Ściąga z Historii myśli socjologicznej - większość materiału

Funkcjonalizm:
- istnieje wiele różnych wariantów funkcjonalizmu (nie da się sporządzi żadnego zestawu twiedzeń)
- funkcjonalistyczna refleksja teoretyczna sytuuje się na różnych poziomach ogólności
- funkcjonalizm i poglądy Parsonsa nie są identyczne
- duże różnice między funkcjonalizmem socjologicznym a antropologicznym
Założenia funkcjonalizmu:
- holizm ujęcie życia jako całości, funkcjonalnej jedności, wzajemne związki instytucji ludzkich, nawiązuje do tradycji organicystycznej. Relatywizm polega na rozszerzeniu zakresu przedmiotu: 1. odnosi się także do mniejszych układów w ramach społeczeństwa 2.odnosi się do mniejszych kompleksów stosunków społecznych w ramach społeczeństwa (kultury, osobowości)
- socjologizm metodologiczny zmierza do wyodrębnienia kategorii faktów społecznych i analizy zachowania jednostek podporządkowując ją całkowicie zadaniom wynikającym z tych faktów. Przedmiotem analizy f. są: role społeczne, wzory instytucjonalne, procesy społeczne, wzór kulturowy, normy, struktura społeczna,
- wyjaśnianie funkcjonalistyczne sposób rozpatrywania zjawisk społecznych zaliczonych do danego systemu polega na: 1. założeniu iż zjawisko spełnia w systemie określoną funkcje 2. domniemaniu, iż wskazanie tej funkcji jest tożsame z wyjaśnieniem danego zjawiska. Wewnątrz systemu występują elementy dysfunkcjonalne, które go rozsadzają od wewnątrz i i nie sposób ich wyjaśnić potrzebami systemu jako całości.
- Wymogi funkcjonalne oznaczają to co musi być zrobione w społeczeństwie, jeśli społeczeństwo ma trwać jako działająca całość. Te same funkcje mogą być wypełniane przez różne konkretne elementy i te same konkretne elementy mogą w rozmaitych warunkach spełniać różne funkcje
- Ład społeczny jako główny przedmiot zainteresowania socjologii systemy społeczne zasadniczo znajdują się w stanie dynamicznej równowagi, w każdym społeczeństwie pojawiają się okresy zachwiania i dewiacji (czasem długotrwałych), ale zawsze dążą do równowagi. F.społecznego ładu stara się jego mechanizmy i warunki

