Kurator sądowy

Spis treści:
1. Wstęp
2. Prawa i obowiązki kuratora
3. Nadzór kuratora jako środek wychowawczy
4. Realizacja planu pracy resocjalizacyjnej
5. Zasady wychowania resocjalizującego
6. Diagnoza konstatująca efektywność nadzoru kuratorskiego
7. Efektywność kurateli sądowej dla nieletnich
8. Bibliografia


1. Wstęp

Preambuła ,,Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich" z dnia 26 października 1982 roku określa cel działania sądu rodzinnego i jego społeczne skutki. Celem tym jest dążenie ,,do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich" oraz: stworzenie warunków powrotu do normalnego życia nieletnich, którzy popadli w konflikt z prawem, bądź z zasadami współżycia społecznego (...) dążenie do umocnienia funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa (...).
Wynikiem realizacji naczelnego celu sądu powinna być trwała zmiana zachowania się nieletnich wobec prawa i społeczeństwa. Osiągniecie takiego celu możliwe jest jedynie przy uruchomieniu procesu resocjalizacji nieletnich i konsekwentnej jego realizacji
Jednym ze środków wychowawczych przewidzianych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich jest nadzór kuratora. jest on środkiem najpowszechniej stosowanym przez sądy rodzinne. Stąd konieczność wyposażenia kandydatów na kuratorów sądowych w podstawowe elementy wiedzy metodyki pracy kuratora sądowego dla nieletnich. (Marian Kalinowski ,,Zarys metodyki pracy kuratora sądowego" z książki pod redakcją Kozaczuk F. i Urban B. ,,Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży").
Najczęściej nadzór kuratora sądy orzekają na podstawie dwóch podstaw prawnych:
- art. 109& 2 pkt 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego czyli w przypadku ograniczenia w³adzy rodzicielskiej poprzez ustanowienie nadzoru kuratora nad sprawowaniem opieki nad dzieckiem,
- art. 6 pkt 5 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, czyli przypadku zastosowania kuratora sądowego nadzoru nad nieletnim.
Początek instytucji kuratora sądowego dla nieletnich dało rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 1919 roku, na mocy którego powołano opiekunów sądowych jako pracowników sądów dla nieletnich. Do obowiązków opiekunów należało udzielanie pomocy w zakresie zbierania informacji o nieletnim i jego rodzinie oraz sprawowaniu nad nim nadzoru, szczególnie w okresie zawieszania umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym. W 1959 roku powołano kuratorów sądowych. W tym roku ukazały się akty prawne dotyczące kurateli sądowej dla nieletnich: rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 10 kwietnia 1959, instrukcja w sprawie kuratorów sądowych dla nieletnich oraz rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 2 kwietnia 1959 roku w sprawie wynagrodzenia kuratorów zawodowych dla nieletnich.
Wejście w życie w dniu 13 maja 1983 roku nowej ustawy (z dnia 26 października 1982r.) o postępowaniu w sprawach nieletnich, radykalnie zmieniło obowiązujący stan prawny dotyczący zasad funkcjonowania sądów rodzinnych, a tym samym i kurateli sądowej dla nieletnich. Uległo częściowej zmianie postępowanie z nieletnimi w sprawach karnych, rozszerzając znacznie zadania dla sędziów i kuratorów w zakresie szeroko pojętej profilaktyki, a zwłaszcza zapobiegania demoralizacji dzieci i młodzieży. (Marian Kalinowski ,,Nadzór kuratora sądowego - formą wychowania resocjalizacyjnego" z książki pod redakcją Pospiszyl K. ,,Resocjalizacja nieletnich doświadczenia i koncepcje").


