Folklor rosyjski
USTNA TWÓRCZOŚĆ LUDU ROSYJSKIEGO-FOLKLOR
„Poezja ludowa”, „ludowa literatura”, „ludowa tradycja”, „twórczość poetycka ludu”, „folklor” -terminy oznaczające słowną twórczość mas ludowych, rozwijała się zgodnie z własnymi prawidłowościami.
FOLKLOR- wprowadzony w 1846 r., przez anglika Williama Thomasa. Znaczeniowo szerszy, oznacza nie tylko „gminną poezję”, popularną, masową literaturę, ale też kompleks materialnej i duchowej kultury, tworzonej przez lud (wytwory słowne, produkty sztuki plastycznej, muzycznej, tradycje, zwyczaje, zwierzenia). Znaczenie węższe- synonim ludowej literatury (pieśni obrzędowe i liryczne, poetyckie i prozaiczne utwory epiki, formy dramatyczno-teatralne, gatunki filozoficzne [przysłowia, zagadki, zaklęcia]). Przez wiele wieków folklor, w kulturze rosyjskiej, był jedyną dziedziną tworzenia i zaspakajania duchowych i artystycznych potrzeb człowieka. Nawet w XIX w. gdy pojawiały się już inne tendencje- on nadal był utrzymywany. Był on dobrem całego społeczeństwa. Dzięki bylinie, bajce, pieśni lirycznej i obrzędowej ludzie mogli opowiadać o swoich potrzebach. W połowie XIX w. folklor był źródłem argumentów potwierdzających oryginalność i odrębność kulturową Rosji.
FOLKLORYZACJA różnych gałęzi życia kulturalnego społeczeństwa rosyjskiego, przyczyną tego były przemiany polityczne i społeczne XIX stulecia.
ETNOLOGIA bada folklor, a ETNOGRAFIA go opisuje.
Folklorystyka i etnografia chciały dotrzeć do genezy folkloru, określić jego zależność od innych form bytowania człowieka, jako jednostki i członka grupy, rozwój do czasu, gdy zaczęto się nim interesować w sposób poważny. Zachowuje wyróżniające go cechy strukturalne, osobliwości artystyczne i właściwości typologiczne. W wieku XI – pocz. XIII i XIII – XV, gdy dominowały wpływy obce, kształtująca się literatura dzięki twórczości ustnej mogła osiągnąć wysoki stopień samodzielności i oryginalności. Negatywne nastawienie państwa i cerkwi do tej twórczości nie przeszkodziło folklorowi w rozwijaniu się. Dane mówią o istniejących formach, twórcach, wykonawcach i o oddziaływaniu na literaturę. W wieku XVIII i pocz. XIX folklor wszedł w nowy okres ewolucji, powstały liczne zapisy i zbiory tekstów folklorystycznych, pierwsze prace teoretyczne, podstawy do naukowych zainteresowań folklorystycznych, udało się zachować stan z okresu pełnego rozkwitu twórczości ustnej.
Wyodrębnienie się dwóch typów terytorialno- geograficznych:
Północny- Nowogród, północne części guberni twerskiej, jarosławskiej i włodzimierskiej, aż do morza, większa epicyzacja różnych gatunków poezji, bardziej archaiczny, monumentalny.
Średnio i południowo rosyjski z Moskwą, Niżnym Nowogrodem, Riazaniem i Kurskim Woronżem, ma bliższe związki z folklorem ukraińskim, silniejsza lirycyzacja, a więc rozwój gatunków pieśni lirycznych, zindywidualizowanie podmiotu, uwspółcześnienie wątków, skłonność ku tematyce obyczajowej i satyrycznej
W wyniku reform Piotra I i rozwojowi Rosji nowożytnej powstały nowe ośrodki tworzenia i kultywowania folkloru, nowe formy i gatunki np.: folklor robotniczy i miejski. Oddziaływała na niego bardzo mocno literatura masowa, popularna i jarmarczna. Folklor w wieku XIX osiągnął stan klasyczny, postać najpełniejszą i rozbudowaną. Traktujemy go, jako system zamknięty.
Dowody na istnienie folkloru:
relikty zachowane w literaturze, która istnieje na terenie Wschodniej Słowiańszczyzny od końca X w.,
w ciągu ośmiu wieków rozwijała się, jako literatura staroruska, w XIV w. podzieliła się na trzy dawne piśmiennictwa narodowe: rosyjskie, ukraińskie i białoruskie
FOLKLOR ROBOTNICZY- XVIII w., pieśni i wiersze na temat pracy, warunków życia i krzywdy społecznej.
