Migracje ludności polskiej po II wojnie światowej
Migracje ludności polskiej po II wojnie światowej
Druga wojna światowa pochłonęła wiele istnień ludzkich. Polska należała do krajów najbardziej pod tym względem poszkodowanych. W czasie wojny śmierć poniosło 6 milionów Polaków.
Gwałtowne zmniejszenie liczby ludności o ponad 10 milionów był wynikiem nie tylko działań wojennych, ale też emigracji. Ubytek w liczbie ludności wynikał także ze spadku przyrostu naturalnego, zmiany granic i zmiany obszaru Polski. Wielu obywateli polskich zostało zmuszonych do pozostania za granicą z powodu przyczyn politycznych. Ruchy ludności rozpoczęły się już w trakcie kampanii wrześniowej 1939 masową ucieczką ludności cywilnej na wsch. przed nacierającymi wojskami niemieckimi., a po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej (17 IX 1939) powrotem w kierunku Warszawy. Po ewakuacji władz i instytucji państwa pol. do Rumunii opuściły kraj pojedyncze oddziały wojskowe oraz liczne niezorganizowane grupy żołnierzy: internowano ich w Rumunii, na Węgrzech, na Litwie i Łotwie ponad. Z obozów internowania większość żołnierzy stopniowo przedostała się do Francji, a następnie Anglii, zasilając Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Około 50 tys. osób (gł. ludności cywilnej) udało się do Szwecji. Po kapitulacji do niewoli niemieckiej dostało się ok. 300 tys. żołnierzy i oficerów, do niewoli radzieckiej - ok. 230 tys. Ocenia się, że 1939-41 z pol. kresów wsch. wywieziono w głąb ZSRR ok. 1,5 mln obywateli pol., przy czym dostępne obecnie źródła NKWD ustalają tę liczbę na poziomie ponad dwukrotnie niższym. Około 400 tys. osób uznanych za aresztantów osadzono w ok. 40 obozach pracy (w rejonie Archangielska, Norylska, Jakucka, Władywostoku, na półwyspie Kola, na Kołymie, w kopalniach Ukrainy i Czukotki). Do "amnestii" (VIII 1941) zmarło w obozach ponad 250 tys. obywateli pol. Oprócz aresztowanych, jako "przesiedleńców specjalnej kategorii" deportowano (m.in. do Kazachstanu) całe grupy ludności, m.in. inteligencję pracującą, chłopów, robotników wykwalifikowanych, kolejarzy, uchodźców z centralnej Polski. 1940 deportacje objęły Polonię z krajów nadbałtyckich: z Łotwy, z Litwy i z rejonu Wileńszczyzny. Nadanie 29 XI 1939 obywatelstwa radzieckiego mieszkańcom wcielonych terenów umożliwiło 1940-41 wcielenie do Armii Czerwonej roczników młodzieży. Po agresji wojsk hitlerowskich na ZSRR fala przemieszczeń połączona z masowymi egzekucjami towarzyszyła ewakuacji więzień z terenów przyłączonych. 1942 z Armią Pol. gen. Andersa ewakuowano do Iraku ogółem ok. 78 tys. żołnierzy i 35 tys. osób cywilnych. Byli więźniowie weszli w skład tworzonej 1943 1. Dyw. Piechoty im. T. Kościuszki (następnie 1. Armii WP). Na ziemiach pol. wcielonych do Rzeszy niemieckiej fale masowych wysiedleń(ze szczególnym natężeniem: 1939/40, wiosną 1940, 1940/41) dotknęły ponad 860 tys. Osób. Ponadto na roboty przymusowe do Rzeszy wysłano ponad 800 tys. Osób. Przesiedlenia i deportacje (także na roboty przymusowe do Niemiec) z terenów Generalnego Gubernatorstwa objęły do 1944 ogółem ponad 2 mln osób. Dokonywano prób germanizacji ludności, najczęściej różnego rodzaju szykanami. W ten sposób np. wcielono do Wehrmachtu ok. 70 tys. osób na Pomorzu. Przesiedlenia dotykały różnych grup społ., narodowościowych bądź ogółu mieszk. danego regionu. Po powstaniu warszawskim 1944 wysiedlono z miasta całą ludność cywilną. 1943-44 walki frontowe i terror spowodowały ucieczkę ludności pol. z terenów na wsch. od linii Curzona. Zaczęła się również ewakuacja z ziem pol. ludności niemieckiej. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie pol. aresztowania i deportacje ludności (w tym żołnierzy AK) do ZSRR objęły 1944-45 ponad 200 tys. osób, jedynie część wywiezionych powróciła do kraju po 1955.
