Chiny – region turystyczny.

Chiny leżą we wschodniej Azji. Są trzecim pod względem powierzchni (po Rosji Kanadzie) i pierwszym pod względem liczby ludności (1/5 całego globu) krajem świata. Zamieszkuje je 56 grup narodowościowych. Rozciągłość równoleżnikowa kraju wynosi ponad 5 tys. km, południkowa 4 tys. km. Granice lądowe wynoszą 24 tys. km Granice morskie, — 12 tys. km. Chiny obejmują 4 strefy czasowe.

W ukształtowaniu pionowym zaznacza się duży udział wysokich gór (33%), wyżyn (36%) i kotlin śródgórskich (19%); 12% powierzchni Chin zajmują- niziny, które znajdują się we wschodniej części kraju. Największe wzniesienie to zarazem najwyższy szczyt świata - Mt. Everest (Qomolangma Feng) na granicy z Nepalem (8848 m n.p.m.), największym obniżeniem jest depresja w Kotlinie Turlańskiej (154 m p.p.m.).
Ze względu na ukształtowanie powierzchni Chiny można podzielić na: wschodnie — nizinne, środkowe — wyżynne i zachodnie— górzyste. W północnej części wschodnich Chin znaj duje się Nizina Mandżurska (Dongbei Plngyuan) częściowo zabagniona, pokryta osadami aluwialnymi rzek Sungari i Liao He. Otaczają ją stare masywy hercyńskie: od zachodu Wielki Chingan, od północy Mały Chingan, a od wschodu Góry wschodnio- mandżurskie. Wielki Chingan (Da Hinggan Ling, 2034 m n.p.m.) wzniesiony jest średnio 800-1200 m n.p.m. Są to góry dzikie, silnie zalesione (tajga modrzewiowa, w górnych partiach roślinność karłowata). Na zachodzie przechodzi on w równinę Barga (Hulun Buir Meng) wzniesioną średnio 700 m n.p.m. Równinę tę porasta roślinność stepowa, a krajobraz urozmaicają liczne słone jeziorka.

Mały Chingan (Xiao Hinggan Ling, 1221 m n.p.m.), wzniesiony średnio 400-800 m n.p.m., jest starym masywem krystalicznym, noszącym ślady działalności wulkanicznej, silnie zalesionym (największe obszary leśne Chin). Góry Wschodniomandżurskie (Changbai Shan; 1845 m n.p.m.), zbudowane z wapieni, charakteryzują się dużymi deniwelacjami. Porasta je tajga, a krajobraz urozmaicają stożki wygasłych wulkanów. Nizina Mandżurska przechodzi na południu w Nizinę Chińską—największy obszar nizinny Chin. Ten aluwialny obszar pokryty glebami lessowymi i madami ma gęstą sieć rzeczną (największe rzeki Chin — Jangcy i Huang He), ponadto dużo kanałów irygacyjnych i melioracyjnych: Wielki Kanał jest najdłuższą sztuczną drogą wodną świata (2400 km). W dorzeczu Jangcy znajdują się też duże jeziora: Poyang Hu i Dongting Ha. Dorzecza Jangcy i Huang He stanowią największy obszar rolniczy Chin (uprawy ryżu, pszenicy, kaolingu, soi, kukurydzy, herbaty, trzciny cukrowej, pomarańcz, bawełny).

Od południa Nizina Chińska graniczy z Górami Południowochińskimi (Nan Ling; 2120m n.p.m.). Są to stare góry rusztowe, wzniesione średnio 200-1000 m n.p.m., zbudowane z piaskowców, wapieni (zjawiska krasowe)
łupków z intruzjami magmowymi. Tworzy je szereg pasm, min. Wuyi Shan i Daiyun Shan, o urozmaiconej rzeźbie z głęboko wciętymi dolinami rzek. Góry porastają wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe (30% pow. gór). Do typowych roślin uprawnych należą tu banany, ananasy, palma kokosowa, drzewo mangowe, tungowe i kamforowe. Środkową część Chin zajmują obszary wyżynne: Wyżyna Mongolii Wewnętrznej, góry Qin Ling, Kotlina Syczuańska oraz Wyżyna Jonańsko-Kuejczouska.

Wyżyna Mongolii Wewnętrznej (Nei Mongol Gaoyuan) wzniesiona średnio 1000 m n.p.m. jest w północnej części stepowo-pustynna. Znajdujące się tu pustynie Ałaszan i Ordos stanowią południowy fragment wielkich obszarów pustynnych i półpustynnych Gobi. Jedyną stałą rzeką na tym obszarze jest środkowy bieg Huang He. Z wyżyny wznoszą się izolowane pasma górskie: Wula Shan (2130 m n.p.m.), Daqing Shan (2400 m) i Zhuozi Shan (3015 m). Dzięki dobrze rozwinięte mu systemowi tam i kanałów wykorzystujących wody Huang He Wyżyna Mongolii Wewnętrznej jest jednym z ważniejszych regionów uprawy ryżu w Chinach. Południowa część wyżyny to największy obszar lessowy świata zwany też Wyżyną Lessową (Huangtu Gaoyuan), z wąwozami do 1700 m głębokości.