2. Prawa i obowiązki kuratora

Kuratorem zawodowym może być mianowany ten, kto posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, ma nieskazitelny charakter, jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego, ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno -psychologicznych, socjologicznych lub prawnych, odbył aplikację kuratorską oraz zdał egzamin kuratorski.
Stopnie służbowe (kuratora, starszego kuratora i kuratora specjalisty) nadaje prezes sądu okręgowego na wniosek kuratora okręgowego. Wyższy stopień służbowy można nadać po 3 latach wyróżniającej się pracy, od dnia poprzedniego awansu. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres ten może być skrócony.
Kurator zawodowy (również społeczny) ma następujące uprawnienia:
- prawo do odwiedzania w godzinach od 7 do 22 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,
- prawo żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,
- prawo żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inna formą kontroli zaleconej przez sąd,
- prawo przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,
- prawo żądania od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.
Ustawa o kuratorach stanowi, iż wywiad środowiskowy sporządzony przez kuratora powinien zawierać informacje dotyczące zachowania się nieletniego, jego warunków wychowawczych, sytuacji bytowej rodziny , przebiegu nauki, sposobu spędzania czasu wolnego nieletniego, kontaktów środowiskowych, stosunku do rodziców lub opiekunów, podejmowanych działań wychowawczych, stanu zdrowia oraz znanych środowisku uzależnień nieletniego. Zapis ten precyzuje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 16 sierpnia 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania wywiadów środowiskowych o nieletnich, które jednoznacznie wprowadza obowiązek kuratora przestawienia się z imienia i nazwiska oraz poinformowania nieletniego i jego rodziców lub opiekunów o pełnej nazwie i adresie instytucji, którą reprezentuje oraz o celu przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. Wywiad środowiskowy przeprowadza się w miejscu zamieszkania lub pobytu nieletniego, jego rodziców lub opiekunów, jak również w szkole lub miejscu pracy nieletniego. Kurator przeprowadzający wywiad środowiskowy jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystkie okoliczności, o których dowiedział się w związku z przeprowadzeniem wywiadu.
Zawodowy kurator sądowy jest zobowiązany do:
- występowania w uzasadnionych przypadkach z wnioskiem o zmianę lub uchylenie orzeczonego środka,
- przeprowadzania na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów środowiskowych,
- współpracy z właściwym samorządem i organizacjami społecznymi, które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym,
- organizacji i kontroli pracy podległych kuratorów społecznych oraz innych osób, uprawnionych do wykonywania dozorów lub nadzorów,
- sygnalizowania sądowi przyczyn przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów wykonujących orzeczone środki. (Irena Mudrecka ,,Rodzinny kurator sądowy" z książki ,,Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie Pomocy Społecznej" pod redakcją Badory S. i Brągiel J.)


