System bankowy i zagadnienie pieniądza

I. SYSTEM BANKOWY.

1. Struktura i zadania systemu bankowego.

System bankowy ma budowę dwuszczeblową, na którą składają się bank centralny oraz różnego typu banki komercyjne, poczynając od banków uniwersalnych, a na specjalistycznych kończąc. Charakterystyczny jest dla gospodarki rynkowej.

2. Rola Banku Centralnego.

Bank centralny spełnia 3 podstawowe funkcje:

• Banku emisyjnego, mającego wyłączne prawo do emisji znaków pieniężnych
• Banku banków komercyjnych, w ramach której bank centralny realizuje za pomocą odpowiednich narzędzi założenia polityki monetarnej
• Banku państwa albo kasjera rządu (obsługa budżetu państwa)

Bank centralny charakteryzuje to, że:

• Nie podlega bezpośrednio decyzjom Parlamentu i rządu
• Działa na zasadzie non profit
• Dysponuje funduszami własnymi
• Ma konstytucyjne prawo kształtowania polityki pieniężnej
• Nie jest zorientowany na maksymalizację wyników finansowych
• Jest to instytucja zwierzchnia w stosunku do pozostałych banków


3. Banki komercyjne-czynności.

Banki komercyjne to szczególne przedsiębiorstwa, których przedmiotem działania jest obrót pieniądzem. Instytucje te są zorientowane na zysk.
Banki komercyjne wprowadzają do obiegu pieniężnego zdecentralizowany pieniądz wkładowy przez udzielenie kredytu.

Banki komercyjne swoją działalność opierają na zasadach:

• Samodzielność- oznacz to, że banki mogą podejmować decyzje co do struktury organizacyjnej oraz prowadzonej polityki (zakres działalności i finanse banku). Wszystko to ograniczone jest normami prawnymi.
• Samofinansowanie- sprowadza się to do maksymalizacji zysku, gdyż bank ponosi wszystkie koszty prowadzonej działalności.
• Uniwersalizm- oznacza przyjęcie takich samych zasad co do tworzenia banku, jego likwidacji, nadzoru, wykonywania wszystkich czynności bankowych.

Banki komercyjne są typowymi instytucjami depozytowymi. Depozyty stanowią podstawę działalności pożyczkowej banków komercyjnych. Przyjmują depozyty:

• Depozyty bieżące (wkłady a vista)
• Depozyty, na które można wystawić czeki
• Oszczędności i depozyty terminowe

Do czynności bankowych wykonywanych przez bank zalicza się (prawo bankowe):

• Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów;
• Prowadzenie innych rachunków bankowych;
• Udzielanie kredytów;
• Udzielanie gwarancji bankowych;
• Emitowanie bankowych papierów wartościowych;
• Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych;
• Wykonywanie innych czynności przewidzianych w odrębnych ustawach wyłącznie dla banku.

Ponadto (następujące czynności są czynnościami bankowymi, jeżeli wykonywane są przez banki):

• Udzielanie pożyczek pieniężnych,
• Operacje czekowe i wekslowe,
• Wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
• Terminowe operacje finansowe,
• Nabywanie i zdobywanie wierzytelności pieniężnych,
• Przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
• Wykonywanie obrotu dewizowego,
• Udzielanie poręczeń,
• Czynności zlecone, związane z emisją papierów wartościowych.

