Polskie tradycje i zwyczaje Świąt Bożego Narodzenia
Polskie tradycje i zwyczaje Świąt Bożego Narodzenia
Boże Narodzenie to najważniejsze, zaraz po Wielkanocy święto w roku. Jest z nim związane wiele tradycji i zwyczajów.
Ostatnie roraty
W Wigilie rano odprawia się ostatnie roraty. Wielu parafiach jest mocno zakorzeniony zwyczaj, że na te ostatnie roraty przychodzi bardzo wielu parafian. Wierni przychodzą całymi rodzinami, nawet z małymi dziećmi, także ci, którzy w ciągu Adwentu rzadko w nich uczestniczyli. Ten szczególny dzień - Wigilię, rozpoczynają właśnie od rorat. Od modlitwy, od oddania czci Matce Zbawiciela, od przyjęcia Komunii świętej. Zwyczaj ten godny jest szczególnej pochwały, bo wigilia jest dniem wielkich przeżyć w życiu religijnym człowieka. Na te ostatnie roraty ludzie przynoszą światło : dzieci lampiony, a dorośli świece roratnie. Te płonące świece są symbolem oczekiwania na przyjście Zbawiciela i wyrażeniem gotowości przyjęcia Go do naszych rodzin i dusz.
Przygotowanie żłóbka Panu Jezusowi
W Wigilię w wielu parafiach wierni przygotowują żłóbek Panu Jezusowi w kościele. Dzieci przynoszą siano, dla wyścielenia tego żłóbka. Za każdy uczynek dziecko może przynieść jedno źdźbło siana i włożyć je do żłóbka Pana Jezusa.
Post wigilijny
Kiedyś, w Wigilię, obowiązywał post ścisły aż do czasu wieczerzy wigilijnej oraz wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych aż do Pasterki. Obecnie w Wigilię prawo kanoniczne nie nakazuje zachowania postu ścisłego, choć niektóre rodziny praktykują tą tradycję.
Ubieranie choinki
Choinka jest to ustrojone drzewko świerku lub jodły. Tradycyjnie powinno być naturalne, współcześnie preferuje się sztuczne. Choinkę ubiera się dopiero w Wigilię, wtedy gdy wspominamy pierwszych ludzi. Drzewko życia ubierają dzieci- w miarę swoich możliwości i pod nadzorem rodziców. Jest to okazja do objaśnienia im znaczenia świątecznych obrzędów. Choinka jest symbolem życia wiecznego, jest zapowiedzią szczęśliwości zbawionych, przypomina nam również Drzewo Życia, które na rozkaz Boga wyrosło na środku raju. Światła na drzewku jest symbolem światła jakie rozbłysnęło nad grotą betlejemską a dniu narodzenia Chrystusa. Ozdoby choinkowe i smakołyki symbolizują Łasku Chrystusowe zsyłane dla ludzi.
Ozdoby choinkowe
Dawniej istniał zwyczaj ręcznego wykonywania ozdób choinkowych w czasie adwentu przez dzieci i dorosłych Wykonywano je z bibuły, kolorowych papierów, piórek, wydmuszek, słomy i źdźbeł traw, kłosów zbóż itp. Do tradycyjnych ozdób jakie zawiesza się na choince należą : jabłka , anioły, gwiazdki ,cukierki, orzechy, lukrowane piernikowe postacie, choinkowe łańcuchy modlitwy(każde dziecko przez cały Adwent odmawia jakąś wybrana modlitwę jako dar dla Dzieciątka i mogło tyle ogniwek łańcucha skleić ile razy odmówiło modlitwę )słomiane łańcuchy i ozdoby , zwoje Pisma Świętego(pierwotnie Pismo Św. Było spisane na zwojach. Dlatego na kolorowych paskach papieru wypisywano ozdobnym pismem zdania wyjęte z Pisma św. Mówiące o przyjściu Zbawiciela, następnie zwijano je i wieszano na choince), oświetlenie - woskowe świeczki.
Zwyczaj umieszczania siana na stole wigilijnym
Powszechnym zwyczajem jest rozścielanie siana na stole wigilijnym lub pod obrusem . Dopiero na nim kładzie się talerzyk albo na talerzyk daje się sianko i przykrywa się biała serweta, a na niej umieszcza się opłatki.
Opłatek
Zwyczaj łamania się opłatkiem w czasie wigilii jest powszechnie znany. Opłatek to przaśny chleb taki sam jak używa się do celebracji Mszy św. Do czasu świąt opłatki powinny być przechowywane w godnym miejscu. Opłatek wigilijny jest symbolem pojednania i przebaczenia, znakiem przyjaźni i miłości. Dzielenie się nim na początku wieczerzy wigilijnej wyraża chęć bycia razem, bo przecież ludzie skłóceni nie zasiadają do wspólnego stołu.
