nowych typów aktywności istotnych dla rodzin, jednostek i grup funkcjonujących we współczesnym społeczeństwie, a nieznanych w społeczeństwach prostych
Natomiast zdaniem R. Titmussa do podstawowych funkcji jawnych pomocy społecznej należą:
• funkcja kompensacyjna polegająca na niwelowaniu braków, luk, niedostatków i ograniczeń odnoszących się do zasobów, którymi jednostka (rodzina) dysponuje, jej sprawności fizycznej, psychicznej i intelektualnej lub zdolności/możliwości funkcjonalnych
• funkcja protekcyjna polegająca na ochronie, w tym ochronie praw i interesów, jednostek, rodzin i grup społecznie, ekonomicznie i politycznie najsłabszych
• funkcja promocyjna polegająca na umożliwianiu osiągnięcia poprawy sytuacji i pozycji społecznej, polepszeniu stopnia sprawności i zdolności funkcjonalnych, uzyskaniu awansu społecznego zarówno w wymiarze wewnątrz-, jak i międzygeneracyjnym
Ukryte funkcje pomocy społecznej tj. skutki niezamierzone i nieprzewidywalne, choć pełniące istotną rolę w życiu społecznym wiążą się z kontrolą społeczną, a więc utrzymywaniem istniejącej struktury społecznej. Instytucja pomocy społecznej, świadcząc usługi coraz szerszym kręgom odbiorców, przejmuje jednocześnie nad nimi kontrolę. Jej celem będzie zawsze taka modyfikacja ich zachowań i podejmowania typów aktywności, by były zgodne z obowiązującymi normami społecznymi i funkcjonalne wobec systemu społecznego .


7. Zasoby instytucji pomocy społecznej.
Przez zasoby instytucji pomocy społecznej należy rozumieć materialne i osobowe środki służące do realizacji celów instytucji, przy czym trzeba brać pod uwagę zarówno zasoby ludzkie, czyli personel instytucji, jak i instrumenty działania, do których zalicza się tradycyjnie: pracę socjalną, zasiłki finansowe oraz usługi.

7.1 personel instytucji pomocy społecznej
Personel instytucji pomocy społecznej stanowią pracownicy socjalni. W praktycznej działalności zawodowej pracownik socjalny powinien przyczyniać się do realizacji przynajmniej jednego z następujących szczegółowych celów pracy socjalnej, a mianowicie:
1) zapewnienia podstawowych warunków życia tym, którzy są ich pozbawieni – cel ratowniczy
2) zaspokajanie potrzeb, które nie mogą być realizowane samodzielnie w ramach innych instytucji – cel kompensacyjny
3) minimalizowanie negatywnego wpływu tych czynników, które nie mogą być zmniejszone lub usunięte – cel protekcyjny
4) osiągnięcie bardziej satysfakcjonującego poziomu i jakości życia poprzez wspomaganie w rozwiązywaniu problemów, w pokonywaniu trudności – cel promocyjny
5) wzmacnianie zdolności grup i społeczności lokalnych do samodzielnego rozwoju i rozwiązywanie własnych problemów
6) efektywne organizowanie zróżnicowanych form pomocy, oraz zarządzania nimi

Wymienione powyżej cele realizowane są w codziennej działalności zawodowej pracownika socjalnego, wyrażającej się w podejmowaniu takich zadań, jak:
a) dokonywanie analizy i oceny zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej
b) udzielanie informacji, wskazówek i pomoc w zakresie rozwiązywania spraw życiowych jednostką i grupą, tego potrzebującym
c) pobudzanie aktywności społecznej i inspirowanie zadań samopomocowych
d) współuczestniczenie w inspirowaniu, opracowywaniu, wdrażaniu oraz rozwijaniu programów społecznych
e) ujawnianie, analizowanie i interpretowanie potrzeb oraz problemów społecznych mających wpływ na kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich
f) współpraca z innymi profesjonalistami, instytucjami i organizacjami mającymi na celu doskonalenie istniejących już rozwiązań w dziedzinie pracy socjalnej