Po zakończeniu II woj. świat. poza granicami Polski znajdowało się ponad 5 mln obywateli pol. - w następstwie zmian terytorialnych, wywózek, służby wojskowej itd. Sprawą ich powrotu zajmował się powołany 7 X 1944 Państw. Urząd Repatriacyjny (PUR). Na podstawie umowy z ZSRR (6 VII 1945) przyznającej prawo do repatriacji osobom ("mogącym udowodnić obywatelstwo pol.") narodowości pol. i żydowskiej, które do 17 IX 1939 miały obywatelstwo pol. - do kraju przybyło (1945-50) ponad 260 tys. osób. Według danych radzieckich po 1950 pozostało w ZSRR ok. 1,6 mln Polaków; w całej statystyce migracji na terenach ZSRR "brakuje" więc ok. 1,5 mln osób - albo uznanych za "nie-Polaków", albo będących ofiarami represji. Migracje ludności pod koniec wojny i po jej zakończeniu miały różne kierunki i natężenie; 1945-46 przesiedlono z Polski do ok. 480 tys. Ukraińców, 36 tys. Białorusinów, ok. 20 tys. Litwinów. Ok. 150 tys. Ukraińców, Łemków i in. narodowości przesiedlono 1947 na Pomorze Zach. w ramach akcji "Wisła". Z ok. 2,5 mln wywiezionych do Niemiec ok. 600 tys. znalazło się po zakończeniu działań wojennych na terenie Ziem Odzyskanych. Do 1946 z radzieckiej strefy okupacyjnej powróciło do Polski ponad 600 tys. osób (dalsze 100 tys. w latach następnych).
Repatriacja z zach. stref okupacyjnych przebiegała wolniej, z 1 mln znajdujących się tam Polaków wróciło do kraju (do 1950) ok. 800 tys. Ogólną liczbę Polaków, którzy opuścili kraj w czasie wojny i nie powrócili, szacuje się na ok. 500 tys., a liczbę osób przemieszczonych 1944-50 na ok. 8 mln. Ponadto po wojnie nastąpiły wyjazdy osób narodowości niemieckiej, żydowskiej i in. oraz migracje ludności ze wsi do miast.
Informacje uzupełniające:
Kampania wrześniowa, walki obronne wojsk polskich toczone od 1 września do 5 października 1939 przeciwko wojskom niemieckim i od 17 września przeciwko wojskom ZSRR. Kampania wrześniowa rozpoczęła II wojnę światową 1939-1945. Mimo formalnego przystąpienia do wojny Anglii i Francji (3 września), zachodni sojusznicy Polski nie włączyli się czynnie w toczące się walki.
Armia Krajowa (AK) – zakonspirowana siła zbrojna polskiego podziemia w czasach II wojny światowej, działająca pod okupacją niemiecką i radziecką na obszarze państwa polskiego w granicach sprzed 1 września 1939 oraz poza nimi. Była najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną armią podziemną z działających w tamtym czasie w Europie.
