Migracja ludności ze wsi do miast

MIGRACJA jest to proces przemieszczeń przestrzennych ludzi, zmiany miejsca zamieszkania (pobytu) osób, które przenoszą się z miejsca pochodzenia (miejsca wyjazdu) do miejsca przeznaczenia (miejsca przyjazdu).
Migracje wywoływane są przez takie zjawiska, jak słaby rozwój gospodarczy określonego kraju lub występujący na nim nadmiar siły roboczej. Duży wpływ na ruchy migracyjne wywierają wojny, prześladowania religijne i polityczne, podboje, a również decyzje polityczne, zmierzające do zagospodarowania nowych obszarów.
Według kryterium czasu migracje dzieli się na:
• stałe (trwała zmiana miejsca zamieszkania),
• czasowe (sezonowa lub okresowa zmiana miejsca zamieszkania),
• wahadłowe (codzienne dojazdy z miejsca zamieszkania do miejsca pracy lub nauki).

Ze wzg. na odległość rozróżnia się migracje:
• wewnętrzne (kraj), odbywające się w obrębie jednego państwa. W większości krajów migracje wewnętrzne odbywają się głównie ze wsi do miast, sezonowa praca, leczenie, wyjazdy turystyczne itp.
• zewnętrzne (zagranica), tj. wyjazdy za granicę i przyjazdy z zagranicy. Stałe i okresowe migracje zewnętrzne odbywają się przede wszystkim z państw o niższym poziomie rozwoju do państw wysoko rozwiniętych gospodarczo. Wśród nich wyróżnia się:
- emigrację – wyjazd do innego kraju na pobyt stały lub czasowy;
- imigrację – przemieszczanie się do innego kraju celem osiedlenia się na stałe – rozpatrywane od strony kraju przybycia;
- repatriację - przemieszczanie ludności w wyniku zmiany granic kraju;
- ewakuację – przemieszczanie ludności – na ogół pod przymusem – z określonego miejsca, objętego np. działaniami wojennymi, epidemią, pożarem;
- deportację – zsyłkę ludności np. na Sybir, czy Cyganów rumuńskich z Polski do Rumunii.

Biorąc pod uwagę organizację można wyróżnić migracje:
• żywiołowe, planowe, legalne, nielegalne, dobrowolne, przymusowe (przesiedlenia, deportacje, wysiedlenia).

W zależności od przyczyn migracje dzieli się na:
• zarobkowe, rodzinne, narodowościowe, religijne, polityczne, rekreacyjne, turystyczne.
Przemieszczanie się ludności jest całkowicie naturalnym zjawiskiem i występowało we wszystkich czasach. Nasilenie się migracji może nastąpić m.in. z przyczyn złej sytuacji gospodarczej w miejscu zamieszkania (migracje ekonomiczne) lub sytuacji politycznej nieodpowiadającej migrującym (migracje polityczne).

Osoby migrujące są zwane ludnością mobilną, nieimigrującą zaś ludnością stabilną. Mobilność ludności wykazuje znaczne różnice. Do najwyższych należy mobilność ludności w Stanach Zjednoczonych, niższą jest w Europie Zachodniej, a bardzo niska w Polsce. Duża mobilność ludności przyczynia się do zmniejszenia różnic społecznych i ekonomicznych pomiędzy regionami. Jest też bardzo korzystna z ekonomicznego punktu widzenia i przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia o wyraźnej strukturze regionalnej.

Migrantom na drodze wyrastają jednak pewne przeszkody, które stanowią główne przyczyny małej mobilności ludności. Należą do nich:
• bariery polityczne – prawdopodobnie główna przyczyna niskiej mobilności ludności w skali świata,
• bariery językowe – jedna z głównych przyczyn niskiego poziomu migracji międzynarodowej w Unii Europejskiej i na innych obszarach bez barier politycznych,
• bariery kulturowe,
• bariery infrastrukturalne – np. słaby rozwój mieszkalnictwa (ważne w Polsce).

Przy analizie zjawiska migracji bierze się pod uwagę dwie grupy czynników wpływających na nie:
• czynniki wypychające – wywołują chęć opuszczenia danego miejsca,
• czynniki przyciągające – dają jakąś alternatywę i skłaniają do przyjazdu do danego miejsca.

Pojęcie urbanizacja może być różnie rozumiane. Z demograficznego punktu widzenia urbanizacja to koncentracja ludności w miastach, aglomeracjach i regionach miejskich. W aspekcie osadniczym urbanizacja to:
• koncentracja funkcji miejskich;
• rozwój istniejących miast;
• przekształcanie się osad miejskich w wiejskie;
• powstawanie nowych miast;
• tworzenie aglomeracji miejskich;
• przemiany w zakresie organizacji osiedli.
Proces urbanizacji rozumiany z punktu widzenia przemian społeczno-kulturowych to rozpowszechnianie się tzw. miejskiego stylu życia. Takie przemiany dokonują się w dwojaki sposób: w skutek zmian postaw i zachowań imigrantów ze wsi, oraz przez przenikanie miejskiego stylu życia na obszary niezurbanizowane.


Wiek XX, a zwłaszcza drugą jego połowę charakteryzuje gwałtowny rozwój miast (zwłaszcza wielkich), oraz równie szybki wzrost udziału ludności miejskiej w ogólnym zaludnieniu. Proces ten bywa określany mianem „eksplozji miejskiej”. Spośród wielkich miast, najszybciej rosną miasta wielomilionowe, to znaczy takie, które liczą milion lub więcej mieszkańców. W roku 1900 było ich na świecie zaledwie 10, w 1955 już 61, na początku lat sześćdziesiątych 102, dziewięćdziesiątych około 230, obecnie jest ich około 300.

Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji.
Do pozytywnych zjawisk, związanych z istnieniem wielkich miast należą:
• możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania;
• urozmaicone oferty pracy;
• możliwości edukacyjne, podwyższanie lub zmiana zawodu;
• istnienie służby zdrowia, instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych, finansowych i ubezpieczeniowych;
• szybkie komunikowanie się mieszkańców.
Wymienione zjawiska powodują, że wielkie miasta są ośrodkami kulturotwórczymi i stanowią miejsce realizacji osiągnięć naukowo-technicznych w danym kraju.
Do negatywnych zjawisk związanych z istnieniem wielkich miast należą:
- pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego i to nie tylko w centrum miasta i w strefie podmiejskiej, ale również w dalszych regionach kraju, a nawet kontynentu, powodowane przemieszczeniem się wytworzonych w miastach pyłów, gazów i ścieków;
• szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych;
• wzrost przestępczości i patologii społecznej (alkoholizm, narkomania);
• znieczulica społeczna;
• nasilający się brak poczucia bezpieczeństwa ludności;
• wzrost liczby bezdomnych;
• przeciążenie komunikacji miejskiej i związane z tym utrudnienia w życiu mieszkańców;
• powstawanie dzielnic nędzy;
• brak miejsc parkingowych;
• wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym;
• powstawanie „subkultur”;
• gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych oraz trudności związane z ich składowaniem;
• deficyt wody.
Podstawowe dane demograficzne.

Liczba ludności Polski wynosiła w grudniu 1996r. 38,6 mln. Na początku 1946r. było nas o prawie 15 mln mniej – 23,9 mln. W Polsce mieszkańcy miast stanowią 62% ogółu ludności. Jest to wskaźnik zbliżony do Finlandii, Grecji i Szwajcarii, ale o 20-30 % niższy niż w Szwecji, Holandii i Wielkiej Brytanii. W latach 1946-1997 liczba ludności miejskiej zwiększyła się trzykrotnie z 8-24 mln. Obecnie w Polsce są 864 miasta. Ich liczba wciąż się zmienia w wyniku nadawania lub odbierania miejscowościom praw miejskich.

Polska od najdawniejszych czasów była krajem rolniczym. Jeszcze w 1960r. na wsi mieszkało o 1 mln osób więcej, niż w miastach. W ciągu ostatnich 50 lat migracja ludności ze wsi do miast objęła 10 mln osób. Obecnie na wsi żyje 38% ludności kraju.
Współczesna sytuacja społeczno-gospodarcza wsi polskiej jest wypadkową jej przedwojennego zacofania, powojennych procesów urbanizacyjnych i polityki państwa wobec wsi i rolnictwa. Szansą aktywizacji polskiej wsi jest tworzenie nowych miejsc pracy w przetwórstwie rolno-spożywczym, w drobnej przedsiębiorczości i przemyśle oraz w powiązaniu rolnictwa z innymi działaniami gospodarki, np. z turystyką i rekreacją.

Według stanu na dzień 31 XII 1996r. ludność wiejska liczyła 14 736 000, co stanowiło 38,1% ludności kraju (liczba ludności miejskiej wynosiła 23 903 000).
Relacje ludności wiejskiej do ludności miejskiej w latach od uzyskania niepodległości po I wojnie światowej do dnia 17 V 1995r. kształtowały się następująco:

Data spisu Miasto Wieś
30.IX.1921r. 24,6% 75,4%
9.XII.1931r. 27,4% 72,6%
31.XII.1938r. 30,0% 70,0%
14.II.1946r. 31,8% 68,2%
3.XII.1950r. 39,0% 61,0%
6.XII.1960r. 48,3% 51,7%
8.XII.1970r. 52,3% 47,7%
7.XII.1978r. 57,5% 42,5%
7.XII.1988r. 61,2% 38,8%
17.V.1995r. 61,6% 38,4%

W 1995r. liczba indywidualnych gospodarstw rolnych wynosiła ok. 2 000 000, zaś średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosiła 7,6 ha, a średnia wielkość użytków rolnych – 6,7ha. Pracujący w rolnictwie i leśnictwie stanowili 26,9% ogółu pracujących w Polsce. Ludność mieszkająca w indywidualnych gospodarstwach w rolnictwie stanowiła 29% ogółu ludności, zaś ludność osiadła w indywidualnych gospodarstwach rolnych na wsi stanowiła 50,9% ludności wiejskiej.
W 1996r. migracja ludności ze wsi wynosiła 207,1 tys. (w 1995 wynosiła ona 207,3 tys., w 1990r. – 296 tys. i zmienia się systematycznie z roku na rok).

Saldo migracji wieś – miasto wynosiło:
• w 1990 r. – 113tys.,
• w 1991 r. – 106tys.,
• w 1992 r. – 86tys.,
• w 1993 r. – 60tys.,
• w 1994 r. – 39tys.,
• w 1995 r. – 27tys.,
• w 1996 r. – 23tys.
Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały (w tysiącach)

Wyszczególnienie 1991-1995 1996-2000 2000 2001 2002
Miasta:
napływ 1424,6 1176,6 221,3 210,2 225,7
mężczyźni 688,6 556,0 103,1 97,8 .......
kobiety 736,0 620,6 118,2 112,4 ……
odpływ 1106,7 1130,3 225,5 216,7 243,3
mężczyźni 535,0 546,6 108,2 103,8 ……
kobiety 571,7 583,7 117,3 112,9 ……
Wieś:
napływ 889,3 920,0 172,8 159,1 177,9
mężczyźni 428,7 448,5 83,3 76,4 ……
kobiety 460,6 471,5 89,5 82,7 ……
odpływ 1207,2 966,3 168,6 152,6 160,3
mężczyźni 582,3 457,9 78,2 70,4 ……
kobiety 624,9 508,4 90,4 82,2 ……