Walory i zagospodarowanie- Karpaty jako region turystyczny
Karpaty to długi pas górski rozciągający się przez pięć państw: Polskę, Słowację, Ukrainę, Czechy i Rumunię. Karpaty są bardzo popularnym regionem turystycznym w Polsce. Jako jedyny region w kraju obejmuje teren wysokogórski. Przez cały rok Karpaty są pełne turystów, uprawiających wędrówki górskie, a w czasie zimy cieszą się powodzeniem wśród narciarzy. Zachodnia część Karpat jest odwiedzana w celach urlopowych głównie przez mieszkańców Górnego Śląska i Krakowa i okolic.
Karpaty nie zawierają wiele walorów antropogenicznych, ale dużo jest ludowej architektury drewnianej i folkloru. Są jedynym terenem gdzie nosi się jeszcze, na co dzień stroje ludowe. Obszar Karpat jest użytkowany rolniczo. Jest dość słabo uprzemysłowiony. Sieć drogowa nie jest bardzo rozwinięta. Im bardziej na wschód tym mniejsza jest gęstość zaludnienia, pogarsza się infrastruktura.
W Karpatach utworzony sześć parków narodowych: Babiogórski, Tatrzański, Gorczański, Pieniński, Bieszczadzki i Mazurski, więc w wielu miejscach można dotrzeć do nienaruszonej przez działalność człowieka natury. To jest bardzo duże natężenie parków, ponieważ karpackie parki stanowią około 27 % powierzchni wszystkich parków narodowych w Polsce.
Karpaty to nie tylko region wypoczynkowy i turystyczny. W większych miejscowościach znajdują się sanatoria. Przyjeżdżają tam osoby z problemami zdrowotnymi. Typami miast gdzie znajdują się takie sanatoria to:
• Krynica- leczy się tam układ krążenia, układ pokarmowy, przemiana materii, urologiczny
• Wysowa- leczy się tam drogi oddechowe, układ pokarmowy, urologiczny
• Polańczyk- leczy się tam drogi oddechowe, układ pokarmowy, reumatyczny
• Szczawnica- leczy się tam drogi oddechowe
• Rabka- leczy się tam drogi oddechowe, układ krążenia
• Rymanów Zdrój- leczy się tam drogi oddechowe, układ krążenia, narząd ruchu
• Iwonicz Zdrój- leczy się tam drogi oddechowe, układ pokarmowy, reumatyczny, narząd ruchu
Zagospodarowanie Karpat
Karpaty są bardzo zróżnicowane pod względem zagospodarowania turystycznego, np. Beskid Śląski jest przeinwestowany, a Beskid Niski jest kompletnie niezagospodarowany. Województwo bielskie, skupia aż 28,3% miejsc noclegowych, natomiast woj. krośnieńskie tylko 11,8%. Pozostałe prawie 60% przypada na najbardziej atrakcyjne i najczęściej odwiedzane byłe woj. nowosądeckie, przy czym i tu jest różnica między Tatrami i Podhalem a częścią wschodnią. Byłe woj. nowosądeckie zajmowało pierwsze miejsce pod względem liczby miejsc noclegowych w schroniskach, w pokojach gościnnych oraz w liczbie całorocznych miejsc noclegowych w ośrodkach wczasowych..
UDZIAŁ KARPAT W ZAGOSPODAROWANIU TURYSTYCZNYM POLSKI:
Miejsca noclegowe: 14,4
- w tym w hotelach, motelach, pensjonatach 14,3
- w ośrodkach wczasowych 11,4
*w tym całorocznych 31,0
- w pokojach gościnnych 32,7
- w schroniskach 59,2
- w schroniskach młodzieżowych 15,2
Korzystający z noclegów ogółem 13,4
- w tym w ośrodkach wczasowych 21,9
Udzielone noclegi w ośrodkach wczasowych 16,4
Te dane pokazują jak ważną rolę Karpaty odgrywają w turystyce górskiej i w całorocznym wypoczynku urlopowym. Mają też duży udział w turystyce krajoznawczej (wycieczki przede wszystkim do Zakopanego) i w wypoczynku świątecznym. Ruch turystyczny koncentruje się przede wszystkim na Podhalu i w Tatrach oraz w Beskidzie Śląskim i Pieninach, w mniejszym stopniu w Beskidzie Żywieckim, Gorcach, Krynicy i dolinie Popradu. Terenem licznie odwiedzanym są też Bieszczady. Intensywnie wykorzystywane turystycznie obszary są wokół sztucznych jezior: Różanowskiego, Solińskiego, Międzyborskiego, Żywieckiego i w dolinie Raby.
