Matura ustna

1.wymień budowę i funkcje związków organicznych występujących w organizmie
CUKRY(węglowodany): zbudowane od 3-7 atomów węgla- monosacharydy-(cukry proste); są rozpuszczalne w wodzie; są niezbędnym składnikiem płynów ustrojowych- disacharydy(dwucukry); polisacharydy(wielocukry) nierozpuszczalne w wodzie. FUNKCJE: dostarczają energii; odkładane są jako materiał zapasowy, utrzymują stałą temperaturę ciała
TŁUSZCZE(lipidy) są proste i złożone, składają się z węgla, tlenu, wodoru i innych składników, są to związki złożone z alkoholi; stanowią zapasowe substancje odżywcze i 10% masy ciała; są głównym składnikiem energetycznym naszego pożywienia; zbudowane z glicerolu i kwasów tłuszczowych. FUNKCJE: energetyczna, jako warstwa izolacyjna, ułatwia wchłanianie witamin, stanowią zapasowe substancje odżywcze.
BIAŁKA-proste(proteiny) i złożone(proteidy): składają się z aminokwasów; stanowią ok. 20% masy ciała. FUNKCJE:budulcowa i energetyczna; zmieniają energię chemiczną na mechaniczną; jako przeciwciała dają odporność organizmu; bierze udział w krzepnięciu krwi.
KWASY NUKLEINOWE: występują we wszystkich żywych komórkach, zlokalizowane są w jądrze komórkowym, mitochondriach i chloroplastach; stanowią materiał genetyczny DNA i RNA.
2.PORÓWNAJ mitozę i mejozę.
MITOZA: 1. proces zachodzi w komórkach ciała 2.służy do namnażania ilości materiału komórkowego(wzrost i rozwój organizmu) 3.jeden podział, powstają dwie komórki 4.każda komórka potomna ma tę samą liczbę chromosomów co kom. macieżysta, 5.te same fazy podziałowe, 6.profaza krótka, 7.w etafazie w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego ustawiają się chromosomy, złożone z dwóch chromatyd, 8.w anafazie do biegunów wrzeciona rozchodzą się w chromatydy, 9.po telofazie następuje cytokineza i tworzenie błon kom, 10. jest to forma namnażania się kom. somatycznych.
MEJOZA: 1. proces zachodzi w kom. macieżystych gamet, 2.rozdzielanie jednostek dziedzicznych prowadzące do rekombinacji materiału genetycznego, 3.dwa podziały, powstają cztery kom., 4. każda komórka potomna ma o połowę mniejszą liczbę chromosomów niż kom. macieżysta(1n), 5.te same fazy podziałowe, 6.profaza długa i skomplikowana, złożona z pięciu etapów, 7. w metafazie pierwszego podziału w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego ustawiają się biwalenty-pary chromosomów homologicznych, 8. w anafazie pierwszego podziału do biegunów wrzeciona rozchodzą się chromosomy,a dopiero w anafazie drugiego podziału chromatydy, 9.cytokineza następuje dopiero po drugim podziale mejotycznym, 10. warunkuje stałość liczby chromosomów dla każdego gatunku.
3.wymień bezpośrednie dowody świadczące o ewolucji organizmów
Dowody bezpośrednie: Są to dowody, które jednoznacznie wskazują na to, że Ziemia przechodziła wiele różnych długotrwałych etapów ewolucji. Do dowodów bezpośrednich zaliczamy:
1- Różnego rodzaju szczątki kopalne znalezione na terenie całego świata w mule, piasku i skałach..
2- Organizmy wykopane z wiecznej zmarzliny (Syberia, Tundra). Zwierzęciem, które zostało zakonserwowane przez lód i zachowało się do naszych czasów jest mamut, nosorożec włochaty i niedźwiedź jaskiniowy.
3- Innym dowodem są organizmy zalane w żywicy. Wszelkiego rodzaju owady, robaki i drobne organizmy, które zostały zakonserwowane w bryłach bursztynu, żywicy, mają dzisiaj ogromną wartość i stanowią również niezbity dowód na ewolucję.
4- Relikty – żywe skamieniałości..