łagry- potoczna nazwa sowieckich obozów koncentracyjnych zarządzanych przez Gułag (Gł. Zarząd Obozów); pierwsze utworzono 1918 z inicjatywy Lenina i Trockiego jako miejsca izolacji i eksterminacji przeciwników politycznych; w drugiej poł. lat 30. przebywało w nich ok. 1 mln ludzi, pracujących niewolniczo na rzecz gospodarki sowieckiej; do łagrów trafiła też część z ponad 1,5 mln obywateli polskich, wywiezionych 1939-41 z okupowanych przez Armię Czerwoną terenów Rzeczypospolitej; 1944-45 NKWD uwięziła w łagrach wielu uczestników polskiego ruchu oporu; repatriacja tych, którzy przeżyli, nastąpiła po 1956, kiedy to także stopniowo likwidowano same ł. w ZSRR.
NKWD - Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR– centralny organ państwowy prowadzący działalność w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, wywiadu i kontrwywiadu i nadzorujący lokalne instytucje rządowe, istniejący w Związku Radzieckim w latach 1934–1946, następnie przemianowany na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ZSRR. NKWD było głównym narzędziem w rękach władz radzieckich którym posłużono się do ogromnych represji wobec własnych obywateli w i poza granicami byłego ZSRR a także masowych deportacji różnych narodowości w tym Polaków. Organy NKWD były także wykonawcą mordu na cywilach i oficerach Wojska Polskiego, tzw. Zbrodnia katyńska.
Wehrmacht - niemieckie siły zbrojne okresu III Rzeszy. Zostały utworzone 16 marca 1935 roku wbrew traktatowi wersalskiemu zastępując niemiecką armię zawodową. Powstały po wprowadzeniu przez Adolfa Hitlera powszechnej służby wojskowej. W skład Wehrmachtu wchodziły wojska lądowe, lotnictwo i marynarka wojenna
Armia Czerwona, właściwie Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona, od 1946 Armia Radziecka, radziecka formacja zbrojna tworząca, wraz z Czerwoną Marynarką Wojenną i wydzielonymi jednostkami policji bezpieczeństwa, siły zbrojne ZSRR. Powołana na podstawie dekretu Rady Komisarzy Ludowych z I 1918, początkowo ochotnicza, o ściśle klasowym charakterze, z obieralnymi dowódcami, bez stopni i rang. Podporządkowana Ludowemu Komisariatowi Spraw Wojskowych i Morskich, na którego czele 1918-1925 stał L.D. Trocki.
Linia Curzona – planowana linia demarkacyjna pomiędzy wojskami polskimi a bolszewickimi w czasie wojny w 1920 roku.
Łemkowie to górale karpaccy pochodzenia ruskiego i najprawdopodobniej także wołoskiego, którzy zamieszkiwali po polskiej stronie Karpat - od Wysokiego Działu na terenie Bieszczadów, po dolinę Popradu w Beskidzie Sądeckim, oraz tzw. Ruś Szlachtowska (nazwa wymyślona w latach trzydziestych XX wieku przez prof. Romana Reinfussa i odnosząca się do regionu czterech wsi w dolinie Ruskiego Potoku (obecna nazwa: Grajcarek). Wspomniane wsie to Biała i Czarna Woda oraz Jaworki i Szlachtowa.) na pograniczu Małych Pienin i Beskidu Sądeckiego, natomiast po stronie słowackiej - pas Beskidów, praktycznie aż do Tatr. Teren ten nazywany jest Łemkowszczyzną.
Zamojszczyzna, obszar południowej Lubelszczyzny, obejmujący dawne (do 1975) powiaty: zamojski, tomaszowski, hrubieszowski i biłgorajski. W czasie II wojny światowej i okupacji niemieckiej, zgodnie z Generalnym Planem Wschodnim, przeznaczona na tereny osiedleńcze dla Niemców.
Migracja (łac. "migrare" wędrować, przesiedlać się)
Ruch repatriacyjny (od "repatriare" - wracać do ojczyzny") nasilił się od 1944 roku.