NAJCIEKAWSZE MIEJSCA W KARPATACH – WALORY TURYSTYCZNE
Beskid Śląski
Jest najbardziej wysunięta grupą górską polskich Karpat. Jest tam wielu turystów ze względu na sąsiedztwo Rybnickiego Okręgu Węglowego oraz dogodne połączenia komunikacyjne z Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym. Beskid stał się popularny ze względu na rozwój zakładowych ośrodków wczasowych.. Najwięcej inwestycji na tym terenie skoncentrowało się w Ustroniu, Wiśle i Szczyrku. Obecnie Ustroń rozwija się jako uzdrowisko, ośrodek wczasowy. Jest tam trochę wyciągów narciarskich, np. na Czantorię (995 m n.p.m.) wyciąg krzesełkowy, natomiast na Równicę (884 m n.p.m.) prowadzi droga samochodowa.
Zajmująca górną część doliny Wisły miejscowość Wisła jest największym miastem w polskich Karpatach (110 km2), choć ma małą gęstość zaludnienia. Miasto to jest bardzo popularne. Przyjeżdża tu wielu turystów ze względu na to, że z tego miasta pochodzi mistrz świata w skokach narciarskich Adam Małysz. W Wiśle jest około 6 tys. Miejsc noclegowych w domach wczasowych i pensjonatach, ponadto wiele w pokojach gościnnych. Wisła jest drugą, po Zakopanem, górską miejscowością wypoczynkową w Polsce. Znajduje się tam rezerwat „Wisła”, który obejmuje doliny Białą i Czarną Wisełkę oraz ich źródła na zboczach Baraniej Góry (1220 m n.p.m.).
Mniejszym ośrodkiem turystycznym od Wisły jest Szczyrk, choć jego popularność rośnie. Są tam najlepsze w Polsce wyciągi narciarskie. Szczyrk leży u podnóża najwyższego szczytu Beskidu Śląskiego – Skrzyczanego (1257 m n.p.m.), na którym jest wyciąg krzesełkowy. Od północy znajduje się Klimczok (1112 m n.p.m.), łatwo dostępny z Bielska – Białej dzięki kolejce linowej.
Poza tymi miastami znaczenie turystyczne mają jeszcze: Jaworze, Brenna, Istebna i Koniaków.
Jaworze to ośrodek wczasowy i uzdrowiskowy znany z wodolecznictwa, blisko Bielska-Białej, leżący na krawędzi gór. Brenna leży między Ustroniem a Szczyrkiem, dostępna komunikacyjnie tylko od strony przedgórza. Można tu obejrzeć budownictwo ludowe. Istebna też ma zabytki drewnianego budownictwa, oraz zbiory sztuki ludowej.
Koniaków jest słynnym ośrodkiem koronkarstwa, oprócz tego panują tam dobre warunki do uprawiania narciarstwa. W pobliżu stykają się dorzecza Wisły, Odry i Dunaju.
Podhale, Orawa, Spisz i Pieniny
Podhale z Orawą i Spiszem tworzy obniżenie między Beskidami i Tatrami. Głównym walorem krajobrazowym na tym terenie jest sąsiedztwo wysokich gór i ich panorama. Innym wartym zobaczenia elementem jest folklor góralski, drewniane budownictwo, rzeźba, stroje, wyroby rękodzielnicze.