Bank komercyjny spełnia następujące funkcje:

• Rozliczeniową
• Kreacji pieniądza
• Alokacji oszczędności
• Akumulacji kapitałów
• Transformacji środków pieniężnych
• Instytucji zaufania publicznego

W polskim systemie bankowym wyróżnia się następujące rodzaje banków ze względu na ich formę prawną:

1. banki państwowe (tworzone przez rząd na wniosek ministra Skarbu Państwa)
2. banki spółdzielcze (z zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego)
3. banki w formie spółek akcyjnych (z zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego)


4. System bankowy w Polsce.

15.01.1945 powołano Narodowy Bank Polski który pełni w Polsce funkcję banku centralnego. Podstawowym jego zadaniem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu. Do pozostałych zadań NBP należą:
• organizowanie rozliczeń pieniężnych
• prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi
• prowadzenie działalności dewizowej w określonych ustawami granicach
• prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa
• regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie
• ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP

Struktura organizacyjna NBP:
• prezes NBP
• Rada Polityki Pieniężnej
• Zarząd NBP

5. Nadzór bankowy.

W polskim systemie bankowym zostało przyjęte że nadzór bankowy działa w ramiach NBP. Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego. Decyzje i określone przez Komisję Nadzoru Bankowego zadania wykonuje i koordynuje wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP-Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.

Do zadań Komisji Nadzoru Bankowego należy w szczególności:

• określanie zasad działania banków zapewniających bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów w bankach,
• nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norm finansowych,
• dokonywanie okresowych ocen stanu ekonomicznego banków i przedstawianie ich Radzie oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój,
• opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonywania.



W skład Komisji Nadzoru Bankowego wchodzą:

1. Przewodniczący Komisji - Prezes NBP,
2. zastępca Przewodniczącego Komisji - Minister Finansów lub delegowany przez niego sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów,
3. przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
4. Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego,
5. Przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd lub jego zastępca,
6. przedstawiciel Ministra Finansów,
7. Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego.

Komisja Nadzoru Bankowego podejmuje decyzje w zakresie swoich kompetencji większością głosów przy obecności co najmniej połowy składu Komisji. Przy równej liczbie głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego Komisji.
Komisja Nadzoru Bankowego podejmuje decyzje w formie uchwał, które podpisuje Przewodniczący Komisji.
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego jest organem wykonawczym Komisji.

6. Europejski system banków centralnych.


Europejski System Banków Centralnych (ESBC) rozpoczął swoją działalność z chwilą rozpoczęcia trzeciego etapu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW), tj. 1 stycznia 1999 r. Został on utworzony na podstawie Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską - jako organ sprawujący zadania z zakresu bankowości centralnej, którego głównym celem jest utrzymywanie stabilności cen. ESBC składa się z :

1. Europejskiego Banku Centralnego (EBC) mający siedzibę w Niemczech, we Frankfurcie nad Menem. Sprawuje wobec NBC funkcję centrali.
2. narodowych banków centralnych (NBC) wszystkich państw członkowskich UE. EBC. Poszczególne NBC mają wiele cech wspólnych, jak np. niezależność, cele działalności i zadania (w szczególności spowodowane przystąpieniem do ESBC); z drugiej strony posiadają jednak odrębne cechy: genezę powstania, podstawy prawne funkcjonowania, strukturę organizacyjną, liczbę zatrudnionych pracowników itp.

Organami decyzyjnymi ESBC są organy Europejskiego Banku Centralnego, tj. Rada Naczelna i Dyrektoriat. EBC sporządza także sprawozdania z działalności ESBC i przedstawia je Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Radzie Europejskiej.

II. POJĘCIE PIENIĄDZA.

Pieniądz – powszechnie akceptowany środek regulowania zobowiązań.


FUNKCJE, FORMY I OBRÓT PIENIĘŻNY (NORMY PRAWNE).

Funkcje pieniądza:

1. Miernik wartości – pozwala na wyrażenie wartości towarów w pieniądzu. Pieniądz staje się jednostką rozrachunkową, w której są określane ceny i prowadzone rozliczenia. W funkcji pieniądza jako miernika wartości istotne jest utrzymanie jego siły nabywczej, określanej przez ilość towarów, które można nabyć za jednostkę pieniądza. Na wartość pieniądza ma wpływ relacja między wielkością obiegu pieniężnego a wartością masy towarów znajdujących się na rynku.

