Dziedziny wychowania

WYCHOWANIE UMYSŁOWE

Głównym założeniem wychowania umysłowego jest założenie, że nie można kształtować osobowości człowieka bez ukształtowania intelektu, czyli główne założenie mówi, że w praktyce nie można odrywać nauczania od wychowania. Twierdzenie to ma długą historię, można ja wiązać już z Herbartem, który mówił o nauczaniu wychowującym.

Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekaz wiedzy, poprzez kształtowanie umiejętności. Nauczyciele przekazując wiedzę i kształtując umiejętności oddziaływają na uczniów treściami dydaktycznymi, swoją postawą do wiedzy a także swoja postawą do pracy zawodowej.
Sama osoba nauczyciela wpływa na dobór treści dydaktycznych z oferty programowej i wpływa również na analizę niektórych treści i staje się modelem zachowań uczniów. Ogólnie chodzi o to, aby nauczyciel z tych treści wybierał i analizował indywidualnie.

Cele wychowania umysłowego wg Okonia:
- najogólniej celem wychowania umysłowego jest rozwój sfery intelektualnej człowieka. W tym znaczeniu wychowanie umysłowe ma prowadzić do tego, że człowiek będzie potrafił.
? kierować własną aktywnością praktyczną i poznawczą,
? koordynować tę działalnością,
W tym sensie elementami wychowania umysłowego są:
? ogólne podstawy wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze
? ogólne przygotowanie do działalności praktycznej,
? ogólny rozwój zdolności umysłowych i zainteresowań,

Wychowanie umysłowe wg Muszyńskiego to kształtowanie naukowego poglądu na świat tzn. poglądu opartego na badaniach empirycznych,

Celami wychowania umysłowego są:
? kształtowanie zdolności poznawczych,
? rozwój motywacji do dążenia i poszukiwania informacji,
? pogłębianie wrażliwości intelektualnej,
? kształtowanie kultury umysłowej,

Wychowanie umysłowe jest rzeczą bardzo ważną. Ważne jest aby kształtować zdolność logicznego myślenia.

WYCHOWANIE ESTETYCZNE

- ma na celu przygotowanie człowieka do odbioru wartości piękna. Piękno należy do podstawowych wartości i do najstarszych pojęć w kulturze staro europejskiej.
Starożytni grecy odnosili piękno do postaci człowieka, do myśli i twierdzili, że piękne mogą być oblicza. Z czasem piękna zaczęto używać tylko do rzeczy materialnych. Wdrażamy wartość piękna poprzez wychowanie przez sztukę.

Badania nad twórczością były prowadzone przede wszystkim w XX wieku. Badano związki, które występują pomiędzy twórczością a rozwojem człowiek. Problemem tym zajmowali się wszyscy przedstawiciele nauk humanistycznych.

Ukształtowały się 3 różne sposoby rozumienia sztuki:
1) jako umiejętność
- sztuka będzie obejmować to wszystko, co powoduje, że człowiek zdolny jest do tworzenia tego, co budzi ogólny zachwyt. Sztuka będzie utożsamiana z predyspozycjami człowieka do tworzenia czegoś co budzi podziw. W tym rozumieniu sztuka będzie odnosiła się do umiejętności estetycznych, ale nie tylko, bo również sportowych akrobatycznych i cyrkowych.

2) jako czynność
- przez sztukę będziemy rozumieć czynność prowadzącą do powstania dzieła. W tym rozumieniu termin sztuka pokrywa się z terminem działalność artystyczna.

3) jako wytwór tej czynności,
- mamy na myśli całokształt wytworów działalności artystycznej.

Ukształtowały się różne koncepcje wychowania estetycznego . W wieku XVIII, IX ukształtowała się taka koncepcja tego wychowania zgodnie z którą wychowaniem estetycznym należy objąć tylko te jednostki, które wykazują pewne talenty, predyspozycje do tworzenia dzieł sztuki.
Następna koncepcja zmieniła się i wychowaniem tym zaczęto obejmować wszystkich wychowanków bez względu na indywidualne tematy. Słusznie, ponieważ wychowanie estetyczne w tej koncepcji nie ma prowadzić tylko do tworzenia dzieł sztuk, ale również do kształtowania umiejętności czysto technicznych, do ogólnego kształtowania wrażliwości człowieka jak i również do rozwijania zdolności interpretacji dzieł sztuki. Taka koncepcja jest zgodna z ideami nowego wychowani.
Nowe wychowanie traktuje sztukę jako źródło wartości wychowawczej, a kontakt ze sztuką stanowi pewne narzędzie kształtowania osobowości dziecka.

Funkcje sztuki:
Przez funkcje sztuki rozumiemy pewne korzyści jakie przynosi człowiekowi kontakt ze sztuką, czyli co człowiek zyskuje poprzez kontakt ze sztuką:
1. funkcja poznawcza
? człowiek nabywa wiedzy; czyli sztuka jako źródło wiedzy o człowieku tzn. o stylu życia ludzi w innych epokach historycznych o panujących modach, o aktualnych wtedy problemach, sztuka jest źródłem wiedzy o kulturze o naturze,
2. funkcja ludyczna
? związana z rekreacja i wypoczynkiem ? kontakt ze sztuka jest sposobem organizacji czasu wolnego np. człowiek idzie do kina, teatru przez co wypoczywa,
3. funkcja kompensacyjna
? kontakt ze sztuką kompensuje pewne braki lub ?karmi wyobraźnię? ? człowiek oglądając np. sztukę teatralną utożsamia się z niektórymi bohaterami kompensując sobie pewne braki,
4. funkcja katarystyczna
? od pojęcia ?katarys? ? oczyszczenie. Założeniem jest to, że człowiek obcując ze sztuką uwalnia się od negatywnych stanów emocjonalnych, rozładowuje się, uspokaja wewnętrznie, wyładowuje zewnętrznie. Funkcja ta nie została potwierdzona naukowo w scenach nafaszerowanych przemocą ? przemoc rodzi przemoc, agresja wzrasta,
5. funkcja społeczna
- widoczna w 3 aspektach
? kontakt ze sztuką umożliwia zachowanie tożsamości kulturowej narodu, tzn. łączy człowieka z narodem,
? ta funkcja przejawia się w zbiorowym tworzeniu dzieł sztuki,
? sztuka ingeruje naród wokół wartości,
6. funkcja moralna
? osoby, które zajmują się tą funkcją sztuki badają relacje jakie zachodzą pomiędzy sztuką, moralnością, a wychowaniem.