5- Metody określania wieku odcisków i skamieniałości
4. etapy biosyntezy białka
Synteza białka jest to procesem wieloetapowym, na który składają się:
transkrypcja - przepisanie informacji z DNA na RNA, proces ten odbywa się w jądrze komórkowym
translacja - RNA przedostaje się z jądra komórkowego do cytoplazmy komórki i tam następuje odkodowanie informacji zawartej w RNA i na tej podstawie tworzony jest łańcuch polipeptydowy
ukształtowanie struktury drugo- i trzeciorzędowej, czyli odpowiednie zwinięcie się łańcucha aminokwasów
potranslacyjna modyfikacja cząsteczki białkowej, ten etap nie zawsze występuje, polega najczęściej na doczepieniu do cząsteczki białka różnych cukrów złożonych (glikozylacja)
6.wyjaśnij co rozumiesz przez pojecie metabolizmu
czyli przemiana materii. Ogół reakcji chemicznych zachodzących w organizmie żywym bądź bezpośrednio w plazmie komórek (metabolizm komórkowy), lub też w specjalnie do tego celu przeznaczonych jamach, wgłębieniach albo rurowatych przewodach.
Całokształt tych reakcji można podzielić na dwie grupy: asymilację, czyli przyswajanie i dysymilację.
Procesy asymilacji prowadzą do budowania białek, węglowodanów i tłuszczów (oraz innych skomplikowanych połączeń organicznych) ze związków prostszych, do czego niezbędne jest otrzymywanie energii z zewnątrz.
Dysymilacyjnymi nazywamy te reakcje, podczas których następuje daleko posunięty rozpad wielkich cząsteczek organicznych, przy czym uwalnia się energia zużywana przez ustrój do dalszych przekształceń chemicznych, ruchu, świecenia lub podnoszenia temperatury ciała. Między tymi dwoma krańcowymi procesami w organizmie odbywa się mnóstwo reakcji łańcuchowych lub cyklicznych, których konsekwencją są wszystkie skomplikowane zjawiska zachodzące w ciele istot żywych.
METABOLIZM KOMÓRKOWY - całokształt reakcji chemicznych zachodzących w komórkach żywych organizmów, łącznie z towarzyszącymi im przemianami energetycznymi. Na metabolizm składają się procesy kataboliczne i anaboliczne. W wyniku ich połączenia zawartość związków chemicznych utrzymuje się w komórce na stałym poziomie, zależnie od jej stanu czynnościowego, mimo że stale pewna część tych związków ulega rozpadowi i odnowie.
7.Porównaj komórkę roślinną i zwierzęcą
Cechy wspólne komórki roślinnej i komórki zwierzęcej:
- błona komórkowa (tłuszczowo-białkowa) – jest półprzepuszczalna, tzn. przepuszcza niektóre substancje do wnętrz i na zewnątrz komórki; pełni też funkcje ochronną.- cytoplazma – złożona substancja zawierająca składniki płynne i stałe struktury; wypełnia wnętrze komórki.- jądro komórkowe – położone w cytoplazmie; pełni nadrzędną rolę w procesie rozmnażania, kieruje wszystkimi czynnościami życiowymi komórki.- mitochondria – w nich odbywa się oddychanie komórkowe, wytwarzanie i przetwarzanie energii potrzebnej komórkom do ich procesów życiowych.
Cechy różniące komórkę roślinną i komórkę zwierzęcą:
Komórka roślinna Komórka zwierzęca
- ściana komórkowa – jest zbudowana z celulozy; pełni funkcję ochronną i nadaje komórce kształt- plastydy; jednym z rodzajów są chloroplasty (ciałka zieleni) – zawierają zielony barwnik – chlorofil; w nich następuje pochłanianie energii świetlnej i przetwarzanie jej w energię chemiczną- wakuole (wodniczki) – u roślin zawierających sok komórkowy; przechowują składniki, np.: białka, cukry oraz produkty zbędne i wodę - brak ściany komórkowej- brak plastydów- wodniczki – u zwierząt znajdują się w różnych rodzajach komórek. U pierwotniaków można wyróżnić wodniczki pokarmowe (trawienne) i tętniące, które usuwają nadmiar wody z komórki
8.cykl rozwojowy paproci
Na dorosłej paproci z tyłu liścia złożonego występują zarodnie z zarodnikami. Zarodnie ochrania zawijka. Gdy pęka zarodnia i gdy zarodniki trafią na odpowiednia podłoże to powstaje przedrośle, które posiada gametangia męskie i żeńskie, czyli jest obojnakiem. Dzięki wodzie plemniki przedostają się do rodni. Połączenie komórki jajowej z plemnikiem tworzy się zygota, która rozrasta się w rodni i odżywia się początkowo jego kosztem. Potem rozrywa zarodnię i tworzy łodygę, czyli diploidalny sporofit.
9.Budowa ucha ludzkiego
Ucho ludzkie dzieli się na trzy części:
- ucho zewnętrzne,
- ucho środkowe,
- ucho wewnętrzne
Ucho zewnętrzne ma za zadanie przejęcie fali dźwiękowej i skierowanie jej, z niewielkim wzmocnieniem szczególnie dla sygnału mowy, na błonę bębenkową. Małżowina uszna pozwala lepiej słyszeć dźwięki dochodzące z przodu głowy. Przewód słuchowy to kanał o objętości ok. 2 cm sześciennych stanowiący rezonator o częstotliwości własnej ok. 3700 Hz.