3. Nadzór kuratora sądowego jako środek wychowawczy

Rolę kuratora dla nieletnich w postępowaniu sądowym można podzielić na trzy zasadnicze grupy:
* obowiązki dotyczące spraw karnych nieletnich, do których między innymi należały: sprawowanie nadzoru nad nieletnimi, wobec których orzeczono nadzór kuratora jako środek wychowawczy, lub którym zawieszono umieszczenie w zakładzie poprawczym oraz nad nieletnimi warunkowo zwolnionymi z zakładów poprawczych; wykonywanie orzeczeń sądowych dotyczących kierowania nieletnich do zakładów poprawczych i wychowawczych oraz zbieranie okresowych opinii od dyrektorów zakładów poprawczych i wychowawczych przed udzieleniem urlopów okolicznościowych i zwalnianiem warunkowym z zakładów poprawczych;
* obowiązki w zakresie spraw opiekuńczych małoletnich, to jest sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej przez rodziców, którym tę władzę ograniczono oraz udzielanie pomocy rodzicom w wychowaniu ich dzieci, wskazywanie kandydatów na rodziców zastępczych, opiekowanie się, a także kontrolowanie wychowania dzieci, w stosunku do których ustanowiono opiekuna prawnego i udzielanie pomocy w zakresie sprawowania tej opieki;
* obowiązki dotyczące spraw rodzinnych: przeprowadzanie wywiadów środowiskowych w sprawach rozwodowych, kontaktowanie małoletnich i rozwodzących się rodziców z rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno–konsultacyjnymi celem ustalenia diagnozy dotyczącej opieki nad dzieckiem po rozwodzie oraz celem przeprowadzenia rozmów pojednawczych; udzielanie porad i pomocy osobom ubiegającym się o alimenty, zwłaszcza tym, które kwalifikowały się do korzystania z funduszu alimentacyjnego; nadzorowanie pracy kuratorów społecznych, pełniących bezpośredni nadzór nad podsądnymi. (Kalinowski M. ,,Nadzór kuratora sądowego formą wychowania resocjalizacyjnego").
Kuratela sądowa jest specyficznym środkiem wychowawczo-resocjalizacyjnym, określanym jako metoda indywidualnego i społecznego oddziaływania wychowawczego na nieletniego w warunkach naturalnego środowiska społecznego, a więc domu, instytucji rekreacyjnych, zakładu pracy, w celu doprowadzenia do jego poprawy i ukształtowania prawidłowych, pozytywnych z punktu widzenia interesu społecznego postaw i cech charakteru.
M. Heine uważa, że w ramach SYSTEMU KONTROLNEGO zwanego też SYSTEMEM KONTROLNO- REPRESYJNYM, oddziaływania kuratora koncentrują się na określeniu oczekiwanych zmian w zachowaniu nieletniego, wskazania sposobów, jakimi te zmiany można osiągać. W przypadkach koniecznych kurator osobiście zapewnia nieletniemu środki niezbędne do osiągnięcia postulowanego stanu. Po takim określeniu zadań, sporządzeniu planu przebiegu procesu resocjalizacji, rola kuratora sprowadza się do egzekwowania i kontroli, czy nieletni wypełnia wszystkie wskazania kuratora lub sędziego dla nieletnich. Środkiem wzmocnienia instrumentalnego, jakim kuratorzy posługują się tu najczęściej, jest zapowiedź zastosowania przez sąd środków surowszych, jeśli nieletni nie będzie systematycznie realizować wskazówek kuratora. Tym system oddziaływania jest szczególnie często stosowany w warunkach, gdy kuratela sądowa jest środkiem orzeczonym przy jednoczesnym zawieszeniu umieszczenia w zakładzie poprawczym. W warunkach takich nieletni znajduje się w sytuacji przymusowej. A zatem, kuratela kontrolna polega na tym, aby zorganizować rodziców, nauczycieli, pracodawców i inne osoby, od których wychowanek jest zależny i utworzyć pewien system nacisku i kontroli. Istotnym mankamentem tego systemu jest sformalizowanie roli kuratora, ograniczenie jej do ,,dozorowania".