Ścierały się tu 2 stanowiska:
? zapoczątkowane przez Platona, który mówił, że kształtując moralność człowieka należy prezentować mu poprzez sztukę tylko wzniosłe czyny i wszystko to, co jest godne naśladowania,
? wywodzące się od Arystotelesa. Zakładające, że poprzez sztukę należy pokazywać złożoność, egzystencję człowieka, złożoność charakterów i losów człowieka.
Współczesna koncepcja wychowania estetycznego łączy 1-sze i 2-gie stanowisko.

Funkcja moralna występuje w 2 znaczeniach:
1) musza do przyjęcia wartości prezentowanych w dziele,
2) kształtuje wrażliwość moralną,

Wychowanie przez sztukę w szkole realizowane jest w stopniu niewystarczającym. Jest bardzo mało czasu na te zajęcia. Te lekcje prowadzone są w sposób budzący kontrowersje, ponieważ polegają głównie na śpiewaniu i rysowaniu, brakuje kształtowania wrażliwości i zdolności interpretacyjnej.
Aby te cele były osiągnięte powinny zwiększyć się liczby wyjść do kina, filharmonii, na wystawy artystyczne, jest ich za mało (brak funduszy i zorganizowania).
W polskich szkołach brakuje specjalistów, lekcje wychowania muzycznego czy plastycznego prowadzą nauczyciele nie przygotowani do tych zajęć. Lekcje wychowania muzycznego powinien prowadzić absolwent szkoły muzycznej, a plastyki ? absolwent szkoły plastycznej. Niestety brakuje pieniędzy na tworzenie etatów dla takich nauczycieli . trzecia grupa przyczyn to brak funduszy na odpowiednie wyposażenie szkoły w sprzęt muzyczny, fary itp.

Działy teorii wychowania estetycznego:
Istnieją takie działy teorii wychowania jak:
- teoria wychowania plastycznego,
- teoria wychowania muzycznego,
- teoria wychowania literackiego,
- teoria wychowania filmowego,
- teoria wychowania teatralnego,

Wśród form wychowania estetycznego wymieniamy:
? plastykę,
? muzykę,
? literaturę,
? film,
- teatr

WYCHOWANIE FIZYCZNE

? wychowanie fizyczne wykształca u danej jednostki kulturę fizyczną, która jest wyrazem określonej postawy wobec własnego ciała i aktywnej troski o swój rozwój, sprawność i zdrowie, jest umiejętnością organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego.

Kryteriami kultury fizycznej są:
- tryb życia
- ukształtowane nawyki
- przekonania
- zamiłowania
- konkretne umiejętności osobnika
? wychowanie fizyczne stanowi doskonały przykład wychowania przez kulturę i dla kultury ? stanowi integralną część wszechstronnego procesu wychowania, a więc takiego, które uwzględnia kształcącą rolę wszelkich dziedzin kultury.

Miejsce teorii wychowania fizycznego
? zasięg wpływu ćwiczeń fizycznych na kształtowanie się życiowych postaw człowieka rozstrzygnął P. Coubertin twierdzeniem, że potrafią one kształcić wszystkie cechy fizycznej sprawności (siła, szybkość, zręczność w działaniu, odporność na zmęczenie) ale nie przesądzają ich wpływu na moralne postawy jednostek, jeśli wszystko co dzieje się na terenie ćwiczeń i sportu , nie będzie się działo w imię dobra społecznego.
? Wychowanie fizyczne nie może mieć celów niezależnych i służyć wyłącznie kształceniu somatycznie mocnych typów bez oglądania się na ich intelektualne i etyczne postawy. Dlatego jego zadania muszą się sprzęgnąć z zadaniami ogólnowychowawczej natury.
? Już w XVIII Jędrzej Śniadecki(pierwszy polski teoretyk wychowania fizycznego) pisał : ? kształcić człowieka tak, ażeby wszystkie części jego ciała były foremne i mocne, wszystkie zmysły doskonałe, wszystkie władze cielesne zupełne - jest to go wychowywać tylko fizycznie. Kształcić zaś jego umysł i serce bez względu na przymioty ciała ? jest to go wychowywać tylko moralnie.? Jednak całokształt oddziaływań fizycznych służy ?kształceniu tego surowego materiału, z którego ma powstać dzieło sztuki wychowania?
? I chociaż ?w doświadczeniu wychowania fizycznego, czyli cielesnego od umysłowego albo moralnego oddzielać nie należy i nie można, wszelako w nauce i rozumowaniu można je uważać osobno?,
? wielu pedagogów spycha wychowanie fizyczne na margines nauk pedagogicznych, co sprawia, że zaczyna się ono przekształcać w gałąź wiedzy lekarskiej ? obcej jednak jeszcze medycynie. W tej sprawie głos zabrał również Śniadecki: ?powiedzmy i to na zaletę wychowania fizycznego, że jego wpływ tak jest powszechny, iż żadnego nie przepuszcza wyjątku. Nikt się bez niego obejść nie może. Dobrze kierowane zawsze się uda kiedy tak nazwane wychowanie moralne, nie wszędzie się przyjmie. Bo pominąwszy nawet sam stan umysłu, że przymioty rozumu i serca po wielkiej części od stanu zdrowia i organizacji zależą, a zatem każde wychowanie moralne powinno mieć za podstawę i fundament ? fizyczne?

Cele wychowania fizycznego(wg Floriana Znanieckiego):
1) cel higieniczny
- troska o jakość i ilość przyszłych pokoleń
- zachowanie czystości biologicznej (np. przepisy dotyczące zachowania się matki w czasie ciąży)
2) geneonomiczny
- dążenie do zachowania i utrwalenia pożądanych typów geneonomicznych
3)obyczajowo-estetyczny
- ideał estetyczny jest częścią jej wzoru obyczajowego
- kształcenie określonego:
- typu cielesnego
- ubioru i ozdób wszelkiego rodzaju
- typu kinetycznego (wzorów ruchowego zachowania się)
4) hedonistyczny
- uregulowanie hedonicznego pierwiastka osobowości (jego popędów, upodobań i uczuciowej strony)
- typy hedonistyczne:
- typ bierny ma tendencję do unikania dostępnych przyjemności
tworząc typ ascety
- typ czynny pod wpływem środowiska społecznego używa
przyjemności , uznanych za odpowiednie przez daną społeczność
5) fizyczno-utylitarny
- określone formy wychowania wojownika, rzemieślnika, kandydata do różnych zawodów
- zautomatyzowanie ruchów pożądanych dla danej profesji, a wyeliminowanie elementów zbędnych
6) sportowy
- działalność fizyczna dążąca w swym zakresie do możliwie doskonałych wyników, lecz nie usiłująca wytwarzać żadnych bezpośrednio użytecznych wartości.


