Ściąga z filozofii
TALES Z MILETU (VI w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- zajmował się filozofią, inżynierią, astronomią
- wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa
- zasłynął ze swych teorii matematycznych, geometrycznych (twierdzenia Talesa), potrafił zmierzyć wielkość piramid, określić odległ. okrętów na morzu
- kierował się rozumem i zmysłami, nie potrafił naukowo wyjaśnić, jednakże jako jeden z pierwszych nie odnosił się od mitów i wierzeń
- w odpowiadaniu na pytania dot. świata interesowało go bardziej dlaczego? niż jak?
ANAKSYMANDER
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- uczeń Talesa
- użył terminu początek = arche (to co istniało na początku nie przestaje istnieć tylko przybiera inne formy)
- początkiem świata nie była woda, ale jakaś inna natura bezgraniczna (apeiron)
- wg niego proces powstawania świata polegał na wyłanianiu się przeciwieństw, jak ciepło zimno, wilgoć i susza
- uważany za twórcę pierwszej mapy świata
- głosił, że ziemia jest niczym okręt pływający po morzu i nie potrzebuje żadnego podparcia
- głosił, że zwierzęta lądowe pochodzą od morskich, a człowiek od niższych gatunków zwierząt
ANAKSYMENES
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL . STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- uczeń Anaksymandra
- w miejsce wody Talesa wstawił powietrze, które zdawało się być ilościowo nieskończone, wypełniające bezkres, badał jego gęstość i inne właściwości
- badał stany skupienia materii, wyjaśniał zjawiska meteorologiczne
HERAKLIT Z EFEZU (VI i V w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- jego dzieło składa się z 3 traktatów: kosmologicznego, politycznego, teologicznego
- ogień jako zasada świata (w ogniu znalazł arche)
- zasadniczą własnością przyrody jest zmienność, nic nie jest trwałe, jedyną stałością jest właśnie zmienność i porządek wg którego dokonuje się przemiana jednej rzeczy w drugą (ta teoria to „wariabilizm”)
- obrazem rzeczywistości jest rzeka – wszystko płynie, nic nie trwa „nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki”
- natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się
- człowiekiem i naturą rządzi rozum, będący siłą kosmiczną
PARMENIDES Z ELEI (VI i V w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- teoria zaprzeczała zmienności świata Heraklita z Efezu
- naczelną cechą bytu jest stałość
- w związku z tym iż przyroda nieustannie zmienia swe własności o niczym nie można powiedzieć, że jest ale że staje się.
- Byt jest a niebytu nie ma – byt jest stały i jeden
- stosował metodę dedukcji – doświadczenie jako początek poznania, poznajemy przez rozum, a nie zmysły
- utożsamił myśl i byt (nie można myśleć o czymś czego nie ma)
EMPEDOKLES Z AGRYGENTU (V w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- godził stanowisko Parmenidesa i Heraklita
- niezmienne składniki mogą się łączyć i rozłączać, same nie ulegają zmianie, ale rzeczy przez nie stworzone powstają i giną
- 4 składniki świata: woda, powietrze, ogień i ziemia (żywioły, z których powstają rzeczy)
- rozdziela materie i siłę
- uznał 2 siły: miłość i niezgodę, które żywiołami poruszają
ANAKSAGORAS (VI i V w pne) z Aten
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- popierał teorię Paremenidesa i Empedoklesa dot. zmienności rzeczy, ale odbiega w sprawie niezmienności składników, bo uważa, że żadna jakość nie może powstać z kombinacji innych jakości (jak może powstać włos z tego, co nie jest włosem)
- głosił niezmienność nie tylko pewnych pierwiastków, ale wszelkich jakości. Te niezliczone składniki nazwał zarodkami.
- wszystko jest złożone (chlebem odżywiamy swe mięśnie, krew itd., więc w chlebie musza być i mięśnie i krew)
- teoria ducha – materia jest z natury nieruchoma, musi skądś być impuls wprawiający ją w ruch. Tym impulsem był duch i jego dziełem są ruchy świata.
DEMOKRYT Z ABDERY (V i IV w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- materia składa się z atomów (odpowiedniki żywiołów), które posiadają ruch i poruszają się w próżni
- atomiści byli przeciwnikami teorii Parmenidesa, bo dla nich materia stała się różnorodna, ruchoma i nieciągła
- dzielił wiedzę na 2 rodzaje: prawdziwą (dostarcza jej rozum) i ciemną (dostarczaną przez zmysły)
- atomiści udowadniają, że nic nie dzieje się bez przyczyny (przyczynowe powstawanie zjawisk)
- w sferze etyki najwyższym dobrem jest zadowolenie, a środkiem pozyskania go – rozum
PITAGORAS (VI w pne) z SAMOS
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- matematyka (sumą kątów w trójkącie, twierdzenie Pitagorasa a2+b2=c2, parzystość i nieparzystość liczb), geometria
- akustyka – przyczyna dźwięku jest ruch, harmonia muzyki (muzyka jest matematyką)
- liczba jako zasada bytu (liczba była przestrzenną wielkością, realnym kształtem)
- ciałem najdoskonalszym była kula (kulistość ziemi)
- harmonia świata
PROTAGORAS (V w pne) z ABDERY (był Sofistą)
FILOZOFIA HUMANISTYCZNA (NAUCZYCIELE, WYCHOWAWCY) - II okres V-IV w pne)
- sofiści badali dialektykę, retorykę, politykę, etykę, język (Protagoras klasyfikował zdania i wyrazy), ogólnie mówiąc kulturę. Opierali swe rozważania na faktach.