Ucho środkowe spełnia podwójną rolę. Pierwsza to dopasowanie warunków odbioru drgań akustycznych z ucha zewnętrznego i przekazywanie ich do ucha wewnętrznego (dopasowanie impedancji ośrodków akustycznych powietrze - ciecz (endolimfa)). Druga to rola bezpiecznika - kontrolera natężenia bodźca przed przekazaniem go do ucha wewnętrznego. Kosteczki słuchowe pełnią rolę wzmacniacza dźwięku. Bodziec jest wzmacniany 17 razy czyli 25 dB. Ucho środkowe spełnia rolę tzw. transformatora akustycznego.
Ucho wewnętrzne zawiera ostatni odcinek układu przewodzącego dźwięki oraz receptory zmysłu słuchu i równowagi.
10.omów budowę TKANKi MIęŚNIOWej i nerwowej
tkanka mięśniowa:
Cechy budowy komórki mięśniowej:
- cytoplazma. Występują w niej włókna kurczliwe (miofibryle) oraz organella komórkowa.
- błona komórkowa białkowo-lipidowa
Miofibryle składają się z białek:
- aktyna - filamenty cienkie
- miozyna - filamenty grube.
Podstawową jednostką czynnościową każdego mięśnia jest włókno mięśniowe.
Tkanka GŁADKA: Brak prążkowania, Mała szybkość skurczu, Skurcz niezależny od woli, Występują w ścianach przewodu pokarmowego, krwionośnego i moczowo-płciowego.
Tkanka PRążKOWANA SZKIELETOWA :Bardzo duża szybkość skurczu, zależna od woli. Występowanie: mięśnie szkieletowe
Tkanka PRąŻKOWANA SERCOWA :Szybkość skurczu pośrednia, niezależna od woli. Występowanie: mięsień sercowy.
TKANKA NERWOWA:
Komórki nerwowe (neurony):
-ciało neuronu (perykarion, neurocyt)
Posiada jądro i cytoplazmę
- wypustki neuronu:
* krótkie – dendryty – impulsy dośrodkowe
* długa – neuryt (akson) –impulsy odśrodkowe osiągający dł.nawet 1 m – zazwyczaj jest tylko jeden
Włókna nerwowe mają dwie osłonki:
* rdzenna (mielinowa): tłuszcze oraz cholesterol
* komórkowa (neurylena): cytoplaza i jądro komórki osłonkowej.
W miejscach styku występują przerwy w osłonce rdzennej.
Rodzaje włókien nerwowych:
* nagie (bezosłonkowe)
* jednoosłonkowe
* dwuosłonkowe
SYNAPSA: połączenie dwóch neuronów, złącza między dwoma neuronami.
Rodzaje impulsów nerwowych:
Synapsa (nerwowo-nerwowa, nerwowo-gruczołowa, nerwowo-mięśniowa).
Gdy impuls dociera do błony presynaptycznej, wówczas do szczeliny synaptycznej otwierają się pęcherzyki synaptyczne zawierające mediator synaptyczny (acetylocholina, noradrenalina). Substancja ta dyfunduje przez szczelinę i pobudza białkowe receptory w błonie postsynaptycznej wyzwalając impuls.

11.jakie są Formy ochrony przyrody w Polsce
tworzenie parków narodowych (PN), uznawanie za rezerwaty przyrody (R), tworzenie parków krajobrazowych (PK), wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu (OCHK), wprowadzanie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, wprowadzanie ochrony indywidualnej w drodze uznania za: pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
12.sklasyfikuj bakterie pod wpływem budowy i funkcji
Bakterie to jednokomórkowe drobnoustroje. Występują w glebie, w wodach słonych i słodkich, w powietrzu. Są to drobnoustroje wolnożyjące. Charakterystyczną ich cechą jest brak jądra, które zastępuje nukleoid (obszar cytoplazmy).
Według kształtu wyróżnia się 3 grupy bakterii:
1)kuliste
2)cylindryczne
3)przecinkowce i inne spiralne
Podstawowe funkcje życiowe bakterii to: odżywianie, oddychanie i rozmnażanie. Dzieląc je ze względu na rodzaj odżywiania możemy powiedzieć że są samożywne i cudzożywne.