Podhale jest gęsto zasiedlone i użytkowane rolniczo. Stopniowo zanika dawna drewniana zabudowa rolnicza. Teraz zastępowana jest dużymi pensjonatami. Drewniana budowla jest najlepiej zachowana w Chochołowie. Im więcej powstaje miejsc wypoczynkowych tym zmniejszają się walory turystyczne. Bukowina Tatrzańska, Poronin i Białka Tatrzańska mają po 1-2 tys. Miejsc w pokojach gościnnych. Kwatery są intensywnie wykorzystywane w sezonie zimowym. Koło Bukowiny działają prywatne wyciągi narciarskie. Wielu wczasowiczów z tego terenu mieszka tam ze względu na brak miejsc w obleganym Zakopanem i dużymi w nim cenami. Poza Zakopanem, ruch turystyczny skupia się głównie w południowo-wschodniej części Podhala, położonej w pobliżu Zakopanego i Tatr Wysokich.
W części północnej znajdują się najcenniejsze zabytki Podhala, np. drewniany kościółek z XV w. w Dębnie, który ma międzynarodową sławę.
Polska część Orawy, leżąca między Podhalem a Babią Górą, jest rzadziej odwiedzana, choć ma takie atrakcje jak: stylowa zabudowa ludowa, park etnograficzny w Zubrzycy Górnej, największe na południu Polski torfowisko – Puścizny i południowe zbocza Babiej Góry.
Na terenie Spiszu zwiedzana jest zazwyczaj tylko dolina Dunajca z okazałym zamkiem w Niedzicy. Niedaleko zamku zbudowano zaporę na Dunajcu, która stworzyła sztuczne jezioro we wschodniej części Podhala. Największą atrakcją turystyczną tego rejonu jest mała grupa górska Pienin ze słynnym Przełomem Dunajca.
Pieniny to pasmo górskie ciągnące się 10 km między Czorsztynem a Szczawnicą (najwyższym szczytem są Trzy Korony 982 m n.p.m.). Przez to pasmo przełamuje się Dunajec. Ten przełom, który wzdłuż rzeki ciągnie się przez 9 km, jest jedną z największych atrakcji krajobrazowych Polski. Organizowane są tam spływy tratwami. Pieniny ze względu na swoje walory są parkiem narodowym.
Beskid Sądecki
Ten teren rozciąga się na wschód od Gorców i Pienin. Składa się z pasm górskich – Radziejowej (1262 m n.p.m.) i Jaworzyny Krynickiej (1114 m n.p.m.), przedzielonych doliną Popradu.
Beskid Sądecki jest najważniejszym rejonem uzdrowiskowym w Karpatach. Są tam uzdrowiska: Krynica, Szczawnica, Muszyna, Złockie, Żegiestów, Łomnica Zdrój, Piwniczna.
Krynica jest najczęściej odwiedzanym uzdrowiskiem w Polsce. Jest także dużym ośrodkiem wczasowym, turystycznym, sportów – zimowych. Na Górę Parkową zbudowano kolejkę linowo-terenową, a na Jaworzynę Krynicką kolejkę gondolową.
Szczawnica jest drugim dużym uzdrowiskiem. Położona jest między Beskidem Sądeckim i Pieninami. Szczawnica jest też ważnym ośrodkiem turystycznym i wczasowym, z wyciągiem krzesełkowym na Palenicę.
Innymi miejscowościami są:
-nad Popradem: Muszyna, Żegiestów, Sucha Struga, Rytro, Piwniczna
-w bocznych dolinach: Złockie, Łomnica Zdrój, Kosarzyska.
-w dolinie Dunajca: Krościenko, Tylmanowa, Łącko
Dolina Popradu należy do najbardziej atrakcyjnych szlaków komunikacyjnych w Karpatach, ze względu na linię kolejową, drogę samochodową. Jest on także szlakiem międzynarodowym na Słowację i Węgry. Zagospodarowanie tego terenu jest utrudnione, ponieważ rzeka na długim odcinku jest granicą państwa.