System oparty na METODZIE INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW jest systemem udzielania pomocy, a więc środków mających na celu ułatwienie podopiecznemu zaspokojenia jego potrzeb i rozwiązania trapiących go problemów. Zwraca się przy tym szczególną uwagę na problemy związane z życiem rodzinnym. Do caseworku zaliczamy tylko tę pomoc, która działa terapeutycznie i wychowawczo. Chodzi więc o takie pomaganie, aby dzięki niemu następowało rozładowanie napięcia nerwowego u podopiecznego, ponadto, żeby się usamodzielniał, ucząc się dawać sobie radę ze swoimi problemami, aby nabierał wiarę we własne siły, a przy tym uczył się konstruktywnego udziału w życiu społeczeństwa.
Kurator w tym systemie jest osobą dostrzegającą i wydobywającą z podopiecznego jego ,,mocne strony", wspierającą go, podsuwającą mu właściwe rozwiązania jego problemów, uświadamiającą konsekwencje różnych wariantów zachowań danej sytuacji. Jednak jednostka musi sama skorygować swoje życie , do tego niezbędna jest jej własna aktywność. Na tym polega pomoc w usamodzielnianiu się, co przecież jest nadrzędnym celem działalności wychowawczej.
SYSTEM KONTROLI I OPIEKI AKTYWIZUJĄCEJ, wykorzystuje walory systemów poprzednich, a unika związanych z nimi niebezpieczeństw. Z jednej strony umożliwia bowiem rozwijanie osobowości wychowanka, w sposób zgodny z podstawowymi założeniami, czego nie gwarantuje system kontroli eksponujący sytuacje przymusowe, z drugiej strony unikamy niebezpieczeństw wynikających ze stosowania klasycznego caseworku wobec osób nieletnich wykolejonych przestępczo lub zagrożonych takim wykolejeniem. W systemie tym kurator jest organizatorem oddziaływań resocjalizujących, równocześnie reprezentuje autorytet kierownika i ponadto wyraziciela woli sądu. Kurator jednak eksponuje swą władzę, pełniąc ją sprawiedliwie i po ojcowsku. Równocześnie stara się stosować wszechstronną antropotechnikę, w której nie zabraknie miejsca na oddziaływanie oparte głównie na zależności wewnętrznej, wzajemnej sympatii i przyjaźni. Wykorzystuje się tu nie tylko rodzinę nieletniego, kolegów i przełożonych z miejsca pracy, lecz również osoby mające nastawienie społecznikowskie, które mogą włączać się w proces resocjalizacji, a które ze względu na swe cechy społeczne są podopiecznemu potrzebne. Kuratela sądowa nie może być uważana za karę, nie stanowi też ona jakiejkolwiek pozorowanej formy przebaczenia, uniewinnienia czy zamazania przestępczego czynu delikwenta. Kurator sądowy oprócz posiadania talentu pedagogicznego i społeczno-organizatorskiego powinien jeszcze koniecznie posiadać autorytet osobisty wynikający z jego wysokich kwalifikacji moralnych i humanistycznego stosunku do człowieka. Tylko kurator mający takie właśnie cechy może właściwie wpływać na rodziców, doradzając im, jak należy postępować z nieletnim, oraz nawiązywać kontakty o podobnym charakterze z nauczycielami czy też pracodawcami. Aby móc decydować w tak odpowiedzialny sposób o kierunku i charakterze procesu wychowawczego nieletniego, kurator musi zdobyć głęboką wiedzę o swoim podopiecznym, zasięgać, w razie potrzeby, opinii psychologa czy psychiatry, w celu postawienia diagnozy wynikającej nie tylko z przeprowadzonych przez siebie wywiadów środowiskowych.
Czwartym modelem jest SYSTEM KURATELI WYCHOWUJĄCEJ. Kuratela ta wykorzystuje teoretyczne założenia wychowania resocjalizującego i zasady caseworku, podkreślając znaczenie elementów psychoterapeutycznych. Istota kurateli wychowującej polega na stwarzaniu i włączaniu podopiecznego w nowe sytuacje oraz na psychoterapeutycznym oddziaływaniu osoby kuratora. System ten akceptują i postulują kuratorzy zawodowi. (Mudrecka I., ,,Rodzinny kurator sądowy").


