Karpaty

Rodzaj krajobrazu naturalnego: Krajobraz Karpat początkowo został uformowany przez lodowce. Dzięki nim powstały cyrki lodowcowe, doliny U-kształtne, doliny zawieszone i moreny boczne. Następnie w wyniku wietrzenia i erozji powstały ostre granie, poszarpane ostre stoki, różne skały, żleby, stożki piargowe. Krajobraz Karpat jest typowy dla krajobrazu górskiego. Liczne doliny pomiędzy szczytami gór są porośnięte lasami iglastymi. W wyższych partiach gór rosną już tylko kosodrzewiny, a wierzchołki pozostają nagie. Na zboczach gór znajdują się hale. U podnóży gór lub w ich dolinach leżą małe miejscowości. Z Karpat wypływa wiele rzek, między innymi: Wisła, Dunaj, San, Skawa, Olza.





· Przeszłość geologiczna: Karpaty zostały sfałdowane i wypiętrzone w kredzie i trzeciorzędzie, w wyniku orogenezy alpejskiej. Karpaty Zewnętrzne (fliszowe), zbudowane są głównie z naprzemianległych warstw piaskowców i łupków ilastych (flisz), ujętych w fałdy, łuski i płaszczowiny, m.in. skolską, śląską i Czarnohory. Karpaty Wewnętrzne, zbudowane są głównie z wapiennych skał mezozoicznych oraz ze skał krystalicznych.


Najważniejsze płaszczowiny tej strefy - niższa, zwana w Tatrach wierchową i wyższa, zwana reglową - osiągają wielkie rozprzestrzenienie w Karpatach zachodnich. Od północy do Karpat przylega rów przedgórski, wypełniony osadami młodszego trzeciorzędu zawierającymi złoża siarki, gipsu, soli kamiennej, ropy naftowej i gazu ziemnego. Od południa do Karpat przylega zapadlisko panońskie (Wielka Nizina Węgierska), wypełnione osadami trzeciorzędu. Z orogenezą alpejską związane były silne zjawiska wulkaniczne. Na granicy Karpat i zapadliska panońskiego wznoszą się góry wulkaniczne, zbudowane z kenozoicznych andezytów i bazaltów.





· Zarys budowy geologicznej i rzeźba terenu: Karpaty można podzielić na:


- Karpaty Zewnętrzne (Fliszowe), zbudowane ze skał osadowych, składające się z szeregu grup górskich (Białe Karpaty, Jaworniki, Beskidy), wznoszących się do 1725 m n.p.m. (Babia Góra) oraz z niższego Pogórza Karpackiego,


- Karpaty Centralne (Gierlach, 2655 m n.p.m.), o złożonej budowie geologicznej i składające się z wielu pasm (Małe Karpaty, Inowiec, Góry Strażowskie, Mała Fatra, Pasmo Choczańskie, Tatry, Wielka Fatra, Niżne Tatry, Czarna Hora, Rudawy Słowackie, Kras Słowacki), oddzielonych głębokimi kotlinami i dolinami rzecznymi,


- Karpaty Wewnętrzne, składające się z izolowanych grup wulkanicznych (Ptacznik, Góry Kremnickie, Góry Sztiawnickie, Polana, Javorie, Nowogrodzkie Wierchy, Matra, Góry Bukowe, Góry Tokajskie, Góry Slańskie), oddzielonych szerokimi kotlinami i pogórzami.





Główną rolę w przebiegu procesów rzeźbotwórczych Karpat odegrały rzeki i procesy stokowe, w najwyższych górach - lodowce. W Karpatach wydziela się kilka pasów i jednostek o różnej rzeźbie:


a) Pas zewnętrzny, częściowo zrównany, o rzeźbie wyżynno-pagórkowatej (Pogórze).


b) Pasmo gór fliszowych, o rzeźbie średniogórskiej i grzbietach zaokrąglonych (Beskidy).


c) Masywy krystaliczne, o rzeźbie wysokogórskiej (alpejskiej), pooddzielane zapadliskowymi kotlinami (Tatry, Góry Fogaraskie, Retezat).


d) Masywy krystaliczno-wapienne, o rzeźbie średniogórskiej i spłaszczonych wierzchowinach.


e) Góry pochodzenia wulkanicznego, w dużym stopniu przemodelowane przez siły zewnętrzne (Ptacznik, Wyhorlat, Harghita).


W związku z urozmaiconą rzeźbą terenu występuje wyraźnie wykształcona piętrowość klimatu. Śnieżna pokrywa utrzymuje się ponad 3 miesiące w roku, w wyższych piętrach może zalegać przez cały rok (tu opady śniegu mogą występować także w lecie).


Dla rzek Karpat są charakterystyczne: duży spadek, znaczny przepływ oraz duże wahania stanu wód (do 5 m). Jeziora występują tylko w najwyższych grupach górskich (najliczniej w Tatrach).





· Miejsca przekształcone antropogenicznie: Polska południowo-wschodnia jest szeroko znana jako region o unikalnych walorach przyrodniczych. Czyste, na przeważającym obszarze, środowisko naturalne, bogactwo świata roślin i zwierząt, w tym wielu gatunków rzadkich i zagrożonych, a także duża ilość naturalnych ekosystemów sprawiają, że jest to jeden z najbardziej wartościowych przyrodniczo rejonów Europy.


Najcenniejsze przyrodniczo obszary zostały objęte ochroną prawną. Są tu 2 parki narodowe (planowane jest utworzenie trzeciego), prawie 70 rezerwatów przyrody, 11 parków krajobrazowych, 21 obszarów chronionego krajobrazu i ponad 1200 pomników przyrody. Łącznie obszary chronione zajmują przeszło 50% powierzchni polskiej części Euroregionu Karpackiego.





· Miejsca ruchu turystycznego: W Polsce najsławniejszą częścią Karpat są Tatry. Są to tereny najlepiej zagospodarowane i wiele ludzi w nie inwestuje. Powstaje tam wiele wspaniałych tras narciarskich, wiele pensjonatów oraz mnóstwo innych atrakcji, z których korzystają turyści. Oczywiście najsławniejszą miejscowością jest Zakopane - położone u samych stóp Tatr. Jest nazywane "Zimową stolicą Polski", gdyż w zimie jest najczęściej odwiedzane. Inną jest Krynica - miejscowość górska, a zarazem uzdrowiskowa. Znajduje się tam sławna pijalnia wód źródlanych. Przyjeżdżają tu osoby z różnymi dolegliwościami. Od niedawna można tu poszaleć na 3 kilometrowym stoku leżącym na Jaworzynie Krynickiej