- byli profesjonalistami, nauczycielami, brali za to pieniądze
Czworaki pogląd na poznanie:
- prawdę poznajemy tylko przy pomocy zmysłów (sensualizm)
- nie ma prawdy powszechnej, dla każdego jest inna (relatywizm)
- prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego wtedy, gdy posiada większą użyteczność praktyczną (praktycyzm)
- to, że niektóre prawdy uchodzą za powszechnie obowiązujące jest tylko wynikiem umowy (konwencjonalizm)
„Wszystkich rzeczy miarą jest człowiek”
SOKRATES (V i IV w pne) z ATEN
FILOZOFIA HUMANISTYCZNA (NAUCZYCIELE, WYCHOWAWCY) - II okres V-IV w pne)
- całkowicie poświęcił się działalności nauczycielskiej, uczył bezinteresownie
- uczył ludzi rozumu, by doprowadzić ich do cnoty
- uczył tylko ustnie – nie napisał nic
- zajmował się tylko człowiekiem
Poglądy etyczne:
- cnota jest dobrem bezwzględnym (sprawiedliwość, odwaga, umiar)
- cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem, tylko to co dobre jest naprawdę pożyteczne, szczęście wynika z cnoty
- cnota jest wiedzą, a wszelkie zło pochodzi z nieświadomości, cnoty nie można się nauczyć
Poglądy logiczne (nie był teoretykiem, dyskutował):
- metoda elenktyczna (metoda zabijania, absurd: fałszywą tezę przeciwnika przyjmował poważnie i pytaniami zmuszał do doprowadzenia do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami uznanymi powszechnie, celem było zdemaskowanie pozorów wiedzy)
- metoda maientyczna (sztuka położnicza, każdy nosi wiedzę prawdziwą, ale nie jest tego świadomy, trzeba mu pomóc ją wydobyć przy pomocy pytań, metoda wspólnego szukania)
Sposobem znajdowania definicji była dla niego indukcja.
Sokrates umarł za wierność swoim ideałom.
CHRYSTUS
- umarł za naród, wierny swoim ideałom
- nic nie napisał
- za jego czasów powstaje cywilizacja europejska
PLATON (V-IV w pne) ATENY
ZAWODOWI FILOZOFOWIE (OKRES SYSTEMATYCZNY)
- naprawdę nazywał się Arystokles (platon-człowiek o szerokich barkach), wychowany w bogatym domu, otrzymał staranne wychowanie
- uczeń Sokratesa
- założył Szkołę Platońską, nie założył rodziny
- bronił Sokratesa w swych 35 dialogach
a) dialogi sokratyczne – zajmują się postawą etyczną (np. Laches, Obrona Sokratesa, Protagoras)
b) dialogi konstrukcyjne – najbogatsze artystycznie (np. Fajkos, Uczta, Państwa)
c) dialogi dialektyczne – mało artystyczne (np. Parmenides, Sofista, Polityk)
Hierarchia Platona: państwem powinni rządzić kolejno filozofowie (władcy), wojsko, rzemieślnicy – idealne państwo jest stanowe, ascetyczne.
- świata nie poznajemy zmysłami, bo są zawodne (mit jaskini) ważny jest rozum, świadomość, poznajemy odbicie, cień.
- najwyższą ideą jest dobro, mamy wrodzone, odwieczne, niezmienne idee, które nie mają czasu, ani przestrzeni. Jest tylko 1 rodzaj bytu – idee, będące wzorami rzeczy.