Łącko jest ośrodkiem rejonu sadowniczego, wiosną organizuje się tam imprezę folklorystyczną „Dni Kwitnącej Jabłoni”. W obniżeniu Kotliny Sądeckiej leży zabytkowy Stary Sącz i Nowy Sącz – węzeł komunikacyjny i turystyczny, siedziba Muzeum Ziemi Sądeckiej i Sądeckiego Parku Etnograficznego.
Wschodnia część Beskidu Sądeckiego jest rzadziej odwiedzana. Miejscowościami mającymi większą ilość kwater prywatnych są: Wylicz, Nawojowa, Kamionka Wielka.
Beskid Niski
Jest terenem najrzadziej odwiedzanym w polskich Karpatach. Ma jednak wiele walorów turystycznych np.: środowisko prawie nienaruszone przez człowieka, czyste wody, bogata fauna i flora, zabytki budownictwa ludowego, w tym drewniane cerkiewki. Rejon ten jest bardzo słabo zagospodarowany turystycznie. Mała jest gęstość zaludnienia, przez przesiedlenie ludności łemkowskiej po wojnie.
Mało jest tu miejscowości wypoczynkowych. Stosunkowo dużo miejsc noclegowych mają: Iwonicz Zdrój i Romanów. Miejscowości te są uzdrowiskami. Mniejszymi ośrodkami turystycznymi są: Grybów, Szymbark, Łosie, Wapienie, Krempna. Jest na tym terenie dużo pól biwakowych.
Na terenie Beskidu Niskiego jest mało miast i są raczej nieatrakcyjne dla turystów. Tylko miasta: Biecz i Krosno mają zabytkowy charakter. Na uwagę na tym terenie zasługuje skansen przemysłu naftowego w Bóbrce.
Charakterystyczne dla tego rejonu są liczne cmentarze wojenne i ślady bitew.
Beskid Żywiecki, Mały i Makowski
Jest to teren dość licznie odwiedzany przez sąsiedztwo aglomeracji górnośląskiej i krakowskiej. Walorami są: duże sztuczne zbiorniki wodne ( jez. Międzybrodzkie i Żywieckie) oraz najwyższe wzniesienia Beskidów. Znajduje się tam wiele schronisk, kwater prywatnych.
Najważniejszym węzłem komunikacyjnym jest w zachodniej części Żywiec, leżący w centrum Kotliny Żywieckiej. W Beskidzie Małym, nad jez. Międzybrodzkim i Żywieckim przeważa turystyka świąteczna, ale w Międzybrodziu Bialskim, Międzybrodziu Żywieckim, Kozubniku są także ośrodki wypoczynku urlopowego. Słabiej zagospodarowane jest jez. Żywieckie. Na południowym przedgórzu Beskidu Małego leżą miejscowości z zabytkami: Rychwałd, Gilowice.
Rejonem turystyki narciarskiej, wypoczynkowej jest pasmo Beskidu Żywieckiego. Zagospodarowanie turystyczne obejmuje tu schroniska górskie, liczne kwatery prywatne, domy letniskowe, mała liczbę domów wczasowych. Większymi miejscowościami turystycznymi są: Węgierska Górka, Milówka, Rajcza, Zwardoń, który posiada dobre warunki narciarskie, ponieważ jest tam wyciąg na Rachowiec. Mniej znane miejscowości to: Żabnica, Kamesznica, Ujsoły, Złatna, Rycerka, Sól, Laliki.
Na wschód od Żywca ważnymi miejscowościami są Jeleśnia, Korbielów. Na Hali Miziowej, poniżej szczytu Pilska (1557 m n.p.m., drugiego, co do wielkości szczytu Beskidów, znajduje się prowizoryczne schronisko, ale planuje się budowę nowego. Ma być wybudowany także wyciąg z Korbielowa. Dużą atrakcją turystyczną jest najwyższy beskidzki wodospad w Sopotni Wielkiej.