Bakterie samożywne - potrafią wytwarzać związki organiczne ze związków nieorganicznych przy udziale energii świetlnej i chlorofilu lub wiązań chemicznych
Bakterie cudzożywne - są zdolne do syntezy własnych związków organicznych, ale jedynie z gotowych substancji organicznych .Należą do nich SAPROBIONTY (rozkłądające i odżywiające się szczątkami zwierząt i roślin) oraz PASOŻYTY (czerpią substancje odżywcze z żywych organizmów)
Bakteriami chorobotwórczymi dla człowieka są m.in.: dwoinka rzeżączki, przecinkowiec cholery, pałeczka czerwonki.
Część bakterii ma zdolność ruchu (za pomocą rzęski lub rzęsek. Rozmnażają się wegetatywnie przez amitotyczny podział komórki macierzystej na dwie potomne.
POZYTYWNA ROLA BAKTERII :
-spulchniają glebę
-włączają w obieg niektóre pierwiastki
-są wykorzystywane w farmaceutyce do produkcji szczepionek, surowic, antybiotyków i witamin
-powodują zakwaszanie mleka, kapusty, ogórków
-oczyszczają wody
NEGATYWNA ROLA BAKTERII :
-wywołują choroby u człowieka, roślin i zwierząt
-powodują gnicie produktów spożywczych
-uwalniają azot do atmosfery
13.scharakteryzuj organella kom o podwójnej błonie lipidowo-białkowej
Do organellów komórkowych zaliczymy między innymi: rybosomy, lizosomy i aparat Golgiego. Wśród nich wyróżniają się, te które otoczone są podwójną błoną białkowo lipidową, czyli: jądro komórkowe, mitochondrium, a u roślin jeszcze plastydy. Jądro komórkowe ma dość szczególna rolę, właśnie w nim mieści się zakodowana informacja genetyczna, która steruje całym życiem komórki. Następnym organellum otoczonym podwójną błoną lipido-proteinową jest mitochondrium. Mitochondria posiadają własną informację (DNA) i namnażają się samodzielnie. Choć nie potrafią żyć poza komórką, zachowują stosunkowo dużą autonomię. Ostatnimi organellami otoczonym podwójną błoną, a występującymi tylko w komórkach roślinnych są plastydy. Najmłodszą formą plastydów są protoplastydy, występujące w komórkach tkanki twórczej. Wśród plastydów wyróżnimy: leukoplasty; chloroplasty; chromoplasty.
14.Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego i cechy przystosowujące do pasożytnictwa
Celem ostatecznym tego tasiemca jest jelito człowieka. Dojrzałe człony tasiemca, wypełnione zapłodnionymi komórkami jajowymi, usuwane są z kałem na zewnątrz żywiciela. Uwolnione jaja mogą zarażać w środowisku zewnętrznym innych żywicieli przez kilka miesięcy. Kolejnym żywicielem umożliwiającym dalszy rozwój jest świnia
15.Budowa pióra i rodzaje pióro składa się z elastycznej osi oraz dwu chorągiewek: zewnętrznej i wewnętrznej. Górna część osi pióra, o przekroju czworokątnym, nosi nazwę stosiny , dolna, o przekroju owalnym, znajdująca się poniżej chorągiewki, nazywa się dutką. Wewnętrzna część dutki, zbudowana z delikatnych łuseczek rogowych, nosi nazwę duszy. Chorągiewki pióra składają się z promieni, wyrastających z obydwu stron stosiny. Od promieni tych wyrastają z kolei na dwie strony promyki, które łączą się ze sobą delikatnymi haczykami.Rodzaje piór: pióro puchowe posiada cienką oś, długie i miękkie promienie, a promyki nie łączą się ze sobą. Na różnych częściach ciała ptaka wyrastają różne pióra, które w zależności od pełnionych funkcji mają różny wygląd. Pióra umieszczone na tylnej krawędzi skrzydeł noszą nazwę lotek. Są to pióra duże i sztywne - tworzą powierzchnię nośną skrzydła. Pióra wyrastające na ogonie noszą nazwę sterówek. Wszystkie te pióra nadają ciału ptaka kształt i noszą ogólną nazwę piór konturowych.
17.omów cykl rozwojowy mchów na przykładzie mchu płonnika
z haploidalnego zarodnika powstaje splątek z którego wyrasta ulistniona łodyga na szczycie której powstają rodnie(komórka jajowa) i plemnie(plemniki). Plemnia pęka, a plemniki wraz z woda dostają się do komórki jajowej w wyniku której połączyły się kom.jajowa z plemnikiem i powstaje zygota(2n) która dzieli się przez podział mejotyczny i powstaje sporofit w postaci bezlistnej łodyżki. Na szczycie sporofitu tworzy się zarodnia z zarodnikami(1n). W rodni odbywa się proces mejozy. Zarodnia pęka, spada na podłoże, wyrasta splątek i proces się powtarza.
