Układ wydalniczy
Elementy budowy układu wydalniczego:
1. Nerki- mają kształt nasion fasoli i są ułożone po dwóch stronach kręgosłupa. Otacza je torebka włóknista na której znajduje się torebka tłuszczowa oddzielająca je od innych narządów w jamie brzusznej.
2. Tętnice i żyły nerkowe- łączą nerki z układem krwionośnym. Doprowadzają krew poddawaną filtracji i odprowadzają odfiltrowaną.
3. Moczowód- umożliwia odprowadzanie moczu do pęcherza moczowego.
4. Pęcherz moczowy- miejsce zbierania się moczu.
5. Cewka moczowa- przez nią jest usuwany na zewnątrz mocz zgromadzony w pęcherzu moczowym.
Budowa nerki:
Najmniejsza jednostka w której powstaje mocz to nefron.(podstawowa jednostka morfologiczno-czynnościowa nerki) W każdej nerce jest około miliona nefronów. Nerka składa się z dwóch warstw:
1. Zewnętrznej- kory nerki
2. Wewnętrznej- rdzenia nerki
Jedna część każdego nefronu znajduje się w korze, druga w rdzeniu.
Funkcje układu wydalniczego:
1. Usuwanie z krwi niektórych zbędnych produktów przemiany materii oraz niepotrzebnych substancji.
2. Regulowanie stężenia jonów i zawartości wody w osoczu krwi.
Etapy powstawania moczu:
? Filtracja w kłębuszkach nerkowych (początkowa część nefronu) Kłębuszek jest zbudowany z naczyń krwionośnych i otoczony torebką Bowmana zbierającą filtrat. Krew przepływa pod dużym ciśnieniem, co ułatwia jej filtrowanie. Do przesączu nie przenikają komórki i płytki krwi oraz białka osocza. Przenika natomiast woda i większość drobnych cząsteczek, np. glukoza, jony wielu soli i mocznik.
? Resorpcja w kanalikach nerkowych. Kanaliki nerkowe składają się z kanalika krętego pierwszego rzędu, pętli Henlego i kanalika krętego drugiego rzędu. Jest otoczony naczyniami krwionośnymi i odchodzi od torebki Bowmana.
? Zagęszczenie w kanaliku zbiorczym. Z ogromnej ilości krwi przepływającej przez nerkę powstaje duża ilość pierwotnego przesączu. Około 180 litrów/dziennie. Woda z przesączu jest odzyskiwana prawie w całości. Stężenie NaCl w płynie tkankowym rdzenie nerki jest duże, woda przenika tam na zasadzie osmozy. Podobnie w kanalikach zbiorczych. Z kanalików ocz trafia do miedniczki nerkowej a następnie do moczowodu.
Wybrane parametry badania moczu:
a) Barwa: słomkowa lub jasnosłomkowa
b) Odczyn: kwaśny lub obojętny pH 4,5-7,5
c) Cukier( 0,88 mmol/dm3 norma), białko, bilirubina( uszkodzona wątroba, żółtaczka): brak
d) Osad moczu: nabłonki pojedyncze, krwinki czerwone, białe, do kilku w polu widzenia.
Niepotrzebne substancje:
Dwutlenek węgla i woda są końcowymi produktami metabolizmu. Dla większości związków są to jedyne produkty końcowe. Jeśli rozkładają się aminokwasy to powstaje też amoniak. Jest on silnie toksyczny, prawie natychmiast ulega związaniu przez niektóre metabolity. Związany amoniak wchodzi w reakcje nazywane cyklem mocznikowym. Ostatecznym produktem jest mocznik. Powstaje w komórkach wątroby.
Proces pozbywania się niepotrzebnych produktów przemiany materii nazywa się wydalaniem i często jest mylony z usuwaniem niestrawionych resztek pokarmu..
Wydalanie dotyczy substancji biorących udział w reakcjach metabolicznych lub znajdujących się w płynach ustrojowych. Usuwanie resztek pokarmu dotyczy przesuwania się ich w przewodzie pokarmowym, bez kontaktu ze środowiskiem wewnętrznym.
Sposoby wydalania niepotrzebnych substancji:
? Płuca wydalają dwutlenek węgla, pewne ilości wody i niektóre obce substancje.
? Skóra wydala w postaci potu niewielkie ilości wody, soli i odpadów azotowych.
? Dzięki nerkom wydalany jest nadmiar soli, wody, substancji obcych, produktem pracy nerek jest mocz, produkowany dziennie w ilości 1-1,5 litra. Znajduje się w nim około 50 g substancji rozpuszczonych w wodzie, większość stanowi mocznik- około 30 g i chlorek sodu- około 15 g.
Choroby układu wydalniczego:
1) Kamica nerkowa: Zagęszczanie przesączu może prowadzić do wytrącania się niektórych substancji w postaci nierozpuszczalnych kryształów, tzw. kamieni, zawierających najczęściej sole kwasu moczowego, fosforany lub szczawiany.
2) Niewydolność nerek: niektóre infekcje bakteryjne, zatrucia, urazy mechaniczne mogą powodować uszkodzenie nerek. Prowadzi to do gromadzenie się w tkankach i krwi mocznika nadmiaru wody i soli. Jeśli duża część nerek przestaje funkcjonować, stosuje się tzw., sztuczne nerki.
Jest to urządzenie służące do dializowania krwi. Krew jest pompowana przez rurki wykonane z błony, nieprzepuszczające białek i elementów morfotycznych. Rurki są zanurzone w płynie dializacyjny, co zapobiega ucieczce potrzebnych organizmowi substancji. W płynie dializacyjnym nie występuje mocznik i inne substancje wydalane przez nerkę, toteż przenikają one z krwi do płynu. W podobny sposób krew pozbywa się nadmiaru wody i soli.