- dusza jest niematerialna, niezależna od ciała, doskonalsza od niego, niepodzielna, nieśmiertelna
- wszechświatem rządzi rozum i ład. Boskim budowniczym świata był Demirug, budując go wziął za wzór idee, uczynił go możliwie najlepszym
ARYSTOTELES (384-388 pne) z STAGIRY
ZAWODOWI FILOZOFOWIE (OKRES SYSTEMATYCZNY)
- uczeń Platona, głosił koncepcję, że najpierw poznajemy zmysłami i są one tak samo ważne jak rozum
- był empirystą (człowiek poznaje świat przez doświadczenie, odczucia empiryczne)
- nauczyciel Aleksandra Macedońskiego przez 20 lat, ale odciął się od niego, gdyż nie uznawał jego niemoralnych zachowań
- „złoty środek” – umiar w życiu, nie fascynacje i negacje
- napisał 3 etyki: Nikomahejska, Eudemejska, Wielka
- miał potężny obszar zainteresowań, uporządkował nauki w sensie metodologicznym
- 4 rodzaje dóbr: bonum commune (wspólne), bonum honestum (godziwe), bonum utile (pożyteczne), bonum delectobile (przyjemnościowe)
- twórca teorii hilemorfizmu (jedne byty przechodzą w drugie)
- wprowadził pojęcie substancji tj. bytu (forma + materia) czyli tego co istnieje lub potencjalnie może istnieć
- podzielił filozofię na: praktyczną (etyka, polityka) i twórczą (fizyka, matematyka)
- Tomasz z Akwinu schrystianizował koncepcję Arystotelesa
- najwyższym dobrem nie jest cnota tylko szczęście
ŚW. AUGUSTYN (354-430) z TAGASTA
FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA (OKRES POPRZEDZ. ŚREDNIOWIECZE)
- miał ojca poganina i matkę chrześcijankę, był nauczycielem retoryki
- niezdecydowany w poglądach, jego droga wyznaniowa: manicheizm – sceptycyzm – Platon – chrześcijaństwo
- targały nim sprzeczne poglądy, walczył z rzeczami, które sam niegdyś czcił
- „Confesione” (Wyznania) – spowiedź Augustyna pokazująca dramat człowieka
- szczęście jest celem człowieka, ale może dać je tylko Bóg, do szczęścia potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy – tylko to
- „Własna myśl jest faktem ze wszystkich najpewniejszym”, „Wejdź w samego siebie, we wnętrzu człowieka mieszka prawda”
- umysł nie jest wytwórcą prawd, a jedynie ich odbiorcą, umysł widzi prawdę, jak oczy widzą rzeczy dochodzimy prawdy intuicyjnie, bez rozumowania
- łaska oświecenia przypada dobrym
- Bóg ośrodkiem myśli filozoficznej
- przewaga duszy nad ciałem i uczucia nad rozumem
- Bóg jest najwyższym bytem, dobrem, celem życia
- dusza jest doskonalsza, bo bliższa Boga, znamy ją lepiej niż ciało
- świat jest dziełem boga i dlatego jest dobry
- zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra
- zło pochodzi od człowieka, dobro od Boga
ŚW. TOMASZ Z AKWINU (1225-1274)
FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA
- wzorem dla niego był Arystoteles
- autor licznych pism („Suma filozoficzna”, „Suma teologiczna”)
- oddzielił wiedzę (rozum, filozofia) od wiary (objawienie, teologia)
- wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia (empiryzm)
- pierwszeństwo intelektu w poznaniu i działaniu
- wyższość ogółu nad jednostką (uniwersalizm)
- jedność duszy i ciała (hilemorfizm)
- świat został stworzony z niczego, ale przez Boga
- Bóg kieruje światem
- celem życia jest szczęście – poznanie Boga
EMANUEL KANT
RODZENIE SIĘ OŚWIECENIA, XVIII w
a) Francuskie (przeciw kościołowi, rozdzielenie sacrum od proafnum, racjonalizm na czele z Kartezjuszem – rozum służy do poznania, przygotowanie do rewolucji francuskiej)
b) Angielskie (nacisk na empiryzm – poznawanie świata przez doświadczenie)
- wykładał na Uniwersytecie w Królewcu (dziś Kaliningrad, wówczas miasto pruskie), z którego nigdy nie wyjeżdżał
Mając 60 lat napisał:
- Krytyka Czystego Rozumu (jak poznajemy świat)
- Krytyka Praktycznego Rozumu (etyka)
- Krytyka Władzy Sądzenia (estetyka, piękno jest czymś bezinteresownym)
Był ekscentrykiem, nie miał rodziny, bardzo uporządkowany, poświęcił się dociekaniom filozoficznym. Zastanawiał się jak pogodzić racjonalizm (Kartezjusz) i empiryzm (J.Locke)
Wprowadza zagadnienia:
- sądy a posteriori (sądy empiryczne, doświadczenie, poznajemy zmysłami) i a priori (niezależne, założenia z góry ustalone, bez doświadczenia)
- sądy analityczne (orzeczenie nie odnosi się do podmiotu) i syntetyczne (orzeczenie rozszerza znaczenie podmiotu)
Pogodził dzięki wprowadzeniu sądów syntetycznych a posteriori i syntetycznych a priori (te ostatnie są konieczne i powszechne, aby móc poznawać świat, prezentują filozofie od rozumu do przedmiotu tj. od podmiotu poznającego do poznawanego).
Opierał się na nich i ujawniał je w matematyce i geometrii (są liczby i figury, których realnie nie widzimy)
- prowadził filozofię transcendentalną (transcendre = przekraczać) – przekraczanie zmysłów, dociekanie też rozumem, nie zatrzymywanie się w miejscu
- napisał „Traktat o pokoju” – uważa się, że popierał zjednoczenie Europy,
- nauka się ciągle rozwija
- rzeczy nie poznajemy takich, jakimi one są, ale jako fenomeny = zjawiska
- czas i przestrzeń to wytwory naszego rozumu
- nakaz: postępuj wg takiej tylko zasady, co do której chciałbyś aby była prawem powszechnym
- tylko człowiek wolny odpowiada za czyny