I wojna światowa

PRZYCZYNY I WOJNY ŚWIATOWEJ: 1. Narastanie sprzeczności między mocarstwami w II poł. XIX w.: Rosja-otwarcie cieśnin czanomorskich i wpływy na Bałkanach; WB-utrzymanie mocarstwowej pozycji na morzach i w koloniach, rywalizacja z Niemcami w światowym handlu i wyścigu zbrojeń na morzach; Francja-odzyskanie Alzacji, Lotaryngii i wpływów w Afryce (konflikt z Niemcami o Maroko); Niemcy-nowy podział świata, zwłaszcza w koloniach i podniesienie pozycji ekonomicznej w świecie; A-W-wpływy na Bałkanach. 2. Powstanie 2 przeciwnych bloków militarnych–początek zbrojeń: Trójprzymierze-1879 układ Niemiec z A-W + Włochy w 1882; Trójporozumienie-1891-94 układy Francji z Rosją, w 1904 „serdeczne porozumienie“ między WB i Francją-ententa + Rosja w 1907. 3. „Kocioł bałkański“: 1875-powstanie antytureckie w Hercegowinie: Trurcja przeciwko Bułgarom, Serbom i Czarnogórcom, od 1877 Rosjanom; III 1878 w San Stefano podpisano traktat royjsko-turecki, na mocy którego m.in. miała powstać Wielka Bułgaria pod wpływami Rosji; 1878 w Berlinie kongres pod przewodnictwem Bismarcka z udziałem A-W, Francji, Niemiec, Turcji, WB, Włoch-Rosja zrezygnowała z utworzenia Wielkiej Bułgarii, która znacznie okrojona otrzymała od Turcji autonomię, a w 1908 uzyskała niepodległość, Bośnia i Hercegowina były pod protektoratem A-W, uznano niepodległość Serbii, Czarnogóry i Rumunii. a) Kryzys bośniacki 1908: A-W przyłączyły Bośnię i Hercegowinę, co groziło wybuchem wojny, ale Rosja i Serbia były za słabe, a II Rzesza poparła A-W. b) I wojna bałkańska: 1912 powstaje Liga Bałkańska (Grecja, Serbia, Bułgaria, Czarnogóra przeciw Turcji), która w X 1912 atakuje Turcję; pokój w Londynie w 1913: utworzenie niezależnego państwa albańskiego, Bułgaria ma największe zdobycze-stąd II wojna. c) II wojna bałkańska: Bułgaria przeciw Serbii i Grecji poparte przez Rumunię, Czarnogórę i Turcję; klęska Bułgarii; na mocy pokoju w Bukaraszcie w VIII 1913 Bułgaria traci południową Dobrudżę na rzecz Rumunii, Trację Wschodnią z Adrianopolem na rzecz Turcji, większą część Macedonii na rzecz Grecji i Serbii. 4. Zamach na arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie 28 VI 1914-dokonany przez Serba Gavrila Principa; A-W rządają od Serbii śledztwa na jej terenie, co było pogwałceniem jej suwerenności-brak zgody; Niemcy namawiają A-W do ataku, Rosja popiera Serbię; A-W zbrojnie napadają na Serbię; 28 VII 1914 początek I wojny światowej.

FRONT ZACHODNI: 1914: plan Schlieffena „wojny błyskawicznej“-3/4 VIII atak wojsk niemieckich na Belgię, Luksemburg; 6-9 IX bitwa nad Marną-klęska Niemiec, początek wojny pozycyjnej na linii rzeki Aisne; japonia wypowiedziała wojnę Niemcom zajmując kolonie na Pacyfiku; wzajemna blokada moska Niemiec i WB. 1915: przystąpienie Włoch do ententy; wojna na morzach, zatopienie brytyjskiego statku pasażerskiego „Lusitania“ (1200 osób, w tym 120 Amerykanów); bitwa pod Ypres-użycie gazów bojowych; walki pozycyjne. 1916: II-XII krwawe starcia pod Verdun; V bitwa jutlandzka-flota niemiecka zmuszona do ucieczki; VII-XI bitwa nad Sommą (czołgi). 1917: ogłoszenie przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej; IV przystąpienie USA do ententy; wojna pozycyjna. 1918: ofensywa Niemiec nad Marną i Sommą-wyparcie wojsk niemieckich; 11 XI kapitulacja Niemiec-rozejm w Compigne.
FRONT WSCHODNI I POŁUDNIOWY: 1914: VIII atak Rosji na Prusy Wschodnie-zwycięstwo Niemiec pod Tannenbergiem; zwycięstwo Rosji nad A-W, zajęcie Galicji (bez Krakowa) i Bukowiny; zwycięstwo Serbii-wyparcie wojsk A-W; ententa wypowiada wojnę Turcji. 1915: Bułgaria przystępuje do państw osi; zajęcie Serbii przez państwa osi, ewakuacja rządu i części armii na wyspę Korfu; klęski Rosji-front na lini Zat. Ryska-Dniestr; desant angielsko-francuski w Dardanelach- nieudana próba opanowania cieśnin. 1916: ofensywa gen. Aleksieja Brusiłowa-sukcesy Rosji: zajęcie Bukowiny i części Galicji; zajęcie Rumunii przez państwa centralne. 1917: rewolucje w Rosji-klęski na froncie; przystąpeinie Grecji do ententy; operacje brytyjskie w Palestynie. 1918: 3 III pokój brzeski państw osi z Rosją; 29 IX kapitulacja Bułgarii; 30 X kapitulacja Turcji; rozpad monarchii A-W; 3 XI kapitulacja Austrii; Ukraina odywa się od Rosji; Ukraina i Litwa niepodległe, ale deklarują poparcie dla Niemiec.