Góry Om Ling (4113 m n.p.m.), zbudowane z łupków metamorficznych i wapieni, oddzielają Wyżynę Mongolii Wewnętrznej od Kotliny Syczuańskiej (Sichuan Pendi), zwanej też Czerwoną Kotliną, od zalegających jej dno czerwonych piaskowców i utworów gliniastych. Wyżynę urozmaica kilka pasm górskich. Od zachodu do Kotliny Syczuańskiej wpływa rzeka Jangcy Przełomem Trzech Wąwozów. W skład bogatej szaty roślinnej wchodzą drzewa tungowe, kamforowe, eukomia, w górach kasztanowce, dęby, jodły. Jest to jeden z ważniejszych obszarów rolniczych Chin.
Na południu Kotlina Syczuańska przechodzi w Wyżynę Junnańsko-Kuejczouską (1000-2000 m n.p.m.), zbudowaną głównie z wapieni. Wschodnia jej część jest silnie zdeformowana i rozcięta głębokimi dolinami rzek; charakterystyczne są tu zjawiska krasowe i wulkaniczne: lakkolity w pobliżu Kunmingu, słupy bazaltowe w zakolu Jangcy oraz dobrze zachowane kratery wulkanów. Południowa część wyżyny na granicy z Birmą stanowi obszar czynny sejsmicznie (ostatnie trzęsienie ziemi było w 1925 r.). W zachodnich Chinach największą jednostką fizyczno-geograficzną jest Wyżyna Tybetańska (chiń. Qingzang Gaoyuan, tybet. Czangt”ang). Zajmuje ona powierzchnię 2mln km wzniesiona średnio 4-5 tys. n.p.m. Otaczają ją od północy góry Kunlun. Chiny leżą w strefie klimatu umiarkowanego podzwrotnikowego. Na południu przez prowincje Guangdong, Quangxi Yunnan przebiega Zwrotnik Raka. We wschodniej i południowo-wschodniej części Chin dużą rolę odgrywa cyrkulacja monsunowa, a także prądy morskie — w lecie odgałęzienie ciepłego prądu Kuro Siwo (temp. wód Morza żółtego 22-26C, Wschodnio-chińskiego 26-28C,

Południowo-chińskiego — ponad
29C), w zimie zimny prąd morski od Morza żółtego po Cieśninę Tajwańską.
Górzyste i wyżynne wnętrze Chin leży w strefie klimatu podzwrotnikowego i umiar kowanego silnie kontynentalnego; Na północnym zachodzie obszary w cieniu opadowym Himalajów cechuje klimat wybitnie suchy. Cechą charakterystyczną klimatu Chin są większe amplitudy temperatur w zimie niż w lecie. Średnia temperatura styczniowej od —30C na północy w zakolu Amuru do Jonnańsko-Kueczouskiej o 13-15C na Nizinie Chińskiej i 19C na wyspie Hajnan. Średnia temperatura lipca waha się od 25-29C na wyspie Hajnan, Nizinie Chińskiej, Kotlinie Syczuańskiej, do 19-23C w północnych Chinach. Najwyższe temperatury (48C) notuje się w Kotlinie Turfańskiej. Połowa terytorium Chin (57%) należy do zlewiska Oceanu Spokojnego, 6,5% Oceanu Indyjskiego (dorzecze Brahmaputry, Saluinu i Indusu), 0,5% do zlewiska mórz arktycznych (fragmenty dorzecza Irtyszu). Obszary bezodpływowe stanowią 36% powierzchni Chin.

Największą rzeką Chin jest Jangcy, czyli Niebieska Rzeka (Yangtze, Yangzi, Chang Jiang; dł. 6380 km pow. dorzecza 1807 tys. km9. W jej dorzeczu mieszka 40% ludności Chin i zbiera się tu 75% ryżu. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie fizjograficzne i kulturowe rozległego obszaru Chin wyodrębnić można 8 regionów turystycznych: Chiny Wschodnie, Chiny Centralne, Chiny Północno-Wschodnie, Chiny Południowo
-Wschodnie, Mongolię Wewnętrzną, Wyżynę Tybetańską, Góry i wyżyny Xinjiangu oraz Tajwan
Chiny Wschodnie (prowincje: Liaoning, F-febei, Shandong, Henan, Hubei, Anhui, Jiangsu, Zhejiang oraz miasta wydzielone Pekin i Szanghaj) obejmują swym zasięgiem największy obszar nizinny kraju. Jest to rdzenny obszar chiński uznawany za kolebkę chińskiej kultury i cywilizacji, na którym powstały naj większe systemy filozoficzne — konfucjanizm i taoizm. Główne miejsca kultu religijnego to święta góra Tai Shan koło Jinan, świątynia Konfucjusza oraz Lasy Konfucjańskie w Qufu, groty Longmen, klasztor Shaolin. Najważniejszymi centrami turystycznymi tego regionu są miasta: Pekin Nankin, Szanghaj, Hangzhou, Luoyang i in.
Pekin (Beijing, V chińskim Północna Stolica, 16800 km pow.), położony jest na skraju Niziny Chińskiej. Centrum miasta leży na wysokości 45 m n.p.m., a w jego otoczeniu znajdują się pasma niewysokich gór.
