Kultura późnego średniowiecza

Kultura późnego śedniowiecza
- W XV w. rozwijała sie wymiana handlowa z krajami Bliskiego Wschodu na handlu ktore bogaciły się przede wszytkim miasta północnych Włoch: Wenecja, Florencja, Mediolan, Genua, i Piza.
- Budowle stylu gotyckim wznoszono na zachodzie Europy do XV w., na północy, między innymi w Polsce, gotyk utrzymał się jeszcze XVI w.
-W XIV i XV w. rozkwit przeżywają malarstwo i rzeżba.
- Zaczyna powstawać literatura w językach narodowych.

Kryzys średniowiecznego ideału rycerza i wyprawy krzyżowych
Ważnym elementem kultury średniowiecznej Europy był ideał rycerza. Jednakżę XV w. przyniósł zmiany w wojskowości -wojna stawała sie w coraz większym stopniu rzemiosłem zawodowych żołnierzy, zaciągających się na służbę w zamian na żołd. Upowszechnienie się broni palnej stopniowo pozbawiało ciężkozbrojną jazdę rycerska dawnego znaczenia militarnego. Rozwój artylerii spowodował, że dawne zamki obronne utraciły znaczenie militarne, wiele z nich popadło w ruinę. Wznosząc nowe siedziby, szlachta bardziej troszczyła się o wygodę i ich okazały wygląd. Średniowieczny ideał rycerza, gardzącego dobrami materialnymi, poświęcającego się całkowicie walce w obronie wartości chrześcijańskich i honoru, odchodził w przeszłośc.Szlachta przestała doskonalić się w sztuce walki i zajęła sie pomnażaniem swojego majątku.

Wrazz zanikaniem ideału rycerza odchodizła takze w przeszłość idea krucjat,chociaż chrescijanska Europa była powąznie zagrożona ze srtony Turków. W 1453 r. armia turecka zdobyła po długotrwałym oblężeniu Konstantynopol. U schłyku XV w. granice imperium tureckiego sięgały w Europie po dolny Dunaj. Konflikt między chrześcijaństwem i światem islamu trwał nie tylko na Półwyspie Bałkańskim. Europejskie wybrzeża Morza Śródziemnego byly dotkliwie pustoszone przez piratów arabskich. Mimo zagrożenia nie doszło do odrodzenia idei wypraw krzyżowych. Kiedy w połowie XV w. papież Pius II zaprosił monarchów na zjazd w sprawie nowej krucjaty, prawie nikt nie przybył.

Upadek krucjat spowodował osłabienie zakonów rycerskich. jedynie zakon krzyżacki przeżywał właśnie w XIV w. szczytowy okres swojego rozwoju.

Wzrost znaczenia mieszczaństwa
W XIV i XV w. w większości krajów europejskich nastąpił wzrost znaczenia mieszczaństwa, szczególnie mist w pólnocnych Włoszech. Mieszczaństwo tego regionu bogaciło się na wymianie handlowej z krajami Bliskiego Wschodu oraz operacjach bankowych. Najwiekszą role odgrywały :Mediolan, Genua, Piza, Wenecja i Florencja. Stanowiły one republiki miejskie, w ktorych ogromne znacznie miały najbogatsze rody kupców i bankierów. Do najpoęzniejszych należał florencki ród bankierski Medyceuszy. Wpierwszej połowie XV w. stali się oni faktycznymi władcami Florencji. Początkowo oficjanlnie zachowali republikańską formę rządów, później przyjęli tytuł artystów. Równiez inne zamożne rody mieszczańskie zajmowały sie mecenatem artystycznym.

Kościół w okresie późnego średniowiecza
Wielu przedstawicieli duchowieństwa niepokoiło sie zmianami , jakie zaszły w świadomości ludzi pod wpływem rozwoju gospodoarki towarowo-pięniężnej. Jednak nawoływania do życia w ascezie nie odnosiły zamierzonego skutku także dlatego, że wielu przedstawicieli hierarchii kościelnej prowadziło wystawny tryb życia. Jak możnowładcy świeccy, posiadali piekne palace i liczną służbę, zajmowlai się mecenetem artystycznym. Papieże koncentrowali swoją działalnośc na problemach państwa kościelnego zaniedbując często sprawy Kościoła powszechnego.Skrajny charakter przybrała ta tendencja w okresie pontyfikatu Aleksandra VI. Ten zręczny i bezwzględny polityk wzmocnił posiadlości papieski w środkowych Włoszech, ale niewiele interesował się sprawami kościelnymi.

Stosunki panujące w Kościele znalazły krytyków wśród części duchowieństwa. Do odnowy moralnej nawoływał dominikan Girolamo Savonrola (1452-1498). Jako przeor klasztoru dominikanów we Florencji zdobył w mieście ogromną popularność dzięki żarliwej pobożności, nieposzlakowanej uczciwości i odwadze. W swoich kazaniach wystepował przeciwko chciwości niektórych przedstawicieli duchowieństwa, pętnował stosunki panujace w Rzymie, otwarcie krytykował Medyceusz. Kiedy w 1494 r. ludowe powstanie obaliło rządy Medyceusza , a we Florencji przywrócono republikę, władzę przejęli zwolennicy Savonaroli. Dominikanin nie piastował oficjalnie żadnej funkcji, lecz był najbardziej wpływową osobą w mieście. Przeprowadził wiele reform. Z młodzieży, na którą wywierał silny wpływ, Savonarola zorganizowała milicję. Zajmowała sie ona tepieniem nieobyczajności. Na stosie palono maski karnawałowe, kobiece ozdoby, perfumy, szachy, karty, a także książki i dzieła sztuki uznane za niemoralne. Savonarola uznawał tylko sztuke przepojoną religijnością. Wkrótce swoim fanatyzmem zaraził do siebie ludność Florencji. Papież Aleksander VI wezwał Savonarolę do Rzymu , akiedy dominikan odmówił przybycia, obłożył go ekskomuniką, Savonarola nie zaprzestal jednak działalności i wzywał do wielkiej reformy Kościoła. W 1498r. władza zwolenników Savonaroli we Florencji został obalona. Do miast powrócili Medyceusze, a dominikania i jego najblizszych współpracowników stracono.

