Środki stylistyczne A-Z i ich znaczenie

Środki stylistyczne – środki używane w literaturze (czasem również w filmie), mające na celu wywołanie u czytelnika (lub u widza) określonych emocji, pobudzenie jego wyobraźni.
anakolut błąd składniowy zniekształcający budowę zdania, powodujący zanik związku logicznego między jego członami
aforyzm
zwięzła, lapidarna, przeważnie jednozdaniowa wypowiedź, wyrażająca ogólną prawdę filozoficzną lub moralną, w sposób zaskakujący i błyskotliwy.
antonim
termin oznaczający przeciwieństwo, odwrotność znaczeniową innego terminu, antonimy to terminy przeciwstawne. Są nimi np. ciepło - zimno, mądry - głupi, syty - głodny.
aliteracja
to powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers.

alegoria
w literaturze i sztukach plastycznych podstawienie pojęć oderwanych pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.
aluzja literacka
w tekście literackim nawiązanie, odwołanie się do innego tekstu, stylu, zjawiska za pomocą określonych sygnałów rozpoznawalnych dla odbiorcy.
anafora
celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi(wersów). Stosowana jest w poezji i oratorstwie.

animizacja(ożywienie)
literacki środek stylistyczny polegający na nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych,
antropomorfizacja
zabieg językowy, polegający na nadawaniu nie będącym ludźmi przedmiotom, pojęciom, zjawiskom, zwierzętom itp. cech ludzkich i ludzkich motywów postępowania.
antyteza
figura retoryczna polegająca na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji (np. "gromobicie ciszy", "lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć").
apostrofa
bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, bardzo często do bóstwa, personifikowanie idei lub przedmiotu, występujący najczęściej w przemówieniu lub uroczystym utworze poetyckim

apozycja (retoryka)
figura retoryczna, która polega na użyciu dwóch słów (zwykle rzeczowników) w tej samej formie fleksyjnej. "O Warto, rzeko, wodo rodzona...’’
archaizm
wyraz, konstrukcja składniowa lub związek wyrazowy, który wyszedł z użycia.

asyndeton
konstrukcja składniowa zaliczana do figur retorycznych polegająca na łączeniu zdań lub ich części bez użycia spójnika. Np.: Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.

dialektyzacja
inaczej stylizacja gwarowa. Dialektyzacja jest świadomym zabiegiem literackim służącym odtworzeniu lokalnego kolorytu w utworze.

echolalia
polegaja na powtarzaniu jednakowych lub podobnych zespołów głoskowych jedynie dla podkreślenia rytmiczności, melodyjności tekstu’’A na stronie stoi sobie Pani Kultura - ura - ura – ura’’
elipsa
opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna)

enumeracja
(wyliczenie) - środek stylistyczny polegający na wymienianiu w tekście kolejnych elementów połączonych jakąś cechą.
epifora
powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi. Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko.
epitet
wyraz (przymiotnik, rzeczownik lub imiesłów) określający przedmiot

epitet barokowy
b.Rozbudowane epitety: ‘’Twarde z wielkim żelazo topione kopotem,
Twardy dyjament żadnym nie pożyty młotem…’’

epitet metaforyczny
Użyty w tej funkcji wyraz określający traci swe podstawowe znaczenie, przybiera zaś inne:’’Rwany trybami maszyn, żarty piecami hut’’

epitet stały
tzn. określenie zawsze odnoszone do tego samego zjawiska:’’szybkonogi Achilles’’
epitet tautologiczny
będący powtórzeniem, określeniem wyrażające oczywistą właściwość danego przedmiotu i w związku z tym nie wzbogacającym w żaden sposób wiedzy o nim.(słodki cukier)
eufemizm
wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę, nie powinien być używany. • ma lepkie ręce zamiast kradnie

eufonia
Eufonia to przyjemny brzmieniowo ton wypowiedzi, harmonijny dobór dźwięków. celowe powtarzanie tych samych głosek.piękne brzmienie

glosolalia
pozbawione wyraźnego sensu układy głoskowe, przypominające słowa rodzime lub obce, np. abrakadabra.
gradacja
figura stylistyczna; polega na uszeregowaniu słów lub sformułowań według tego, jak się nasila lub słabnie ich intensywność znaczeniowa lub ekspresywna; stopniowanie.
groteska
kategoria estetyczna. Połączenie w jednym dziele jednocześnie występujących pierwiastków przeciwstawnych, m.in. tragizm i komizm, fantastyka i realizm, piękno i brzydota.