Socjologia Durkheima
Stworzył oryginalną koncepcje socjologiczną, zastosował ją w badaniach empirycznych, wyłożył w spójny sposób. teoretyczne i praktyczne określenie relacji pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Szukał równowagi między aspiracjami wyzwolonych z tradycyjnych więzów jednostek i potrzebami społeczeństwa jako całości.
Durkheim a dziedzictwo myśli społecznej XIX wieku nie akceptował żadnej ideologii, sądził że możliwości kapitalizmu nie zostały wyczerpane, kwestia społeczna nie jest kwestią pieniędzy czy siły, lecz kwestią czynników moralnych. Decyduje o niej nie stan naszej gospodarki lecz stan naszej moralności. D. reprezentował orientację przeciwstawną konserwatyzmowi swoich czasów. Był myślicielem programowo świeckim, nawiązuje do pozytywizmu, do Comte?a, Milla, Spencera, ale odrzuca wszelkie systemy. Socjologia ma być niezależna od wszelkiej filozofii. Nauka ma zajmować się rzeczami a nie wyobrażeniami na ich temat.
Fakty społeczne jako rzeczy socjolog ma podchodzić do badań bez żadnych emocji, ma odrzucić ideologie i dogmaty, ma stanąć w obliczu faktów, których prawa są nieodgadnione. Postulat metodycznej niewiedzy. Badań nie wolno ograniczać z góry przez naszą pozorną wiedzę o przedmiocie, nauka ma wychodzić nie od pojęć ukształtowanych bez jej udziału, ale od wrażeń. Tworzenie definicji i wyodrębniania przedmiotu badań przez odwoływanie się do najbardziej zewnętrznych, najłatwiej obserwowalnych oraz intersubiektywnie sprawdzalnych cech rozpatrywanych zjawisk. Rzecz to coś zewnętrznego w stosunku do podmiotu poznającego i nie może być poznawana introspekcyjnie. Fakty społeczne są faktami sui generis, niesprowadzalnymi do faktów życia jednostkowego.
Filozofia człowieka rozdwojonego Człowiek odznacza się dwoistością, co widać w systemach religijnych, filozoficznych, moralnych, jest istotą rozdartą pomiędzy duszę i ciało, zmysły i rozum, instynkt i świadomość. Dwa aspekty życia psychicznego: 1 wrażenia zmysłowe, instynkty, fizyczne potrzeby, 2 myślenie pojęciowe, moralne, religia. Istnieje między nimi trwały antagonizm. Religia wytwarza nakazy i zakazy przez które jednostka nie zasklepia się w swej zwierzęcej egzystencji, lecz staje się zdolna do uczestnictwa w czymś, co ją przerasta. Zostaje zmuszona do przeobrażenia się w człowieka.
Społeczeństwo jako rzeczywistość sui generis 4 rodzaje argumentów: 1społeczeństwo nie posiada wyłącznie tych samych cech co cechy wchodzących w jego skład jednostek 2.psychologia tłumów-jednostki zgromadzone razem zachowują się inaczej niż zwykły to robić w odosobnieniu 3.rzeczywistość społeczna jest dla jednostek zawsze rzeczywistością zastaną, swoje sposoby myślenia, czucia i działania musi on dostosowywać do sposobów uznanych w społeczeństwie 4.świadomość jednostek jest niemal zawsze świadomością fałszywą, działalność ludzka jest działalnością świadomą ale owa świadomość nie jest adekwatna do rzeczywistości. Istnieć musi dysproporcja między zamierzeniami jednostek a skutkami ich działalności.
Sens tezy realizmu socjologicznego Społeczeństwo może istnieć tylko wewnątrz nas i poprzez nas. Z jednej strony jednostka zawdzięcza społeczeństwu wszystko co jest w niej najlepszego, ale z drugiej strony społeczeństwo nie istnieje i nie żyje inaczej jak tylko w jednostkach i poprzez jednostki. S.R.jest realizmem relacjonistycznym, zakłada realne istnienie trwałych stosunków między ludźmi, realne istnienie instytucji rozumianych jako te wszystkie sposoby myślenia, czucia i działania, które jednostka zastaje ?gotowe? i przejmuje stopniowo w procesie socjalizacji. Kultura jako regulator postępowania jednostek.
Solidarność społeczna i jej przemiany Tym co istnieje realnie są szczególne formy solidarności: rodzinna, zawodowa, narodowa, wczorajsza, dzisiejsza. Każda z nich ma swoją własną naturę toteż twierdzenia ogólne mogą dostarczyć wyjaśnień niekompletnych, gdyż pozwalają umknąć temu co konkretne i żywe. Ogólne życie społeczne nie może ulec rozszerzeniu jeżeli życie prawne nie ulega rozszerzeniu w tym samym czasie i pod tym samym względem. 1.prawo karne związane z sankcjami represyjnymi, stosowane wobec każdego kto naruszy przepisy. 2.prawo koopeacyjne sankcje restytucyjne mają przywrócić rzeczy do stanu w jakim były przed naruszeniem przepisu. W społ. o prawie kooperacyjnym podstawą solidarności jest podział pracy społecznej ? ?Bądź w stanie wypełniać z pożytkiem określoną funkcję?. Jednostki są solidarne bo są różne i wzajemnie siebie potrzebują, jest to solidarność organiczna
Problem podłoża zjawisk społecznych. Morfologia i fizjologia społeczna. Morfologia społeczna miała zajmować się badaniem podłoża świadomości zbiorowej oraz jego związków z wyobrażeniami i zachowaniami zbiorowymi. Zadanie- badanie materialnych form społeczeństwa (wielkość terytorium, położenie społeczeństwa), badanie zgrupowań wtórnych posiadających podstawę materialną (wsie, miasta, okręgi), badanie problemów emigracji. Obejmuje problematykę demograficzną, ekonomiczną, antropogeograficzną, zagadnienia struktury społecznej. Ma tworzyć klasyfikacje typów społecznych. Durk... interesowała świadomość społeczna w jej oddziaływaniu na świadomość jednostek. Interesuje go kształtowanie się i działanie na jednostki społecznych norm i instytucji.
Instytucjonalizacja zachowania się ludzkiego i niebezpieczeństwa jej braku Instytucją wzorcową jest religia, jest źródłem wszelkich instytucji, wielkie instytucje społeczne zrodziły się z religii, funkcją religii jest integrowanie społeczeństwa i regulowanie zachowania jednostek, zjawiska społeczne mają zawsze charakter religijny. Funkcje religii: 1.poprzez obrzędów dokonuje się inicjacja jednostki do życia w społeczeństwie 2.o.r. służą zespalaniu zbiorowości, kult religijny jest ośrodkiem integrowania grupy społecznej 3.kultywowanie tradycji grupowych 4.o.r. służą podtrzymywaniu jednostek w chwilach załamań i kryzysów. Jednostka pozbawiona moralnego oparcia w grupie przestaje być zdolna do normalnego życia, a społeczeństwo niezdolne do sprawowania opieki i kontroli staje na skraju rozpadu. Jest to anomia. Brak regulacji nie pozwala na trwałą harmonię funkcji. Brak regulacji nad działalnością jednostki jest źródłem cierpienia, może to prowadzić do samobójstwa anomicznego.
Organicyzm i funkcjonalizm Organicyzm dzielimy na dwa założenia: 1ścisłe powiązanie wszystkich części ?organizmu społecznego?, jeśli tylko znajduje się on w stanie ?normalnym? 2.istnienie swoistych potrzeb tego ?organizmu?, które bezwzględnie muszą być zaspokajane, a są czymś innym niż potrzeby jego poszczególnych członków. Durkheim jasno formułuje postulat analizy funkcjonalnej. Kiedy wyjaśniamy zjawiska społeczne szukamy oddzielnie przyczyny, która je wytworzyła i funkcji jaką to zjawisko wypełnia
Socjologia jako społeczna wszechnauka przedmiot badań socjologii mógł być taki sam jak historii, ekonomi, etnografii, ale miał być badany w inny sposób, przy zastosowaniu metod socjologicznych, dostrzegając że fakty badane przez socjologie należą do szerszej kategorii faktów społecznych.