Schyłek sztuki gotyckiej
Odejście od stylu gotyckiego nie przebiegło równomiernie na terenie całej Europy. Podczas gdy na zachodzie i południu kontynentu rodziły się nowatorskie pomysły, które zcasem daly poczatek nowej epoce-renesansowi. na północy wciąż dominował gotyk. Wzajemne przenikanie się tych dwóch stylów trwałodługo, na przykład w Polsce i Niemczech tradycje sztuki gotyckiej utrzymywały się jeszcze w XVI w. Charakterystyczne było równiez regionalne zróżnicowanie wytworów sztuki gotyckiej, na co wpływ miały kontakty gospodarcze poszczególnych regionów.

Wiek XII był epoką budowy wielkich katedr. W końcu XVI w. na zachodzie Europy proces ten uległ ograniczeniu. Architektura gotycka weszła w ostatnią fazę swojego rozwoju, określona przez historyków sztuki jako gotyk płomienisty. BUdowle tego stylu odznaczją się nie tylko majestatem i bogactwem zdobień i ornamentów, niezwykle dekoracyjne są zwłascza sklepienia: geiażdziste i wachlarzowe. Charakterystycznym przykładem budowli w stylu gotyckim płomienistego jest Katedra w Rouen we Francji j katedra w Kolonii. Oprócz budowli sakralnych na wielka skalę zaczeto wznosić budynki świeckie. Bogacące sie mista wznosiły ratusze, sukiennice, szpiatale. Szczególna wage przywiązywano do budowy ratusza, czesto byola to najbardziej reprezentacyjna budowla miasta. Przykładami takiej architektury są ratusze w weilu miastach niderlandzkich i włsokich, na przykład Pałac Dożów w Wenecji. Na wiek XIV i XV w Polsce przypada rozkwit sztuki gotyckiej i budowli wspaniałych kościołów w tym stylu - kościola Mariackiego w Karakowie i Gdańsku. Ten ostatni jets najwięksą budowlą sakralną w Polsce a dlugośc nawy wynosi 105 m. Możę pomieścić 25 tysięcy wiernych. Wznoszono także wiele świeckich budowli, na przykład ratusze we Wroclawiu czy Toruniu, Dwór Artusa w Gdańsku. W Krakowie znajduje się jeden z nielicznych zachowanych średniowiecznych budynków uniwersyteckich. Jest to przebudowane w końcu XV w. Collegium Maius Uniwersytetu Jagielońskiego. Miasta otaczane były fortyfikacjami, w których ważna funkcję spełniały bramy i barbakany. Takie konstrukcje obronne zachowaly się we fragmentach w Krakowie, Toruniu, Wrocławiu.

W okresie późnego gotyku wspanaile rozwijała się rzeźba, ktora przestala byc tylko częścią architektury i stała sie samodzielnym dzilem. Artyści przedstawilai najczęściej Madomnę z Dzieciątkiem, Chrystusa Ukrzyżowanego, pietę czyli postać Marii z martwym Chrystusem na kolanach lub postaci świętych.
Rzeźby były bardzo realistyczne, wykonywane z kamieniu, drewnie, metalach szlachetnych i kości słoniowej. Te wykonane ze szlachetnych surowców nie były przeznaczone do kościołów, ale najczęsciej do pałacowych kaplic.Jednym z najwybitniejszych rzezbiarzy późnego gotyku był Wit Stwosz, pochodzący z Norymbergi, przez wile lat tworzący w krakowie. Jego największym dziełem jest ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie oraz nagrobek kazimierz Jagillończyka w katedrze wawelskiej. Rozkwit przeżywało malarstow. nadal popularne były tradycyjne średniowieczne tematy , jak Madomna z Dzieciątkiem, żywoty świetych , sceny ukrzyzowania i Sądu ostatecznego. Na obrazach zaczynają się pojawiać postaci bogatych mecenasow i fundatorów a także elementy krajobrazu i wnętrza domów.

W XIV i XV w. zaczęła sierozwijać literatura w jezykach narodowych, ale lacina nadal dominowała w liturgii, kancelariach, na uniwersytetach. Wyrazem myśli epoki , refleksja o przemijaniu jest XV-wieczny Wielki testament Franciszka Villona. Został napisany w języku francuskim i oprócz wielu rozważań filozoficznych zawiera barwny opis XV-wiecznego Paryza. Zabytkami języka polskiego tego okresu są Kazania świętokrzyskie, Kazania gnieżnieńskie oraz powstala wczesniej, ale spisana XV w. pięśń Bogurodzica. Rozwijala sie także literatura świecka, poruszjąca problemy społeczne, lub obyczajowe.

W większosści twórców sztuki gotyckiej nie znany z imienia; dzieła oznaczono jedynie znakiem cechoweym lub indywidualnym. Anonimowość autorów była zgodna z duchem epoki, w której liczylo się dzieło przekazujące ideę, anie nazwisko twórcy. dopiero późne średniowiecze i renesans przyniosły zmianę. Historia sztuki stala się historia wielkich artystów.