Wojny w Polsce w XVII w.

POCZATKI OLIGARCHII MAGNACKIEJ W POLSCE NA PRZELOMIE XVI/XVII W.
1.oligarchia-system wladzy,gdzie rzadza magnaci
2.przemiany spoleczno-gospodarcze pod koniec 16w.
a)spadek cen zboza na rynkach europejskich spowodowal kryzys w rolnictwie, ktory przede wszytkim dotknal male i srednie gospodarstwa szlacheckie
b)upadajace folwarki skupuja magnaci-zaczynaja dominowac wielkie posiadlosci ziemskie(krolewskie,koscielne,magnackie)
c)kolonizacja Ukrainy przez magnaterie w 2 polowie 16w. Doprowadzilo do powstania tzw. Nowej magnaterii
3.przemiany spoleczne
a)zwieksza sie liczba magnaterii oraz ubogiej szlachty, zmiejsza sie liczba sredniej szlachty
b)duza liczba szlachty pozbawiona majatkowwstepuje na sluzbe u magnatow zachowujac wszytkie przywileje
c)klienci to szlachcice glosujacy na sejmikach a pozniej na sejmach zgodnie ze wskazaniami magnata
d)uzalezniajac od siebie szlachte,magnaci uzyskuja wplyw na sejmiki, sejmy, narzucaja swoja polityke krolowi oraz calkowicie przejmuja kontrole nad administracja i urzedami.
e)magnaci tworza tzw. Ordynacje-majtaki dziedziczone tylko przez jednego spadkobierce
4.sytuacja wewnetrzna panstwa w okresie rzadow stefana batorego.
a)w latach 1579-1582 maja miejsce kolejne wojny o inflanty z rosja , w ktorych wojska polskie odnosza zwyciestwo
b)wzrastaja wplywy magnaterii i rozpada sie oboz srednio szlachecki.
SYTUACJA WEWNETRZNA RP W OKRESIE PANOWANIA S.BATOREGO I ZYGMUNTA 3 WAZY
1.rzady stefana batorego
a)wojny o inflanty zakonczone zwyciestwem polski (1579-1582)
b)zakonczenie reform egzekucji praw :powstaja trybunaly koronny i litewski oraz stala armia (piechota wybraniecka)
c)pierwsze sejmy rozchodza sie bez podjecia zadnych uchwal (sejm w 1585)
d)rozpada sie oboz egzekucyjny (srednioszlachecki),a umacnia sie oligarchia magnacka
2.w okresie zradow zygmunta 3 wazy wladze w panstwie przejmuje magnateria
a)regalisci(stronnictwo krolewskie) tworzyli jezuici oraz przedstawiciele najwiekszych rodow magnackich
b)zwyciestwo kontrreformacji
c)proba umocnienie wladzy krola doprowadza w roku 1606 do buntu szlachty (rokosz zebrzydowski)
d)wojna domowa w latach 1606-1607 konczy sie zwyciestwem wojsk krolewskich , jednakze krol nie przeprowadza zadnych zmian. Do kompromisu doprowadzaja magnaci.
3.skutki rokoszu zebrzydowskiego:
a)zwyciestwo oligarchii magnackiej
b)zapewnienie tronu polskiego synom zygmunta 3
c)poczatek kryzysu demokracji szlacheckiej
d)nie dochodzi do zadnych reform systemu politycznefo-nastepuje dlasze oslabienie pozycji krola
e)RP rozpoczyna dlugotrwale i wyniszczajace wojny ze szwecja i rosja
WOJNY POLSKO-SZWEDZKIE W 17W.
