Czynniki narodowotwórcze i świadomość narodowa
Każdy człowiek żyje w różnych zbiorowościach społecznych takich jak: rodzina, kręgi społeczne, grupy rówieśnicze, społeczność lokalna . Wszystkie te zbiorowości społeczne składają się na wielką wspólnotę społeczną jaką jest naród.
NARÓD - jest zbiorowością terytorialną o określonym składzie etnicznym, wytworzoną w procesie dziejowym jako wspólnota o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym, przejawiająca sie w świadomości swych członków.
Powstanie narodów wiąże się z rewolucją francuską. Do 1789 roku terminem ?naród? posługiwano się głównie w odniesieniu do wąskich grup społecznych. Tylko Szlachta polska traktowała siebie jako naród, mieszczan i chłopów do narodu nie zaliczano. Dopiero zasada powszechnej równości pozwoliła objąć pojęciem narodu wszystkich członków zbiorowości.
CZYNNIKI NARODOWOTÓRCZE
WSPÓLNE TERYTORIUM jest podstawowym warunkiem formowania sie narodów, które należy traktować, jako wspólnoty terytorialne. Terytorium jest wartością materialną i obiektywną. Stad tez łatwo o ukształtowanie sie w stosunku do niego w mierę zbliżonych odniesień emocjonalnych związanych ze świadomością narodową.
WSPÓLNE POCHODZENIE ETNICZNE- decyduje o takich wartościach wyróżniających dany naród jak język, zwyczaje i obyczaje w obrębie jednego narodu mogą występować pewne różnice, również językowe (gwara i dialekty np. górale)?
WSPÓLNA ORGANIZACJA POLITYCZNA - ułatwia przekształcenie się zbiorowości w naród. Państwo wyznacza jednolite zasady współżycia i cele. Jednak wspólna organizacja państwowa nie jest warunkiem kształtowania się w jej ramach jednolitego narodu. Wiele państw od wieków ma charakter wielonarodowy. W rezultacie często pojawiają się konflikty na tle etnicznym oraz tendencje separatystyczne.
INTEGRACJA GOSPODARCZA- zapewnia powiązanie znacznej większości społeczeństwa wspólnym interesem ekonomicznym. Czynnik ten wynika z powstania gospodarki towarowej i ukształtowania się rynków narodowych.
INTEGRACJA SPOŁECZNA- polega na przeobrażaniu się luźnych grup społecznych w dużą zbiorowość społeczną. Pierwotne kontakty między członkami małych zbiorowości, takich jak plemiona, przeobraziły sie w stosunki i w zależności społeczne, które doprowadziły do powstania narodu.
WSPÓLNA KULTURA- jest jednym z najważniejszych czynników narodotwórczych. Jest elementem, który wyróżnia dany naród spośród innych. Najistotniejszą wartością kultury jest język. W przeszłości bardzo istotnymi nośnikami kultury narodowej były pieśni (Rota), legendy i przysłowia. Ogromne znaczenie dla integracji narodowej ma literatura. W dziejach Polski ważną role w pobudzaniu świadomości narodowej odegrały dzieła Adama Mickiewicza (Pan Tadeusz), dramaty Juliusza Słowackiego (Kordian) i Stanisława Wyspiańskiego (Wesele), powieści historyczne Henryka Sienkiewicza (trylogia) i innych. Istotne Znaczenie miała również muzyka Fryderyka Chopina (mazurki, polonezy) oraz Stanisława Moniuszki (pieśni oraz opery: Straszny Dwór, Halka). Do twórców, których dorobek jest bardzo ważny dla kultury narodowej, zaliczamy także malarzy, na przykład Jana Matejkę (Bitwa pod Grunwaldem, Hołd pruski) oraz Artura Grottgera ( cykl grafik Polonia). Nie bez znaczenia dla kształtowania tożsamości narodowej jest również kultura ludowa. Współcześnie ważnym czynnikiem umacniającym tożsamość narodową jest duma z międzynarodowych osiągnięć przedstawicieli nauki, sportu, a nawet kultury masowej.
ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA
Czynniki tworzące więzi w obrębie zbiorowości narodowej mają wpływ na psychikę człowieka, kształtując poczucie tożsamości narodowej oraz odrębności wobec innych narodów. Przejawem tego są prezentowane przez ludzi postawy i zachowania.
PATRIOTYZM (z gr. Rodak, ojczyzna)- jest to postawa poszanowania i umiłowania ojczyzny, rzetelnego wypełniania podstawowych obowiązków, które konstytucja nakłada na każdego obywatela. Do najważniejszych powinności należą: służba wojskowa i obrona ojczyzny, troska o wspólne dobro i stan środowiska naturalnego, przestrzeganie prawa i płacenie podatków. Patriotyzm wymaga stawiania dobra kraju ponad interes osobisty, troski o dobro wspólne, nawet rezygnacji z własnych korzyści. Postawa ta wynika z poczucia silnej więzi emocjonalnej i społecznej z narodem, jego kulturą i tradycją. Istotną rolę w kształtowaniu postaw patriotycznych odgrywa literatura.
NACJONALIZM (z łać. Natio - naród)- jest ideologią lub postawą społeczno-polityczną, w której główną wartością jest naród. Opiera sie na przekonaniu, ze członkowie każdej narodowości powinni dążyć do utworzenia odrębnego państwa. Sprzyja kształtowaniu sie poczucia tożsamości narodowej, jednoczy w dążeniu do niepodległości lub obrony suwerenności kraju. Nacjonalizm może tez kultywując przekonanie o wyższości własnego narodu nad innymi, usprawiedliwiać ekspansję i agresją wymierzona w inne grupy etniczne czy narody, lub prowadzić do zaostrzenia konfliktów narodowościowych w społeczeństwie .
KOSMOPOLITYZM ( z gr. Kosmopolites - obywatel świata)- jest to postawa społeczno-polityczna, która opiera się na założeniu, że: ojczyzną człowieka jest cały świat, zasady organizacji państw narodowych są przestarzałe, a więzi narodowe i historyczne - pozbawione znaczenia. Takie stanowisko prowadzi do zaniku patriotyzmu , odcinaniu sie od tradycji i kultury narodu. W języku polskim jest to pojęcie nacechowane negatywnie.
KSENOFOBIA (z gr. strach przed obcym)- jest to postawa niechęci, wrogości wobec ludzi obcych rasowo, religijnie lub etnicznie i tworzonej przez nich kultury. Wyrasta z poczucia wyższości własnego narodu i pogardy wobec innych, często wynika z niezrozumienia odrębności obcych kultur czy zachowań. Jest wyrazem braku tolerancji i usprawiedliwieniem dla agresji. Ślady postaw ksenofobicznych można znaleźć w języku, chociażby w potocznych określeniach ludzi innych narodowości, jak ?żabojady?, ?kacapy?, ?makaroniarze?.
SZOWINIZM - jest to skrajna postać nacjonalizmu. Wyraża sie w bezkrytycznym stosunku do własnego narodu, niedostrzeganiu jego wad i wyolbrzymianiu zalet. Towarzyszy tu pogarda, nienawiść wobec innych narodów. Ideologia prowadzi do nietolerancji, wyzysku i dyskryminacji.
Rasizm ? Jest to teoria głosząca, że wartość człowieka zależy od jego rasy. Według rasistów są rasy lepsze i gorsze, wyższe i niższe. Postawy tego typy stanowią podłoże antagonizmów między narodami. Przejawem wybuchających konfliktów są nie tylko działania wojenne , ale również na przykład ekscesy na stadionach. Takie postawy przyczyniają się do powstawania stereotypowych wizerunków przedstawicieli innych narodowości, a także pogardliwych określeń i niemądrych dowcipów. Utrudniają ponadto integracje i wspólną prace między narodami.