Pierwsze ślady życia na obszarze Pekinu pochodzą sprzed 690 tys. lat (Homo erectus pekiniensis). Ośrodkiem miejskim był już w Epoce Walczących Królestw (475-221 p.n.e.) i stał się stolicą państwa Yan (ówczesna nazwa Ji). W X w. pod nazwą Yanjing był stolicą państwa Kitanów. Za dynastii Jin (1115-1234) od 1153 r. był miastem stołecznym — Zhongdu. W 1215 r. Zhongdu zostało zdobyte i spalone przez Mongołów. W 1271r. Kubilaj chan założyciel dynastii Yuan przywrócił miastu funkcję stołeczną nadał mu nazwę Dadu. Intensywna rozbudowa miasta trwała w latach 1267-93. Wybudowano wówczas pałac cesarski, rezydencje, urzędy, świątynie. W 1293 r. ukończono budowę kanału Tonghui łączącego stolicę z Wielkim Kanałem. W okresie panowania dynastii Ming stolicą był początkowo Ninkin, a od 1421 r. ponownie Pekin.
Główne budowle Mingów: Świątynia Niebios, Wieża nad Bramą Qian Men, świątynia przodków cesarskich Tai Miao, Bramy; Tiananmen, Tuanmen, Qian Men i Wumen na Mei Shan, Baszty Bębna i Dzwonu. W obrębie Miasta Wewnętrzego (Tatarskiego) znajduje się dawne Miasto Cesarskie. a w nim dawne Miasto Zakazane. Od bramy Tian”anmen rozciąga się plac Tian”anmen (Plac Bramy Niebiańskiego Spokoju) — największy w świecie plac defilad (dł. 800 m, szer 500 m, pow 40 ha), a za nim Miasto Zewnętrzne. Plac otoczony jest nowoczesnym gmachami centrum kulturalnego, politycznego i handlowego miasta (Gmach Ogólno chińskiego Zgromadzenia Przedstawicie Ludowych, Muzeum Chińskiej Rewolucji Historii). Za bramą Wumen na Mei Shan mieści się sześć głównych pawilonów: świątynie Niebios, Boga Rolnictwa, Przodków Słońca i Księżyca. Za bramą Qian Me rozciąga się stara dzielnica chińska z mały mi parterowymi domkami i zakładami rzemieślniczymi, tchnąca atmosferą stary Chin (m.in. sklepy z wyrobami z laki, nerytu, porcelany, jedwabiu, sklepy herbaciane). Inne zabytki Pekinu to: klasztor Lazurowych Obłoków, świątynia lamaicka Vonhegong z okresu Qing, biblioteka chińska z 1912r.

Dużą atrakcją Pekinu są parki i ogrody Architektura parkowa w Chinach rozwinęła się szczególnie za dynastii Ming i Qing ) cechami chińskich parków i ogrodów Są sztuczne wzgórza, jeziora, wyspy, strumienie, skupiska skał, a wśród nich łukowate mostki, altany, pawilony, galerie, bramy, mury ozdobne, obeliski. Najwspanialszym przykładem chińskiej architektury parkowo-ogrodowej jest Pałac Letni (pawilon Życzliwości i Długowieczności, pawilon Cnotliwej Harmonii, pałac nefrytowych fal, pawilon
rozproszonych Chmur, świątynia Morza Mądrości, marmurowy parowiec, pagody Porcelanowa i Wiecznego Szczęścia.
Największy zespół parkowo Pekinu to jezioro Bei Hai, Zhong Hai i Nan Hai z altanami, pagodami, świątyniami i pawilonami (m.in. Pawilon Dziesięciu Tysięcy Buddów); na jeziorze Bei Hai Biała Pagoda w stylu tybetańskim, a przed nią świątynia Białej Pagody. Inne parki to: park Mei Shan (Węglowego Wzgórza), park Taoranting (Wesołej Altany), park Ritan (Ołtarza Słońca), Yueatan (Ołtarza Księżyca).
(Na północ od Pekinu w Shisanling główną atrakcją turystyczną są grobowce Mingów (13 grobowców: Tailing, Kangling, Maoling, Yuling, Qingling, Xianling, Changling, Jinging, Zhaoling, Siling, Dingling, Yongling, Deling; Droga Q Brama Triumfalna i Muzeum Dinlin Nankin (Nanjing) stolica Chin Jianye w okresie Trzech Królestw (w latach 222-280) stolica Jiankang (w latach 317-589) stolica Yingtian (w początkowym okresie panowania Mingów). Położony jest nad rzeką Jangcy, a wschodnią część miasta stanowią góry Zijin Shan (Purpurowe), gdzie znajduje się m.in. mauzoleum Sun Yatsena, świątynia Linggu, obserwatorium astronomiczne, mauzoleum Mingxiano. Na zachód od gór Zijin Shan ciągną się parki i ogrody z jeziorem Xuanwu z wysepkami i groblami. Do głównych zabytków Nankinu należy pałac cesarski pierwszych Mingów, Wieża Bębna i Brama Zhonghua oraz mury miejskie (dł. 33,4 km i wys. 12 m). Nankin jest też ośrodkiem uniwersyteckim. W pobliżu Nankinu pod Zhejiang wznosi się buddyjski klasztor Złotej Góry z okresu Ming Shanghai miasto wydzielone, dawna osada rybacka, następnie duży ośrodek portowy. Centrum miasta zbudowane jest na wzór angielskiego city z gmachami administracyjnymi w stylu wiktoriańskim. Do zabytków należy klasztor Longhua (III w.) położony w parku o tej samej nazwie, klasztor Yufo (Świątynia Nefrytowego Buddy; XIX w.), Pagoda Longhua Ta. Ponadto w mieście znajduje się budynek I Kongresu Chińskiej Partii Komunistycznej, rezydencja Sun Yatsena, Szanghajskie Centrum Wystawowe, ogród Guyi (pow. 7 ha) z pawilonami i parkiem krajobrazowym w stylu Ming i Qing, ogrody botaniczny i zoologiczny.