4. Realizacja planu pracy resocjalizacyjnej

Zasadniczo każdy proces resocjalizacji obejmuje trzy tory jednoczesnego działania:
a) działanie etiotropowe- polega na usuwaniu przyczyn zaburzeń w zachowaniu się jednostki;
b) działanie ergotropowe- polega na wzbudzaniu u nieletniego dążenia do zachowań stanowiących konkurencję w stosunku do przejawianych u niego zachowań destrukcyjnych, a więc na przykład nieletniemu, który zaczyna się alkoholizować, ale jednocześnie wie, że chciałby zostać sportowcem, należy zorganizować i umożliwić uczestnictwo w klubie sportowym. Osiąganie dobrych wyników w sporcie eliminuje używanie alkoholu. Kariera zawodowa staje się więc konkurencją dla alkoholizmu.
c) działanie semiotropowe- polega na wzmacnianiu rezultatów resocjalizacyjnych, osiągniętych w toku działań ergotropowych. Zatem owemu sportowcowi, kiedy zdecydował się on na odbywanie treningów, ale jeszcze niezupełnie zrezygnował z napojów alkoholowych, powinno się stworzyć możliwość kilkakrotnego wygrania zawodów, a jednocześnie ukazywać, co mógłby osiągnąć w sporcie, gdyby zrezygnował z napojów alkoholowych.
W procesie resocjalizacji należy realizować równolegle wszystkie wyżej wymienione typy oddziaływań.
Rezultat pracy kuratora może być trojakiego rodzaju:
a) pomyślny, wówczas, gdy przypadek uznany zostaje za zrealizowany,
b) niepomyślny, gdy stosowane oddziaływania nie przynoszą pożądanych rezultatów,
c) pośredni, kiedy jednostka wydawać by się mogło funkcjonuje poprawnie, ale po jakimś czasie pojawiają się zachowania negatywne. (Kalinowski M., ,,Zarys metodyki pracy kuratora sądowego).