Funkcje wychowania fizycznego:

1) STYMULATYWNA (pobudzająca):
? środowisko naturalne nie dysponuje pewnymi bodźcami, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju człowieka, a postęp cywilizacyjny powoduje ograniczenia ruchowe. W związku z tym niezbędne jest wytworzenie sztucznych bodźców poprzez zaaranżowanie odpowiednich sytuacji rzeczywistych lub umodelowanych, które zapewnią jednostce optimum bodźców, które zrekompensują jej ograniczenia ruchowe nałożone przez cywilizację.
? Sztuczne bodźce zawierają się w stworzonych w gimnastyce tzw. ćwiczeń wyrozumowanych (sztucznie skonstruowanych)
? Teoretycznym uzasadnieniem tej funkcji jest prawo do wszelkiego ćwiczenia tj. treningu. Rozwijają się tylko te czynności i organy, które są ćwiczone ( których rozwój jest pobudzany ciągłym strumieniem bodźców) np. dominacja prawej ręki nad lewą u osób praworęcznych. Natomiast wszelkie hamulce powodują zanik czynności i atrofię mięśni.
? Stymulacja to pobudzenie, silnik napędowy procesu wychowania fizycznego, ale ona sama nie przesądza jeszcze o jego kierunku, nie może więc wypełnić całego programu wychowawczego.

2) ADAPTACYJNA (przystosowawcza)
? życie to ciąg procesów adaptacyjnych (min. Do środowiska biogeograficznego, społecznego, do zawodu i zamiłowań pozazawodowych)
? bez prawidłowo wykształconych mechanizmów adaptacyjnych niemożliwe byłoby życie w ciągle zmieniających się warunkach. Skrajnymi przykładami na to są; przetrwanie wojny i okupacji, zdobycie Everestu, czy podbój kosmosu. Jak również bardziej drastycznych form adaptacyjnych np. emigracja ( zmiana środowiska),czy kalectwo (zmiana samej jednostki)
? celem funkcji jest wywarcie poprzez działalność wychowawczą jak największego wpływu na kierunek tego przystosowania .
? Wpływ ten wywierany jest poprzez hartowanie czyli czynne uodpornienie się na wszelkie bodźce zarówno fizyczne jak i psychiczne. Efektem hartowania powinna być wysoka
tolerancja wysiłkowa czyli ? kondycja.
? Funkcję adaptacyjną ilustruje również idea politechnizacji, polegająca na opanowaniu przez wychowanka ogólnych zasad pracy i pewnej wiedzy z zakresu techniki. Ma to stanowić przygotowanie do podjęcia przyszłej pracy .
? Znajduje to odbicie w programach szkolnych, które muszą się liczyć z tendencjami cywilizacyjnymi. Postęp techniczny nadaje życiu tempo, za którym nie każdy potrafi nadążyć, co prowadzi do chorób cywilizacyjnych (np. hipokinematoza ? schorzenia z niedostatku ruchu fizycznego). Trzeba dostosować, więc motoryczność ludzką do nowego kształtu cywilizacji i silniej związać ja z politechnizacją życia. Dlatego adaptacyjna funkcja kształtuje się historycznie zależnie od aktualnych potrzeb społecznych.
? Chociaż funkcja adaptacyjna wyznacza kierunek procesu wychowawczego, należy pamiętać aby został on stonowany z ogólnowychowawczym programem, ponieważ w przeciwnym wypadku może ulec wypaczeniu , dochodzi wówczas do asymetrii rozwojowej.

3) KOMPENSACYJNA (wyrównawcza)
? kompensacja ? zorganizowany system bodźców dopełniających oraz antybodźców, mających równoważyć ślepe działanie zbyt daleko posuniętej adaptacji. (czyli np. wad postawy, asymetrii, jednostronności)
? działa profilaktycznie ? poprzez dobór i stosowanie bodźców rozwojowych pod względem jakościowym, które mają przywrócić względną harmonię rozwojową.
? Wychowanie fizyczne ma za zadanie kompensować ruchy i pozycje, do których zmusza dziecko jego tryb życia ( nie tylko na lekcjach wf ale również na innych przedmiotach poprzez praktykowanie tzw. mikropauz ? ćwiczeń śródlekcyjnych)

4) KOREKTYWNA (poprawcza)
? Treścią korektywy jest wychowawcza interwencja we wszelkich przypadkach odchyleń rozwojowych, możliwych do zlikwidowania lub złagodzenia środkami wychowawczymi (ćwiczeniem)
? Funkcja korektywna nie zacieśnia się do zabiegów poprawiających postawę ciała , a więc do korekty ortopedycznej. Obejmuje poza działaniami poprawczymi w stosunku do układu statyczno-ruchowego, ale także w stosunku do innych układów organizmu (np. korekty wad mowy, widzenia itd..) oraz do zaburzeń somatycznych (takich jak np.: otyłość, niedorozwoje i opóźnienia motoryczne, nerwice)
? Funkcja korektywna zostaje wcielona wtedy gdy wada zostanie już stwierdzona

Treści wychowania fizycznego

W kategoriach praktyki pedagogicznej treść wychowania fizycznego rozbita jest na 3 kręgi formalne Kręgi te tworzą harmonijną całość i pozostają we względnej równowadze, przy czym kręgi zewnętrzne wspierają krąg wewnętrzny.