g) uczestniczenie w różnego rodzaju formach doskonalenia i dokształcania podnoszących poziom kwalifikacji zawodowych
h) inicjowanie nowych form udzielania pomocy
i) inicjowanie oraz uczestniczenie w badaniach problemów społecznych
Pracownik socjalny pełni wiele ról. R. Dolgoff role zawodowe pracowników socjalnych przypisał konkretnym celom pracy socjalnej:
a) ułatwianie komunikacji i powiązań klienta z zasobami → pracownik socjalny jako mediator, doradca, pośrednik pomagający, terapeuta
b) rehabilitacja i rozwój → pracownik socjalny jako opiekun i zaspokajający potrzeby
c) wspieranie → rola nauczyciela, przewodnika
d) udzielanie instrukcji → rola eksperta
e) dostrzeganie i ujawnianie problemów → rola inicjatora
f) konfrontacja i akcja społeczna → rola adwokata, aktywisty, organizatora
Niezależnie od teoretycznych sposobów ujmowania zadań pracownika socjalnego, ważne jest przedstawienie priorytetowych zadań, które powinny być realizowane przez przedstawicieli tej profesji:
• bardzo dobra znajomość terenu działania oraz znajomość problemów i potrzeb jednostek, rodzin i grup społecznych
• projektowanie działań socjalnych i ich realizacja
• opracowywanie prognoz społecznych, głównie dla potrzeb lokalnej polityki społecznej
• przewidywanie i kontrolowanie skutków udzielanej pomocy
• profilaktyka
• selekcjonowanie środowisk wymagających interwencji i pomocy oraz wyszukiwanie w terenie osób, wobec których wymienione formy zastosować należy
• udzielanie różnych form pomocy z zastosowaniem metody pracy socjalnej
• inspirowanie klienta do aktywności poprzez rozbudzanie potrzeb i pokierowanie jego rozwojem
• dostarczanie pozytywnych wzorców wyzwalających aktywność jednostek mniej mobilnych, niezaradnych
• doprowadzanie osób wspomaganych do usamodzielnienia
• koordynowanie działań socjalnych w społeczności lokalnej
• prowadzenie mediacji i negocjacji w interesie klienta
• ścisła współpraca z instytucjami państwowymi i organizacjami społecznymi
• organizowanie czasu wolnego klienta z wykorzystaniem jego umiejętności, predyspozycji, uzdolnień
• czynny udział w formach doskonalenia zawodowego
• właściwa polityka w zakresie przyznawanych świadczeń
• propagowanie w terenie pracy socjalnej
• samorealizacja w zawodzie
• niepogarszanie sytuacji klienta
Przy wykonywaniu zadań pracownik socjalny jest zobowiązany:
 kierować się zasadami etyki zawodowej
 kierować się zasadą dobra osób i rodzin, którym służy, poszanowania ich godności i prawa tych osób do samostanowienia
 przeciwdziałać praktykom niehumanitarnym i dyskryminującym osobę, rodzinę lub grupę
 udzielać osobom zgłaszającym się pełnej informacji o przysługujących im świadczeniach i dostępnych formach pomocy
 zachować w tajemnicy informacje uzyskane w toku czynności zawodowych, także po ustaniu zatrudnienia, chyba, że działa to przeciwko dobru osoby lub rodziny
 podnosić swoje kwalifikacje zawodowe poprzez udział w szkoleniach i samokształcenie
Wśród umiejętności, jakimi powinien posługiwać się pracownik socjalny wymienić należy; umiejętności funkcjonalne i instrumentalne. Umiejętności funkcjonalne, to: bezinteresowność i uczciwość, poszanowanie godności drugiego człowieka, postawa niesienia pomocy, zdolność do samokontroli, krytyczna ocena swojego postępowania, komunikatywność, empatia, obiektywizm.
Natomiast do umiejętności instrumentalnych zaliczyć można: obowiązkowość, wewnętrzną dyscyplinę, zdecydowanie i konsekwentność, prawdomówność, odpowiedzialność, kulturę osobistą i takt, dyskrecję, zdolności organizatorskie.