1.Uhistorycznienie życia- Najważniejsze dla absolutnego historyzmu było przekonanie, iż żadnego faktu ludzkiego świata nie da się wytłumaczyć tak długo, jak długo będzie się go traktować jako cos niezmiennego i danego raz na zawsze.
2. Życie historyczne jako całość- Historyzm to nie tylko owa świadomość nieustającego i wszechogarniającego przepływu, lecz również zdolność przeniknięcia wewnętrznej struktury tej wszechobejmującej zmiany. Zdaniem historyzmu w poszczególnych dziedzinach historyczno-kulturowych- w historii sztuki, historii religii, socjologii itd. jest ukazanie tych różnych sfer kultury nie w ich wew. wyłączności, lecz jako części zintegrowanych w jedną całość.
3. Podejście indywidualizujące- Zastąpienie generalizującego poglądu na siły ludzkie w historii przez proces indywidualizującej obserwacji. Nie znaczy to, że historyzm wyklucza tym samym wszelkie próby odkrycia w ludzkim życiu jakiś ogólnych praw czy typów. Musi on korzystać z tego podejścia, łącząc je z wyczuciem indywidualności.
4. Humanistyka jako samowiedza- Idei czystego rozumu została tu przedstawiona idea rozumu historycznego, zgodnie z którą wszelka wiedza humanistyczna jest obciążona wartościowaniem, człowiek poznaje bowiem swój świat jako ? całościowa istota duchowa?, osobowość zakorzeniona w określonej kulturze. Z tego punktu widzenia sytuacja uczonego nie różni się zasadniczo od sytuacji innych ludzi, którzy starają się świat zrozumieć.
5.Swoistość poznania historycznego- Poznanie tego swoistego świata historycznego wymaga zastosowania swoistych procedur, których istota polega na ustanowieniu miedzy podmiotem poznającym i przedmiotem jego poznania, czyli innymi podmiotami szczególnej więzi duchowej zwanej rozumieniem. Rozumienia nie należy sprowadzać do procesu poznawania cudzych stanów psychicznych.
6. Relatywizm historyczny- Rzecznicy absolutnego historyzmu byli relatywistami, zakładali bowiem, iż sensowne wypowiadanie się o czymkolwiek wymaga brania pod uwagę kontekstu. Idee i czyny nie mogą być oceniane z punktu widzenia żadnych uniwersalnych kryteriów. Nie ulega zaiste wątpliwości, ze rozkwit absolutnego historyzmu był związany z kryzysem wiary w postęp społeczny i jego niewzruszone prawa, z zanikiem postawy, której Jakob Burckhardt nazywał ?optymizmem historycznym?. Historyzm ten uczył rozumieć świat historii, uchylając pytanie o najlepszy kierunek jego rozwoju.
1.?pozytywizm? i antypozytywizm Diltheya- Pozytywizm polega na obstawaniu przy postulacie pochodzenia do faktów bez jakichkolwiek metafizycznych założeń na ich temat, te bowiem mogłyby prowadzić do wniosków sprzecznych z danymi doświadczenia, które musi być instancją najwyższą. Oryginalność Diltheya polega na tym, że stosowanie przez pozytywistów kryteria skierował przeciwko nim samym i zakwestionował w ten sposób ich prawo obywatelstwa w naukach historycznych.
2. Przedmiot Geisteswissenschaften a socjologia- Ze względu na odmienność relacji miedzy podmiotem a przedmiotem poznania Dilthey wyodrębnił dwie grupy nauk: nauki o przyrodzie i ?nauki o duchu?, koncentrując swoją uwagę na tych drugich. Wśród wyliczonych przez Diltheya nauk zwraca uwagę brak socjologii, choć, jak łatwo zauważyć, bynajmniej nie pomijał spraw, którymi socjologia zwykła się zajmować. Podobnie jak wielu innych krytyków socjologii Dilthey nie wyobrażał sobie możliwości istnienia socjologii innej aniżeli pozytywistyczna. Dilthey po prostu uważał, iż droga do poznania ?systemu społecznego? nie prowadzi przez budowę odrębnej dyscypliny, która w dodatku miałaby szukać natchnienia w przyrodoznawstwie.
3. Perspektywa psychologii historycznej- Najważniejsza z nauk humanistycznych była w koncepcji Diltheya psychologia. To ona została obwołana pierwsza i najbardziej elementarną nauką humanistyczną, a prawdy jakich nam dostarcza tworzą fundamenty całego gmachu. Psychologia winna opisywać psychofizyczną całość w taki sposób, aby pokazać jej nierozerwalny związek z życiem społecznym i historycznym, zachowując zarazem jej integralność jako podstawowej jego jednostki.
4. Obiektywizacje życia- w koncepcji tej mam do czynienia ze współistnieniem dwóch rodzajów rozumowania. Z jednej strony, występuje w niej obfitość twierdzeń o ?projekcji? psychiki indywidualnej, z drugiej natomiast niemal na każdym kroku znajdujemy wypowiedzi na temat wew. ładu kultury stanowiącej w jakimś sensie całość ponad indywidualnością, której nie podobna pojąc, jeżeli poprzestaje się na rekonstrukcji przeżyć uczestniczących w kulturze jednostek.
1.Świat doświadczenia jako świat wartości- Filozoficzne zainteresowania Znanieckiego miały znaczący wpływ na jego socjologię:
- człowiek i społeczeństwo mają wspólne cechy, są tworem historycznym, mają określone, różnorodne i zmienne potrzeby oraz wierzenia lub instytucje.
- Trwałość zainteresowań Znanieckiego i jego najważniejszych opcji teoretycznych.
- Znaniecki nigdy nie porzucił całkowicie filozofii
Znaniecki uważał, że różnicą oddzielającą te dwie nauki było to, że filozofia wartościuje a socjologia nie. Był też o wiele bardziej antypozytywistyczny jako filozof.
Uważał, że źródłem światopoglądowej rewolucji będzie postęp filozoficznej refleksji o kulturze.Punktem wyjścia jego filozofii był problem twórczości ? świat nie jest czymś gotowym i skończonym, ciągle dokonują się procesy stawania się.
Problem twórczości można tylko rozwiązać, gdy między czystą przedmiotowością i czystą podmiotowością nie ustanowi się sfery pośredniej ? wartości.
Wartość ? to, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie względem, czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje lub odrzuca. Nie istnieją obok rzeczy ani też nie są do nich dodatkiem, gdyż przysługuje im bezwzględna pierwotność. Przyroda jest dana człowiekowi pod postacią wartości. Jej doświadczanie nie jest doświadczeniem bezpośrednim, albowiem doświadczamy, mając już za sobą doświadczenia wcześniejsze, a nadto nie możemy doświadczać świata całkiem bezrefleksyjnie: tylko refleksja dokonuje jego artykulacji, wiążąc treści doświadczane z innymi. Dopiero w tym powiązaniu przedmioty doświadczenia zaczynają dla nas istnieć realnie. Liczba tych powiązań jest nieograniczona nie ma jednej istoty rzeczy, jest wiele systemów, z których każdy może działać racjonalnie.