Ku wschodowi masyw Pilska przechodzi w Pasmo Babiogórskie z najwyższym szczytem Beskidów – Babią Górą ( 1725 m n.p.m.). Jest on dobrym punktem widokowym. Niedaleko niego znajduje się jedyny w Beskidach polodowcowy kocioł z urwiskami skalnymi. U jego podnóża znajduje się najstarsze w Beskidach schronisko na Markowych Szczawinach, a przy nim Muzeum Turystyki Górskiej. Północne zbocza Babiej Góry wchodzą w skład Babiogórskiego Parku Narodowego. Pasmo Babiogórskie obejmuje też masyw Policy ( 1368 m n.p.m.) ze schroniskiem w Krupowej Hali.
Równoległym przedłużeniem Beskidu Żywieckiego jest niższy Beskid Makowski. Jest on w większym stopniu użytkowany rolniczo, gęściej zaludniony. Ruch turystyczny jest mniejszy, a jego ośrodkami są: Sucha Beskidzka, Maków Podhalański. Wartym zobaczenia zabytkiem jest renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej zwany Małym Wawelem.
Tatry
Są one najwyższą i najliczniej odwiedzaną grupą górską w Polsce. Prawie całe Tatry wchodzą w skład Tatrzańskiego Parku Narodowego, ze względu na występowanie rzadkich gatunków zwierząt i roślin. Część Tatr to rezerwaty ścisłe – niedostępne dla turystów. Zagospodarowanie ogranicza się, a ruch turystyczny dozwolony jest tylko na oznakowanych szlakach. Obecnie ruch turystyczny jest ogromny, szacowany na kilka milionów osób rocznie.
W Tatrach Zachodnich popularna jest Dolina Kościeliska, szczyty Kasprowy Wierch (1985 m n.p.m.), Giewont (1909m n.p.m.). W dolinie są dwie duże jaskinie: Mroźna, Mylna. W Tatrach wysokich najczęściej odwiedzane jest Morskie Oko. Bardzo popularne są też wyprawy do Doliny Roztoki gdzie znajdują się największe w Polsce wodospady: Wielka Siklawa, Wodogrzmoty Mickiewicza. Najwyższy szczyt Polski – Rysy (2499 m n.p.m.) jest raczej rzadko odwiedzany ze względu na trudne dojście.
W czasie zimy najczęściej odwiedzany jest Kasprowy Wierch, dolina Goryczkowa i Gąsienicowa wyposażone w wyciągi krzesełkowe, oraz Gubałówka, na którą prowadzi kolejka linowo-terenowa i wyciąg krzesełkowy Buforowy Wierch.
Największą bazą noclegową i usługową jest Zakopane. Jest tu 18 tys. miejsc w obiektach wczasowych, turystycznych, pokojach gościnnych i duża liczba w kwaterach. Walorami Zakopanego są: stare chaty góralskie, cmentarz zasłużonych, Muzeum Tatrzańskie, muzea biograficzne Kasprowicza, Szymanowskiego, Makuszyńskiego.
Wiele kwater jest też w okolicznych miejscowościach: Kościelisko, Murzasichle, Małe Ciche.
Gorce, Beskid Wyspowy
Znajdują się między Krakowem a Zakopanem. Ich udział w wypoczynku urlopowym i świątecznym mieszkańców Krakowa jest mały. Najwyższym szczytem jest Turbacz (1310 m n.p.m.). Jest tam duże schronisko PTTK. Jest tam także Gorczański Park Narodowy, obejmujący m.in. rezerwat im. Władysława Orkana. W Gorcach przeważa wędrówkowy ruch turystyczny, w zimie także narciarski. Kwatery są głównie w okolicznych miejscowościach takich jak: Rabka, Chabówka, Ponice, Rdzawka, Poręba Wielka, Lubomirze, Kamienica, Ochotnica, Krościenko, Kluszkowce. W Rabce jest większe skupisko domów wczasowych, ponieważ jest ona uzdrowiskiem dziecięcym. Szczawa i Poręba Wielka dysponują źródłami wód mineralnych.