Hangzhou — miasto o długiej historii, powstało w 221 r. p.n.e. za dynastii Qin. W czasie swojej podróży do Chin odwiedził je Marco Polo i opisał we wspomnieniach z podróży jako miasto niezwykle piękne. Słynie ono z okazałych ogrodów. We wschodniej części miasta znajdują się jeziora: Lotosu, Wschodnie z groblami Baidi i Sudi, Jezioro Spokojne z pawilonem „Jesienny Księżyc” (nazwa pochodzi od pięknej scenerii wyspy przy jesiennej pełni księżyca). Do głównych zabytków Hangzhou należy buddyjska świątynia Lingyin (IV w.), świątynia i grobowiec Yue Fei (XIII w.), Pagoda Baochu i Sześciu Harmonii, park Jeziora Zachodniego z molo i załamanym mostem z okresu Song. Ponadto miasto słynie z 3 źródeł: Jade, Tiger Spring i Dragon Well. W pobliżu źródła Jade ustawiony jest ogród botaniczny, a koło źródła Tiger ogród zoologiczny. Miasto słynie też z produkcji porcelanowych parasoli, przedmiotów z bambusa i chryzantemowej herbaty.
W Kaifeng stolicy Chin z okresu Pięciu Dynastii znajduje się klasztor Xiangguo (VI w.) Żelazna Pagoda (XIw.), świątynia taoistyczna oraz pozostałości pałacu i murów miasta (X-XI w Luoyang słynie z pierwszego buddyjskie go klasztoru Paima (16 r. n.e.). Koło Luoyang w grotach Longmen znajdują się skalne świątynie i Wielki Posąg Buddy (VII w.) oraz Pagoda w Świątyni Białego Konia z okresu Tang.
W Ningbo znajduje się świątynia Tianjeng (III w.) z pagodą (VII w.), drewniany klasztor Baoguo (XI w.) i najstarsza w Chinach biblioteka Tianyige (Xl w.).
Wuhan to miasto portowe nad rzeką Jangcy, ośrodek uniwersytecki. Największą atrakcją miasta jest Jezioro Wschodnie (z możliwością żeglowania) z Pawilonem Huguang na grobli, ponadto świątynia Guiyan, pomnik Sun Yatsena, oraz spadochronowe miasteczko dla dzieci i młodzieży.
W Suzhou znajduje się około 30 słynnych ogrodów z pałacykami, świątyniami, pagodami i pawilonami z okresu Ming i Qing oraz Tygrysia Pagoda (X w.). W okresie Tang miasto było ulubionym miejscem spotkań poetów.
W Wuxi w parku Xihui mieści się fabryka glinianych figurek.
O wielkiej atrakcyjności turystycznej regionu decydują też plaże i kąpieliska nad morskie: Beidaihe nad zatoką, Bo Hai, Qingdao, systemy irygacyjne i tamy (tama Gezhouba w prowincji Hubei),wielki Kanał, mosty, np. w Wuhanie i Nankinie.
Chiny Centralne (prowincje: Shaanxi, Gansu, wschodnia część prowincji Qinghai, Sichuan, Guizhou, Yunnan) obejmują obszar przejściowy pomiędzy nizinami na wschodzie wyżynami i górami Tybetu na zachodzie: Wyżynę Lessową, góry Om Ling, Kotlinę Syczuańską, Wyżynę Jonnańsko-Kuejczouską. Chiny Centralne, podobnie jak Wschodnie, były kolebką największych chińskich systemów filozoficznych. Najważniejsze miejsca kultu to święta góra-Hua Shan koło Xi”an, święta góra Emei Shan, Heng Shan, groty Yungkang koło Datongu z największymi sanktuariami buddyjskimi, 17-metrowy Siedzący Budda w Leshan. Najważniejsze centra turystyczne tego regionu to miasta: Xi”an, Datong, Kunming I Chengdu.
Xi”an (d. Chang”an, stolica Chin za dynastii Han w latach 206 p.n.e-23 n.e., następnie W latach 557-581 i 618-907) jest to miasto o bogatej historii i kulturze, ośrodek uniwersytecki. Do głównych zabytków Xi”an należy pagoda Dayan, czyli Duża Pagoda Dzikich Gęsi z VII w., Baszta Bębna i Baszta Dzwonu z okresu Ming, park Xingqinggong z pawilo nami z okresu Tang.
U stóp góry Li Shan w miejscowości Lintong w odległości 35 km od Xi”an znajduje się Muzeum Terakotowej Armii I cesarza Chin Shi Huangdi Jest to największe odkrycie archeologiczne w Chinach (1974-76 r.). Atrakcją przyciągającą turystów pod górę Li Shan są również gorące źródła oraz znaj dujące się w ich otoczeniu ogrody z pawilonami i pagodami. Do głównych atrakcji miasta należy świątynia Huayan (XI w.) i Shahua (XIII w.). W odległości 16 km na zachód od miasta znajdują się słynne groty Yungkang (53 groty) z licznymi posągami Buddy.