Historyczność wartości: zmieniają się w czasie, zawierają ?sugestię? określonych powiązań, w jakich występowały w przeszłości. Człowiek jako działający, poznający i doświadczający podmiot jest zależny od przeszłości kulturalnej. Zależność ta ciągle rośnie i dzisiaj jest on niezdolny do poznawania i postrzegania świata inaczej niż przez pryzmat kultury. Pole wynalazczości ludzkiej jest rozległe, ale to, co człowiek robi, zależy od tego, co robili jego poprzednicy i co on sam robił wcześniej. To, co zostaje wynalezione rozpoczyna swą historyczną egzystencje. Jeśli nawet nie aktualizuje się w danej chwili w czyimś doświadczeniu, zachowuje trwałą zdolność do aktualizacji. Powstaje trans aktualna sfera kultury, w której znaczenia ulegają swego rodzaju obiektywizacji. Świat nie jest w pełni skoncentrowany wokół indywiduum, ani nie bytuje on niezależnie od indywidualnego doświadczenia, nie jest, więc ani subiektywnością czystą, ani obiektywnością zupełną.
Odrzucał socjologię naturalistyczną.
2. Pojęcie systemu (układu) ograniczonego- Przedmiot uzyskuje pełną realność dopiero poprzez swe powiązanie z innymi przedmiotami. Poza tymi powiązaniami nie może być przedmiotem badania naukowego.
Systemy kulturowe pozostają w stałych związkach ze środowiskiem, a także powiększają się w czasie swego trwania o nowe elementy ? nie są systemami zamkniętymi a jedynie ograniczonymi. System ? wszelki swoisty układ poszczególnych współzależnych części składowych, który ma swój własny ład wewnętrzny. Względna ważność właściwości przedmiotu, podobnie jak względna jego realność, daje się empirycznie określić tylko w odniesieniu do ludzkiego doświadczenia i działalności (systemy nie mogą być ujęte jako istniejące obiektywnie, ani jako ustanawiane arbitralnie przez badacza).
Konsekwencje zasady wyodrębniania systemów ?zamkniętych?, bądź ?ograniczonych?:
- przesadna rola klasyfikacji i taksonomii
- tłumaczy krytyczny stosunek do próby syntetycznego ujęcia społeczeństwa i procesu historycznego
Społeczeństwo wg Znanieckiego nie jest systemem!!!
3. Socjologiczne aspiracje Znanieckiego- Wykazywał niespójność socjologii ? rozdział między empirią a teorią. Pisał o istnieniu w socjologii ?dwóch szkół? ? ?spekulatywnej? i ?empirycznej? ? z których ?pierwsza umiera stopniowo z wycieńczenia, druga zaś jest tak przejedzona surowym materiałem, że poważnie cierpi na niestrawność.?
Drogą wyjścia z kryzysu jest dyskusja o sprawach fundamentalnych.
Drogą, która mogłaby połączyć empiryzm z teoretyzowaniem jest jego koncepcja systemów ograniczonych. Pierwszym krokiem na niej było odróżnienie systemów kulturowych od przyrodniczych; drugim ? rozróżnienie odmiennych rodzajów systemów społecznych; trzecim ? zanalizowanie osobliwości każdego z nich.
4. Systemy przyrodnicze a systemy kulturowe: koncepcja współczynnika humanistycznego- Rzeczywistość społeczna może być ujęta jedynie ze współczynnikiem humanistycznym ? bez niego po prostu nie istnieje.
Współczynnik humanistyczny Znanieckiego ? właściwością świata kultury jest to, iż jest ona zawsze czyjaś, że jest taka obiektywnie, jak jest w doświadczeniu i działaniu ludzi. Rzeczywistość społeczna jako część rzeczywistości kultury jest tworzona przez ludzi i każde zjawisko społeczne musi być ujmowane w znaczeniach, jakie nadają im ludzie i jak ich doświadczają w swych działaniach.
Sens koncepcji współczynnika humanistycznego:
- reinterpretacja tych zjawisk, którymi zajmowała się socjologia naturalistyczna, nie zdając sobie sprawy z ich właściwego charakteru
- próba zmiany tradycyjnego zakresu zainteresowań socjologicznych (nowy punkt widzenia na te same sprawy oraz modyfikacja pojęcia danych doświadczenia, z jakich nauka ma prawo korzystać bez popadania w naturalistyczne lub idealistyczne błędy).
Koncepcja ta jest antysubiektywistyczna ? fakty kulturowe nie są sprowadzalne ani do obiektywnej rzeczywistości przyrodniczej, ani do subiektywnych zjawisk psychologicznych. Systemy kulturowe istnieją realnie nawet wówczas, gdy aktualnie nikt ich sobie nie uświadamia. Tym bardziej nie jest konieczne, aby każda wartość wchodząca w skład kultury jakiejś grupy należała do zakresu doświadczenia wszystkich jej poszczególnych członków; wystarczy, aby należała do niego potencjalnie.
Wartość jest nie mniej obiektywna niż rzecz, w tym sensie, że doświadczenie znaczenia, podobnie jak doświadczenie treści, może być bez końca powtarzane przez nieograniczoną liczbę ludzi i tym samym ?sprawdzane?.
Znaniecki wykluczał wszelkie ?wczuwanie się? ? antypsychologizm.
5. Socjologia wśród nauk o kulturze- Znaniecki uważał socjologię za naukę historyczną, naukę o kulturze, ale nie za naukę podstawową. Poszczególne systemy kulturowe (technika, religia, nauka, prawo itd.) nie zawdzięczają swych cech zasadniczych i swego wewnętrznego układu temu, że zostały wytworzone w pewnych społeczeństwach i że są nadal przez te społeczeństwa utrzymywane, lecz temu, że składające je elementy są powiązane w pewien względnie stały sposób. Zadanie socjologa: pokazać, że istnienie systemów kulturowych zależy od uporządkowanej interakcji społecznej, związki miedzy nimi są powiązaniami poprzez stosunki społeczne a integracja kulturowa zależy od społecznej organizacji.
Systemy kulturowe różnią się od siebie w związku, z czym autonomię powinny mieć też nauki je badające. Socjologia może wyjaśnić w religii nie więcej niż religioznawstwo w systemach społecznych (subdyscypliny są źle pomyślane) Socjologia powinna badać system społeczny, czyli część systemu kulturowego:
- życie kulturowe zbiorowości jest zbyt bogate, aby stworzyć o nim ogólną naukę
- rzeczywistość kulturowa nie da się ująć jako jedna całość; nie należy wyolbrzymiać powiązań między systemami kulturowymi, gdyż zawsze cechuje je pewna niezależność