1.przyczyny wojen
a)wybor na tron polski zygmunta 3 wazy , ktory laczyl polske i szwecje unia personalna, po utracie tronu szwedzkiego bedzie probowal go odzyskac.
b)zygmunt 3 przylaczyl inflanty szwedzkie (estonie) do polski.
c)proba podbou wybrzezy nadbaltyckich przez szwecje (polowa 17w.)
d)utrzymywanie sie znacznej czesci szlachty z wojen
2.przebieg wojen
a)1faza wojen
-w latach 1600-1611 trwa wojna o inflanty
-w 1605 w bitwie pod kircholmem wojska polskie pokonuja szwedow(hetman jan karol chodzkiwicz)
-w koncowej fazie wojny polska traci wiele twierdz i zawiera niekorzystny pokoj
b)2faza wojen
-w latach 1655-1660 (potop szwedzki)
-celem wojny jest podboj wybrzezy nadbaltyckich RP
-pospolite ruszenie szlacheckie kapituluje pod:ujsciem (wielkopolska) i w kejdanach(litwa)
-wygnanie krola jana kazimierza
-zdrada szlachty i zcesci magnaterii uznajacych zwierzchnictwo krola szwedzkiego, zajecie przez szwedow ziem polskich
-obrona czestochowy
-poczatek wojny przeciwko szwedom-powstaje konfederacja w tyszowicach dowodzona przez czarnieckiego (prowadzi wojne partyzancka z udzialem chlopow i mieszczan)
-wyparcie szwedow z polski i powrot krola do kraju
-w 1657 roku Polska traci kontrole nad lennem pruskim (traktaty welawsko-bydgoskie)
-traktat w oliwie w 1660 woku konczy wojny polsko-szwedzkie
3)skutki wojen:
a)zniszczenia wojenne,wyludnienie kraju,kryzys gospodarczy kraju
b)utrata inflant
WOJNY POLSKO-ROSYJSKIE W 17W. POWSTANIE CHMIELNICKIEGO
1.przyczyny wojen
a)rywalizacja polski i rosji o hegemonie we wschodniej europie
b)rywalizacja o terytoria (bialorus,ukraina)
c)polityka magnatow dazaca do uzyskania wplywow politycznych w rosji
d)duza liczba szlachty zyjaca z wojen
2.przebieg wojen
a)kryzys dynastyczny w rosji na poczatku 17w. Zachecil magnaterie polska do interwencji w celu uzyskania wplywow i kontroli nad rosja poprzez wprowadzenie na tron moskiewski polaka
b)w roku 1605 carem rosji zostaje dymitr 1(kandydat magnatow)
c)kojena interwencja magnatow doprowadzila do zajcia moskwy(dymitr 2)
d)proba opanowania tronu rosyjskiego przez zygmunta 3 waze
e)w latach 1609-1611 wojska polskie zajmuja moskwe,zwyciestwo pod kluszynem w 1610r.
f)w 1619 r. Podpisano rozejm w dywilinie dajacy RP znaczny obszar na wschodzie
g)w latach 1632-1634 obrona smolenska i pokoj w polanowie(1634) zawart nawarunkach z 1619r.
h)1654-1655 rosjanie zajmuja czesc litwy i ukrainy przerywajac ofensywe po ataku szwedow na polske
e)1660-1667)-zdolano odzyskac czesc ziem litewskich w 1667r. Zawarto rozejm w andruszowie
3.skutki wojny
a)polska utracila lewobrzezna ukraine,ziemie smolenska,kijow i ziemie czernichowska
b)polska utracila role dominanta na arenie miedzynarodowej
KONFLIKTY POLSKO-KOZACKE W 17W.
1.ukraina na poczatku 17w.:
a)jest czescie RP(od 1569r)
b)na ukrainie ksztaltuje sie ruch kozacki
c)kozacy przyjeli wojskowa strukture spoleczne na zcele ktorej stali atamani. Glowny oboz kozacki znajdowal sie w siczy,kozacy wyznaja prawoslawie ,nie uznaja wladzy politycznej poza tymi ktorzy sluzyli w wojskach koronnych.