Adekwatnie do realizowanych zadań każdy pracownik socjalny powinien opanować
następujące umiejętności:
I. Umiejętności metodyczne:
a) udzielanie porad i stosowanie elementów psychoterapii
b) obserwacji, dokonywania analizy i wnioskowania
c) formułowania diagnozy społecznej oraz planu pomocy
d) stosowania w praktyce metod i technik interwencji socjalnej i pracy opiekuńczej
e) stosowania w praktyce metod i technik monitorowania i ewaluacji
f) łączenia niektórych elementów poszczególnych metod w zakresie odpowiadającym sytuacji osoby lub rodziny
II. Umiejętności społeczne:
a) komunikacyjne
b) nawiązywania kontaktu
c) rozumienia sytuacji osoby lub rodziny
d) okazywania ciepła i empatii
e) współpracy z klientami i ważnymi dla nich osobami z ich otoczenia
f) współpracy z przedstawicielami innych zawodów i instytucji oraz wolontariuszami
g) mediacji i negocjacji
h) organizowania i prowadzenia grup zadaniowych
i) występowania na forum publicznym
j) wykorzystania lokalnej sceny politycznej
k) aktywizowania społeczności lokalnej
III. Umiejętności stosowania prawa: organizowania pracy
a) interpretowania przepisów prawa i stosowania ich w praktyce
b) dokonywania właściwej analizy dokumentów oraz przepisów prawa, celem uwzględnienia specyfiki sytuacji danej osoby
c) uświadamiania klientom pomocy społecznej ich uprawnień i sposobów ich egzekwowania
IV. Umiejętności wskazywania właściwych instytucji, w których kompetencji leżą problemy związane z pomocą społeczną.
V. Umiejętności menedżerskie:
a) przewidywania potrzeb społecznych, odpowiedniego zdobywania i alokacji zasobów
b) twórczego rozwiązywania problemów społecznych
c) organizowania pracy i kierowania zespołem ludzkim
d) prowadzenia nadzoru
e) inicjowania i współrealizowania projektów działań społecznych, wspomagania aktywności, kształtowania postaw i stosunków międzyludzkich
f) skutecznego negocjowania dla osiągnięcia celów pomocy społecznej
g) pozyskiwania do współdziałania osób, rodzin, środowiska lokalnego, instytucji, organizacji pozarządowych
h) publicznego prezentowania problemów społecznych
i) zdobywania funduszy na realizację celów pomocy społecznej
VI. Umiejętności podejmowania decyzji i szybkiej interwencji socjalnej.
VII. Umiejętności stosowania wiedzy naukowej w praktyce.
VIII. Umiejętność wykorzystania zdobyczy techniki podczas wykonywania pracy socjalnej .

Podstawowym narzędziem pracownika socjalnego jest – ON SAM, pracuje, bowiem opierając się głównie na własnych zasobach. Brak oczekiwanych efektów pracy jest, w głównej mierze skutkiem jego działania. W pracy socjalnej, pracownik – obok własnych umiejętności – ma do dyspozycji zaplecze instytucjonalne i odpowiednie środki działania. Jednak trafny wybór strategii działania, z wykorzystaniem odpowiedniego zaplecza instytucjonalnego, leży w gestii pracownika socjalnego. Aby pracownik socjalny mógł sprawnie wykonywać swój fach, aby, co więcej – osiągał przy tym satysfakcję osobista i działał ku zadowoleniu innych, winien nie tylko posiadać wartości moralne i etyczne, ale także powinien je realizować w codziennej pracy. Zawód pracownika socjalnego wymaga, jak się wydaje, kierowania się stałymi wartościami i przestrzegania ich. Kwestia ta jest tym bardziej istotna, ponieważ niejako z definicji pracownik w praktyce zawodowej często spotyka się z zaprzeczeniem wszelkich zasad życia społecznego i zaprzeczeniem podstawowych wartości ogólnoludzkich, powinien być, bowiem zawsze tam, gdzie źle się dzieje. Brak jasnych wartości, niechęć lub nieumiejętność ich przestrzegania w tych sytuacjach jest równie niebezpieczne dla klientów, jak i dla samego pracownika. Każdy pracownik socjalny jest niepowtarzalnym człowiekiem, który czerpie dużo z własnego JA, co stanowi bardzo ważny element jego funkcjonowania, wynika z tego, że rozwijanie pewności siebie jest celowe i uzasadnione. Praca socjalna, to zajęcie twórcze i gdy pracownik socjalny opanuje już wszystkie umiejętności, artyzm staje się niedozwolonym czynnikiem.

7.2 instrumenty działania
Do instrumentów działania zalicza się pracę socjalną, świadczenia pieniężne oraz niepieniężne. Praca socjalna jako specyficzny, podstawowy typ aktywności zawodowej pracownika socjalnego jest jednocześnie jedną z usług, świadczonych przez agencje pomocy społecznej. Praca socjalna jest typem aktywności zawodowej, której wykonywanie jest możliwe po uzyskaniu odpowiedniego wykształcenia. Adresatem pracy socjalnej jest jednostka, rodzina/grupa lub społeczność, zaś jej celem poprawa funkcjonowania indywidualnego i społecznego, a w efekcie doprowadzenie jednostek do samodzielności życiowej, grup i społeczności do rozwoju. Więcej informacji o pracy socjalnej uwzględniłam w kolejnych rozdziałach.