- jedność kultury wytwarza się jedynie na poziomie doświadczenia i działalności jednostek uczestniczących jednocześnie w wielu systemach kulturowych. Jako taka jest ona podzielona na różne, niesprowadzalne do siebie porządki zjawisk.
Odkrycia w jednej dziedzinie nie wyjaśniają tego, co ważne w pozostałych.
6. Socjologia jako nauka o systemach wartości i czynności społecznych- Socjologia to nauka o kulturze, która ?zajmuje się ściśle i wyłącznie wartościami i czynnościami w swoistym znaczeniu tego słowa. Wartością społeczną zaś jest człowiek, osobnik lub zrzeszenie, rozpatrywany jako przedmiot działania ludzkiego, czynnościami społecznymi są czynności dążące do wywarcia wpływu na ludzi, osobników, lub zrzeszenia?.
Socjologia jako nauka o kulturze zajmuje się:
- badaniem doświadczenia i działalności podmiotów świadomych
- badaniem doświadczenia i działalnością, której przedmiotem są inne podmioty świadome
W związku z tym przedmiot działalności podmiotów świadomych sam staje się z kolei podmiotem zdolnym do świadomej odpowiedzi na otrzymany bodziec.
Socjologia jest nauką o społecznej interakcji pomiędzy jednostkami, pomiędzy jednostkami i grupami oraz pomiędzy grupami. Zdecydowanie odrzucił koncepcję socjologii jako nauki o społeczeństwie. Znaniecki podzielił socjologię na cztery działy odpowiadające czterem klasom ?dynamicznych układów społecznych?, które różnią się od siebie sposobem połączenia wartości i czynności:
- teoria czynności (działań) społecznych
- teoria stosunków społecznych
- teoria osobników (osób, indywiduów) społecznych
- teoria grup społecznych
Podstawą całej konstrukcji jest teoria czynności. Czynności społeczne są najprostszym rodzajem faktów społecznych; stanowią podłoże obyczajów i praw, ról osobistych i organizacji grupowej; z nich składa się bardziej złożona rzeczywistość społeczna. Ich badanie poprzedza i warunkuje inne badania socjologiczne. Nie da się zredukować bardziej złożonych układów społecznych do czynności społecznych.
Powyższy podział jest nie tylko zabiegiem porządkującym. Jego legitymacją była określona koncepcja badanej rzeczywistości.
Układów bardziej złożonych niepodobna sprowadzić do mniej złożonych, bo każdy wyższy układ jest czymś więcej niż kombinacją układów niższych, zawiera w sobie treści i znaczenia, formy i funkcje, których w układach mniej złożonych nie znajdujemy. Ludzie i zbiorowości dodają do każdego wyższego układu coś, czego w niższych układach nie było.
Znaniecki skupiał uwagę na układach bardziej złożonych.
Najprostszym z ?bardziej złożonych? układów są stosunki społeczne, czyli systemy funkcjonalnie współzależnych czynności społecznych wykonywanych przez dwie jednostki wzajemnie na siebie oddziałujące. Stosunek społeczny nie jest wyłącznie sumą czynności dwóch jednostek. Badać należy też bardziej lub mniej długotrwałe sekwencje społecznych akcji i reakcji zachodzących między tymi dwiema jednostkami. Stosunek społeczny nie jest jednak tylko długotrwałą sekwencją akcji i reakcji, lecz jest sekwencją aksjonormatywnie uporządkowaną ? chodzi zawsze o nadindywidualny obiektywny układ. Aby zaistniał stosunek społeczny musi zaistnieć obowiązek uznawany przez obydwu partnerów.
Osoby społeczne = role społeczne. Ani w czynności społecznej, ani w stosunku społecznym nie objawia się podmiot w całym swoim bogactwie, lecz tylko jakaś część jego indywidualnośći. Podmiot jest w życiu społecznym wszechobecny, ale jako taki pozostaje empirycznie nieuchwytny.. Możliwe są tylko teorie pewnych stron, czy pewnych części osobowości. Opisem tych stron zajmuje się teoria roli (używana przez Meada, Cooleya i Parka). Rola społeczna: system normatywnych stosunków między jednostką a częścią jej środowiska społecznego. Wyznacza tę część środowiska, krąg społeczny, z którym jednostka ma być związana. Warunkuje jej ?jaźń społeczną? (obraz tego, czym winna być dla innych i dla siebie w danej roli jako istota cielesna i psychiczna); ustanawia jej ?stan socjalny?, czyli zespół obowiązków, których wykonywania dany krąg może się od niej domagać. Role odgrywane przez różne jednostki w pewnej zbiorowości zazębiają się o siebie; zależność innych ról od danej roli stanowi o jej znaczeniu społecznym.
Skoro w ciągu swego życia jednostka gra wiele ról społecznych, z których każda warunkuje to, co inne jednostki robią w stosunku do niej i co ona sama będzie robić w jakichś późniejszych rolach, można powiedzieć, że z socjologicznego punktu widzenia cała osobowość jednostki jest dynamiczną, historyczną syntezą wszystkich jej ról społecznych. Społeczna osobowość jednostki nie jest tożsama z jej osobowością kulturową, na którą obok osobowości społecznej składają się osobowość techniczna, estetyczna itp. Osobowość kulturowa to całokształt zjawisk dynamicznie ześrodkowujących się dookoła niedostępnego naszej nauce ogniska. Znaniecki zajmuje się osobowością społeczną jako syntezą ról ? jego koncepcja ma inny zakres niż koncepcje Cooleya, czy Meada.
Podobieństwo do behawiorystów ? protestował przeciw rozpatrywaniu jednostki jako biernego odbiorcy środowiskowych wpływów.
Najbardziej skomplikowanym układem społecznym są grupy społeczne. Socjologia to nie nauka o grupach społecznych. Zjawiska społeczne są dużo szersze. Grupa jest swoistą rzeczywistością społeczną, w której pojawiają się zjawiska nieznane mniej złożonym układom społecznym, a w szczególności swego rodzaju świadomość zbiorowa.
Cechy grupy społecznej:
- świadomość odrębności ? cecha konstytutywna
- brak wyłączności ? jednostka uczestniczy jednocześnie w wielu grupach (to przede wszystkim różni grupę od społeczeństwa)
Rodzaje grup:
- pierwotne
- genetyczne
- terytorialne
- religijne
- jednorodne
- kulturowe
Znaniecki nie zajął się grupami społecznymi tak systematycznie jak czynnościami i rolami.