Na tle schematu trzech kręgów jasno rysuje się rola pedagoga jako:
1. Nauczyciela wychowania fizycznego ? choćby przyuczonego
2. Nauczyciela w ogóle
3. Pedagoga działającego w środowisku szkolnym i pozaszkolnym

1) KRĄG NAJWĘŻSZY ? WYCHOWANIE FIZYCZNE JAKO PRZEDMIOT
NAUCZANIA
? uczestniczą w nim wszyscy uczniowie bez względu na sprawność fizyczną i uzdolnienia ruchowe
? polega na nauce i kształtowaniu abecadła ruchowego (ćwiczeń gimnastycznych, gier sportowych, zabaw ruchowych, ćwiczeń o charakterze porządkowym oraz ćwiczeń korekcyjno-kompensacyjnych)
? w klasach I ? III lekcje wychowania fizycznego prowadzą wychowawcy klas, od klasy IV zajęcia realizują nauczyciele wf
? Program wychowania fizycznego zwrócony jest na trzy zagadnienia:
1) zadania stawiane przed zorganizowanym procesem wychowania fizycznego na tle potrzeb rozwojowych ucznia:
- kierując procesem wychowania fizycznego, nauczyciel musi się liczyć z tzw. warunkami wychowania, które określają dostępność i celowość użycia danych środków i metod. Są to: wiek, płeć, stan zdrowia, warunki morfologiczne
2) środki i metody urzeczywistniania tych zadań
3) materiał ćwiczebny realizowany w ramach lekcji wf
? Program, według którego nauczyciel realizuje wychowanie fizyczne składa się z czterech ogniw:
1) diagnoza (osobnicza, grupowa, środowiskowa)
2) prognoza (rokowanie)
3) dobór środków i metod (ordynacja)
4) ocena wyników

? Zasady metodyki ćwiczeń fizycznych:
1) zasada świadomości
- uczeń, który rozumie cel ćwiczeń i ich praktyczne zastosowanie uczy się szybciej i chętniej
- zaszczepienie potrzeby ruchu
2) zasada aktywności
- czynny i twórczy stosunek ucznia do zajęć
- uwzględnienie zainteresowań uczniów
- podkreślenie wartości osiągniętych wyników
- pobudzenie do osiągania coraz lepszych wyników poprzez wprowadzenie elementu współzawodnictwa
3) zasada poglądowości
- wywołanie wyobrażeń ruchowych
- wzbudzanie chęci ich naśladownictwa
4) zasada systematyczności
- stopniowanie trudności, od ćwiczeń łatwiejszych do bardziej złożonych
- wprowadzanie elementów znanych na bazie elementów nieznanych
5) zasada przystępności
- materiał ćwiczebny musi być dostosowany do poziomu rozwoju motorycznego i wydolności organizmu ucznia oraz jego płci i wieku
6) zasada trwałości
- utrwalenie wyników nauczania
- zdobyte nawyki ruchowe muszą zostać doprowadzone do perfekcji

? Funkcje oceny w wychowaniu fizycznym:
a) dydaktyczna :
o potrzeba stałego informowania nauczyciela i ucznia o stopniu realizacji celów wytyczonych przez program nauczania
o diagnoza pedagogiczna, która ułatwi dobór i korektę stosowanych środków
b) wychowawcza :
o samodoskonalenie- kontrola i ocena zaspokaja potrzebę poznania własnej wartości i samopotwierdzenia ucznia

c) społeczna :
o ocena jest istotnym czynnikiem kształtującym wzajemne stosunki między jednostką a zespołem klasowym
o ułatwia uczniowi dobór przyszłej pracy i kierunku studiów

2) KRĄG POŚREDNI - WYCHOWANIE FIZYCZNE JAKO KOMPLEKS ZAGADNIEŃ ZDROWOTNO-WYCHOWAWCZYCH W SZKOLE
? realizację zapewnia całe grono pedagogiczne wspierane przez szkolną służbę zdrowia
? należą do niego wszelkie przejawy troski o prawidłowy rozwój wychowanków
? krąg obejmuje :
- ćwiczenia śródlekcyjne - tzw. mikropauzy i racjonalna organizacja przerw międzylekcyjnych
- czuwanie nad prawidłową postawą ciała uczniów na zajęciach
- rozwijanie zainteresowań uczniów kulturą fizyczną, postaciami sławnych sportowców, ideą olimpijską
- relaks ? trening metodą aktywnego wypoczynku porzez rozluźnienie mięśniowe oraz zmniejszenie do minimum aktywności myślowej ( techniki relaksacyjne rzadko jednak są praktykowane w szkołach)
? szczególną rolę w tym kręgu odgrywają mikropauzy, służą one:
- odprężeniu nerwowo-psychicznemu
- ożywieniu funkcji wegetatywnych
- korekcji postawy ciała poprzez rozciągnięcie mięśni
- odciążeniu analizatora słuchowego i wzrokowego
- wyrobieniu nawyków przerw na aktywny wypoczynek w toku pracy umysłowej

3) KRĄG NAJSZERSZY ? WYCHOWANIE FIZYCZNE POZALEKCYJNE I POZASZKOLNE
? obejmuje typowe dla wychowania fizycznego instytucje i formy pracy pozalekcyjnej i pozaszkolnej, które wzbogacają zakres oddziaływań fizyczno-wychowawczych
? w tym kręgu znajduje się działalność:
- Szkolnego Związku Sportowego
- Szkolnych oraz międzyszkolnych klubów sportowych zrzeszających uczniów uzdolnionych sportowo, uczestniczących w systemie współzawodnictwa sportowego ( kółka, sks-y itp.)
- Pozaszkolne kluby sportowe
- Klasy i szkoły sportowe
- Pozalekcyjne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne
- Wszelkie formy rekreacji
WYCHOWANIE WIELOKULTUROWE
Kultura jest głównym determinantem indywidualnego rozwoju dziecka. Ludzie jako gatunek stworzyli kulturę, zatem każde dziecko wychowywane jest w jakimś jej kontekście. Nauka dziecka i przystosowanie do życia wśród innych ludzi są zawsze, mniej lub bardziej, nacechowane elementami danej kultury np. środowiska rodzinnego, szkoły itd.
? Kultura ma dwojaki wpływ na rozwój społeczny dziecka. Poprzez kulturę dzieci przyswajają sobie zachowania i wiedzę przekazywaną (czasami także mimowolnie) przez osoby, wśród których się wychowują. Otaczająca dziecko kultura ukierunkowuje jego sposób myślenia i postrzegania świata. Wygotski nazwał to wytworzeniem ?narzędzi intelektualnej adaptacji?. W skrócie można powiedzieć, że kultura uczy dzieci myślenia i sposobu odbierania rzeczywistości.
? Wychowanie w społeczeństwie uczy także, jak sobie radzić z problemami poprzez wspólne ich rozwiązywanie. Dziecko nie pozostaje zdane jedynie na siebie. Uczy się szukać różnych alternatyw przy współpracy z innymi ? nauczycielami, rodzicami, kolegami. Nabiera przez to społecznych doświadczeń.
? Na początku, osoba wprowadzająca dziecko w świat interakcji z innymi ludźmi, jest całkowicie odpowiedzialna za nauczanie, w jaki sposób radzić sobie z problemami. Jednak w konsekwencji, w toku rozwoju, odpowiedzialność ta przechodzi na dziecko, które musi nauczyć się żyć wśród innych ludzi.
? Język jest głównym sposobem porozumiewania się dorosłych z dziećmi. Jest także głównym nośnikiem komunikatów kulturowych. W trakcie trwania procesu nauczania dziecko przyswaja sobie słownik słyszany ?z zewnątrz?, czyli z otaczającego świata. Staje się on zatem narzędziem jego intelektualnego przystosowania do komunikowania się. W późniejszym czasie dzieci tworzą swój własny, wewnętrzny słownik, który dostosowany jest do ich sposobu myślenia i zachowania.
? Tak samo jak słownik, dzieci przyswajają sobie również sposób uczenia się. Wchłaniają to, co dzieje się dookoła, tak by potem skutecznie wykorzystywać wewnętrzne narzędzia umysłu.
? Istnieje różnica pomiędzy tym, co dziecko potrafi osiągnąć samodzielnie, a tym, co osiąga z pomocą bardziej doświadczonej osoby. Ta umiejętność nazwana została przez Wygotskiego strefą najbliższego rozwoju.
? Skoro kultura, sposób myślenia i środowisko mają tak wielki wpływ na naukę, nie należy dziecka izolować od innych i skupiać się jedynie na indywidualnym toku nauczania bez uwzględniania wpływu otaczającego świata, ponieważ to znacznie ogranicza możliwości poznawcze dziecka.
WYCHOWANIE MORALNE