Każda instytucja pomocy społecznej dysponuje świadczeniami:
1) świadczenia pieniężne
a) zasiłek stały
 przysługuje pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej oraz pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie
 kwota zasiłku stałego nie może być niższa niż 30 zł i nie może przekraczać 418 zł
b) zasiłek okresowy
 przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej oraz rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny
 kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 50 % różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby oraz kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny
 kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 20 zł
c) zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy
 przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej
 może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu
 zasiłek celowy może być również przyznany osobom bezdomnym i innym niemającym dochodu na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne
 zasiłek celowy może być przyznany w formie biletu kredytowanego
 może być przyznany także osobie lub rodzinie, które poniosły straty wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej
 w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie lub rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy
d) zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie
 pomoc w formie pieniężnej w celu ekonomicznego usamodzielnienia może być przyznana w formie jednorazowego zasiłku celowego lub nieoprocentowanej pożyczki
 warunki udzielenia i spłaty pożyczki oraz jej zabezpieczenia określa się w umowie z gminą
 pożyczka może być umorzona w całości lub części, jeśli przyczyni się to do szybszego osiągnięcia celów pomocy społecznej
e) pomoc dla rodzin zastępczych
 rodzinie zastępczej udziela się pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka
 podstawą udzielenia pomocy pieniężnej jest kwota 1621 zł zwana „podstawą”
 starosta udziela pomocy pieniężnej danej rodzinie zastępczej biorąc pod uwagę: wiek, stan zdrowia oraz niedostosowanie społeczne dziecka
 starosta udziela pomocy pieniężnej rodzinie zastępczej w wysokości 40 % podstawy, pomniejszonej o kwotę odpowiadającą 50 % dochodu dziecka, nie mniej jednak niż 10 % podstawy
f) pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki
 przysługuje osobie usamodzielnianej samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza 200 % kwoty kryterium dochodowego na osobę samotnie gospodarującą oraz osobie usamodzielnianej w rodzinie, której dochód na osobę nie przekracza 200 % kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie
 warunkiem uzyskania pomocy jest zobowiązanie się osoby usamodzielnianej do realizacji indywidualnego programu usamodzielnienia, opracowanego wspólnie z opiekunem usamodzielnienia, zatwierdzonego przez kierownika PCPR
g) świadczenia pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców
 świadczenia w wysokości od 420 zł do 1149 zł miesięcznie na osobę
2) świadczenia niepieniężne
a) praca socjalna
 świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym
 prowadzona jest z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej oraz ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności
 może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny
 świadczona jest osobom i rodzinom bez względu na wysokość ich dochodu
b) bilet kredytowany
 może być przyznany jako zasiłek celowy
c) składki na ubezpieczenie zdrowotne
 w formie zasiłku celowego przyznany osobom bezdomnym i innym niemającym dochodu na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne
d) składki na ubezpieczenie społeczne
 opłata składek emerytalnych i rentowych przysługuje: osobie, która zrezygnowała z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 150 % kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury lub renty
e) pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie
 pomoc rzeczowa na ekonomiczne usamodzielnienie następuje przez udostępnienie maszyn i narzędzi pracy stwarzających możliwość zorganizowania własnego warsztatu pracy oraz urządzeń ułatwiających pracę niepełnosprawnym
f) sprawienie pogrzebu
 odbywa się w sposób ustalony przez gminę, zgodnie z wyznaniem zmarłego
g) poradnictwo specjalistyczne
 w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne, jest świadczone osobom i rodzinom, które mają trudności lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich życiowych problemów, bez względu na posiadany dochód
h) interwencja kryzysowa
 stanowi zespół działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin, w tym dotkniętych przemocą, w celu zapobiegania lub pogłębiania się występujących dysfunkcji bez względu na dochód
 w ramach interwencji kryzysowej udziela się w szczególności poradnictwa specjalistycznego oraz schronienia dostępnego przez całą dobę
i) schronienie
