Zdania złożone

- Zdania złożone współrzędne:
Zdanie złożone współrzędnie składa się z dwu wypowiedzeń
pojedynczych pozostających w stosunku współrzędnym, czyli wzajemnie się
określających (cała treść jednego wypowiedzenia nabiera właściwego znaczenia i
staje się w całości zrozumiała w zestawieniu z całą treścią drugiego
wypowiedzenia składowego).
Zdania łączne - treści zdań składowych współistnieją
ze sobą w czasie i przestrzeni. Mogą być połączone spójnikami i, oraz, a,
ani, ni lub bezspójnikowo, np. Jest bardzo zmęczona i szybko pójdzie
spać. Zenek biega po korytarzu, a Jacek siedzi pod klasą.
Zdanie rozłączne (alternatywne) - wypowiedzenia
pozostają względem siebie w stosunku rozłączności, to znaczy istnienie jednej
czynności wyklucza możliwość dokonania drugiej czynności. Najczęściej połączone
są spójnikami albo, lub, czy, bądź, np. Pójdę do kina, albo będę
czytać książki.
Zdanie przeciwstawne – treść wypowiedzenia drugiego
przeciwstawia się treści pierwszego. Wypowiedzenia najczęściej połączone są
spójnikami: ale, lecz, jednak, zaś, natomiast, np. Słońce już zaszło,
ale było jeszcze zupełnie jasno.
Zdanie wynikowe - wypowiedzenia pozostają względem
siebie w stosunku przyczynowym, tzn. jedno wyraża przyczynę, drugie zaś skutek.
Najczęściej połączone są spójnikami: więc, zatem, toteż, np. Dawniej
nie było samochodów, toteż podróże trwały długo.

- Zdania złożone podrzędnie:
Między wypowiedzeniami składowymi zdania złożonego
podrzędnie zachodzi stosunek nierównorzędności. Polega on na tym, że jedno ze
zdań określa drugie, jest więc wobec niego podrzędne.
Zdanie podrzędne zawsze uzupełnia lub zastępuje którąś część
wypowiedzenia nadrzędnego. Tyle jest więc rodzajów wypowiedzeń podrzędnych, ile
jest rodzajów części zdania.
Wypowiedzenia składowe zdania złożonego mogą być połączone
za pomocą:
spójników, np. że, żeby, jak, jakby, iż
Tak mocno uderzył, że szkło pękło. Żeby to zrobić, trzeba
mieć stalowe nerwy.
zaimków, np. który, jaki, jak, gdzie, co, ile
Lubię kwiaty, które mocno pachną. Połóż to, gdzie ci się
podoba.
zaimków względnych, które zapowiadają, odsyłają do treści wypowiedzenia
nadrzędnego zaczynającego się innym zaimkiem (wyrażonym lub domyślnym).
Tam idź, gdzie byliśmy wczoraj. Zrobię tak, jak chcesz.
Gdzie niedawno graliśmy w klasy, [tam] jest nowe osiedle.
Zdania podmiotowe - łączą się z wypowiedzeniami
nadrzędnymi za pomocą zaimków względnych kto, co, którym odpowiadają
istniejące lub domyślne zaimki ten, ta, to i spójników że, żeby, jak,
jakby
Z wyjaśnień Eli wynikało, że jest niewinna. Co się stało,
to się nie odstanie. Tę książkę otrzyma ten, kto wygra konkurs. Jest mi
obojętne, jak długo to będzie trwało.
Zdania orzecznikowe - bliżej określają wyrażony
zaimkiem orzecznik w orzeczeniu imiennym wypowiedzenia nadrzędnego. Łączą się z
wypowiedzeniem nadrzędnym za pomocą zaimków względnych że, żeby, iż lub
spójników kto, co, jaki.
W wypowiedzeniach nadrzędnych występują najczęściej formy
zaimków ten, ta, to, taki. Wskazują one na orzecznik, którego treść
wyraża wypowiedzenie podrzędne.
Jestem dla ciebie tym, czym kiedyś była ona. Kim
pragniesz być, tym zostaniesz. Pogoda była taka, że nie wychodziliśmy z domu.
Zdania dopełnieniowe - łączą się z wypowiedzeniem
nadrzędnym za pomocą zaimków względnych kto, co, spójników że, żeby,
aby lub bezspójnikowo, gdy na początku wypowiedzenia nadrzędnego stoi
zaimek pytający lub partykuła pytająca.
Wierzę temu, kto dotrzymuje słowa. Staraliśmy się, aby
zapomniał o swoim nieszczęściu. Powiedz, czy masz zegarek.
Zdania przydawkowe - łączą się z wypowiedzeniem
nadrzędnym za pomocą zaimków względnych który, jaki, spójnika że.
Bolek przyniósł narzędzia, które pożyczył od sąsiada.
Jestem tak szczęśliwa, że się chyba rozpłaczę.
Zdania okolicznikowe:
miejsca: Pójdę tam, gdzie mnie oczy poniosą.
czasu: Kiedy skończę pisać, posłucham muzyki.
sposobu: Zrób to tak, jak umiesz najlepiej.
celu: Poszedłem na spacer, żeby trochę odpocząć.
przyczyny: Zosia bała się, bo było ciemno.
warunku: Jeżeli wrócę jutro, będziemy mieli
tydzień dla siebie.
przyzwolenia: Mimo że miał kożuch, trząsł się z
zimna.