? wg Muszyńskiego jest to proces wychowania i rozwijania w jednostce cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami, postawy mające na celu dobro innych ludzi i ogólny pożytek, aktywne doskonalenie siebie przez prace na rzecz społeczeństwa.
Wychowanie moralne nie jest dziedziną autonomiczną, ale pozostaje w związku z innymi dziedzinami wychowania.

Muszyński wyróżnia:
1) stadium anomii moralnej:
? faza amoralizmu
? zachowania dziecka w tym okresie są niemoralne, ponieważ ono nie posiada świadomości moralnej i z tego powodu społeczeństwo zachowania akceptuje,
2) stadium heteronomii
? logocentryzm
? dziecko nie jest zdolne do rozumienia cudzych stanów psychicznych i zachowuje się wyłącznie dla uzyskania własnych korzyści i aby uniknąć kary,
? konformizm ? polega na uleganiu presji grupy w celu uzyskania akceptacji,
3) stadium socjonomii moralnej
? konwencjonalizm moralny ? człowiek identyfikuje się z normami moralnymi uznawanymi przez inne osoby, które są znaczące,
4) stadium autonomii moralnej
? faza pryncypializmu moralnego ? jednostka uznaje normy moralne za własne i dąży do przestrzegania ich w sposób absolutny. Jednostka jest bardzo krytyczna wobec wszystkich innych osób, które przekraczają normy moralne i ten etap przypada na jednostkę, w którym starała się ona rozstrzygać pewne dylematy moralne (15 ? 17 lat),
? faza racjonalizmu moralnego ? jednostka zaczyna rozumieć zasady funkcjonowania norm moralnych w społeczeństwie, ale również zaczyna rozumieć złożoność egzystencji ludzkiej, zaczyna rozumieć relacje międzyludzkie, uznaje relatywizm moralny dla dobra innych ludzi,
? faza idealizmu moralnego ? jednostka rozwija własny system moralny na podstawie zinternalizowanych wartości i wartości są tutaj punktem odniesienia dla własnego postępowania i oceny postępowania innych ludzi. Jednostka jest tutaj w pełni uświadomiona, że kończąc tę fazę osiąga w swoim rozwoju.

Piaget udowodnił, że rozwój moralny człowieka przebiega (podobnie jak rozwój intelektualny) w stadiach:

1. w stadium pierwszym ,tzw. "stadium realizmu moralnego" dzieci charakteryzuje automatyczne posłuszeństwo wobec zasad ,bez rozumowania lub oceniania. Dziecko traktuje wszystkie dorosłe osoby mające autorytet jako wszechpotężne i stosuje się do nałożonych przez nie zasad, nie kwestionując ich słuszności. W tym stadium dzieci oceniają czyny jako dobre lub złe biorąc pod uwagę raczej ich konsekwencje niż ukrytą za nimi motywację. Zupełnie pomijają intencjonalność czynu, a czynią to ponieważ po prostu inaczej nie potrafią ,takie po prostu są prawa rozwoju moralnego.
2. w stadium drugim (ok.7 - 12 rokiem życia) dzieci oceniają zachowania biorąc pod uwagę jego intencje. W tym stadium pojęcia dzieci o tym co słuszne zaczynają się zmieniać. Surowe i nieelastyczne pojęcia dobra i zła przejęte od rodziców stopniowo ulegają modyfikacji, w jej wyniku dziecko uznaje np. iż okłamywanie w niektórych sytuacjach jest usprawiedliwione i dlatego niekoniecznie złe. Dziecko potrafi już bowiem patrzeć na świat z różnych punktów widzenia ,a to na skutek rozwoju intelektu.
Według Piageta, Kohlberga rozwój moralny zależy od rozwoju umysłowego, czyli od intelektu. Przebiega w dających się przewidzieć stadiach, odpowiadających stadiom rozwoju intelektualnego. W miarę jak zmieniają się zdolności spostrzegania i rozumienia, rozwijający się człowiek wchodzi na wyższy poziom rozwoju moralnego. Gdy rozwój umysłowy osiągnie poziom dojrzałości, taki też powinien być poziom rozwoju moralnego. W innym przypadku osobę uważa się za moralnie niedojrzałą, będącą pod względem jednej ze sfer rozwojowych na poziomie dziecka.
Jeśli chce się osiągnąć prawdziwą moralność ,rozwój moralny musi obejmować dwie odrębne fazy :
- rozwój postępowania moralnego
- rozwój pojęć moralnych.
Znajomość samych tylko zasad moralnych nie gwarantuje moralności postępowania ,ponieważ zachowanie jest motywowane innymi czynnikami niż wiedza. Presje społeczne, sposób ich traktowania przez innych, posiadane pragnienia i jeszcze wiele innych czynników ma wpływ na to jak się człowiek zachowa gdy będzie musiał dokonać wyboru. Dlatego do rozwoju moralnego niezbędna jest też faza intelektualnego uczenia się pojęć moralnych, zasad tego co dobre a co złe w abstrakcyjnej, zwerbalizowanej formie. A na skuteczność takiej nauki należy czekać aż człowiek będzie zdolny do intelektualnego uogólniania i przenoszenia zasad postępowania z jednej sytuacji na inną. Dopiero uogólnione pojęcia moralne ,będące odzwierciedleniem wewnętrznym wartości społecznych można nazwać wartościami moralnymi.