2.charakter konfliktu polsko-kozackiego:
a)kozacy rzadaja autonomii i przywilejow (takich samych jak miala szlachta polska)
b)konflikt religijny (kozacy-prawoslawie,polacy-katolicyzm)
c)konflikt miedzy magnateria a kozakami(magnaci chcieli zrobic z kozakow chlopow panszczyznianych)
d)problem rejestru. Rejestr to spis kozakow sluzacych w wojsku koronnym na zoldzie RP ludzi wolnych
3.powstania kozackie powstaja od schylku 17w. Skierowane glownie ku magnaterii
4.powstanie chmielnickiego(1648)
a)w pierwszej fazie powstania wojska kozackie rozbijaja wojska koronne (bitwy pod korsuniem,pilawcami,zoltymi wodami)
b)wojska kozackie opanowuja cala ukraine,wsrod magnaterii przewazalo stanowisko stlumienia powstania
c)w bitwie pod beresteczkiem w 1651r. Wojska koronne pokouja wojska kozackie,powstanie trwa dalej
d)w 1654r zostaje podpisana ugoda kozacko-rosyjska w perejeslawiu(ukraina ma byc zcescia rosji, wybucha wojan polsko-rosyjska)
5.wojna polsko-rosyjska(1654-1655)konczy powstania kozackie. Kozacy sprzymierzenia z rosjia wlacza pzreciw RP
6.w 1658 r zawarto ugode w hadziaczu(nie weszlaw zycie)- kzoacy mieli otrzymac szeroka autonomie wewnetrza w ramach RP
7.w wyniku rozejmu i traktatu pokojowego z rosja, ukraina zostaje podzielona-jej wieksza czesc z kijowem przylaczona zostaje do rosji.
WOJNY POLSKO-TURECKIE W 17W.
1.przyczyny wojen
A)konflikt terytorialny(poludniowo wschodnie granice RP)
b)wojny przybieraja charakter konfliktow religijnych(islamska turcja przeciw chrzesciajanskiej europie)
2.przebieg wojny
a).w pierwszej polowie 17w. Tocza sie wojny na poludniowo-wschodniej granicy RP (1620-bitwa pod cecora)
b)w drugiej polowie 17w. Wojny trwaja od 1672-najazd turkow na europe.upadek kamienia podolskiego.
c)traktat polsko-turecki w buczaczu-polska traci podole oraz placi turcji haracz
d)1673-zwyciestwo jana sobieskiego po chocimem (sobieski zostaje krolem polski)
e)w 1683-bitwa pod wiedniem i zwyciestwo sobieskiego
f)powstaje koalicja antyturecka tzw. Swieta liga (polska,austria,wenecja,papiestwo)
g)w 1699 ma miejsce pokoj w karlowicach, polska odzyskuje utracone wczesniej ziemie
3.skutki wojen z turcja
a)dalsze oslabienie RP
b)wzmocnienie austrii i poczatek kryzysu panstwa tureckiego
c)zaostrzenie sie konfliktow wyznaniowych
KRYZYS RP W 2 POLOWIE 17W.
1,w polowie 17w. Poglebil sie kryzys panstwa, umacnia sie oligarchia magnacka
2.krol jan kazimierz wystapil z programme reform ustrojowych, ktore przewidywaly:
-umocnienie wladzy krola
-reforme sejmu(glosownie wiekszosci)
-urzednicy mianowani przez krola mieli scicle podlegac
b) w 1654 roku doszlo do pierwszego zerwania sejmu przez jednego posla (przywilej liberum veto)
c)reformy mial zatwierdzic sejm w 1666r – dochodi do buntu a nastepnie rokoszy (wojna domowa) dowodzonym przez hetmana lubomirskiego
3.rokosz lubomirskiego przeradza sie w wojne domowa
a)rokoszanie pokonuaj wojska krola, ktory abdykuje
4.schylek 17w. To calkowita wladza magnaterii oraz dalej poglebiajacy sie kryzys wewnetrzny
5.krolowie magnaci:
a)michal korybut wisnowiecki
b)jan 3 sobieski
6.zrywane sa sejmy
7.trwaja walki wewnetrzne pomiedzy magnateria , w ktorej coraz zcesciejangazuja sie ambasadorowie obcych krajow
8.nastapila decentralizacja wladzy
9.kryzys gospodarczy
a)zniszczenia wojenne
b)spadej liczby ludnosci
c)utrwala sie system panszczyzniany, rolnictwo jest zacofane, upadaja miasta
10.kryzys obyczajowy
a)wzrasta nietolerancja religijna
b)upadaja wzorce panstw obywatleskich