5. Zasady wychowania resocjalizującego

Kurator sądowy, aby móc skutecznie realizować proces resocjalizacji , musi znać te wartości i postawy nieletniego, które ma eliminować. Kurator powinien również znać aktywa jednostki. Nie wszystko w niej jest złe, ma ona też cechy wartościowe społecznie i do tych cech należy nawiązać w procesie resocjalizacji. Indywidualna praca kuratora z nieletnim, podobnie jak każda odmiana działalności celościowej, posiada zbiór zasad dotyczących jej stosowania. Respektowanie tych zasad stanowi jeden z ważniejszych czynników decydujących o skuteczności pracy z przypadkiem, czyli pracy resocjalizacyjnej kuratora.
1. Zasada ,,twarzą w twarz". Jako pierwszą określa się zazwyczaj zasadę określaną przez związek ,,jeden-jeden", (jeden kurator- jeden nieletni). Zasada ta bywa często nazywana ,,twarzą w twarz". Treść jej reguły nakazuje kuratorowi wytworzyć silne pozytywne więzi emocjonalne między kuratorem a nieletnim. Istnienie tych więzi stanowi zasadniczy warunek oddziaływań wychowawczych. Powodzenie pracy resocjalizacyjnej w ogromnej mierze zależy od ,,przerzucenia mostu życzliwości" między kuratorem a nieletnim i jego rodziną. Nieletni musi wyczuwać życzliwe i niekłamane zainteresowanie kuratora swoim losem, wtedy dopiero może odpowiedzieć gotowością do szczerości. Należy więc starać się stworzyć sytuację i nastrój zachęcające nieletniego do psychicznego ,,rozluźnienia się". Brak owego ,,mostu życzliwości" może całkowicie uniemożliwić skuteczność wszelkich działań wychowawczych.
2. Zasada akceptacji. Inną podstawową zasadą w pracy kuratora z nieletnim jest zasada akceptacji, która stwierdza, że należy akceptować nieletniego takim, jakim on jest. Zatem postawa kuratora wobec nieletniego, powinna przypominać raczej stosunek lekarza do chorego, anieżeli na przykład sędziego do podsądnego, a więc w przestępcy, złodzieju należy widzieć człowieka, dziecko, któremu należy pomóc w tym, aby stał się on lepszym i szczęśliwszym. Akceptować nieletniego oznacza ponadto, widzieć go obiektywnie takim, jakim jest, ale znaczy też dostrzegać perspektywicznie, kim może być, jeśli obejmiemy go swą opieką wychowawczą.
3. Zasada optymizmu pedagogicznego. Trzeba wierzyć w człowieka i jego zdolność do korzystania z rozwoju- głosi zasada optymizmu pedagogicznego. Działalność kuratora traci sens, jeśli nie ma on przeświadczenia o tym, że każdy człowiek, któremu stworzy się odpowiednią szansę może dźwignąć się z niepowodzeń i upadku. ,,Stworzyć szansę" to pomóc nieletniemu w ukształtowaniu właściwej motywacji do uruchomienia własnych sił i do współdziałania z siłami konstruktywnego środowiska w kierunku zmiany swoich nastawień, postaw i systemu wartości.
4. Zasada respektowania. Zmierza ona do wywołania takiego przekonania jednostki, aby ona sama chciała skorygować swoje życie. Tak więc, w myśl tej zasady niedopuszczalne jest kierowanie działalnością nieletniego przy użyciu jakichkolwiek nacisków zewnętrznych, jak presja, groźby, operowanie strachem itp. Nie należy również podejmować decyzji za nieletniego, czy też prowadzić jego spraw bez niego. Powinno się natomiast pomagać mu w dostrzeganiu konsekwencji własnych planów, zamierzeń i działań.
5. Zasada indywidualizacji. Konieczność indywidualnego traktowania każdego przypadku wynika stąd, że stanowi on specyficzną osobowość, pod różnymi względami jest inny i niepowtarzalny. Kurator nie może więc mieć w zapasie gotowych metod postępowania względem każdego nieletniego. Należy pamiętać, że praca nad nieletnim i jego rodziną jest nie tylko działalnością, opierającą się na dorobku nauki, ale jest też pracą nowatorską, twórczą i to upodabnia ją do sztuki.
6.Zasada współuczestnictwa. Wymaga ona od kuratora czynnej pomocy w poczynaniach z nieletnim, zmierzających do poprawy jego własnej postawy życiowej. Tak więc kurator nie może pełnić wyłącznie funkcji dozorującej czy też kontrolującej działalność wychowanka, nie może on też ograniczyć się do roli wnikliwego obserwatora, czy miłego towarzysza rozmów. Obowiązuje go postawa czynnej i przyjacielskiej pomocy.
7. Zasada kompleksowego traktowania. Każdy przypadek powinien być ujmowany od strony jego dążeń, zainteresowań, pragnień, charakteru, temperamentu, jest to psychologiczny aspekt przypadku. Nieletniego powinno się ujmować również od strony jego sytuacji rodzinnej, jego powiązań z innymi grupami, charakteru dzielnicy, w której mieszka, atmosfery rodzinnej i szkolnej- jest to socjologiczny aspekt przypadku.
8. Zasada kształtowania perspektyw. Wiąże się ona z charakterystyczną cechą postępowania nieletnich, którym jest brak przewidywania przyszłości i odnoszenie własnych działań do teraźniejszości. Łączy się z tym fakt niechęci do wszystkiego, co wymaga perspektywistycznego przewidywania i wytrwałego działania. Kurator wśród wielu zadań, powinien podejmować działania przełamujące tą niechęć, kształtując stopniowo zainteresowania tym, co bliskie, a następnie tym, co bardzo odległe. Powinien w tej działalności wystrzegać się moralizatorstwa i grożenia przyszłymi konsekwencjami.
9. Zasada współpracy ze środowiskiem. Zasada ta ma szczególnie duże znaczenie w pracy kuratora. Walorem resocjalizacji w środowisku otwartym jest szeroko pojmowana współpraca kuratora, z takimi instytucjami środowiskowymi, jak szkoła, ośrodki sportowe, domy kultury, kluby młodzieżowe, świetlice osiedlowe itp. Kurator nie może być bezpośrednim organizatorem wszelkich oddziaływań resocjalizujących, gdyż przekracza to jego możliwości. Poprawnie zorganizowana współpraca ze środowiskiem w procesie oddziaływania wychowawczego na nieletniego stanowi mechanizm zapobiegawczy, którego wpływ dotyczy także podopiecznego i innych zagrożonych demoralizacją.
10. Zasada systematyczności. Zasada ta oznacza w pracy kuratora sądowego planowość i konsekwencje postępowania. Częste kontakty z podopiecznym, podporządkowanie czynności wychowawczych zaplanowanym celom jest niezbędnym warunkiem powodzenia. Systematyczność nie oznacza rutyny, lecz ciągłość działań tworzących system zapobiegawczy przed pojawieniem się niepożądanych wychowawczo czynników.
11. Zasada szybkości. Jest ona jedną z zasad procesowych, która ma swoje bezpośrednie odniesienie do pracy resocjalizacyjnej kuratora. Zasada ta odnosi się bowiem nie tylko do przygotowanej i jurysdykcyjnej fazy procesu, ale także do fazy wykonawczej. Najistotniejszym tu wyrazem jest szybkość podjęcia przez kuratora nadzoru. Okres, który upływa przed zastosowaniem tego środka, a podjęciem go przez kuratora powinien być maksymalnie krótki.
12. Zasada praworządności i humanizmu. Jest ona wyrazem oparcia postępowania z nieletnim na ogólnych prawidłowościach procesu karnego. Pozostawiając kuratorowi znaczną swobodę w zakresie pracy wykonawczej, wyklucza się jego arbitralność i samowolę. Wszystkie ważniejsze decyzje dotyczące podopiecznego, podejmuje na wniosek kuratora sąd rodzinny, zgodnie z obowiązującym prawem. Kurator nie może poniżać godności osobistej nieletniego, stawiać mu bezpodstawnych zarzutów, odmawiać prawa do obrony własnych interesów, jest to postępowanie niewychowawcze, a także niezgodne z prawem. (Kalinowski Marian ,,Zarys metodyki pracy kuratora sądowego").