Kohlberg ujmuje rozwój moralny w ramach trzech poziomów:
1.Przedkonwencjonalny (wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny).
Wyróżnia się tu:
a) stadium ?kary i posłuszeństwa?
b) relatywizm instrumentalny?.
2. Konwencjonalny -13-16 rok życia.
Wyróżnia się tu:
a) stadium ?dobry chłopiec/dziewczyna?,
b) stadium ?prawo i porządek?.
3. Postkonwencjonalny -po 16 roku życia do 20 roku życia.
Wyróżnia się tu:
a) stadium?umowy społecznej i legalizmu?
b) stadium ?uniwersalnych zasad sumienia?.

"Dobry chłopiec/ dziewczynka" Każda czynność jest oceniana jako dobra albo zła. Bierze się pod uwagę intencje jednostki, nie tylko konsekwencje danej czynności. Zachowanie zgodne z ogólnie przyjętymi normami społecznymi i rodzinnymi. ?prawo i porządek? Podobnie jak w stadium poprzednim reguły i normy społeczne muszą być postrzegane. Przejawia się szacunek dla autorytetów.

WYCHOWANIE ZDROWOTNE

Czynniki wpływające na zagrożenie zdrowia:
- niewłaściwe odżywianie (mało warzyw i owoców, tłusto, słodko) ? przyczyna ? tradycja, brak funduszy,
- brak ruchu ? przyczyna: tradycje, mentalność ludzi
- nałogi ? przyczyna: tradycja, problemy,
- zanieczyszczenia powietrza,
- stres (długotrwały, przewlekły jest czynnikiem zagrażającym zdrowiu, jest również przyczyną popadania w nałogi),
- niska świadomość jeśli chodzi o stan zdrowia, nie wiemy jak o nie dbać, co mu szkodzi, nie robimy badań profilaktycznych,

Wychowanie zdrowotne to wychowanie, które ma prowadzić do kształtowanie pozytywnych postaw do własnego zdrowia i pozytywnych postaw co do zdrowia innych ludzi. Chodzi tu o ukształtowanie postaw pro zdrowotnych.
Wychowanie pro zdrowotne powinno być realizowane przede wszystkim w rodzinie, szkole oraz innych instytucjach opiekuńczo ? wychowawczych. Szczególną rolę odgrywają tu placówki zdrowia, które powinny współpracować z innymi placówkami.

Zdrowie to:
1) brak choroby
2) rozpatrywane jest w 3 aspektach (płaszczyznach):
? płaszczyzna fizyczna ? zdrowie fizyczne lub somatyczne i odnosi się do organizmu ludzkiego, na który wpływają pewne czynniki przyrodnicze jak i higieniczne,
? na drugiej płaszczyźnie ? mówimy o zdrowiu psychicznym. Mówi się, że człowiek pod względem psychicznym jest zdrowy, kiedy występuje integracja osobowości zarówno w sensie strukturalnym jak i funkcjonalnym. To oznacza stan wewnętrznej harmonii,
? płaszczyzna społeczna ? mówimy o tym, że człowiek jest zdrowy, kiedy potrafi nawiązać prawidłowe relacje z innymi ludźmi i społeczeństwem, czyli gdy potrafi harmonijnie współpracować z otoczeniem.

Promocja zdrowia związana jest z działalnością Światowej Organizacji Zdrowia, z inicjatywy której powstały liczne programy promujące zdrowie. Programy te zakładają przede wszystkim czynny udział całego społeczeństwa w promowaniu zdrowia. W konsekwencji ta Światowa Organizacja Zdrowia stwierdziła, że każdy członek społeczeństwa powinien:
- propagować ruch pro zdrowotny,
- dzielić odpowiedzialność za zdrowie,
- odgrywać istotna role w działaniu dla pozyskiwania potrzeb i utrzymywania zdrowia,
- rozwinąć w sobie potrzebę odczytywania w sobie potrzeb zdrowotnych,
Każdy członek powinien mieć prawo do uzyskania informacji na temat swojego zdrowia i ingerowania w nie.

Warunki kształtowania postaw pro zdrowotnych :
? trwały pokój,
? podstawowe warunki bytowania, żywność, mieszkanie i odpowiednie zarobki,
? w społeczeństwie musi być zapewniana edukacja,
? stabilny system ekologiczny,
? równość i sprawiedliwość,

Zdrowy styl życia oznacza:
- prawidłowe odżywanie,
- aktywność ruchowa,
- radzenie sobie ze stresami,
- utrzymywanie prawidłowych kontaktów interpersonalnych,
- nie palenie i nie nadużywanie alkoholu oraz innych używek,

Wychowanie zdrowotne jest umiejscowione na pograniczu pedagogiki i medycyny. Medycyna dostarcza treści, a pedagogika formy oddziaływania wychowawczego.

Jakie treści należy przekazać uczniom?:
1) należy przekazać wiedzę na temat zdrowia: czym ono jest, jakie są warunki jego zachowania, co szkodzi zdrowiu,
2) należy przekazać wiedzę o tym, jak dbać o higienę i zdrowie osobiste i społeczne,
Przekazanie tej wiedzy ma dążyć do przekonania, że zdrowie jest wartością.
To wychowanie ma prowadzić do kultury zdrowotnej.

Jakie wpływają dyrektywy wychowania?:
Wychowanie zdrowotne ma doprowadzić do tego, aby każdy uczeń po pierwsze zrozumiał, że jest odpowiedzialny za zdrowie swoje i innych, aby doskonalił je i zapobiegał chorobom. Po drugie, aby wiedział co szkodzi zdrowiu a co powoduje jego przedłużenie, aby wiedział jak korzystać z palcówek służby zdrowia, aby zrozumiał, że zdrowie zależy od jego czynnej postawy.

Realizując takie wychowanie zdrowotne musimy w szkole stworzyć:
1. odpowiednie warunki sanitarno ? higieniczne,
2. podsumować młodzieży pewne wzory osobowe,
3. odpowiednio organizować życie,

Takie warunki powinny być tworzone zarówno w rodzinie, jak i w szkole.