Kunming historią swą sięga 2 tysięcy lat zwany jest dziś „miastem wiosny” lub miastem kwiatów” dzięki odbywającym się tu na wiosnę festiwalom kwiatowym. Ozdobą miasta są różnorodne kompozycje kwiatowe z begonii, azalii, magnolii, kamelii i pierwiosnków. Główne zabytki to: świątynia Yuantong (XIV w.), świątynia Qiongzhu (XIII w.), Pagoda Daguan (XVIII w.). W odległości 4 km od Kunmingu nad jeziorem Diąnchi (pow. 340 km znajdują się sanatoria, plaże, kąpieliska. Tereny te cechują dogodne warunki do pływania łodziami i żeglowania
Chengdu — dawna stolica Chin z epoki Trzech Królestw (221 -263), zwana jest „miastem brokatu” lub „miastem hibiscusa”. Do atrakcji turystycznych należą tu: świątynia Markizów Wu, grobowiec Wang Jian (X w.), buddyjski klasztor Baoguang (III w.), park Wangjianglou z pawilonami i pagodami, Dom Pod Strzechą dynastii Do Fu, oraz wielki 17-metrowy posąg Buddy w Leshan (VIII w.). W odległości 57 km na północny zachód od Chengdu znajdują się systemy irygacyjne i zapora Dujiangyan sprzed 2 tys. lat.
O atrakcyjności turystycznej Chin Centralnych decydują też tamy i systemy irygacyjne (np: tama Sanmenxia na Huang He), wilgotne lasy w dorzeczu Jangcy, rezerwaty wielkiej pandy Wenchuan (Wolong — 240 km na pn.-zach. od Chengdu). Chiny Północno-Wschodnie obejmują 3 prowincje (Liaoning, Jilin i Heilongjiang). W skład regionu wchodzi Nizina Mandżurska, Mały i Wielki Chingan oraz góry Changbai Shan. Obszarem najwcześniej zaludnionym przez koczownicze plemiona Mandżurów i Dagurów (osadnictwo średniowieczne) był Półwysep Liaotuński. W XIX w. Mandżuria znalazła się w strefie wpływów carskiej Rosji, która założyła bazę morską i ośrodek portowy Dalian (ros. Dalnij) i bazę wojskowo-morską Loshun (dawny Port Artur). Przedsiębiorstwa rosyjskie zbudowały tu Kolej Wschodnio-chińską. Po wojnie rosyjsko-japońskiej w 1905 r. wpływy rosyjskie zmalały na rzecz japońskich (w latach 1931-1945 okupacja zbrojna). W jej wyniku 9 III 1932 r. powstało utworzone przez Japonię państwo Mandżukuo, mające stanowić kontynuację imperium dynastii Yuan. Prezydentem był Puyi — ostatni cesarz Chin, a stolicą był Xinjing (ob. Changchun). Dzisiejszą Mandżurię zamieszkują Chińczycy, Mandżurowie, Koreańczycy, Mongołowie, Ewenkowie, Oroczoni, Niwchowie, a także Japończycy i Rosjanie.
Główne centra turystyczne to: Harbin — stare miasto z gmachami Zarządu Wschodniochińskiej Kolei Żelaznej, dworzec kolejowy, magistrat, poczta, banki, teatry, gmach Gospody Polskiej, kościoły Św. Jozetata i Stanisława, Politechnika Harbińska, oryginalną budowlą jest drewniana rosyjska cerkiew.
Inne większe miasta tego regionu to:
Shenyang, Fushun I Anshan, będące dużymi ośrodkami nowoczesnego przemysłu. W Shenyang znajduje się pałac- cesarski Qingów i mauzoleum Nurchaciego (XVII w.) Shanhaiguan słynie z twierdzy (XIV w.) położonej na wschodnim krańcu Wielkiego Muru. W Chengde mieści się dawna letnia rezydencja cesarzy Qingów i zespół 8 świątyń (świątynia Fokuansy imituje pałac Potala w Lhasie). -W północnej części regionu znajdują się ruiny miasta Czingischana (VII-XIII w.).
Góry Mandżurii znane są z najatrakcyjniejszych w Chinach terenów myśliwskich (drapieżniki i zwierzyna płowa, a w dolinie rzeki Sungari ptactwo wodne). Ponadto góry, zwłaszcza Changbai Shan, słyną z doskonałych terenów narciarskich oraz tras dla turystyki pieszej i uzdrowisk.
Na wybrzeżu Morza żółtego (głównie Półwysep Liaotuński) znajdują się dogodne plaże i kąpieliska.
Chiny Południowo-Wschodnie (prowincje: Fujian, Guangxi, Guangdong, Hunan, Jiangxi) obejmują Góry Południowochińskie oraz wyspę Hajnan. Zamieszkuje je ponad 20 grup narodowościowych. Dzięki swemu nadmorskiemu położeniu region ma długie tradycje kontaktów handlowych (herbata, opium, porcelana) z Azją i Europą. W kulturze odzwierciedlają się wpływy buddyzmu oraz chrześcijaństwa. Główne miejsca kultu buddyjskiego to święta góra Putuo Shan koło Wenzhou, medytacji koło Fuzhou. Kościoły chrześcijańskie znajdują się w Guangzhou i Xiamen. Kontakty z Europejczykami nie zawsze były przyjazne, czego dowodem są przetrwałe do dziś kolonie: portugalska Makau (od 1557 r.) i brytyjska Hongkong (od 1841 r.).
Największą atrakcją turystyczną regionu jest Kamienny Las koło Guilin (pow. 2 tys. ha; 80 ha udostępnionych jest dla turystów) Dolina rzeki Li „Jiang na odcinku 83 km od Guilin po Yangshuo to największy na świecie obszar krasowy z szeregiem kopczykowanych gór zbudowanych z paleozoicznych wapieni, bogactwem podzwrotnikowych lasów i malowniczymi plażami. Stanowi centrum turystyczne regionu, jest też ulubionym miejscem malarzy i fotografików.