6. Diagnoza konstatująca efektywność nadzoru kuratorskiego

Diagnoza ta pod względem resocjalizacyjnym jest ostatnim elementem modelu kurateli sądowej dla nieletnich. Powinna być podstawą postanowienia sądu o uchyleniu nadzoru, ewentualnej zmianie środka wychowawczego, lub o odwołaniu środka.
Postanowienie o uchyleniu nadzoru powinno mieć miejsce wówczas, kiedy nieletni spełni obowiązki nałożone przez sąd, tzn. kiedy pełnione przez niego role społeczne będą miały charakter konstruktywny, zgodny z oczekiwaniami kuratora i sądu.
Postanowienie sądu o zmianie środka powinno nastąpić wówczas, kiedy po określonym czasie nadzoru rodzice nieletniego są w stanie sami sprawować opiekę wychowawczą, bez ingerencji kuratora sądowego.
Postanowienie sądu o odwołaniu środka, czyli o odwieszeniu warunkowego zawieszenia umieszczenia w zakładzie poprawczym, wymaga całkowitej reorientacji. Sąd powinien odwołać środek nie tylko w sytuacji popełnienia przez nieletniego podczas nadzoru nowego czynu karalnego, ale także wówczas, kiedy nadzorowany lekceważy polecenie sądu, nie stosując się do jego poleceń. Jeśli np przez 6 miesięcy trwania nadzoru, kurator sądowy nie jest w stanie uruchomić procesu resocjalizacji nieletniego, tzn podopieczny nie chodzi do szkoły, ucieka z domu, przyjaźni się z rówieśnikami karanymi przez sąd, nadużywa alkoholu, to pomimo, iż nie popełnił czynu karalnego, powinien mieć środek odwołany.
Teza taka ma swoje uzasadnienie wychowawcze. Otóż konsekwencja wymagań wychowawczych jest jedną z podstawowych zasad wychowania, a świadomość konsekwentnego działania sądu może mieć dla nieletnich (szczególnie tych, którzy dopuścili się czynu karalnego po raz pierwszy) znaczenie prewencyjne i dyscyplinujące.
Realizacja tego modelu wychowania resocjalizującego w większości przypadków uniemożliwi zarówno dokonywania czynów karalnych przez nadzorowanych jak też lekceważenie orzeczeń sądu.
Centralnym ogniwem tego modelu jest kompetentny kurator, który poza osobistym oddziaływaniem wychowawczym, animuje szeroko pojęty proces resocjalizacji w środowisku społecznym nieletniego- wydobywa z niego czynniki wychowawcze, reformujące osobowość podopiecznego. Model ten nie wymaga zmian strukturalnych w systemie kurateli sądowej dla nieletniego. Koniecznością jest natomiast reforma merytoryczna jego elementów składowych, wyrażająca się w ścisłym powiązaniu prawa dla nieletnich oraz teorii i praktyki wychowania resocjalizującego, a praktycznie- we współdziałaniu sądów rodzinnych z kuratorami zawodowymi, na zasadzie jednego i kompetentnego organizmu, jakim jest sąd rodzinny szeroko pojęty. (Kalinowski M., ,,Zarys metodyki pracy kuratora sądowego").


7. Efektywność kurateli sądowej dla nieletnich

A. Węgliński na podstawie swoich badań stwierdził, że nadzór kuratora jest środkiem wychowującym skuteczniejszym, niż zakład poprawczy. Jednakże skuteczność ta nie jest satysfakcjonująca, co zauważają również inni autorzy (Paszkiewicz, Stępniak, Gogacz).
A. Węgliński zauważa, iż mimo nowej ustawy o kuratorach i zwiększenia znaczenia zawodowych kuratorów sądowych, w dalszym ciągu istnieje potrzeba reformy kurateli sądowej, przede wszystkim poprzez zmianę stylu pracy kuratorów sądowych z modelu kontrolno-represyjnego na wychowawczo-terapeutyczny. Postuluje zorganizowanie samodzielnych zespołów kuratorskich usytuowanych przy sądach jako zawodową służbę społeczną niezależną od wymiaru sprawiedliwości. Poza tym uważa on, iż należy rozwijać większą specjalizację w oddziaływaniach diagnostycznych i terapeutyczno wychowawczych wynikających z metody caseworku. Probację charakteryzuje duża efektywność, o czym świadczy niski procent powrotności do przestępstw sprawców poddanych tej metodzie. Pod tym względem góruje ona w znacznym stopniu nad karą pozbawienia wolności. (Mudrecka I., ,,Rodzinny kurator sądowy").




8. Bibliografia:

* Badora S., Brągiel J., Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie Pomocy Społecznej; Mudrecka Irena, ,,Rodzinny kurator sądowy", Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005;
* Kozaczuk F., Urban B., Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży; Kalinowski Marian ,,Zarys metodyki pracy kuratora sądowego", Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1997;
* Pospiszyl B., Resocjalizacja nieletnich doświadczenia i koncepcje; Kalinowski Marian ,,Nadzór kuratora sądowego - formą wychowania resocjalizacyjnego", Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990.