Szkoła i placówki opiekuńczo ? wychowawcze powinny również zwrócić uwagę na:
? higienę osobistą uczniów i pracowników,
? higienę otoczenia,
? higienę psychiczną,
? higienę żywienia,

W szkole ważne jest:
1) higiena szkoły
? ważne są pewne warunki zdrowotne środowiska szkolnego czyli:
? lokalizacja szkoły ? szkoła nie powinna znajdować się przy głośnych ulicach, ale blisko placówek rekreacyjnych, przy szkole powinno być boisko sportowe,
? otoczenie szkoły ? nie powinno być sklepów monopolowych, szpitali psychiatrycznych, zakładów karnych ,
? wyposażenie szkoły przede wszystkim w odpowiedni sprzęt meblowy: ławki, krzesła powinny rosnąć wraz z uczniem,
? właściwe oświetlenie i ogrzanie szkoły: oświetlenie prawidłowe, natężenie, promienie światła powinny padać pod właściwym kątem,
? walka z hałasem,
? czystość w pomieszczeniach, w których przygotowuje się posiłki, sal gimnastycznych i węzłów sanitarnych,
? żywienie i dożywianie w szkole,

2) higiena procesu dydaktyczno ? wychowawczego
? prawidłowy rozkład zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, lekcje od rana do południa, codziennie taka sama ilość lekcji, lekcje z przedmiotów trudnych powinny znajdować się w środku i być rozłożone na cały tydzień, lekcje wf-u powinny być ostatnie,
? organizowanie ćwiczeń śródlekcyjnych i rekreacyjnych,
? obciążenie uczniów pracą domową ? na wykonanie trudnych prac domowych uczeń powinien mieć odpowiednią ilość czasu, trudne i obszerne zadania powinny być rozłożone w ciągu tygodnia, zadań domowych nie zadaje się na święta i dni wolne od szkoły, prawidłowe rozłożenie w tygodniu prac kontrolnych ( w tygodniu 2-3 sprawdziany), nie powinno być 2 sprawdzianów w ciągu dnia, kartkówki mogą być na każdej lekcji.
? częstotliwość wystawiania ocen ? ocenę końcową wystawia się na podstawie wielu ocen,
? organizowanie czasu wolnego szczególnie z uwzględnieniem wolnych sobót (imprezy, wycieczki),

3) opieka zdrowotna nad uczniami:
? organizacja opieki lekarsko ? higienicznej,
? współpraca dyrekcji z placówkami służby zdrowia,
? ważna jest znajomość przez nauczycieli stanu zdrowia swoich uczniów,
? organizowanie w szkole leczenia rehabilitacyjnego, ortopedycznego, logopedycznego i ortodontycznego,

4) wychowanie zdrowotne:
? realizacja treści dydaktycznych wynikających z programu,
? propagowanie kultury zdrowotnej,
? organizowanie dodatkowych zajęć, które wspierają realizacje programu,
pedagogizacja rodziców w zakresie wychowania zdrowotnego,

Wychowanie fizyczne jako dział wychowania zdrowotnego

Celem wychowania fizycznego jest podnoszenie sprawności fizycznej, stymulowanie rozwoju fizycznego oraz kształtowanie postaw związanych z osobista troską o stan fizyczny, sprawność fizyczną, zdrowie i urodę. Środkiem wychowania fizycznego jest ruch i aktywność ruchowa, w wyniku której występują zmiany w rozwoju fizycznym i sprawności ruchowej w pożądanym kierunku.

Wychowanie fizyczne realizowane jest w trzech zakresach:
1) najwęższy ? obejmuje konkretne lekcje wychowania fizycznego, przy czym wychowanie fizyczne jest tu rozumiane jako przedmiot wychowania. Uczestniczą w nim wszyscy uczniowie. Lekcje wf-u maja walory poznawcze, kształcące i wychowawcze, służą do poznania ćwiczeń korekcyjno ? kompensacyjnych.
2) krąg pośredni ? obejmuje te zajęcia i prace, które mają na celu opanowanie nawyków zdrowotno ? wychowawczych. W tym kręgu znajdują się zajęcia śródlekcyjne, pozalekcyjne, czuwanie nad postawą ucznia na każdej lekcji i rozwijanie zainteresowań kulturą fizyczną.
3) krąg najszerszy ? obejmuje zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, w kręgu tym znajduje się działalność np. Szkolnego Związku Sportowego i innych klubów sportowych, które zrzeszają uczniów uzdolnionych sportowo, ruchowo.

Praca nauczyciela a zdrowie:
? przebywanie w salach zapylonych (kurz, pył z kredy) przyczyniają się do alergii i tzw. niewydolności emisyjnej,
? stres, powodowany tym, że nauczyciel jest za bardzo emocjonalny, nieopanowany, nerwowy,
? głośne, wyraźne mówienie ? niewydolność emisyjna,
? hałas,

Aspekty wychowania zdrowotnego:
? kształtowanie akceptacji samego siebie,
? identyfikowanie się młodzieży z własną płcią,
? kształtowanie relacji między chłopakami i dziewczętami,
? problemy uzależnień (alkohol, narkotyki, hazard, komputer),
? uczenie młodzieży samoobserwacji, poznawania samego siebie, kształtowanie poczucia własnej samowartości i adekwatnej samooceny,
? żyjemy w kulturze popularnej w której ważny jest kult urody, młodości i zdrowia,
? kształtowanie nawyków racjonalnego odżywiania,
? kształtowanie postaw akceptujących własne niedociągnięcia, braki,
WYCHOWANIE EMOCJONALNE

Emocje
- termin ten obejmuje wszelkie stany emocjonalne (uczucia, nastroje, humory i inne poruszenia emocjonalne). Emocje to reakcje człowieka na jego własne zachowania i własną sytuację życiową, a także reakcje na osoby, sytuacje i wydarzenia zewnętrzne, które wpływają na jego los. W zależności od okoliczności reakcje te wyrażają się poprzez radość, wzruszenie, pewności siebie, czy niepokój, wstyd, poczucie winy, gniew.

Sferę emocjonalną
można zdefiniować jako sposoby przeżywania wszystkiego, co dzieje się w nas samych i wokół nas.

Zadania wychowawców-personalistów :

1) pomaganie wychowankom, by zrozumieli sens ludzkiej sfery emocjonalnej, uświadomienie im że przeżywanie emocji nie jest przejawem niedojrzałości czy słabości danego człowieka, lecz cennym źródłem informacji na temat własnej sytuacji życiowej. Z tego względu błędem jest dzielenie emocji na pozytywne i negatywne.