SKUTKI WOJNY: ogromne zniszczenia, śmierć ok.10mln żołnierzy, rannych ok.22mln (największe bitwy nad Marną, Sommą, pod Verdun); nowa technika wojenna-karabiny, granaty, czołgi, samoloty, łodzie podwodne, gazy bojowe-iperyt; wpływ na sytuację ekonomiczną-bezrobocie, trudności w przestawieniu się na gospodarkę pokojową; wzrost nastrojów rewolucyjnych w Rosji, Niemczech, we Włoszech-narodziny faszyzmu i komunizmu; powstanie nowych państw-Polska, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Islandia, Królestw. SHS-Serbów, Chorwatów i Słoweńców; 80mln ludzi zmieniło przynależność państwową; wersalski ład i powstanie Ligi Narodów-idee pacyfizmu; na podst. traktatu brzeskiego-demilitaryzacja wojsk rosyjskich; traktat z Ukrainą: Ukraina podległa Niemcom, dostarcza im zboże.

REWOLUCJA LUTOWA 1917: 1. Przyczyny: klęski na froncie I w.ś.; pogłebianie się kryzysu ekonomicznego-zacofanie, głód, zniszczenia, pobory do armii-brak rąk do pracy na wsi; terror, despotyczna władza cara (działalność Grigorija Rasputina); część armii przeszła na stronę robotników podczas strajków w Piotrogrodzie 22 II (7 III); 2 (15) III abdykacja cara Mikołaja II; Rosja republiką. 2. Okres dwuwładzy: 27 II 1917 władzę przejmuje Tymczasowy komitet Dumy, który powołuje rząd; powstają Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich; Rząd Tymczasowy: rformy demokratyczne, zapowiedź powszechnych wyborów do Konstytuanty, amnestia dla więźniów politycznych, wolność prasy i zgromadzeń. 3. Tezy kwietniowe Lenina: pozwolenie na wojnę od ludu tylkow obronie rewolucji; „cała władza w ręce rad“; żadnego poparcia dla Rządu Tymczasowego; stworzenie republiki Rad Delegatów; zniesienie policji, armii, biurokracji; zrównanie płac; nacjonalizacja ziem, banków, fabryk; odnowienie Międzynarodówki. 4. Nieudolne rządy Aleksandra Kiereńskiego (VII-XI); nierealizowanie swobód demokratycznych; dalszy udział w wojnie; brak reform agrarnych-koniec okresu dwuwładzy. 5. Nieudany pucz gen. Ławra Korniłowa (4-7 IX), który próbował zająć Piotrogród i obalić rząd; bloszewicy pod przewodnictwem Lwa Trockiego (naczelnik Piotrogrodzkiej Rady Delegatów we IX) zdobyli przewagę w Radach Gwardii Czerwonej, utworzyli Komitet Wojskowo-Rewolucyjny przygotowujący zbrojny przewrót; zwołano ogólnorosyjski Zjazd Rad.

REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA 1917: 1. Zajęcie przez Gwardię strategicznych punktów stolicy: atak na Pałac Zimowy, siedzibę Rządu Tymczasowego 24/25 X (6/7 XI) – cel polityczny powstania miał się wyjaśnić po zdobyciu władzy. 2. Obrady II Wszechrosyjskiego Zjazdu Rad Delegatów Robotników i Źołnierzy kontrolowanego przez bolszewików: „Dekret o pokoju“-propozycja zakończenia wojny natychmiast bez aneksji i kontrybucji, „Dekret o ziemi“-przekazanie ziemii chłopom w indywidualne użytkowanie, powołanie rady Komisarzy Ludowych z Leninem-wydała ona m.in. „Deklarację Praw Narodów Rosji“-prawo narodów do samostanowienia. 3. Rozwiązanie przez bolszewików Zgromadzenia Narodowego (Konstytuanty), do którego bolszewicy przegrali wybory w XI 1917. 4. Znaczenie rewolucji: realizacja założeń komunistycznych-dyktatura proletariatu i partii; budowa państwa radzieckiego-reformy społeczne, gospodarcze (dekret o ziemii, elektryfikacja), kulturalne (od 1 II 1918 wprowadzono kalendarz gregoriański); terror rewolucyjny, wymordowanie rodziny carskiej, zlikwidowanie wszystkich partii poza bolszewikami, emigracja ok.2mln osób; zakończono wojnę z państwami centralnymi w Brześciu 3 III 1918: Rosja zrzekła się ziem polskich, Litwy, Łotwy, Estonii, części Białorusi i Ukrainy, zobowiązała się do demobilizacji armii i zapłacenia kontrybucji, w XI 1918 rząd radziecki anulował ten układ; wywołanie wojny domowej w Rosji-powstanie Armii Czerwonej; przekreślono traktaty rozbiorowe Polski (29 VIII 1918).