Wg Znanieckiego z punktu widzenia socjologa-empiryka nie ma społeczeństwa. Są tylko rozmaite grupy społeczne, w różny sposób krzyżujące się, współistniejące, połączone między sobą, do których należą jednostki jako członkowie, powiązani istotnie między sobą mniej lub więcej ściśle, lecz nie tak, jak elementy w obejmującej je całości, tylko w sposób zupełnie swoisty, przez wspólne doświadczenia i działania.
Społeczeństwo ? rozmaite zbiorowości z krzyżującym się częściowo członkostwem.
Cztery typy ?społeczeństw?:
- przedpiśmienne społeczeństwo plemienne
- społeczeństwo polityczne (państwo)
- społeczeństwo kościelne
- społeczeństwo o kulturze narodowej
- społeczeństwo światowe (powstanie w przyszłości)
Dopuszczał traktowanie społeczeństw jako swoistego rodzaju systemów społecznych, w których występuje znaczny stopień integracji społecznej swoistych ról społecznych oraz swoistych grup społecznych bądź stowarzyszeń. Byłyby one, zatem piątym i najbardziej skomplikowanym rodzajem układów społecznych.
7. Socjologia jako nauka monotematyczna- Są dwa punkty widzenia: rzeczywistość kulturowa jest albo królestwem twórczości i nie podlega prawom, bądź na przekór humanizmowi badać ją tak jak bada się fakty przyrodnicze, czyli przyjmując, że podlega niezmiennym prawom. Znaniecki odrzucił tezę o zasadniczej różnicy metody nauk przyrodniczych i nauk o kulturze ? różnią się one raczej przedmiotem niż metodą. Uważał socjologię za naukę nomotetyczną i podawał jako przykład metodologię nauk przyrodniczych. Zjawiska społeczne należy badać jak rzeczy, choć rzeczami one nie są. Możliwe jest to dzięki temu, że socjologia zajmuje się tymi zjawiskami, w których przeważa pierwiastek trwałości i powtarzalności (należy zwracać uwagę nie na wielkie całości historyczne, lecz na części, z których się one składają). Zjawiska elementarne to aksjonormatywnie uporządkowane układy (systemy) społeczne. Trwałe i powtarzalne są też normy kulturowe ? w odróżnieniu od działalności jednostek. Istnienie norm pozwala na przewidywanie procesów społecznych.
Socjologia jest analityczną nauką o kulturze zorientowaną na wykrywanie aksjonormatywnego ładu zjawisk społecznych. Zwrot w stronę historii bądź psychologii przekreśla szanse na wykrywanie praw. W realizacji zadań socjologii Znaniecki zalecał indukcję analityczną. Socjologię nazywał nauką indukcyjną, choć korzystającą pomocniczo z dedukcji i analizy fenomenologicznej. Krytykował indukcję enumeracyjną i jej odmianę ? statystykę. (przyjmowanie z góry definicji jakiejś klasy faktów i zbieranie możliwie licznych przykładów dających się zaliczyć do danej klasy). Indukcja analityczna (metoda typologiczna, ejdetyczna) ? celem jest pomnożenie wiedzy nie przez gromadzenie masy powierzchownych obserwacji, lecz wyprowadzenie praw z głębokiej analizy eksperymentalnej wyodrębnionych przypadków ? zastosował to w ?Chłopie polskim w Europie i Ameryce?. Stosowanie indukcji analitycznej doprowadzi do wykrycia dwóch rodzajów zależności między zjawiskami społecznymi ? strukturalnych i przyczynowych (praw statycznych i dynamicznych). Odwoływał się od formułowania praw historycznych ? socjologia nie wyjaśni ewolucji społecznej, nie podejmie się zadań historyczno genetycznych ? nauka jest bezsilna wobec twórczości.
8. Źródła materiału socjologicznego- Połączenie skrajnie antynaturalistycznego określenia przedmiotu socjologii z ideałem nauki nomotetycznej gotowej korzystać z metodologicznego wzoru przyrodoznawstwa nastręczało poważne trudności praktyczne ? jakie są źródła dla socjologa. Dużą zasługą Znanieckiego było wprowadzenie do badań socjologicznych metody dokumentów osobistych (pomagały w uwzględnieniu współczynnika humanistycznego).
Ważny jest nie tyle wybór określonego rodzaju źródeł, co pogląd na wzajemny stosunek danych empirycznych i teorii socjologicznej, bez której nie da się tych danych ani poprawnie zinterpretować, ani należycie wykorzystać. Przypadek dobrze zaobserwowany jest naukowo ważny, jeśli jest reprezentatywny dla całej klasy przypadków, które nie zostały tak dobrze zaobserwowane, zaś opis jest naukowo wartościowy o tyle, o ile zachowuje swą prawdziwość odnośnie do innych przypadków tej samej klasy. Wartościowy materiał empiryczny nie może być zgromadzony bez teorii.
Źródła:
- osobiste doświadczenie socjologa, oryginalne, bądź zastępcze (najważniejsze ? nie mylić z introspekcją)
- obserwacja prowadzona przez socjologa, bezpośrednia, bądź pośrednia
- osobiste doświadczenie innych ludzi
- obserwacja prowadzona przez innych ludzi
- uogólnienia zrobione przez innych ludzi w celach naukowych lub innych
Socjologa nie interesują przeżycia psychiczne własne lub innych ludzi. Osobiste doświadczenie socjologa może być przydatne tylko wtedy, kiedy jego opis będzie dokonany w terminach obiektywnych. Doświadczenie zastępcze (u Diltheya ? rozumienie psychologiczne) ? opis doświadczenia zastępczego powinien być robiony w taki sposób, aby był weryfikowalny zarówno przez doświadczenie oryginalne, jak i obserwację). Znaniecki bardzo mało wspominał o procedurze rozumienia jako narzędziu poznania socjologicznego.
Obserwacja ? nie polega tylko na patrzeniu i słuchaniu. Socjolog musi mieć na uwadze nie poszczególne fakty, lecz ich powiązania w systemy. Poza kontekstem teorii kultury fakty są tylko chaosem.
9. Socjologia a praktyka społeczna- Znaniecki podkreślał teoretyczny charakter socjologii. Socjolog nie powinien działać pod presją praktycznych potrzeb chwili bieżącej ? należy unikać związku teorii z normatywną spekulacją. Mimo to socjologia jest najważniejszą ze wszystkich nauk humanistycznych ze względu na niezmierzone możliwości zastosowania jej wyników. Zbyt optymistycznie oceniał przyszłość socjologii (był pod wrażeniem rozwoju socjologii amerykańskiej) Zadania socjologii:
- rozwiązywać problemy związane m.in. z funkcjonowaniem nowoczesnego państwa
- tworzyć grunt pod nową cywilizację przyszłości (wszechludzką, uduchowioną, zharmonizowaną)
- ustalać, jak innowacje specjalistów od różnych dziedzin kultury (łącznie z naukami przyrodniczymi i techniką) mogą być zgodne wykorzystane dla dobra ludzkości przez grupy społeczne praktyków ? intelektualni przywódcy.
Pozytywizm i początki socjologii

