Stres i sposoby radzenia sobie ze stresem.

Stres i sposoby radzenia sobie ze stresem

Pojęcie stresu nie jest jednoznaczne i dlatego w różny sposób bywa definiowane i wyjaśniane. Encyklopedyczna definicja stresu brzmi: stan ogólnej mobilizacji sił organizmu, będący reakcją na działanie silnych bodźców fizycznych lub psychicznych, mogący przy dłuższym trwaniu – doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, wyczerpania i chorób psychosomatycznych. Jednak uczeni zajęli różne stanowiska w wyjaśnieniu czym jest stres. Określenie ,,stresu” od dawna przestało być zarezerwowane jedynie dla osób uczonych, posługujemy się nim również bardzo często w języku potocznym, aby na przykład wyrazić nasze, zazwyczaj negatywne emocje związane z konkretnym wydarzeniem. Postanowiłam na początku pokazać jak wiele istnieje teorii stresu i przedstawić niektórych ich przedstawicieli.
Badania nad stresem zapoczątkował kanadyjski fizjolog, Hans Selye. Według niego stres to:,, niespecyficzna reakcja organizmu, powstająca w odpowiedzi na działanie szkodliwych bodźców, zwanych stresorami”, nazwana Ogólnym Zespołem Adaptacyjnym. Tak rozumiana reakcja stresu rozwija się przez trzy fazy: pierwszą z nich jest reakcja alarmowa w trakcie, której po początkowym spadku odporności występuje działanie mechanizmów obronnych, w fazie odporności osiąga ona poziom maksymalny; jeżeli jednak ustrój nadal pozostaje pod działaniem stresora, a trwałe przystosowanie nie zostało osiągnięte, dochodzi do stadium wyczerpania, które charakteryzuje załamanie mechanizmów przystosowania.
Charakterystyka stresu psychologicznego według I. L. Janisa brzmi: ,,stresem psychologicznym jest taka zmiana w otoczeniu, która u przeciętnego człowieka, wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego i przeszkadza w normalnym toku reagowania”.
Chciałabym zauważyć, iż definiowany przez Salye’a stres przedstawiany jest, jako biologiczna reakcja organizmu, natomiast koncepcja I. L. Janisa wręcz przeciwnie, tłumaczy stres, jako przykrą reakcję emocjonalną, uczucie lęku. Dwie jakże kontrastowo ukazane definicje nie wykluczają siebie wzajemnie.
Według Reykowskiego stres psychologiczny jest zjawiskiem dwuczłonowym, na który składają się analogicznie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Tadeusz Tomaszewski, jeden z najsłynniejszych polskich psychologów przed upowszechnieniem się terminu stresu określał podobne zjawiska zachodzące ,,w” człowieku, jako ,,sytuację trudną” – czyli ,,zakłócenie równowagi między zadaniami a możliwościami jednostki i warunkami ich wykonania”. Ważnym aspektem jest również, że Tomaszewski stwierdził, iż każdy człowiek reaguje w inny sposób w różnorakich sytuacjach.
Jan Strelau, kolejny wybitny polski psycholog tłumaczy stres, jako „stan charakteryzowany przez silne negatywne emocje, na przykład strach, lęk czy złość oraz inne stany emocjonalne wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, ewidentnie przekraczające bazalny poziom aktywacji”. Według niego powodem takiego stanu jest stawianie sobie wygórowanych wymagań, nieadekwatnych do możliwości. Warunkiem wystąpienia stresu w tej sytuacji jest pojawienie się motywacji, aby sprostać postawionym wymaganiom.
Następny wybitny uczony z dziedziny stresu psychologicznego, którego koncepcję postanowiłam przedstawić to Richard Lazarus. Według niego i Suzan Folkman stres to nic innego jak „określona relacja miedzy osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę, jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”. Stwierdzają, że człowiek znajdując się w konkretnej sytuacji dokonuje oceny pierwotnej i wtórnej. Spostrzega i interpretuje sytuację, a także zastanawia się nad własnymi możliwościami sprostania okolicznościom, w jakich się znalazł.
Stevan Hobfoll, twórca teorii zachowania zasobów, według której człowiek dysponuje pewnymi zasobami, czyli tym, co ceni, uważa za warte posiadania, ważne. Starając się sie przystosować do wymagań środowiska, jednostka ponosi koszty, czyli traci zasoby. Stres według tej koncepcji pojawia sie wtedy, gdy zasoby są tracone, istnieje zagrożenie utraty zasobów. Moim zdaniem jest to teoria, którą autor objął przede wszystkim stronę materialną człowieka a nie emocjonalną.
Ewidentnie sytuacja stresowa pobudza człowieka do działań mających na celu przywrócenie równowagi między możliwościami a wymaganiami i poprawienie ogólnego stanu emocjonalnego, co właśnie nazywane jest ,,radzeniem sobie ze stresem”. Określenie to można rozumować, jako proces, strategia czy styl.
Radzenie sobie ze stresem (coping) Lazarus i Falkman określają jako poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zewnętrznych i wewnętrznych żądań, które oceniane są przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające możliwości sprostania im. Autorzy wyróżniają cztery zasadnicze sposoby radzenia sobie: poszukiwanie informacji, bezpośrednie działania, powstrzymywanie się od działania, wewnętrzne procesy regulujące emocje. Proces radzenia sobie pełni dwie główne funkcje: instrumentalną (uporanie sie z problemem, który był źródłem stresu) i regulującą emocje.
Radzenie sobie, jako strategia to przede wszystkim formy czy sposoby zachowania stosowane przez ludzi, które mają na celu zmianę sytuacji lub złagodzenie jej skutków. Istnieje wiele klasyfikacji tej strategii
Nie można znaleźć jednej konkretnej definicji stylu radzenia sobie ze stresem jednakże można określić go, jako zbiór strategii, charakterystycznych działań jednostki podczas sytuacji stresowej, prowadzących do ,,względnej stałości” konkretnego zachowania, aby zniwelować skutki stresu. Koncepcja opracowana przez Suzanne Miller opisuje dwa style radzenia sobie ze stresem. Pierwszy polega na zdobywaniu informacji na temat stresorów i obserwowanie własnych reakcji na ich oddziaływanie. Jest to dążenie do konfrontacji z sytuacją stresową. Drugi styl ,,unikowy” jest przeciwny, mianowicie chodzi o odwracanie uwagi od stresora i własnych reakcji. Angażując się w inne czynności niezwiązane ze stresorami osobnik nie pozostaje pod wpływem sytuacji stresowej. W obrębie obydwu stylów można wyróżnić przynajmniej dwie strategie poznawcze i behawioralne w przypadku pierwszego, natomiast ignorowanie i zniekształcanie przy stylu unikowym.
Istnieje wiele narzędzi do pomiaru efektywności radzenia sobie ze stresem, jednak po zapoznaniu się z lekturą jestem w stanie stwierdzić, że efektywność zależy głównie od indywidualnych cech osobnika, jak i sytuacji, w jakiej się znajduje, nie można jednoznacznie stwierdzić czy dany styl, strategia, proces jest mniej czy bardziej skuteczny od innego.