 udzielenie schronienia następuje przez przyznanie tymczasowego miejsca noclegowego w noclegowniach, schroniskach, domach dla bezdomnych i innych miejscach do tego przeznaczonych
j) posiłek
 pomoc doraźna lub okresowa w postaci jednego gorącego posiłku dziennie przysługuje osobie, która własnym staraniem nie może go sobie zapewnić
 posiłki w szkole dla dzieci i młodzieży
k) niezbędne ubranie
 przyznanie niezbędnego ubrania następuje przez dostarczenie osobie potrzebującej bielizny, odzieży, obuwia odpowiednich do jej indywidualnych właściwości oraz pory roku
l) usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy
 przysługują osobie samotnej, która ze względu na wiek, chorobę lub inne przyczyny wymaga pomocy innych osób
 obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem
m) specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia
 przysługują osobie samotnej, która ze względu na wiek, chorobę lub inne przyczyny wymaga pomocy innych osób
 usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym
n) mieszkanie chronione
 przysługuje osobie, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w funkcjonowaniu w codziennym życiu, ale nie wymaga usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki, w szczególności osobie z zaburzeniami psychicznymi, osobie opuszczającej rodzinę zastępczą, placówkę opiekuńczo – wychowawczą, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, zakład dla nieletnich, uchodźcy
 jest formą pomocy społecznej przygotowującą przebywające tam osoby, pod opieką specjalistów, do prowadzenia samodzielnego życia lub zastępującą pobyt w placówce zapewniającej całodobową opiekę
 zapewnia warunki samodzielnego funkcjonowania w środowisku, w integracji ze społecznością lokalną
 może być prowadzone przez każdą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej
o) pobyt i usługi w domu pomocy społecznej
 prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielni e funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych
 pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania
 wydatki związane z zapewnieniem całodobowej opieki mieszkańcom oraz zaspokojeniem ich niezbędnych potrzeb bytowych i społecznych w całości pokrywa dom pomocy społecznej
 zobowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w DPS są w kolejności: mieszkaniec DPS, małżonek, gmina, która skierowała daną osobę do DPS
p) opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo – wychowawczej
 rodzinie mającej trudności w wypełnianiu swoich zadań oraz dziecku z tej rodziny udziela się pomocy w formie zapewnienia dziecku opieki i wychowania poza rodziną w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo - wychowawczej
q) pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych

r) szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzona przez ośrodki adopcyjno - opiekuńcze
 ośrodek adopcyjno – opiekuńczy prowadzi poradnictwo dla dzieci i rodzin oraz terapię rodzinną dla rodziców dzieci umieszczonych w placówkach opiekuńczo – wychowawczych; poza tym prowadzi działalność diagnostyczno – konsultacyjną, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka, pełnienia funkcji rodzin zastępczych i prowadzenia placówek rodzinnych, a także szkolenie i wspieranie psychologiczno – pedagogiczne osób prowadzących rodziny zastępcze i placówki rodzinne oraz rodziców naturalnych dzieci objętych tymi formami opieki

8. Kryteria przyznawania świadczeń .
Pomocy społecznej udziela się z powodu (art. 7 ustawy o pomocy społecznej):
 ubóstwa,
 sieroctwa,
 bezdomności,
 bezrobocia,
 niepełnosprawności,
 długotrwałej lub ciężkiej choroby,
 przemocy w rodzinie,
 potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,
 bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych,
 braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze,
 trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,
 trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,
 alkoholizmu lub narkomanii,
 zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,
 klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Prawo do świadczeń przysługuje osobom i rodzinom, których posiadane dochody nie przekraczają kryteriów dochodowych ustalonych w oparciu o próg interwencji socjalnej, przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednej z w/ w okoliczności. W systemie pomocy społecznej przez rodzinę rozumie się osoby spokrewnione i niespokrewnione, pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące.
Od dnia 1 października 2006 r. kryterium dochodowym dla osoby samotnie gospodarującej jest dochód nieprzekraczający kwoty 477 zł, natomiast dla osoby w rodzinie – kwota 351 zł . Rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty uprawniające do zasiłków okresowego i celowego.
Osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Osobie tymczasowo aresztowanej zawiesza się prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Za okres tymczasowego aresztowania nie udziela się świadczeń.