- Z pozytywizmu powstała socjologia i pod jego wpływem stała się niezależną nauką
empiryczną.
- Comte- stworzył jej nazwę.
- Związek socjologii z pozytywizmem tłumaczymy:
a) Rozległością wpływów pozytywistycznej filozofii we Francji i Anglii (w krajach,
gdzie narodziła się socjologia jako wyodrębniona dziedzina)
b) Jego reformatorskim charakterem
c) Scjentyzmem pozytywistów, którzy mówili, że działania ludzkie można i należy uczynić
przedmiotem badań naukowych.

Pojęcie pozytywizmu

- Pozytywizm- termin niejednoznaczny, to szkoła naukowa, jak i pewien typ filozofii (jest on dużo starszy niż owa szkoła czy też sekta)
- Mill, Spencer, Durkheim czy Qu?telet nie chcieli się nazywać ?pozytywistami?, bo bali się, że będą skojarzeni z Comtem.
- Comte reprezentuje tzw. ?pozytywizm epoki romantycznej?
pozytywizm będzie tu rozpatrywany jako trwały styl myślenia

Antykrytycyzm

- Saint- Simon to twórca terminu ?pozytywny?
- To co ?pozytywne? zostało przeciwstawione temu co negatywne, urojone, jałowe, chwiejne, mgliste i destrukcyjne, jako to, co realne, pożyteczne, ścisłe, pewne i konstruktywne.
- Pozytywizm przeciwstawiał się złej filozofii, która jest źródłem zastoju, skostnienia, niepokoju i anarchii.
- Socjologiczny pozytywizm XIX wieku podejmował aktualną problematykę kryzysu społecznego.
- Wg pozytywizmu użyteczna może być tylko wiedza o faktach, dlatego zwrócono się przeciwko filozofii krytycznej prowadzącej do konfrontacji tego, co jest, z tym, co wg. filozoficznych zasad powinno, lub mogłoby być.

Krytyka metafizyki i fenomenalizm

- Pozytywiści krytykowali tradycyjną filozofię za to, że rezygnuje z poznania w imię iluzorycznego ideału znalezienia ostatecznej odpowiedzi na tzw. pytania najważniejsze.
Nauka zajmuje się wyłącznie zjawiskami, więc między metafizyką a nauką jest przepaść.
- Reguła fenomenalizmu zwracała się przeciwko idei przyczynowości, której np. Comte przeciwstawiał postulat wykrywania praw jako stałych związków, współwystępowania
lub następstwa, pomiędzy obserwowanymi zjawiskami. Fenomenalizm kierował się także przeciwko odwołującej się do bytów nadprzyrodzonych i objawienia oraz pretendującej
do roli prawomocnej wiedzy o świecie.
- Pozytywiści pytania religii uchylali jako nierozstrzygalne tak jak pytania metafizyki.
- Natura ludzka wg. pozytywistów- empiryczne dane właściwości jednostek ludzkich,
a nie ?metafizyczna? istota ludzkości.

Naturalizm: przyrodoznawstwo jako nauka wzorcowa

- Metody stosowane w naukach społecznych nie różnią się od nauk przyrodniczych.
- Pozytywizm jest zbiorem zakazów odnoszących się do wiedzy ludzkiej, a próbujących rezerwować ?wiedzę? do tych zabiegów, które można zaobserwować rozwoju nowoczesnego prawodawstwa.
- Motywacja pozytywistycznego naturalizmu:
a) chęć zastosowania w naukach społecznych metod, które wykazywały wcześniej swoją wielką skuteczność w przyrodoznawstwie i uchodziły na skutek tego za jedyne metody naukowe.
b) Pronaturalistyczną argumentację wspierało przekonanie, że tylko nauka zgodna
z wzorami przyrodoznawstwa może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej.
c) Nauka pełni rolę wychowawczą

Fakty społeczne jako rzeczy

- Jest przedział między podmiotem i przedmiotem poznania społecznego.
- Świat społeczny jest niezależny od obserwatora i jest oglądany przez niego od zewnątrz.
- Postulat Durkheima- traktować fakty społeczne jako rzeczy.
- Badacz życia społecznego powinien występować w roli obserwatora, a nie uczestnika,
i powinien się wyzbyć wszystkich uprzedzeń. Powinien on przyjąć postawę przyrodnika,
dla którego badana rzeczywistość jest światem zupełnie obcym.
- Wiedzę posuwa naprzód człowiek sprowadzony do swoich funkcji poznawczych, wyzwolony od idoli rynku.

Badanie faktów bez ich wartościowania

- Do zadań uczonego nie należy wartościowanie badanych zjawisk.
- Działalność poznawcza jest neutralna w stosunku do różnych sporów, nie dostarcza argumentów żadnej ze stron.
- Niekonsekwencja pozytywistów- wprowadzali do swoich koncepcji ?wartościowania utajone?. Przybierały one najczęściej formę wypowiedzi o potrzebach społecznych, o tendencjach rozwoju społecznego, lub innych stosunkach ?normalnych? lub ?patologicznych?.

Nauka jako podstawa inżynierii społecznej

- Praktyczna organizacja- nauka miała umożliwić przewidywanie, ono zaś- kontrolę procesów społecznych zapobiegającą ich żywiołowemu i niszczycielskiemu przebiegowi.
- Comte- zwolennik społeczeństwa ściśle kierowanego, Mill i Spencer- orientacja liberalna, chcieli ograniczyć kierowanie społeczeństwem.
Wszystkim chodziło jednak o wykorzystanie wiedzy społecznej do naprawy ustroju społecznego i dostosowanie działań ludzkich do wymogów środowiska.
- Rzecznik ?inżynierii cząstkowej? nie pyta o ostateczny cel swoich wysiłków naprawienia świata, ale stara się rozwiązać za pomocą dostępnych środków najpilniejsze problemy, które wywołuje aktualna sytuacja.
- Wcześni pozytywiści tworzyli utopię społeczeństwa.
Socjologia Comte`a

- ?Rozprawy o duchu filozofii pozytywnej?, ?Rozprawy o całokształcie pozytywizmu?
stworzył system, syntezę całej dostępnej wiedzy- uzupełnił ją przez ukonstytuowanie
socjologii
- Program naprawy społeczeństwa przez wyposażenie w zespół naukowych dogmatów
- Jego system stanowi połączenie minimalizmu z maksymalizmem
- Z jednej strony usiłował ustanowić ideał wiedzy sprawdzalnej i niezawodnej, z drugiej
walczył o ocenianie jedności wiedzy.
- Nauki pozytywne chciał zebrać w jedną całość, uzupełnić i oprzeć na nich światopogląd
?ludzi nowego społeczeństwa?.