20. Zanalizuj, jakie cechy umożliwiają ptakom lot.
opływowy kształt ciała, .mała głowa zakończona dziobem, ciało pokryte piórami-stanowiące płaszczyzny nośne, szczęka pozbawiona zębów, a zakończona ostrym dziobem, przednie kończyny przekształcone w skrzydła, środek ciężkości zlokalizowany w żołądku przez kamienie, wydłużony ogon służący jako narząd równowagi i steru, szkielet pneumatyczny(powietrzny), worki powietrzne(9 sztuk), zrośnięte kręgi oparciem dla skrzydeł, ruchome połączenie czaszki z kręgosłupem, wentylacja płuc przy wdechu i wydechu-podwójne oddychanie, budowa serca czterodziałowa, brak pęcherza moczowego zmniejsza ciężar ciała ptaka, oczy opatrzone 3 powiekami.
21.Cykl rozwojowy glisty ludzkiej: Zapłodnione jaja wydostają się wraz z kałem na zewnątrz, po tygodniu rozwijają się larwy, w niezmienionej postaci czekają na połknięcie przez żywiciela, często larwy te nazywane są jajami inwazyjnymi, cechują się odpornością na czynniki środowiskowe. Połknięte przez żywiciela, którym jest człowiek trafiają do jelita wydostają się z osłon jajowych, następnie przedostają się do naczyń krwionośnych. Do dalszego rozwoju potrzebują tlenu i wraz z krwią przedostają się do płuc, następnie do oskrzeli, skad zostają odkrztuszone do ust. Ponownie połknięte dostają się do jelita, gdzie rozwijają sie w postać dorosłą. Po dwóch miesiącach dorastają mogąc rozmnażać się.
23.przeprowadź charakterystykę Jamochłonów jako org. dwuwarstwowych
Polip i meduza: POLIP: wydłużony worek przymocowany do podłoża stopą; otwór gębowy na górze, okalany przez wieniec czułków; tryb życia osiadły; dużo ramion (długie, cienkie). MEDUZA: kształt dzwonu, na spodzie czworokątny otwór gastralny, z jego rogów rozchodzą się na boki grube ramiona do chwytania zdobyczy; ciało półprzezroczyste, czasem zabarwione; na krawędziach ciałka brzeżne - funkcje zmysłowe; tryb życia mało aktywny (może pływać). OBA: dwuwarstwowe, tkankowe(ekto- i endoderma), symetryczne promieniście.
2.DWUWARSTWOWE: mają dwie warstwy: zewnętrzną warstwę kom. ektodermalnych i wewnętrzną warstwę kom. endodermalnych. Istnieje między nimi mezoglea – galaretowata niekomórkowa substancja- funkcja wypełniająca i wspierająca. Wnętrzne ciała to jama gastralna(jako otwór gębowy i odbytowy)
24.budowa i rola korzeni u roślin nasiennych
Korzeń najczęściej jest podziemnym organem wegetatywnym rośliny. Do jego najważniejszych zadań należą: umocowanie rośliny w ziemi, pobieranie wody i soli mineralnych, gromadzenie substancji zapasowych, rozmnażanie wegetatywne oraz symbioza z bakteriami lub grzybami. Rozróżniamy dwa typy systemów korzeniowych: wiązkowy (miedzy innymi u traw) i palowy (np. róża).. W powstawaniu korzeni bocznych ważną rolę odgrywa tkanka miękiszowa przybierająca częściowo charakter tkanki twórczej. W budowie morfologicznej korzenia palowego możemy wyróżnić kilka stref, z której każda ma przypisane sobie czynności. Rozróżniamy wiec strefę korzeni bocznych, strefę włośnikową (dzięki której roślina pobiera wodę z gleby), strefę wydłużania (w której – jak sama nazwa wskazuje – następuje wzrost i różnicowanie się komórek), stożek wzrostu korzenia zbudowany z komórek inicjalnych (tkanka twórcza produkująca komórki) oraz czapeczkę. Korzeń może ulegać różnym modyfikacjom i spełniać wówczas szereg różnorodnych funkcji:
- korzenie spichrzowe – gromadzą substancje zapasowe (np. u marchwi)
- korzenie asymilacyjne – mają postać taśm zawierających chlorofil (u pewnych gat. storczyków)
- korzenie powietrzne – wykształca się u nich welamen (wielowarstwowa skórka korzenia zbudowana z martwych komórek wypełnionych powietrzem), dzięki temu korzenie te zdolne są do wchłaniania wody jak gąbka (np. z opadów)
- korzenie ssawki – roślina pobiera ze swego żywiciela wodę (jemioła) lub wodę i substancje organiczne (kanianka), korzenie te występują u roślin pasożytniczych lub półpasożytniczych
- korzenie podporowe – chronią roślinę przed zatopieniem, występują u roślin rosnących nad brzegami wód
- korzenie czepne – służące do przymocowania się do gałęzi lub pni drzew wysokich (np. u pnączy)
- korzenie oddechowe – rekompensują roślinom niedobór tlenu za pomocą wyrastających pionowo w górę bocznych odgałęzień korzeni podziemnych
25.sposoby rozmnażania się roślin
Izogamia - typ rozmnażania płciowego, gdzie dwie komórki rozrodcze (gamety) są identyczne pod względem kształtu i ruchliwości. Prawdopodobnie jest to najbardziej pierwotna forma zapłodnienia.