homonimy
relacja wyrażania różnych znaczeń za pomocą identycznych form językowych. (np. ranny - zraniony, ranny - o poranku)
hiperbola
przesadnia –polaga na wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów, osób, zjawisk. np. gigantyczny zamiast duży
Instrumentacja głoskowa
Instrumentalizacja głoskowa/W ten sposób powstaje dodatkowa warstwa estetyczna utworu, często podlegająca odrębnej interpretacji.
inwersja
to, ogólnie, zmiana zwykłego układu na odwrotny.przyrost formy nad trescia.Zmiana normalnej kolejności zależnych od siebie składniowo wyrazów: ‘’Cudnej się we szkle przygląda urodzie’’
inwokacja
rozległa apostrofa otwierająca poemat epicki, w której zwykle autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie

ironia
sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, np. w zdaniu ’’ Jaka piękna pogoda ‘’ wypowiedzianym w trakcie ulewy
kolokwializm
Język potoczny. Niedbałe (a czasami wręcz prostackie) traktowanie języka.

kontrast
zabieg stylistyczny polegający na przedstawieniu pewnego zjawiska poprzez ukazanie również zupełnie odmiennego, przeciwstawnego znaczenia.
lipogram
forma instrumentacji głoskowej polegająca na takiej budowie tekstu, aby składał się on z wyrazów, w których nie występuje określona głoska

metafora (inaczej przenośnia) obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę"
metonimia
zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. np. kufel zamiast piwo
neologizm
nowy wyraz utworzony w danym języku, aby nazwać nieznany wcześniej przedmiot
oksymoron
zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach. ‘’Mróz gorejący, a ogień lodowy’’

onomatopeja (wyrazy dźwiękonaśladowcze) dobieraniu wyrazów tak, by naśladowały swym brzmieniem opisywane zjawisko/(dudni, stuka)
paradoks
sformułowanie zawierające efektowną, zaskakującą myśl, prowadzącą do wniosku sprzecznego z powszechnie uznawanymi przekonaniami lub sprzecznego wewnętrznie.
parafraza
swobodna przeróbka tekstu lub tumaczenia, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens. Przeciwieństwo metafrazy – literalnego przekazu słowo w słowo.
paralelizm składniowy
stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie. "Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą. I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą."
parenteza
zdanie wtrącone w nawias, uzupełniające wypowiedź.
paronomazja
Zestawienie podobnie brzmiących słów (często homofonów i homonimów) celem osiągnięcia efektu stylistycznego, np. ‘’może morze nie pomoże’’.
personifikacja
przedstawianie zwierząt i roślin, przedmiotów nieożywionych, zjawisk lub idei jako osób ludzkich
peryfraza
figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu wyrazu przez szereg innych, które byłyby jego równoważnikiem znaczeniowym.
pleonazm
Nadmiar. niepoprawne wyrażenie, w którym jedna część wypowiedzi zawiera te same treści, które występują w drugiej części:W MIESIĄCU LIPCU
polisyndeton
Tzn.wielokrotnie złożony. Połączenie członów zdan takimi samymi spójnikami.Np.: I gnają, i pchają, i pociąg się toczy
porównanie
cechy przedmiotu lub zjawisk X uwydatnione przez wskazanie na ich podobieństwo do przedmiotów lub zjawisk Y
porównanie homeryckie
bardzo rozbudowane i stanowi pewną samodzielną całość wobec reszty utworu.
powtórzenie
wielokrotne użyciu tego samego elementu językowego: "Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni".
przerzutnia
(enjambement) przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. Jej celem jest pobudzenie wyobraźni osoby czytającej.
pytanie retoryczne
pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat
retrospekcja
w utworze epickim przywołanie wcześniejszych wydarzeń przez bohatera bądź bohaterów.

rym
powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania .

rytm
odpowiedzialny za organizację przebiegu utworu. Trzymanie jednej ramy tonacji utworu.
synonim
(gr.Równoimienny) wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu
synekdocha
to odmiana metonimii, wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy innego zjawiska, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym np. włos mi się zjeżył na głowie(włos zamiast l.mn.)
synestezja
stan lub zdolność, w której doświadczenia jednego zmysłu (np. wzroku) wywołują również doświadczenia, charakterystyczne dla innych zmysłów.Np. barwa niebieska odczuwana jest jako chłodna,
symbol
Zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym.

tropy
środek ekspresji językowej wzmacniający emocjonalność, obrazowość języka, polegający na stosowaniu ozdobnych zwrotów lub wyrażeń.
uosobienie
przedstawianiu zwierząt i roślin, przedmiotów nieożywionych, zjawisk lub idei jako osób ludzkich
wulgaryzm
zwroty uznawane przez użytkowników danego języka jako nieprzyzwoite, ordynarne.
wykrzyknienie
(inaczej eksklamacja) Wyraz emocjonalnego zaangażowania mówiącego (często ma formę apostrofy). "Ojej!", "Och!", "Ach!".
zdrobnienie
wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym.
zgrubienie
może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie, kiedy wiąże się ze zmianą rodzaju, np. baba → babsko.
złożenie
wyraz, który powstał poprzez połączenie co najmniej dwóch rdzeni.(biał-o-czerwony.list-o-nosz)

związek frazeologiczny

utrwalone w użyciu połączenie dwóch lub więcej wyrazów, które ma znaczenie symboliczne, np. biała flaga, marzenie ściętej głowy, wypić duszkiem albo pójść po rozum do głowy.