Guangzhou (Kanton) — miasto sprzed 2 tys. lat, znane w starożytności jako ośrodek handlu z Indiami i Jawą, wielki port rzeczno-morski Chin. Główne zabytki to: klasztor Sześciu Drzew Figowych (V w.); Kwiatowa Pagoda Hua Ta (VI-XI w.), klasztor Hualin (VI w.), meczet Święty Podarek z minaretem (VII wj, Wieża Strażnicza Czehnhaj — obecnie Kantońskie Muzeum Historyczne, katedra katolicka (XIX w.), ponadto cmentarz 72 Bohaterów, Mauzoleum Powstania Kantońskiego oraz Stary i Nowy Kompleks Targów Kantońskich (co roku jesienią i wiosną jar marki handlowe). Miasto słynie też z Wiosennych Festiwali Kwiatowych.
W odległości 81 km na północ od Guangzhou leży uzdrowisko Conghua powstałe dzięki źródłom termalnym (temp. 30 W otoczeniu uzdrowiska znajdują się oryginalne zbiorowiska roślinne z piniami i bambusami.
Xlamen — dawne Amoj, ważne centrum turystyczne ze względu na plaże i kąpieliska, Centrum naukowe (liczne szkoły średnie, uniwersytet i miasteczko uniwersyteckie — XIX w). Najcenniejsze zabytki to; Południowy Klasztor Putuo i Świątynia Nefrytowego Buddy (X w.), twierdza Zheng Chenggonga (XVII w.), twierdza Hulishan Poata (XIX w). Na wyspie Gulang usytuowane są bulwary kwiatowe i ogrody. W północno-zachodniej części miasta położony jest ogród botaniczny Wanshi z 4000 gatunków roślin tropikalnych i subtropikalnych, urządzony w stylu chińskich ogrodów ze źródełkami, jaskiniami, mostkami, skałami itp.
Quanzhou — stary ośrodek miejski i portowy o tradycyjnym przemyśle jedwabniczym. Głównymi zabytkami są tu: świątynia, klasztor i dwie pagody Kaiyuan (XII wj, meczet (XI w.), kamienny most Luoyan Qiao (XI w.), grobowiec Zheng Chenggonga (XVII w.), Muzeum żeglugi Morskiej, kamienny posąg twórcy taoizmu Laozi i Park Sun Yatsena.
W Fuzhou znajduje się najstarsza w Chinach stocznia rybacka. Miasto słynie też ze źródeł termalnych, licznych parków i ogrodów. Foshan to słynne starożytne miasto związane z buddyzmem, miasto sztuki i rzemiosła. Główne zabytki to: świątynia Przodków (XI w.), liczne świątynie buddyjskie z epoki Tang, Posąg Buddy z okresu Ming I Qing, stare manufaktury produkujące wyroby ceramiczne, jedwab, figurki z kruszców, papier czerpany. Specyficznego uroku dodają miastu liczne galerie Ceramiki oraz tradycyjne latarnie chińskie.
W odległości 40 km od Foshan znajduje się wygasły wulkan o obwodzie krateru 20 km. Na południe od miasta rozciąga się obszar delty rzeki Sui Jiang z wodospadami, jaskiniami, źródłami.
Miejscami atrakcyjnymi pod względem turystycznym są też Zhuhai i Zhongshan — ośrodki turystyczno-rekreacyjne (w drugim gorące źródła). Ponadto plaże i kąpieliska na wybrzeżu i wyspie Hajnan.
Mongolia Wewnętrzna (region autonomiczny obejmuje 4 okręgi administracyjne noszące nazwy mongolskich ajmaków oraz 3 terytoria miejskie). Całość regionu zajmuje Wyżyna Mongolii Wewnętrznej. Na tym terenie od I tysiąclecia p.n.e. Chińczycy rywalizowali o wpływy z koczowniczymi plemionami stepowymi, czego przejawem jest największa budowla obronna świata — Wielki Mur Chiński (Wanli Changcheng). Budowniczym był cesarz Shihuangdi z dynastii San. Wybudował 6tys. km muru przez 16 lat, zatrudniając 700 tys. ludzi. Do budowy użyto 150 mln m3 ziemi i 50 mln m kamienia i cegły. Gruntownej odbudowy i rozbudowy dokonali cesarze z dynastii Ming (20 tys. wież obronnych i 10 tys. wież alarmowych (brama twierdza Ciajukuan w zachodniej części muru, na wschodzie Brama Qian Men).
Oprócz Muru Chińskiego do głównych atrakcji regionu należą klasztory lamaickie w Hohhot, meczety w Lanzhou i Yinchuan, świątynia lamajska w Xangd, Biała Pagoda (X w.) w Barin Youqi, Mauzoleum Czingischana w Ejin Horo Qi, grobowiec chana Kubilaja, świątynia Wu Dang Zhao w Baotou.
Wyżyna Tybetańska
Region obejmuje tybetański okręg autonomiczny oraz południowo-wschodnią część prowincji Qinghai. W dawnym państwie chińskim Tybet stanowił odrębne państwo rządzone przez duchowieństwo lamajskie. Lokalny rząd tybetański kaszag składał się z mnichów, zaś szefem państwa był najwyższy zwierzchnik religijny lamaizmu — dalaj lama. Państwo to pozostawało od XVIII w. w formalnej zależności od Chin mając autonomię wewnętrzną. Ludność Tybetu stanowią koczownicze plemiona Tybetańczyków, w większości wyznawców religii lamajskiej.