Anizogamia to typ rozmnażania płciowego, gdzie obie gamety są ruchliwe i różnią się od siebie wielkością. Sposób rozmnażania płciowego u glonów polegający na zespoleniu się dwóch gamet różnej wielkości, a często także kształtu i budowy. Zjawisko rozmnażania się organizmów za pomocą komórek płciowych (gamet) zróżnicowanych zarówno pod względem fizjologicznym jak i morfologicznym. Heterogamia oznacza również kojarzenie się osobników odmiennych fenotypowo
Oogamia - forma zapłodnienia która zachodzi u organizmów rozmnażających się płciowo gdy łączą się komórki wyraźnie zróżnicowane na dużą, nieruchliwą gametę żeńską (komórka jajowa i małą, zwykle ruchliwą męską (plemnik). Gametangia produkujące określone gamety mają swoje odrębne nazwy - gametangia żeńskie to lęgnie, rodnie lub jajniki, a męskie to plemnie lub jądra. Oogamia jest formą zapłodnienia występującą u protistów najbardziej ewolucyjnie zaawansowanych, u roślin, u zwierząt (w tym u człowieka).
26.składniki krwi
KREW – tkanka płynna , jej substancja pozakomórkowa – OSOCZE – składa się przede wszystkim z wody. W osoczu zawieszone są elementy morfologiczne – KRWINKI. Krew krąży w UKŁADZIE KRWIONOŚNYM zamkniętym lub otwartym – wtedy nazywany jest HEMOLIMFĄ.
OSOCZE – płynna substancja pozakomórkowa, jest produktem wielu komórek organizmu. Stanowi 55% objętości krwi ssaków. Składa się z:
- woda – 92%
- białka – 7% - albuminy, globuliny, fibrynogen
- inne związki organiczne – glukoza, aminokwasy, lipidy
- składniki nieorganiczne o charakterze elektrolitów – zawierają jony sodowe, potasowe, chlorowe, wapniowe, magnezowe, węglowodanowe, fosforowe.
KRWINKI – dzielimy na trzy grupy:
1. erytrocyty – czerwone krwinki
2. leukocyty – białe krwinki
3. trombocyty – płytki krwi
ERYTROCYTY – u zarodków wytwarzane są w PĘCHERZYKU ŻÓŁCIOWYM, potem w WĄTROBIE, a od drugiej połowy życia w SZPIKU KOSTNYM. Są to jednojądrowe komórki o owalnym kształcie. Tylko u ssaków tracą one jądro i przyjmują formę spłaszczonych krążków, cieńszych w środku.
W cytoplazmie erytrocytów – HEMOGLOBINA (czerwona), która umożliwia transport tlenu i dwutlenku węgla. W organizmie człowieka ok. 4,3 mln. (kobiety) i 4,8 mln. (mężczyźni) erytrocytów w 1ml krwi.
LEUKOCYTY – wytwarzane w CZERWONYM SZPIKU KOSTNYM, a niektóre (limfocyty) w grasicy, śledzionie, węzłach chłonnych. Są krwinkami najbardziej zróżnicowanymi pod względem morfologicznym i czynnościowym. U człowieka 4 – 10 tyś w 1 ml krwi.
- granulocyty – ok. 60%
- monocyty – ok. 4%
- limfocyty – ok. 36%
TROMBOCYTY – jednojądrowe komórki o owalnym kształcie. Wytwarzane są w CZERWONYM SZPIKU KOSTNYM. W 1 ml krwi człowieka znajduje się 200 – 400 tyś płytek krwi. Trombocyty rozpoczynają proces krzepnięcia krwi. Podczas pękania naczyń krwionośnych uwalniają TROMBOKINAZĘ – enzym, który rozpoczyna proces przekształcania fibrynogenu w fibrynę (włóknik) krwi.