Gatunki:
tradycyjne, przejęte, gatunki
pieśni historyczne, obrzędowe i liryczne
formy teatralne
bajki
zagadki i przysłowia
najpopularniejsze
czastuszki- nowe akcesoria i treści środowiskowe, tematyka wiejska
skazy- nawiązujące do eposu bajkowego
pieśni
doba radziecka- zanikanie form i ich eliminowanie
do połowy lat 30-tych- mało intensywny proces zanikania, nawiązanie do dawniejszych tradycji twórczości ustnej
Folklor zostaje nadal, ale w swej klasycznej, a przekazanej nam przez wiek XIX postaci, wiąż żywym źródłem informacji twórczej dla niejednego przedstawiciela „oficjalnej” poetyckiej sztuki słowa, dla niejednego pisarza i artysty.
TWÓRCZOŚĆ USTNA- nieznani twórcy
Utwory o charakterze: kolektywnym i anonimowym, były charakterystyczne dla ludowego twórcy i dostępne dla odbiorcy, zgodne z zasadami artystycznymi sztuki słowa. Miały charakter zmienny- łączą się swobodnie i rozpadają, ulegają kontaminowaniu i cyklizacji. Typowe chwyty kompozycyjne, formy gatunkowe o środki stylowe. Nie miały postaci nawet, gdy zostały spisane. Nie są, ani poezją, ani literaturą, łączą się z innymi dziedzinami sztuki jak muzyka, śpiew, taniec, gra, zabawa, obrzęd. Synkretyzm(połączenie) ludowej sztuki. Władza kościelna i polityczna potępiała ta samorodną twórczość. Prześladowano jej twórców tzw. Skomorochów- pieśniarzy i muzykantów, bajarzy i aktorów.
Twórczość ustna jest odmianą literatury pięknej:
różne drogi rozwojowe, różni twórcy
łączy ich język, przestrzeganie tych samych zasad i kategorii estetycznych, dążenie do podobnych celów, te same sposoby obrazowego przekazywania treści w zakresie stylu i form gatunkowo-kompozycyjnych
Nie wszystkie utwory da się podporządkować pod konkretny gatunek. Dominują utwory krótkie o prostych schematach, układach i skonwencjonalizowanej szacie słowno-kompozycyjnej. Wypowiedź poetycka jest rytmiczna, oparta o melodykę: bajka, legenda, podanie, skaz, pieśni-od krótkich, lirycznych miniatur (liryka obrzędowa), do liryczno epickich i epickich opracowań wątków historycznych, religijnych, fantastyczno-bajkowych lub nowelistyczno-obyczajowych, poezja obrzędowa- wiąże się z momentami z wiejskiego kalendarza prac polowych i świąt, gatunki filozoficzne- małe formy literackie np.: teksty rymowane, oparte na układach syntaktycznych paralelizmów zrytmizowanych, są to: zagadki, przysłowia, porzekadła.
Epika, liryka, dramat-
tragizm i komizm, patetyka i humor, głęboki i szczery liryzm, rubaszny śmiech, idealizacja i zjadliwa satyra
tematy: historyczno-polityczne, społeczne, wizja bohaterskiej przeszłości z satyrycznym odtworzeniem dnia dzisiejszego, sceny z życia rodzinnego, szczegóły obyczajowe, kpiny z władz i autorytetów świeckich i duchowych
Najbogatsze są epika i liryka:
pieśń epicka:
bylina twórca przedstawił sposób widzenia otaczającej go rzeczywistości, człowieka,
pieśń historyczna przyrody, świata materialnego i duchowego
„wiersz duchowny”
ballada
epos baśniowy
liryczne utwory poetyckie
pieśni liryczne głęboki liryzm, prawda żyjących w autorze treści wewnętrznych, bogactwo
społeczne umysłu, sera i emocji
obrzędowe
przysłowia zawarł w nich całą swoją wiedzę, mądrość i doświadczenie życiowe
aforyzmo-porzekadła
zagadki
Najmniej bogate są formy dramatyczno-teatralne:
szczątkowe formy teatru jarmarcznego
scenki lalkowe
teatrzyk obrazkowy
Główne zabytki piśmiennictwa staroruskiego:
latopisy-kroniki krąg wyobrażeń mitologiczno-religijnych, tradycja pogańska, świat religii
opowieści wojenne chrześcijańskiej, materiał świadczący o istnieniu rozbudowanego systemu
żywoty świętych ustnych przekazów historycznych (podań, legend, pieśni epickich i poezji
kazania narracyjnej o tematyce religijnej)
„Powieść lat minionych” pierwszy latopis staroruski, cały szereg tekstów w formie podań, wyjaśniały powstanie miast, plemion, krajów. Interpretacje nazw w związku z postaciami założycieli, bohaterskie czyny wojenne, pierwsi władcy Rusi:0leg i Olga. Wzmianki o istnieniu pieśniarzy - poetów - twórców eposu bohaterskiego.