9. Zadania pomocy społecznej.
Pomoc społeczna polega przede wszystkim na:
1) przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń
2) pracy socjalnej
3) prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej
4) analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej
5) realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych
6) rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb
Obowiązek zapewnienia realizacji zadań pomocy społecznej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej w zakresie ustalonym ustawą.
Wyróżniamy zadania własne i zadania zlecone:
I. GMINA
Zadania własne gminy o charakterze obowiązkowym :
 opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka
 sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej
 udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym
 przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych
 przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych
 przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego
 przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia
 przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego
 opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem
 praca socjalna
 organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wyłączeniem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi
 prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych
 tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną
 dożywianie dzieci
 sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym
 kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu
 sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego
 utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników
Zadania własne gminy:
 przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych
 przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze
 prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki
 podejmowanie innych zadań z zakresu pomocy społecznej wynikających z rozeznanych potrzeb gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych
Zadania zlecone z zakresu administracji rządowej realizowane przez gminę:
 przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych
 opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne
 organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi
 przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną
 prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi
 realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia
II. POWIAT
Zadania własne powiatu:
 opracowanie i realizacja powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnosprawnych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka - po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami
 prowadzenie specjalistycznego poradnictwa
 organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci oraz wypłacanie wynagrodzenia z tytułu pozostawania w gotowości przyjęcia dziecka albo świadczonej opieki i wychowania niespokrewnionym z dzieckiem zawodowym rodzinom zastępczym
 zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców, w szczególności przez organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, dla dzieci i młodzieży, w tym placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie
 pokrywanie kosztów utrzymania dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i w rodzinach zastępczych, również na terenie innego powiatu
 przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze
 pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia, młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze, mających braki w przystosowaniu się
 pomoc osobom mającym trudności w integracji ze środowiskiem, które otrzymały status uchodźcy
 pomoc osobom mającym trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego
 prowadzenie i rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponad gminnym oraz umieszczanie w nich skierowanych osób
 prowadzenie mieszkań chronionych dla osób z terenu więcej niż jednej gminy oraz powiatowych ośrodków wsparcia, w tym domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, z wyłączeniem środowiskowych domów samopomocy i innych ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi
 prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej
 udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach
 szkolenie i doskonalenie zawodowe kadr pomocy społecznej z terenu powiatu
 doradztwo metodyczne dla kierowników i pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z terenu powiatu
 podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych
 sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego;
 sporządzanie bilansu potrzeb powiatu w zakresie pomocy społecznej
 utworzenie i utrzymywanie powiatowego centrum pomocy rodzinie, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników
Zadania z zakresu administracji rządowej realizowane przez powiat :
 pomoc uchodźcom w zakresie indywidualnego programu integracji oraz opłacanie za te osoby składek na ubezpieczenie zdrowotne określonych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia
 prowadzenie i rozwój infrastruktury ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi
 realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia
III. SAMORZĄD WOJEWÓDZKI
Zadania samorządu województwa:
 opracowanie, aktualizowanie i realizacja strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej będącej integralną częścią strategii rozwoju województwa obejmującej w szczególności programy: przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wyrównywania szans osób niepełnosprawnych, pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, współpracy z organizacjami pozarządowymi - po konsultacji z powiatami
 organizowanie kształcenia, w tym prowadzenie publicznych szkół służb społecznych oraz szkolenia zawodowego kadr pomocy społecznej
 rozpoznawanie przyczyn ubóstwa oraz opracowywanie regionalnych programów pomocy społecznej wspierających samorządy lokalne w działaniach na rzecz ograniczania tego zjawiska
 inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej
 organizowanie i prowadzenie regionalnych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej
 prowadzenie banku danych o wolnych miejscach w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na terenie województwa
 sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej właściwemu wojewodzie, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego
 sporządzanie bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej i przekazywanie go wojewodzie do dnia 1 marca każdego roku
 utworzenie i utrzymanie regionalnego ośrodka polityki społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników
IV. WOJEWODA
Zadania wojewody:
 ustalanie sposobu wykonywania zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego
 stwierdzenie zgodności programów naprawczych w zakresie osiągania standardów w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz ocena stopnia ich realizacji
 wydawanie i cofanie zezwoleń lub zezwoleń warunkowych na prowadzenie domów pomocy społecznej oraz wydawanie i cofanie zezwoleń na prowadzenie placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w tym prowadzonych na podstawie przepisów o działalności gospodarczej
 prowadzenie rejestru domów pomocy społecznej, placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w tym prowadzonych na podstawie przepisów o działalności gospodarczej, placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych
 koordynowanie działań w zakresie integracji osób posiadających status uchodźcy, w szczególności w zakresie wskazania miejsca zamieszkania uchodźcy
 wyznaczanie, w uzgodnieniu ze starostami powiatów prowadzących ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, ośrodka prowadzącego bank danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie i kandydatach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz o rodzinach zgłaszających gotowość przysposobienia dziecka
 realizacja lub zlecanie jednostkom samorządu terytorialnego lub podmiotom niepublicznym zadań wynikających z programów rządowych
 nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz nad jakością usług, dla których minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określił standardy, w tym standardy opieki i wychowania, a także nad zgodnością zatrudnienia pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z wymaganymi kwalifikacjami
 nadzór pedagogiczny w odniesieniu do wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112, z późn. zm.)
