Przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne na świecie na przełomie XIX i XX wieku.

Druga połowa XIX w. rozpoczęła nową epokę w dziejach świata. Rozwój przemysłu, postęp naukowy nigdy nie był tak szybki jak wówczas. Poprawa higieny, poprawa jakości pożywienia, polepszenie warunków życia, doprowadziły do gwałtownego wzrostu liczby ludności z 900 mln. do 1,6mld. w latach 1800 ? 1900 (tzw. eksplozja demograficzna).
Urbanizacja. W wyniku szybkiego rozwoju przemysłu zwiększył się odsetek ludności miejskiej. W 1900 r. aż kilkanaście miast liczyło ponad 1 mln. mieszkańców. Niektóre miasta ?rosły? w gigantycznym tempie, np. wzrost liczby ludności Łodzi - 1870 r. ? 50 tys. osób, 1900 r. ok. 300 tys. Zmieniał się także wygląd miast. Pojawiły się kominy fabryczne, wielopiętrowe budynki, oświetlenie elektryczne ulic itp.
Migracje. W granicach danego państwa ludzie przenosili się ze wsi do miast, do rozwijającego się przemysłu lub na niezasiedlone wcześniej tereny, np. Dziki Zachód w USA. Jednocześnie miały miejsce masowe wędrówki z jednego kraju do drugiego i z jednej części świata (np. Europy) do drugiej (np. Ameryka, Australia).

Kapitalizm monopolistyczny. Wzrost liczby ludności, postęp technologiczny powodował gwałtowny rozwój produkcji przemysłowej ( 3- krotny w ciągu 30 lat końca XIX wieku), szczególnie stali ( tzw. wiek stali). Rozwój transportu zaś umożliwił przewóz towarów i surowców w najodleglejsze rejony świata.
W nowych warunkach pojedynczy, drobni producenci nie byli w stanie utrzymać się na rynku. Przedsiębiorstwa więc łączyły lub były wchłaniane przez silniejszego rywala, tylko bowiem wielkie przedsiębiorstwa stać było na kosztowne inwestycje w nowe technologie i wynalazki.
Stąd m.in. tworzono spółki akcyjne. Inwestycji także dokonywano za pomocą pożyczek. Powodowało to wzrost znaczenia banków, które również inwestowały w przemysł.
W efekcie wykształciła się wąska grupa akcjonariuszy zarówno zakładów przemysłowych, jak i banków - tzw. oligarchia finansowa.
Koncentracja produkcji. Spółki skupiały zazwyczaj w swych rękach wiele zakładów. Była to tzw. koncentracja produkcji.
a. pozioma ? gdy łączyły się zakłady tej samej branży, np. fabryki tekstylne.
b. pionowa ? gdy łączyły się zakłady całego procesu wytwórczego, np. od kopalni przez huty do fabryki samochodów.
Monopole ? Wielkie przedsiębiorstwa starały się porozumieć między sobą. Porozumienia dotyczyły np. podziału rynków zbytu, cen, płac robotników, wielkości produkcji. W zależności od stopnia powiązań i organizacji były to kartele, trusty, syndykaty, koncerny.
Wywóz kapitału. Przy inwestowaniu kapitału głównym celem jest osiągnięcie zysku. Stąd państwa bogate udzielały pożyczek biedniejszym na procent lub zakładały u nich fabryki (tanie surowce i siła robocza). Doprowadzało to zazwyczaj do uzależnienia tych państw od mocarstw.
Rozwój ruchu socjalistycznego. Wzrost przemysłu doprowadził do liczebnego wzrostu klasy robotniczej. Złe warunki bytowe, brak ustawodawstwa socjalnego, spowodowały rozwój stowarzyszeń robotniczych, związków zawodowych, później partii robotniczych.
Ruch socjalistyczny dzielił się na trzy zasadnicze odłamy:
socjalizm naukowy (rewolucyjny), rewizjonizm ( reformizm) i anarchizm. Pierwszy zakładał, iż źródłem niesprawiedliwości jest prywatna własność środków produkcji ( np. fabryki), należy więc je uspołecznić drogą rewolucji. Drugi zakładał stopniowe reformy ? poprawę bytu robotników drogą reform parlamentarnych. Trzeci za aparat ucisku uważał instytucję państwa i zakładał walkę z nim jako takim.
Walka ruchu robotniczego o poprawę warunków bytu doprowadziła do powstania ustawodawstwa socjalnego: skrócenie dnia pracy, bezpieczeństwo pracy, obowiązkowe ubezpieczenia, emerytury itp.

Zmiany polityczne na przełomie XIX i XX wieku. Druga połowa XIX wieku, powstawanie różnych organizacji, stowarzyszeń, rozwój oświaty doprowadziły do wzrostu aktywności politycznej społeczeństwa i zmian ustrojowych.
Władców absolutnych zaczęto w swej władzy ograniczać poprzez wprowadzanie konstytucji, parlamentów. Absolutystyczny system rządów w Europie utrzymał się tylko w Rosji i Turcji. Najczęstszą formą stawała się monarchia konstytucyjna, w której rola władcy była ograniczona, a główną rolę obok monarchy sprawował rząd, w zależności od państwa powoływany i odpowiedzialny przed władcą lub parlamentem, który wówczas urastał do najważniejszego organu władzy. Oprócz monarchii istniały również republiki, w których głową państwa był wybierany na kilkuletnią kadencję prezydent (Francja, USA).
Ówczesne parlamenty składały się najczęściej z dwóch izb: izby niższej i izby wyższej.
W izbie wyższej zasiadali przedstawiciele arystokracji i elit społecznych, najczęściej dziedzicznie lub dożywotnio.
Izba niższa wyłaniana była przez wybory. Początkowo prawa wyborcze posiadała niewielka część społeczeństwa (najczęściej obowiązywał cenzus majątkowy). Stopniowo wszyscy uzyskali równe prawa.
Poszczególne grupy społeczne, aby lepiej realizować swoje interesy zakładały partie polityczne. Wówczas mogliśmy zetknąć się z takimi partiami jak: robotnicze (najczęściej socjalistyczne), chrześcijańskie, chłopskie, konserwatywne ( przeciwni wszelkim zmianom, głównie bronili interesów wielkiej własności), liberalne (gł. burżuazja, zwolennicy usunięcia feudalizmu, wolności gospodarczej nadania