BYLINY-epickie pieśni o charakterze historycznym, obyczajowym i fantastycznym (wyprawy wojenne, rycerze, mówiły o herosach), Nowogrodzkie i Kijowskie.
PIEŚŃ HISTORYCZNA-interpretacje zdarzeń historycznych
Ustne legendy i podania o tematyce religijnej istniały w postaci WIERSZY DUCHOWNYCH i opowieści przedstawiających żywoty, epizody z życia mnichów i pustelników, pokusy, cuda, męczeństwa i opisy śmierci świętych.
KALIKI- wędrowni śpiewacy pieśni religijnych, przekazywali tradycje religijną w folklorze klasycznym.
W małym stopniu zachowały się bajki i pieśni liryczne, niektóre z nich są udokumentowane np.: XV- wieczna powieść- żywot o Piotrze i Fiewroni, bajki fantastyczno-legendarne, formy poezji obrzędowej- „płacze”- lamentacje na pogrzebie np.: słowo o wyprawie Igora.
LITERATURA HISTORYCZNA- latopisy i opowieści wojenne, czasy Rusi Kijowskiej, walki z Tatarami, epos bylinowy. Utwory o postaciach z bylin i czynach bohaterskich, wątki z pieśni epickich („Opowieść o bohaterach kijowskich”, „Opowieść o Suchmanie”, „Opowieść o księciu Włodzimierzu i o bohaterach kijowskich”).
OPOWIEŚCI WOJENNE- XVI i XVII w. sięgają w gatunek ustnych pieśni historycznych („Opowieść o Azowie”’).
Początek XVII w. pierwszy zapis oryginalnych tekstów folkloru- ok. 1619r., odpis pieśni historycznych i lirycznych dla przebywającego w Rosji dyplomaty angielskiego- Ryszarda Jamesa.
BAJKI- oparte na motywach eposu zwierzęcego („Opowieści o jazgarzu”), nowelistyczno-obyczajowe („Opowieść o sądzie Szemiaki”), fantastycznych (romans rycersko-awanturniczy), satyryczno-parodystycznych (parodie tekstów i obyczajów kościelnych).
LUDOWA LIRYKA- różne gatunki pieśni, przetworzenie ich motywów, wzmianki o nich, cytaty („Opowieść o Niedoli-złym losie”).
XVII/XVIII- wieś jest jedynym środowiskiem uprawiania twórczości ustnej. Uspołecznienie tej twórczości- widać ją silniej w epice i liryce, nurt tematyki historycznej.
W drugiej Polowie XIX w. zaczęła zanikać epika bylinowa, bajka zaczęła zmieniać swój charakter i funkcje, jej treści poddawano aktualizacji, bajki ulegały wpływom lit. jarmarcznej, stały się głównie lekturą dla dzieci.
POBYWALSZCZYZNA- prozaiczna opowieść o wydarzeniach rzeczywistych i aktualnych.
SKAZ (GAWĘDA)- relacja wspomnień z przeszłości, o charakterze autobiograficznym, elementy prawdy życiowej i fantazji, ma charakter podania, tematy: rodowody ludzi ze środowiska rzemieślniczo-robotniczego, pracodawcy i ich konflikty, naturalne bogactwa i tajemnicze moce.
PIEŚNI REKRUTACYJNE („PRICZITANIE”)-płacze, lamenty nad losem rekrutów, Irina Fiedosowa.
CZASTUSZKA- krótka, często 4 wierszowa piosenka o określonym rytmie związana z pieśnią tradycyjną, ale mające własną poetykę i tematykę.
Gatunki zmieniają się w te bardziej aktualne.