2. Środek wymiany – jest on powszechnym ekwiwalentem w transakcjach kupna – sprzedaży towarów i usług. W ujęciu makroekonomicznym pieniądz cyrkuluje, łącząc się w strumienie pieniężne związane z różnymi operacjami rozliczeniowymi.

3. Środek płatniczy – występuje wtedy, kiedy reguluje się nim różne zobowiązania nie związane z zakupem towarów i usług. Są to przede wszystkim płatności dotyczące zaciąganych i spłacanych pożyczek, regulowania zobowiązań podatkowych, opłacania składek na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne.

4. Środek tezauryzacji (przechowywania bogactwa) – prowadzi do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu. Tezauryzacja może być symptomem braku zaufania społeczeństwa do instytucji finansowych w okresach kryzysu gospodarczego. Funkcja tezauryzacji jest niekiedy określana jako funkcja środka przechowywania bogactwa. Funkcja ta umożliwia wykorzystanie pieniądza w przyszłości, jeśli podmiot decyduje się na oszczędności pieniężne na przyszłe potrzeby.

5. Międzynarodowy środek płatniczy – oznacza, że pieniądz jednego kraju jest honorowany jako środek płatniczy w innym kraju. Funkcję taką pełni od dawna np. dolar amerykański, a także inne, tzw. Twarde waluty. Podobnie jest z pieniądzem opartym na międzynarodowych umowach; takim pieniądzem są SDR( specjalne prawa ciągnienia), ECU, a obecnie euro.

Formy pieniądza:

- Gotówkowy
Pieniądz symboliczny – kategoria pochodna od pieniądza kruszcowego, zastępująca pieniądz kruszcowy w funkcji środka płatniczego i środka przechowywania wartości; emitent: Bank Centralny ( Np. banknoty, bilon)

- Bezgotówkowy
Pieniądz depozytowy – zapisy na rachunkach bankowych (po stronie Ma), oznacza wierzytelność klienta i zobowiązanie banku do wpłaty na żądania klienta w ustalonym terminie, pieniądza gotówkowego do wartości depozytu (Np. lokata bankowa, przelew, wynagrodzenia)


WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE.

Podczas określania ilości pieniądza w obiegu pojawiają się pewne trudności wynikające stąd, że obok pieniądza właściwego występują tzw. Surogaty pieniądza (np. weksle, czeki, listy zastawne i inne papiery wartościowe), które mają moc zwalniania z zobowiązań.
Okoliczności te sprawiają, że kontrola ilości pieniądza w gospodarce nie jest łatwa. Przyjmuje się że tempo wzrostu ilości pieniądza w obiegu- z reguły- wyprzedza tempo wzrostu podaży towarów i usług. Innymi słowy, we spółczesnej gospodarce niemal zawsze występują zjawiska inflacyjne, co oznacza spadek wartości pieniądza w czasie.
Sytuacje o charakterze deflacyjnym, (czyli takim, w którym ogólny poziom cen spada, a ilość pieniądza w obiegu się nie zmienia) oznacza wzrost wartości pieniądza.
Jeżeli analizujemy pozycją pieniądza w czasie, to musimy także uwzględnić rzadkość jego występowania. Pieniądz jako dobro szczególne ma cenę uzyskania dostępu do niego. Fakt rezygnacji z wykorzystania posiadanego pieniądza, czyli nie przeznaczania go na zakup towarów i usług, musi być wynagrodzony. Podmiot, który wypożycza kapitał, osiąga z tego tytułu dochód, a jago formą jest procent. Z kolei dla podmiotu pożyczającego pieniądze innemu podmiotowi procent oznacza koszty ich pozyskania. Operacje zaciągania i zwrotu pożyczek dokonują się w czasie.



PODAŻ PIENIĄDZA.