Składniki krwi, które przesączają się przez naczynia krwionośne do przestrzeni międzykomórkowych innych tkanek, tworzą LIMFĘ – zawierają większość elementów osocza oraz białe ciałka krwi. Krążenie krwi i limfy pośrednio kontaktuje poszczególne komórki organizmu ze sobą – współdziałanie i tworzenie integralnej całości, tzw. ORGANIZM.
27.wyjaśnij pojęcia: fenotyp, gen, chromosomy homologiczne
fenotyp-zespół właściwości organicznych ujawniający się wskutek współdziałania genotypu z czynnikami środowiska zewnętrznego; gen-odcinek cząstki DNA, zawiera określoną kolejność nukleotytów, zajmuje określone miejsce na chromosomie tzw. lokus, zawiera informacje dotyczące syntezy jednego białka(polipeptydu); chromosom homologiczny- skondensowana chromatyda, człowiek ma 46(23 pary) chromosomów
31.rola OWADów w przyrodzie i życiu człowieka
Biorą czynny udział w zapylaniu kwiatów. Około 30% europejskich roślin kwiatowych jest zapylane przez owady. Niektóre rośliny mogą być zapylone tylko przez specyficzne gatunki owadów, np. w naszym klimacie koniczyna perska jest zapylana tylko przez trzmiela, dlatego też wszystkie gatunki trzmieli objęte są w Polsce ochroną gatunkową. Główną rolę wśród owadów zapylających odgrywają pszczoły i trzmiele, na drugim miejscu znajdują się muchówki, a na trzecim motyle.
Przyczyniają się do rozsiewania nasion
Biorą udział w procesach glebotwórczych. Zwłaszcza termity, mrówki oraz larwy owadów żyjących w glebie spulchniają glebę przez budowę korytarzy, przyczyniają się do lepszej jej wentylacji i nawilgocenia, wzbogacają ją w próchnicę.
Wchodzą w symbiozę z innymi organizmami (np. termityz mikroorganizmami rozkładającymi w ich jelitach celulozę, mrówki z mszycami lub grzybami)
Stanowią ogniwa wielu łańcuchów pokarmowych w przyrodzie (są pokarmem dla innych zwierząt)
32.przystosowanie mszaków do lądowego trybu życia na ptzykładzie mchu płonnika
Mech płonnik jest rośliną przystosowaną do warunków lądowych. Przystosowanie to obserwujemy w budowie morfologicznej i anatomicznej. Ciało płonnika zróżnicowane jest na łodyżkę, ryzoidy i listki. Listki, płaskie i bardzo gęsto osadzone, znacznie zwiększają powierzchnię asymilacyjną rośliny, częściowy zaś brak na nich skórki warunkuje pobieranie wody bezpośrednio z opadów. O takich liściach mówimy, że maja dużą higroskopijność.
Łodyga utrzymuje w pozycji pionowej części nadziemne, wznosi do góry listki.
W budowie anatomicznej poszczególnych organów występują wszystkie rodzaje tkanek, a więc:
okrywająca - zabezpieczająca przed nadmiernym parowaniem oraz przed działaniem czynników mechanicznych, dzięki obecności aparatów szparkowych, reguluje transpirację i wymianę gazową
przewodząca - rozprowadzająca produkty asymilacji i wodę
wzmacniająca - chroniąca przed rozerwaniem, zgnieceniem
33.Omów Metagenezę u jamochłonów (rozmnażanie)
1)bezpłciowe:a)pączkowanie (stułbie, koralowce), b)fragmentacja(stułbie)-regeneracja; c)strobilizacja (polip)-poprzeczne podziały polipa.
2)przemiana pokoleń- większość jamochłonów jest rozdzielnopłciowa. Do toni wodnej zostają wrzucone osobniki żeńskie i męskie, dochodzi do zapłodnienia zewnętrznego, które zachodzi w wodzie i powstaje zygota(2n), która przekształca się w planullę-orzęsioną larwę. Larwa ta po jakimś czasie osiada na dnie morskim i przeobraża się w młodego polipa(pokolenie bezpłciowe). Polip rośnie a po pewnym czasie w wyniku podziału poprzecznego(strabilizacji), powstają młode meduzy zwane efyrami. Młoda meduza dojrzewa płciowo.