 kontrola jakości usług, o których mowa w pkt 8, wykonywanych przez podmioty niepubliczne na podstawie umowy z organami administracji rządowej i samorządowej
 kontrola placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, w tym prowadzonych na podstawie przepisów o działalności gospodarczej, w zakresie standardów usług socjalno-bytowych i przestrzegania praw tych osób
 ocena stanu i efektywności pomocy społecznej, z uwzględnieniem bilansu potrzeb sporządzonego przez samorząd województwa
 sporządzanie sprawozdawczości oraz przekazywanie jej ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego, również w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu informatycznego
 realizacja zadań określanych przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego w zakresie utrzymania i rozwoju systemu informatycznego w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej w województwie oraz współfinansowanie i sprawowanie nadzoru nad jego funkcjonowaniem
V. MINISTER DS. ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Zadania ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego:
 tworzenie koncepcji i określanie kierunków rozwoju w obszarze pomocy społecznej
 zlecanie i finansowanie badań, ekspertyz i analiz w obszarze pomocy społecznej
 monitorowanie standardów, o których mowa w art. 22 pkt. 8 Ustawy pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r., (Dz. U. RP, nr 64, poz. 593)
 analiza skuteczności pomocy społecznej
 inspirowanie i promowanie nowych form i metod działania, a także szkolenie kadr
 nadzór merytoryczny nad szkoleniem w zakresie organizacji pomocy społecznej i specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny
 opracowywanie i finansowanie programów osłonowych
 zatwierdzanie w drodze decyzji administracyjnej programów szkolenia rodzin zastępczych
 określanie zadań administracji publicznej w zakresie utrzymania i rozwoju systemu informatycznego w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej w województwach, przekazywanie środków na współfinansowanie oraz sprawowanie nadzoru nad funkcjonowaniem tego systemu
 współdziałanie z organizacjami pozarządowymi

10. Porzucanie mitów - trzynaście odmian pracy socjalnej.
Zawsze istnieją jakieś mity dotyczące każdego zawodu. A czym zajmuje się pracownik socjalny? Jak współcześnie ludzie postrzegają tę profesję? Poniżej za Martinem Daviesem przedstawię 13 odmian pracy socjalnej:

1. Pracownik socjalny jest konsultantem kobiet w ciąży zgłaszających chęć aborcji. Raport pracownika socjalnego może mieć wpływ na decyzję konsultanta ginekologa.
2. W absolutnej niemal mocy pracownika socjalnego leży decyzja o ułatwieniu lub zapobieganiu adopcji. Pracownik socjalny dokonuj wyboru rodziców pragnących adoptować dziecko, udziela porad matce naturalnej i przypisuje dziecko odpowiedniej rodzinie.
3. Społeczeństwo oczekuje, że pracownicy socjalni odegrają kluczową rolę w zapobieganiu maltretowania dzieci. Pracownik socjalny może zlecać odebranie dziecka rodzinie, jeżeli stwierdzi, że dzieje mu się tam krzywda.
4. Pracownicy socjalni pracują w ośrodkach dziennego pobytu zapewniających opiekę niekuratorską przestępcom młodocianym i dorosłym.
5. Pracownicy socjalni chcą pełnić zasadniczą rolę w ranach pomocy rodzicom z dzieckiem