Kultura późnego średniowiecza w Polsce.

W XV stuleciu w Polsce nastąpił intensywny rozwój kultury, dlatego okres ten często nazywa się złotą jesienią polskiego średniowiecza. Mimo że przypadał on na schyłek epoki, obfitował w wiele znaczących dokonań, które przyczyniły się do rozkwitu działalności artystycznej w kraju. Główne ośrodki kulturalne znajdowały się na dworze królewskim i w siedzibach możnowładców. Wsparcia twórców udzielali m.in. król Kazimierz Jagielończyk oraz biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, jeden z najbardziej wpływowych ludzi tamtych czasów. Dzięki inicjatywie i pomocy fundatorów do Polski przybywali artyści z Europy Zachodniej, głównie z Niemiec. Powstawały wówczas wspaniałe budowle i dzieła sztuki w dominującym w ówczesnej Europie stylu gotyckim. Ponadto rozwijało się rzeźbiarstwo-rzeźbami i płaskorzeźbami ozdabiano świątynie oraz grobowce i nagrobki. Umieszczane na nich sceny przedstawiały najczęściej Maryję lub patronów danego kościoła, obok których widniał herb bądź portret fundatora. Również popularne stały się piety, czyli wizerunki Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Chrystusa. Podobną tematykę podejmowali ówcześni malarze. Ośrodkiem życia intelektualnego w Polsce w XV w. stała się Akademia Krakowska. Uczelnię podupadłą po śmierci Kazimierza Wielkiego odnowiono w 1400 r. dzięki środkom ofiarowanym przez królową Jadwigę. Wkrótce szkoła osiągnęła wysoki poziom w nauczaniu prawa, astronomii i matematyki. W Akademii wykładali między innymi astronomowie i matematycy-Marcin Król i Wojciech z Brudzewa. Wychowankowie uniwersytetu znajdowali zatrudnienie w kancelariach i urzędach, a wielu z nich zostawało dworzanami władcy. Wśród absolwentów uczelni byli prawnik Paweł Włodkowic i astronom Mikołaj Kopernik. W Akademii Krakowskiej uczył się również Jan Długosz, który rozpoczął studia w wieku zaledwie 13 lat. Gdy ukończył naukę, objął funkcję sekretarza biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Po jego śmierci został wychowawcą synów Kazimierza Jagielończyka. Długosz poświęcił 25 lat życia na spisanie po łacinie dziejów Polski od najdawniejszych czasów. Efektem tej pracy był "Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego", składające się z 12 tomów. Kronikarz dowodził w swoim dziele, że znajomość historii pozwala nie tylko lepiej rządzić krajem, lecz także mądrzej żyć. Innym sławnym absolwentem krakowskiej uczelni był Jan Ostróg, wraz z Pawłem Włodkowicem należał do najwybitniejszych pisarzy politycznych i prawników w XV w. Jako kasztelan, a później wojewoda, obserwował na co dzień funkcjonowanie sądów zarządzania państwem. Zdobyta dzięki temu wiedza skłoniła go do napisania "Memoriału o urządzeniu Rzeczypospolitej", w której przedstawił propozycje przeprowadzeniem reform w kraju. Z czasem Akademia Krakowska zyskiwała coraz większą sławę, a do stolicy zaczęli przybywać żacy nie tylko z różnych stron Polski, lecz także z Czech, Węgier i z odleglejszych państw. Średniowieczne społeczeństwo polskie podzielone było na cztery stany - rycerski, duchowny, mieszczański oraz chłopski. Każda z tych grup tworzyła własną kulturę stanową, na którą składały się określone obyczaje, zasady i wzorce postępowania. Polscy rycerze wznosili murowane zamki rzadziej niż przedstawiciele rycerstwa w Europie Zachodniej. Nawet w późnym średniowieczu w kraju dominowały drewniane grody, które z czasem zostały zastąpione przez dwory szlacheckie. Jedynie najbogatsi możnowładcy budowali wspaniałe rezydencje w stylu gotyckim. Stać ich było także na zakup ozdobnych zbroi i broi turniejowej. Polska kultura rycerska nie odbiegała bowiem od wzorców zachodnioeuropejskich - tak samo jak w innych krajach urządzano w Polsce turnieje, których uczestnicy mogli sprawdzać własne umiejętności i zaimponować swoim wybrankom. Z kolei bogaci mieszczanie ubiorem oraz urządzeniem domów starali się dorównać właścicielom zamków. Ratusze i kamienice najmożniejszych patrycjuszy często przewyższały przepychem rezydencje rycerzy, a nawet siedziby władców. Ponadto cechy oraz bractwa religijne zakładane przez rzemieślników fundowały kaplice i ołtarze w kościołach.