2) demaskowanie błędnych postaw w dziedzinie emocji
Grożą nam one zwłaszcza wtedy, gdy dominują w nas bolesne stany emocjonalne. Zajęcie dojrzałej postawy wobec emocji radosnych jest stosunkowo łatwe. Natomiast w obliczu silnego bólu i niepokoju emocjonalnego grozi nam uleganie postawom skrajnym.

a) skrajność pierwsza polega na próbie ucieczki od bolesnych emocji. W tym przypadku człowiek sięga zwykle po alkohol, leki uspokajające. Unika ciszy i refleksji nad sobą. W konsekwencji wyrządza sobie podwójną krzywdę: próbuje zagłuszyć jakąś prawdę o sobie, a w dodatku ryzykuje popadnięcie w uzależnienia chemiczne.

b) w drugim przypadku ? poddając się aktualnie przeżywanym nastrojom - człowiek staje się niewolnikiem sfery emocjonalnej.
W obu sytuacjach pozbawia się szansy na życie w wolności, świadomości i miłości. W konsekwencji skazuje siebie na jeszcze większe niż dotąd cierpienia.

3) uświadomienie wychowankowi, że przeżywane przez niego emocje są w znacznym stopniu są one niezależne od jego świadomości i woli oraz że mobilizują go do pozytywnego działania, wtedy ma szansę zająć dojrzałą postawę w tej sferze.

4) uświadomienie wychowankowi, że bolesne emocje nie są problemem, lecz raczej sygnałem problemów w innych sferach życia, np. w sferze fizycznej, moralnej, duchowej, społecznej czy religijnej.

5) wyjaśnianie wychowankom dynamiki opisanych faz w budowaniu więzi emocjonalnych oraz typowych zagrożeń w tym względzie.

6) wyjaśnianie wychowankom związku, jaki istnieje między uczuciami a miłością. Miłość w swej istocie jest czymś więcej niż uczuciem. Istotą miłości jest troska o daną osobę, niezależnie od emocji, które w stosunku do niej przeżywamy w danym momencie.

7) życzliwe i dyskretne towarzyszenie wychowankom swoją obecnością i radą

Funkcje emocji :
- obieg informacji
jest to możliwe dlatego, że informacje emocjonalne na temat tego, co dzieje się w nas samych i w naszym kontakcie ze światem zewnętrznym, w znacznej mierze pozostają niezależne od naszej woli. Niestety mimo wszystko człowiek nie ma bezpośredniej władzy nad swoimi emocjami.
- niosą ze sobą energię i motywację do działania
w kierunku pozytywnym oraz do powstrzymywania się od działań dla nas szkodliwych. Gdy czynimy coś dobrego i dojrzałego, wtedy towarzysząca temu satysfakcja emocjonalna mobilizuje nas, by nadal postępować w podobny sposób. Z kolei naszym niewłaściwym i niedojrzałym zachowaniom towarzyszy niepokój, ból, gniew, rozczarowanie, a czasem nawet rozpacz. Tego typu stany emocjonalne mobilizują nas do tego, by unikać w przyszłości podobnych zachowań czy sytuacji.

Przeżywanie uczuć jest istotnym darem gdy manipulujemy własnym myśleniem w taki sposób, aby uciekać od prawd o nas samych i o naszym postępowaniu. Im bardziej dany człowiek jest niedojrzały, tym silniejszą ma skłonność do manipulowania swoim myśleniem, tym bardziej zawęża i zniekształca swoją świadomość w odniesieniu do tego, co czyni i w jakiej znajduje się sytuacji. Taki człowiek tworzy coś w rodzaju wewnętrznej cenzury, gdyż usiłuje nie dopuścić do swojej świadomości bolesnych prawd o nim samym.


Człowiek wychowany emocjonalnie
? Człowiek dojrzały to ktoś, kto zdaje sobie sprawę z przeżywanych stanów emocjonalnych ? nawet tych najbardziej bolesnych i dramatycznych ? ale się im nie poddaje, ani się nimi nie kieruje. Taki człowiek traktuje emocje, zwłaszcza bolesne i niepokojące, jako punkt wyjścia do refleksji nad własnym życiem i zachowaniem. Postępuje zatem jako osoba, czyli jako ktoś, kto kieruje się świadomością, wolnością, miłością i odpowiedzialnością. Zdaje sobie sprawę z tego, że przeżywane przez niego emocje mogą sygnalizować problemy, których dotąd sobie nie uświadamiał. Jednak emocje same w sobie nie ?wiedzą? ani tego, co jest przyczyną tych problemów, ani w jaki sposób można te problemy przezwyciężyć. To może odkryć tylko człowiek mocą własnej rozumności oraz mocą kontaktów z ludźmi i z Bogiem.

? Dojrzałość emocjonalna nie oznacza zatem, że przeżywamy jedynie miłe nastroje, czy że nie doznajemy żadnych bolesnych stanów, typu lęk, niepokój, gniew czy rozgoryczenie.

? 3) wykazuje prawidłowe rozumienie relacji między emocjami a moralnością. Otóż uczucia i emocje są neutralne moralnie, gdyż są spontaniczną reakcją naszego organizmu na określone osoby, sytuacje czy wydarzenia. Uczucia i emocje nie są zatem grzechem. Ocenie moralnej podlega natomiast nasza postawa wobec tego, co dzieje się w naszej sferze emocjonalnej, a także nasze zachowania związane z przeżywanymi emocjami.
? 4) jest zdolny do uznawania odpowiedzialności psychicznej za własne stany emocjonalne. Inni ludzie są odpowiedzialni za ich zachowania wobec mnie, ale nie odpowiadają za moje reakcje emocjonalne na ich zachowania. Nie mogę zatem obarczać drugiego człowieka odpowiedzialnością za moje przeżycia.
Ma to bardzo pozytywną konsekwencję, gdyż oznacza, że posiadam władzę modyfikowania moich reakcji emocjonalnych.
? 5) jest świadomy, że nie można na trwałe poprawić przeżywanych uczuć i nastrojów bez pozytywnej modyfikacji własnego postępowania i własnej sytuacji egzystencjalnej. Przeżycia nigdy nie są czymś przypadkowym. Psychika to rodzaj lustra, w którym człowiek może zobaczyć sytuację, w jakiej się znajduje. Byłoby naiwnością dążenie do korygowania tego psychicznego lustra zamiast korygowania własnej sytuacji życiowej
? 6) wie ze, celem życia jest dobre postępowanie, a nie szukanie dobrego nastroju. Szczęście jest konsekwencją życia w miłości i prawdzie. Człowiek dojrzały czyni nie to, co w danym momencie jest emocjonalnie przyjemniejsze lecz to, co jest wartościowsze