Stolica Tybetu Lhasa jest światowym centrum lamaizmu skupiającym najważniejsze obiekty kultu; pałac Potala rezydencję dalajlamy (ob. muzeum), Dżo-k”ang - główną świątynię, cel pielgrzymek lamaistów, klasztor Bras-spungśb (Drepung;XV w.) świątynię Sakjamuni (VII w.).
Ważniejsze zabytki lamajskie u podnóża Himalajów; w Xigaz klasztor Taszilhunpo (Kra-szis-Lhun-po; XV w.) z 27-metrowym posągiem Buddy Przyszłości, siedziba panczenlamy (drugiego po dalajlamie dostojnika lamajskiego); w Gyangze - klasztor Palkhor (XVII w.), cel współczesnych pielgrzymek. Jedną z atrakcji folklorystycznych przyciągających turystów Jest Tybetański Nowy Rok.
Najwyższe obszary Tybetu: Himalaje, Karakorum i Pamir, stanowią Centra światowego alpinizmu, a także narciarstwa. Fenomenem przyrodniczym jest przełom Brahmaputry przez Himalaje — najdłuższy i najgłębszy na świecie. Przez Wyżynę Tybetańską prowadzą 4 drogi wysokogórskie: Sichuan-Tybet, Omghai-Tybet, Xinjiang-Tybet i Yunnan-Tybet. Tajwan zajmuje wraz z niewielką grupą Peskadorów (Penghu Liedao, Wyspy Rybackie) powierzchnię 36 tys. km Jest wyspą górzystą, 213 powierzchni wyspy zajmują Góry Tajwańskie (Yu Shan 3950 m n.p.m.). Są to młode góry fałdowe z obszarami czynnymi sejsmicznie. U wybrzeży Tajwanu występują rafy koralowe. Wyspa leży w strefie klimatu monsunowego, w górach zaznacza się piętrowość klimatyczno-roślinna. Do 1500 m n.p.m. rosną lasy wiecznie zielone z drzewami kamforowym, bambusami, lianami, paprociami, wyżej lasy iglaste z cyprysem. Wybrzeża porastają zarośla mangowe.
Na początku naszego tysiąclecia Tajwan zaczęli zasiedlać Chińczycy wypierając ludność malajską. Od XII w. wyspa weszła w skład cesarstwa chińskiego. W XVI w. wyspę odkryli Portugalczycy i nadali jej nazwę Formosa (Piękna Wyspa). W 1895 r. Tajwan anektowała Japonia, od 1945 r. należy do Chin.
Stolica Tajwanu - Taibel, to miasto o burzliwej historii pod panowaniem Hiszpanów, Holendrów, Mingów, Qingów i Japończyków. Stanowi centrum wypoczynkowe armii amerykańskiej na Dalekim Wschodzie. Największym zainteresowaniem turystów cieszą się:
Muzeum Narodowe z najbogatszą na świecie kolekcją sztuki chińskiej, typowo chińska dzielnica przy świątyni Lungszan, Park „fan gmingshan (Gongyuan), Muzeum Historyczne
i Muzeum Sztuki. Koło Taibei dzięki występowaniu gorących źródeł rozwinęły się uzdrowiska Beitou i Wulai.
Tainan — stare miasto na wyspie z licznymi świątyniami Kontucjusza i taoistów, oraz boga rybaków Matsu. Dzięki nocnym targom tchnie atmosferą starych Chin.
W miejscowości Magong na Peskadorach znajduje się świątynia Matsu (XV w.). W północnej części Tajwanu powstał park narodowy obejmujący m.in. fantastyczne formy skalne, tzw. Głowy Królowych. Ponadto w tej części Tajwanu istnieją warunki do wędkowania oraz uprawiania wspinaczek górskich. W południowej części wyspy znajduje się drugi park narodowy Kenting z pięknymi plażami, rafami koralowymi u wybrzeży, lęgowiskami ptaków, wilgotnymi lasami pod zwrotnikowymi. Południowy Tajwan znany jest też z dogodnych warunków do uprawiania sportów wodnych oraz gry w golfa. Chińska Republika Ludowa przez długie lata rządzona przez Mao Zedonga była krajem zamkniętym dla turystów; w latach 1955-65 przybywała niewielka liczba turystów z ZSRR. W okresie rewolucji kulturalnej Chiny były całkowicie zamknięte dla turystów za granicznych. Otwarcie Chin nastąpiło dopiero po śmierci Mao Zedonga w 1976 r. (przyjęcie nowego programu rozwoju ekonomicznego — jednym z czynników pobudzających gospodarkę miał być rozwój turystyki zagranicznej). Powstało Biuro Obsługi Zagranicznego Ruchu Turystycznego „Luxingshe”. Z czasem liczba organizacji biur podróży zwiększała się, obecnie jest ich ponad 1500.