34.cechy charakterystyczne zwierząt kręgowych
SZKIELET OSIOWY-zbudowany z tkanki chrzęstnej lub kostnej. Składa się z czaszki, kręgosłupa, parzystych kończyn połączonych pasem barkowym i miednicowym. SKÓRA-zbudowana z naskórka i skóry właściwej, jej wytworami są: łuski, włosy paznokcie, kopyta oraz gruczoły. UKŁAD MIĘŚNIOWY- wyst. Mięśnie szkieletowe, stanowiące wraz z kręgosłupem i szkieletem kończyn układ ruchu. UKŁAD NERWOWY-składa się z układu centralnego, obwodowego i wegetatywnego. UKŁAD POKARMOWY- trawienie odbywa się przy udziale soków trawiennych. UKŁAD ODDECHOWY-narządami wymiany gazowej są skrzela(ryby), płuca(płazy, gady, ptaki, ssaki) oraz skóra. UKŁAD KRWIONOŚNY-jest zamknięty. Serce leży po stronie brzusznej. Występują obiegi krwi: jeden(ryby), dwa(płazy, gady, ptaki, ssaki). UKŁAD WYDALNICZY-nerki i pęcherz moczowy. UKŁAD ROZRODCZY-jajorodne(ryby,płazy, gady, ptaki) i żyworodne (ssaki).REGULACJA TEMPERATURY CIAŁA- są zmiennocieplne(ryby, płazy, gady) i stałocieplne(ptaki, ssaki)
35.WŁAŚCIWOŚCI POPULACJI
1) Liczebność – liczba osobników danej populacji, zaś przypadająca na określoną jednostkę powierzchni to zagęszczenie.
2) Rozrodczość- stosunek liczby nowo urodzonych osobników do liczebności populacji. Zależy ona od :
a) rozrodczość maksymalna- zdolność do wytwarzania potomstwa
b) opór środowiska- tworzony przez czynniki fizyczne i biologiczne ograniczające tempo rozrodu
Wyróżnia się 2 strategie rozrodczości:
a) strategia typu „r" – ilościowa, dużo potomstwa
b) strategia typu „k"- jakościowa, mało potomstwa
3) Śmiertelność- stosunek liczby zmarłych osobników do liczebności populacji.
Śmiertelność maksymalna + Opór środowiska = śmiertelność rzeczywista
4) Struktura wiekowa-wyróżnia się:
a) rozwijająca się – dominują osobniki młode
b) ustabilizowana – w wieku rozrodczym
c) wygasająca – dominują osobniki stare
5) Rozprzestrzeniane – przemieszczanie się osobników do wewnątrz lub na zewnątrz populacji
6) Struktura przestrzenna- rozmieszczenie:
a) skupiskowe np. antylopy
b) losowe np. muchy
c) równomierne np. pingwiny
7) Migracje – wędrowanie osobników poza areał populacji (emigracja) oraz przybywanie osobników z innych populacji (imigracja).
36. Scharakteryzuj POŚREDNIE dowody świadczące o ewolucji
Przedmiotem badań anatomii porównawczej jest porównywanie układów (np. oddechowego, krążenia, nerwowego) i narządów (np. serca, mózgu, kończyn), jak też szczątkowych organów, w różnych grupach roślinnych lub zwierzęcych celem wykrycia pokrewieństwa między nimi i ustalenia kierunku rozwoju w przyszłości. Analizując rozwój np. płuc, serca i mózgu u kręgowców można wykazać istnienie zasadniczego planu budowy tych narządów. Analiza narządów szczątkowych dostarczana przez anatomię porównawczą pozwala przytoczyć inne przykłady ewolucji
37.CECHY KODU GENETYCZNEGO
- Trójkowy tzn.że 3-ka nukleotydów tworzy troplet oznaczający aminokwas
- Wieloznaczny-tzn,że wiele aminokwasów może być określonych przez kilka różnych 3 nukleotydów
- Niezachodzący
- Bezprzecinkowy
- Uniwersalny –występuje ten sam kod genetyczny i przy użyiu tego samego słownika kodomów.
38.metameryzacja u pierścienic
Pierścienice są bardzo charakterystycznymi zwierzętami, łatwymi do odróżnienia. Cechuje je metameryzacja, czyli podział ciała na segmenty (metamery), powtarzające się wzdłuż długiej osi. Metameryzacja zawiązuje się w rozwoju zarodkowym wszystkich pierścienic jako pełna, to znaczy obejmująca wszystkie narządy, łącznie ze ścianą ciała. Jedynie przewód pokarmowy wyłączony jest z tej reguły. Pełna metameryzacja zachowuje się na całe życie u prymitywniejszych pierścienic, u reszty może podlegać modyfikacjom, przy czym najczęściej celoma z metamerycznej staje się jednolita. Pojawienie się metamerycznej budowy ciała w rozwoju ewolucyjnym miało istotne znaczenie w późniejszym formowaniu się odcinków ciała (głowy, tułowia i odwłoka) u stawonogów. U pierścienic nowością ewolucyjną w porównaniu do poprzednich typów, jest występowanie układu oddechowego i odnóży służących do lokomocji.