TRAKTAT WERSALSKI 28 VI 1919: 1. Ustanowiony przez „wielką trójkę“ na konferencji pokojowej w Paryżu 1-28 VI 1919- WB, USA i Francja. 2. Niemcy i ich sojusznicy odpowiedzialni za wojnę i wszelkie zniszczenia.Ograniczenia wobec Niemiec: a) terytorialne-Niemcy musiały oddać Francji Alzację, Lotaryngię i na 15 lat Zagłebie Saary, Polsce-Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie (Gdańsk Wolnym Miastem); Kłajpeda wolnym miastem (w 1923 włączona do Litwy); utraciły wszystkie kolonie (oddano je w zarząd WB i Francji a na Dalekim Wschodzie Japonii); zakaz łączenia Niemiec i Austrii; plebiscyty miały się odbyć na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach, Powiślu, północnym Szlezwiku, w okręgach Eupen i Malmedy, po 15 latach w Zagłębiu Saary. b) militarne-pozbawiono Niemcy armii (tylko 100-tys. armia zawodowa wyposażona w broń lekką), floty, lotnictwa; zniesiono powszechny obowiązek służby wojskowej; Nadrenia została strefą zdemilitaryzowaną i miała byś okupowana przez 15 lat. c) gospodarcze-Niemcy miały zapłacić wysokie reparacje, które ustalono w 1921 w wysokości 100 mld marek w złocie. 3. Włączono statut Ligi Narodów i dołączono tzw. „mały traktat wersalski“-obowiązek ochrony praw miejszości narodowych w nowych państwach Europy Środkowej. 4. Statut Ligi Narodów: utrzymanie pokoju, zapewnienie bezpieczeństwa i organizacja współpracy przez dyplomację, ograniczenie zbrojeń, sprawiedliwość i honor; brak przepisów wykonawczych w wypadku odmiennego zachowania któregoś z państw członkowskich. 5. Sprawa polska: Polska odzyskała Wielkopolskę, ziemię chełmińską, Pomorze Gdańskie bez Gdańska; plebiscyty na Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach i Powiślu; Gdańsk z Sopotem został wolnym miastem, włączonym w obszar celny Polski, Polska miałą reprezentować Gdańsk na arenie międzynarodowej; Gdańsk miał prawo do własnego parlamentu (122 posłów), rządu (Sejm W.M.Gdańska) oraz prawo do własnego sądownictwa, związków samorządowych, godła, flagi, pieniędzy i nadawania obywatelstwa.

SPRAWA POLSKA W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ: 1. Deklaracje 3 mocarstw w pierwszych dniach wojny w celu zdobycia Polaków do swoich armii; państwa ententy uznały, że sprawa polska to wewnętrzny problem Rosji. 2. Akt 5 Listopada 1916 cesarzy Wilhelma II i Franciszka Józefa I poszukujących rekrutów do swoich armii: zapowiedź powstania samodzielnego państwa polskiego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem, z własną armią lecz pod kuratelą państw centralnych, granice państwa miały być określone później; akt przekreślił solidarność zoborców wobec ziem polskich, co spowodowało umiędzynarodowienie sprawy polskiej i wydanie w XII 1916 przez cara Mikołąja II rozkazu do dowódców armii oraz floty zawierającego deklarację wolności i zjednoczenia w unii z Rosją. 3. Oświadczenie prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona z 22 I 1917 i 8 I 1918 o powstaniu niepodległej Polski. 4. Rewolucje 1917 w Rosji uznały prawo Polski do samostwnowienia: 27 III 1917 Piotrogrodzka Rada Delegatów R. i Ż. Mówiła o prawie Polski do niepodległości; 29 III 1917 oświadczenie Rządu Tymczasowego, który zapowiedział stworzenie Polski niepodległej związanej z Rosją; „Deklaracja Praw Narodów Rosji“ z 15 XI 1917 podkreślała prawa narodów do samostanowienia; pokój w Brześciu (3 III 1918)-Rosja zrzekła się ziem polskich; 29 VIII 1918 Rada Komisarzy Ludowych, czyli Rząd Rosji Radzieckiej anulował traktaty rozbrojowe. 5. 3 VI 1918 deklaracja wersalska WB i Francji stanowiła, że jednym z warunków pokoju jest powstanie niepodległej Polski.