Na północ od Gorców jest Beskid Wyspowy. Znanymi szczytami są: Luboń Wielki, Szczebel, Lubogoszcz, Śnieżnica, Mogielnica (1170 m n.p.m.), Ćwilin. Ruch turystyczny ma charakter wędrówkowy i letniskowy. Ważniejszymi miejscowościami są: Mszana Dolna, Limanowa, Lubień.
Bieszczady
Bieszczady znajdują się na krańcu Polski. Pomimo tego cieszą się dużą popularnością. Mają dużo walorów turystycznych, np.: względna bezludność, pierwotna przyroda.
Są one jedynym pasmem Beskidów, w którym główne grzbiety SA zajęte przez rozległe hale, zwane połoninami, zapewniając doskonałą widoczność. Bardzo bogaty jest tu świat zwierzęcy, jest dużo np.: żubrów, wilków, rysi, żbików, jeleni karpackich.
Najczęściej zwiedzane są: Halicz, Tarnica (1346 m n.p.m.), Połonina Waryńska, Połonina Wetlińska, pograniczny masyw Wielkiej Rawki. Te tereny stanowią częściowo Bieszczadzki Park Narodowy. Bazą noclegową są nieliczne schroniska i kempingi.
Rzadziej odwiedzana jest zachodnia część Beskid w rejonie Cisnej i Komańczy. Walorem tego terenu są Jeziorka Duszatyńskie.
Na północnej część Bieszczad największą atrakcją jest Jez. Solińskie o powierzchni 21 km2. Nad jeziorem są nowe ośrodki wypoczynkowe, np.: Polańczyk, Solina.
W miastach położonych na skraju Bieszczad, takich jak: Sanok, Lesko, Ustrzycki Dolne, znajdują się hotele, domy wycieczkowe, kwatery prywatne. Ustrzycki Dolne dysponują wyciągami narciarskimi, Muzeum Przyrodniczym Bieszczadzkiego Parku Narodowego. W Sanoku jest wielki skansen Muzeum Budownictwa Ludowego i muzeum regionalne ze zbiorem ikon.
Pogórze Karpackie
Omówione przeze mnie wyżej rejony są oddzielone od reszty kraju pasem Pogórza Karpackiego. Ten teren jest mniej atrakcyjny, ponieważ jest słabo zagospodarowany turystycznie. Najwyżej cenionym walorem na tym obszarze jest woda – ruch turystyczny skupia się w dolinach rzek i nad sztucznymi zbiornikami. Największym z nich jest Jez. Rożanowskie. Nad nim są liczne ośrodki wypoczynkowe. Największe to: Gródek nad Dunajcem, Rożnów, Znamirowice, Tęgoborze. Poniżej Rożanowa rozciąga się mniejsze Jez. Czchowskie z ośrodkami wypoczynkowymi w Czchowie.
Drugim miejscem o dużej frekwencji jest dolina Raby, głównie okolice Myślenic. W miejscowości tej jest dużo miejsc noclegowych i wyciąg krzesełkowy na górę Chełm.
Dolina Sanu jest rzadziej odwiedzana. Są tam ośrodki w Krasiczynie i Olszynach.
Miejscowościami posiadającymi walory zabytkowe są: Nowy Wiśnicz – zamek, Krasiczyn –zamek, Kalwaria Zebrzydowska –sanktuarium, Lanckorn i Zakliczyn z historyczną zabudową. Oprócz tego warto zobaczyć: Skamieniałe Miasto koło Ciężkowic, rezerwat skalny Prządki obok ruin zamku Kamieniec koło Odrzykonia.
Zabytkiem o międzynarodowej sławie na Pogórzu Karpackim jest Wieliczka- kopalnia soli. Jest tam Muzeum Żup Krakowskich, podziemne sanatorium alergologiczne, Grota Kryształowa- rezerwat przyrody.