Chiny współpracują z agencjami turystycznymi w 160 krajach, w 1983 r. wstąpiły do Światowej Organizacji Turystyki i zostały wybrane do jej zarządu. Obecnie dostępnych jest dla turystów za granicznych ok. 626 miast i regionów. Główne miasta wytypowane dla turystyki zagranicznej to: Pekin, Szanghaj, Xi”an, Guilin, Suzhou, Nankin, Guangzhou. Odnowiono wiele zabytków, m.in. zabytki Pekinu, udostępniono do zwiedzania muzeum terakotowych żołnierzy Qinshilunga, pierwszego cesarza Chin w Lin- tong koło Xi”an, odnowiono starożytny Wielki Kanał, zagospodarowano turystycznie (parking lotniczy, parking samochodowy, studio fotograficzne, sklep spożywczy), fragment Wielkiego Muru Chińskiego koło Badaling, w pobliżu Pekinu. Biura turystyczne (ponad 1500, liczba zatrudnionych bezpośrednio w turystyce przekracza 1,5 mln) dysponują bogatymi ofertami programowymi dla turystów zagranicznych: rejsy po Jangcy, Wielkim Kanale i Huang He, zwiedza nie Wielkiego Muru Chińskiego, programy zdrowotne uwzględniające tradycyjne formy terapii, jak akupunktura i masaż, programy etnograficzne, poznawanie kuchni chińskiej, podróże poślubne, zwiedzanie rodzinnych miejsc Konfucjusza, programy związane z Międzynarodowym Festiwalem Latawców w Weifang i Festiwalem Lodu i Śniegu w Harbinie, zwiedzanie trasy historycznej; Pekin
-Xi”an-Luoyang-Nanjing; pielgrzymki do miejsc kultu buddyjskiego na górach Wutai Shan, Pufuo Shan i Fmei Shan, wędrówki górskie, programy myśliwskie w prowincji Heilongjiang, eksploracyjne w Tybecie, jazda konna na terenie Mongolii Wewnętrznej, zbieranie kwiatów lotosu i wędkowanie w prowincji Henan, wyścigi na łodziach w Suzhou, programy poświęcone kaligrafii w prowincji Shandong, pokazy lampionów w Zigong w Sichuai pokazy lodowych lampionów zimą w Harbinie, zwiedzanie Chin Szlakiem Ostatniego Cesarza” i wiele innych. Programy związane z obchodami Roku Smoka (1988 r.), np. Dragon Lantern Show w Pekinie zgromadziły kilka milionów turystów krajowych zagranicznych.
Od rozwoju turystyki w Chinach przyczyniła się też rozbudowa systemu hotelowego (m.in. przy udziale kapitału zagranicznego wybudowano hotele Hilton i Intercontinental). Liczba pokoi w hotelach wzrosła z 22300w 1983 r. do 267505 w 1989 r. W 1988 r. było 2988 obiektów hotelowych, z czego w Pekinie 123, Szanghaju 67, Guangzhou 65, Xi”an 16, Guilin 17. W rezultacie wprowadzenia bardziej liberalnej polityki wizowej i rozbudowy bazy turystycznej przyjazdy obcokrajowców zaczęły szybko wzrastać: 1978 r. — 2296 tys. turystów, 1980 r. —5703 tys., 1985 r. —7133 tys., 1989 r -24501 tys. W 1987 r. wśród turystów zagranicznych obsłużonych przez Luxingse 49% stanowili Japończycy, 20% obywatele Stanów Zjednoczonych, 10% Hongkongu, 5% Francji, 5% RFN. turystów zagranicznych obsługuje 96 portów lotniczych (48 połączeń międzynarodowych, 302 wewnątrz Chin). Dochody Chin z turystyki zagranicznej w 1989 r. wynosiły 1861 mln dolarów. Bardzo otwartą politykę turystyczną prowadzi Tajwan (1986 r. — 25 tys. pokoi w hotelach, ponadto wysoko rozwinięty transport lotniczy i drogowy, duża oferta biur turystycznych). Rozwojowi turystyki na Tajwanie sprzyjają walory przyrodnicze (ciepły klimat, plaże i kąpieliska, w górach tereny narciarskie). Atrakcją jest dobrze rozwinięta sieć gastronomiczna (m.in. restauracje na otwartym powietrzu), gęsta sieć lokali rozrywkowych, liczne muzea, świątynie, festiwale związane ze świętami zarówno według kalendarza gregoriańskiego, jak i księżycowego (chińskiego). Przyjazdy turystów na Tajwan wykazują stałą tendencję wzrostową (1967 r.

—253 tys., 1970 r. —472tys., 1980 r. — 1,1 mln, 1986 r. — 1,6 mln, w 1989 r. — 2 mln. Dochody Tajwanu z turystyki zagranicznej w 1989 r. wynosiły 2698 mln dolarów). Najliczniejszą grupę przyjezdnych stanowią Japończycy (ok. 60%) i obywatele Stanów Zjednoczonych (17%). Prawie wszyscy (98%) turyści przybywają drogą lotniczą. W 1986 r. wykorzystanie hoteli wynosiło 56%, co wskazuje, że Tajwan ma jeszcze duże możliwości zwiększenia liczby turystów zagranicznych. Najsłabiej zagospodarowanymi regionami kraju jest Mongolia Wewnętrzna Xinjiang Tybet Obecnie w Tybecie jest 20 hoteli (4tys. miejsc noclegowych). W 1985 r. Tybet odwiedziło ponad 15 tys. osób. Trudności rozwoju turystyki wynikają tu ze słabego rozwoju gospodarczego i małej gęstości zaludnienia. Podobnie jak w Xinjiangu (nieliczne hotele w Dunhuang) i Mongolii Wewnętrznej (hotele w Hohhot i Lanzhou). Jednakże program rozwoju turystyki w Chinach obejmuje również aktywizację tych regionów, co do 2000 roku dało niemalże kilkusetprocentowy wzrost turystyki.