Podaż pieniądza – wartość występujących w obiegu rodzajów pieniądza, będąca w dyspozycji przedsiębiorstw i ludności.
Podaż pieniądza tworzą:
- pieniądz gotówkowy
- pieniądz bezgotówkowy banków komercyjnych na rachunkach w banku centralnym; może on być w każdej chwili zamieniony na gotówkę
Podaż pieniądza w gospodarce powinna mieć takie rozmiary aby:
- w gospodarce nie było nadmiaru pieniądza – to prowadzi do powstania zjawisk inflacyjnych, a to z kolei do utraty jego wartości realnej
- w gospodarce nie było niedoboru pieniądza – to utrudnia jej rozwój ze względu na utrudniony dostęp do przedsiębiorców i inwestorów do pieniądza. Niedobór pieniądza w gospodarce powodowałby także zakłócenia w rozliczeniach dokonywanych w pieniądzu, w związku z różnymi operacjami prowadzonymi przez podmioty gospodarcze.



MIARY PODAŻY PIENIĄDZA.

Narodowy Bank Polski stosuje cztery jego miary podaży pieniądza, określane jako elementy podaży pieniądza

M0 – baza monetarna
M1, M2, M3 – agregaty pieniężne

M0 – baza monetarna, największa koncepcja miary pieniądza obejmująca gotówkę w obiegu, czyli wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wyemitowanego przez bank centralny

M1 – obejmuje M0 oraz depozyty płatne na żądanie

M2 – obejmuje M1 oraz wkłady oszczędnościowe, czyli wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie

M3 – obejmuje M2 oraz depozyty terminowe, czyli bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu nieprzekraczającym 2 lata oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu przeprowadzonych przez banki z podmiotami niebankowymi.



INFLACJA –ISTOTA ZJAWISKA.

Inflacja oznacza zjawisko wzrostu ogólnego poziomu cen dóbr w pewnym okresie. Wzrost (lub spadek) cen pojedynczych dóbr jest dla gospodarki rynkowej zjawiskiem normalnym, występującym w zależności od zwiększenia się (zmniejszenia) zapotrzebowania na nie. Mechanizm ten pozwala na właściwą alokację zasobów, zgodnie z kształtowaniem się relacji między popytem a podażą na poszczególne dobra. Inflacja zaś występuje wówczas, gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny pojedynczych dóbr. Jako inflacji nie traktuje się także sezonowego wzrostu cen niektórych dóbr, lecz wzrost cen utrzymujący się przez dłuższy czas.

POPYT NA PIENIĄDZ (TRANSAKCYJNY, W SPOCZYNKU).

Popyt na pieniądz – zapotrzebowanie podmiotów gospodarczych spoza sektora bankowego na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zmienić na gotówkę.
Zaspokojenie popytu na pieniądz następuje przez utrzymywanie części dochodów w formie rezerw pieniężnych ( gotówka, wkłady a vista), co nadaje tej części dochodów cechę płynności. Cecha ta umożliwia szybkie regulowanie zobowiązań w sposób nie wymagający ponoszenia kosztów związanych z utratą oprocentowania wkładów terminowych, niekorzystną sprzedażą papierów wartościowych, zaciąganiem kredytów.

Można wyróżnić dwa podstawowe czynniki określające wielkość popytu na pieniądz:
1. konieczność zawierania bieżących transakcji, czyli spełnianie przez pieniądz funkcji środka płatniczego oraz funkcji środka cyrkulacji;
2. konieczność dokonywania lokat w pieniądzu, czyli spełnianie przez pieniądz funkcji środka akumulacji dochodu.

Motyw transakcyjny – związany jest z koniecznością zapłaty za przewidywane zakupy dóbr i usług. Podmioty gospodarujące dokonują przewidywanych zakupów dóbr i usług, a ponieważ między zrealizowanymi dochodami pieniężnymi a zapłatą za nabywane dobra i usługi zachodzą różnice w czasie, więc fakt tan zmusza podmioty do utrzymywania rezerw pieniężnych.