Świeca wigilijna
Ten ewangeliczny zwyczaj zrodził się w Holandii. W wieczór wigilijny przed wejściem do każdego domu ustawiano płonący lampion lub zwykłą świecę. Miły one być znakiem zaproszenia Matki Najświętszej św. Józefa, aby Jezus narodził się w ich domu. Współcześnie zwyczaj zapalania świecy na stole wigilijnym praktykowany jest w wielu polskich rodzinach.
Czytanie Pisma Świętego
Znanym zwyczajem jest odczytywanie Ewangelii o narodzeniu Zbawiciela świata, na początku Wigilii.
Wolne miejsce przy stole
Powszechnym zwyczajem jest pozostawianie wolnego miejsca przy stole wigilijnym. Jest ono przygotowane dla przygodnego gościa. Pozostawiając wolne miejsce przy stole wyrażamy serdeczna pamięć o naszych bliskich zmarłych.
Żłobek betlejemski
Zwyczaj ustawiania z figurek sceny Bożego Narodzenia zwanej „szopką” lub też choćby samego żłobka z sianem i lezącą w nim figurką Dzieciątka Jezus sięga roku 1223. Św. Franciszek z Asyżu, jako pierwszy stworzył szopkę. Od jego czasów rozwinął się zwyczaj budowania w kościołach szopek betlejemskich i umieszczania w nich figurki Dzieciątka Jezus i innych figurek przedstawiających Maryję, Józefa, pasterzy, mędrców . Istnieje również zwyczaj ustawiania miniaturowych szopek w domach, na stole wigilijny.
Potrawy wigilijne
Na stół wigilijny katolicy podają jedynie potrawy postne, bezmięsne. Rozpowszechniony jest zwyczaj spożywania dwunastu potraw. W różnych krajach podawane są odmienne dania. W Polsce dwanaście potraw stanowią : barszcz z uszkami , kapusta z grochem , kapusta z grzybami, karp ,kluski z makiem , kompot z suszonych owoców, kotleciki z ryżu, kutia, paszteciki z grzybami ,pierogi z kapustą i grzybami oraz z kminkiem ,śledzie, zupa migdałowa.
Pierwsza gwiazdka
W Polsce wieczerzę wigilijną rozpoczyna się wczesnym wieczorek, gdy na niebie ukaże się pierwsza gwiazda. Zwykle przy oknach czuwają dzieci
Upominki wigilijne
Istnieje zwyczaj obdarowywania się upominkami w czasie wigilii. Zwykle są one złożone pod choinką. Powszechna praktyka wzajemnego obdarowywania się prezentami związana była pierwotnie z kultem i życiorysem św. Mikołaja, biskupa diecezji Bari. Dzisiejszą tradycję wręczania świątecznych prezentów zawdzięczamy protestantom, którzy zaniechali zwyczaju "św. Mikołaja", a prezenty dawali swoim dzieciom jako dar samego "Dzieciątka Jezus". Z czasem wszystkie kraje chrześcijańskie, także katolickie przyjęły tę praktykę.
Pasterka
Zwieńczeniem przeżyć Wigilii jest rodzinne uczestnictwo w pierwszej uroczystej Mszy Św. Bożego Narodzenie, zwanej Paterką. Odprawiana jest o północy z 24 na 25 grudnia, pierwsza w Boże Narodzenie. Pasterka upamiętnia oczekiwanie i modlitwę pasterzy zmierzających do Betlejem. Idziemy więc nocą, jak szli pasterze do szopki betlejemskiej , tak my idziemy do kościoła, aby powitać nowonarodzonego Jezusa. Pasterka jest jedną z najważniejszych świątecznych tradycji.
Jasełka
W drugim dniu świąt Bożego Narodzenia, czyli we wspomnienie św. Szczepana, rozpoczynał się okres "jasełek". Trwał on przez wieki do uroczystości Matki Bożej Gromnicznej . Nazwa "jasełka" tematycznie wskazuje na tematykę tych przedstawień. "Jasełka" prezentują udramatyzowane, teatralne sceny na temat przyjścia Chrystusa Pana na świat.
Kolęda
Śpiewanie kolęd na ziemi polskiej trwa od stuleci, lecz jego początków nie znamy. Narodziły się one zapewne w XIII wieku w środowisku franciszkanów. Zapewne pierwszymi autorami śpiewów o narodzeniu Pańskim byli proboszczowie, kantorzy kościelni i organiści, którzy uczyli chłopców śpiewu w szkółkach parafialnych. Chłopcy ci śpiewali je później, kiedy towarzyszyli księdzu chodzącemu z gwiazdkową kolędą po domach parafian. I tak kolęda – od nazwy tej wizyty duszpasterskiej – zaczęła z czasem oznaczać także pieśni bożonarodzeniowe. Najstarsze kolędy, dzisiaj już nie śpiewane, są utworami anonimowymi, często przeróbkami z języka łacińskiego. Ich melodie były bardzo proste, wesołe, łatwo wpadające w ucho, naśladujące czasem ludowe kołysanki, a niekiedy poważne i dostojne. Terminem kolędy określa się również obrzędem ludowym polegający na obchodzeniu domów przez kolędników.