Kryzys społeczny jako nauka

- Comte podzielał oświeceniową wiarę w moc ludzkiego rozumu, i był przekonany,
że głównym czynnikiem zmiany społecznej jest świadomość.
- Diagnoza Wielkiego Kryzysu = diagnoza stanu świadomości (wg Comte`a)
- Przez postęp wiedzy pozytywnej rozpadł się dawny, teologiczny system wierzeń,
i odpowiadający mu militarny czy feudalny ustrój społeczny. Społeczeństwo zostało
bez dyscypliny moralnej, ulegało dezintegracji.
- Sytuację pogarszał walka między 2 ?partiami?:
a) Obrońcami dawnego ustroju- pogłębiają oni kryzys, chcą cofnąć bieg historii odmawiając
jednocześnie społeczeństwu prawa do postępu.
b) Burzycielami, chcą przedłużyć rewolucję- też pogłębiają kryzys, niszczą wszystkie ostoje
społecznego ładu.
- Ta schizma paraliżuje społeczeństwo- tam gdzie nie ma wspólnych wartości społeczeństwo
nie może istnieć.
- Społeczeństwo to ?ognisko życia moralnego?
- Jedynym wyjściem z kryzysu jest stworzenie nowego systemu wierzeń. Wierzenia te
nie mogą być repliką tradycyjnych wierzeń religijnych, ich źródłem może być tylko nauka. -- By tak było konieczne jest uczynienie nauki jednolitym systemem.
- Osiągnięcia naukowe trzeba uzupełniać łącząc je w systematyczną całość i dodając do nich
?pozytywną teorię? społeczeństwa, czyli socjologię.
- Wyższość nauki nad teologią i i metafizyką jest bo:
a) Poglądy naukowe są intersubiektywnie sprawdzalne i zdeterminowane przez naturę
rzeczywistości, której dotyczą, a tym samym mają właściwość wyciszania sporów.
b) Konieczność historyczna- prawem rozwoju świadomości, jednostkowej i zbiorowej,
jest przechodzenie przez kolejne fazy:
teologiczną (fikcyjną), metafizyczną (abstrakcyjną) i pozytywną (naukową).
- Najbardziej potrzebne są jednolite wierzenia, które umożliwiają społeczeństwu wyjście
z kryzysu, a nauka miała pełnić funkcje dawnych religii.

Socjologia w systemie Comta

- matematyka ? astronomia ? fizyka ? chemia ? biologia ? socjologia.
- Socjologia- ostatnia z nauk teoretycznych.
- Nauki tworzą określoną hierarchię, która zależy od porządku:
a) Historycznego- kolejności ich powstawania (każda nauka przygotowuje następną i jest
koniecznym warunkiem jej stworzenia)
b) Logicznego- w jaki sposób dają się one logicznie uporządkować.
- socjologia- nauka najbardziej konkretna, złożona i związana z praktyką.

- Prawa wszystkich nauk układają się w jeden system
- Problem relacji między socjologią a innymi naukami to główny problem Comte`a.
Bez dorobku poprzedzających ją nauk, zwłaszcza biologii, powstanie socjologii byłoby niemożliwe, ale zauważa, że jej procedury muszą się różnić od procedur tamtych nauk (wyjątkiem biologia).
- Rozkładanie badanego przedmiotu na części jest w socjologii i biologii irracjonalne. Społeczeństwo jest złożoną całością, dlatego socjolog musi postępować odwrotnie niż fizyk czy chemik. Dla socjologa poznanie części jest bezużyteczne, bo realnie istnieją one w obrębie całości, poza nią są metafizycznymi abstrakcjami.
- Wg Comte`a jest ostra linia oddzielająca nauki o ciałach organicznych od nauk o ciałach nieorganicznych
- Nie można powiedzieć, że zbiorowość jest sumą jednostek!
- Comte odniósł się krytycznie do ?fizyki społecznej? Qu?teleta, który za przykładem Condoreta próbował zastosować w badaniach społecznych rachunek prawdopodobieństwa, przyjmując tym samym nominalistyczną wizję społeczeństwa.
- Antyredukcjonizm Comte`a zadecydował o jego negatywnym stosunku do 2 nauk
o człowieku: psychologii i ekonomii politycznej. Krytykował je za rozkładanie społeczeństwa na części składowe- to myślenie metafizyczne, które pozytywna nauka społeczna ma przezwyciężyć.
- Stosując metody znane innym naukom (obserwacja, eksperyment, metoda porównawcza), socjolog musi się liczyć z koniecznością ich modyfikacji, i nie może na tych metodach poprzestać- jego przedmiot wymaga też stosowania metody historycznej.
- Socjologia jest nauką pozytywną- przezwycięża pozostałości myślenia teologicznego
i metafizycznego, gromadzi empirycznie sprawdzalną wiedzę i odkrywa prawa pozwalające przewidywać dalszy bieg badanych procesów i na te procesy oddziałowywać.

Przedmiot i zadania socjologii

- Comte był konkurentem Saint- Simona
- Wiele idei Comta miało w jego epoce charakter obiegowy lub pochodziło z dzieł znanych pisarzy XVIII i XIX wieku (Monteskiusza, Rousseau, Condoreta).
Każda z osobna idea była wcześniej znana, ale Comte stworzył z tych idei jedną całość.
- Dziełem Comta była synteza, i rozbudowanie tej syntezy do rozmiarów systemu, który miał pomieścić całość ludzkiej wiedzy.
- Skojarzył w nierozłączną parę pojęcia postępu i porządku.
Koncepcja Comte`a była sposobem na zgodę między przeciwnikami a zwolennikami nowego ładu. Przeciwnikom gwarantowała zachowanie elementarnych warunków równowagi i harmonii społecznej, a zwolennikom- gwarancję przeciwko niebezpieczeństwu restauracji feudalizmu.
- Wg Comte`a socjalizm jest spontanicznym pozytywizmem, a pozytywizm- socjalizmem usystematyzowanym.
- Jego socjologia była złożona ze statyki i dynamiki społecznej- bo porządek i postęp
to 2 aspekty życia społecznego.
- Problem- pogodzenie 2 wykluczających się na pozór punktów widzenia: odkrywaniu praw zarówno względnie trwałej budowy społecznego organizmu, jak i nieustannego rozwoju, praw porządku i praw postępu.
- Określił on przedmiot socjologii bardzo szeroko, włączając do niej wszystko, co się nie zmieściło w przyrodoznawstwie. Stało się tak dlatego, że pytania na które miała odpowiedzieć dotyczyły organizmu społecznego jako całości będącej w trakcie ewolucji.
- Socjologia miała być jedyną nauką społeczną. Świadomie zakwestionował on potrzebę innych z uwago na powszechny consensus organizmu społecznego, który sprawia,
że niemożliwe jest naukowe badanie społeczeństwa jeżeli dzieli się je na części i każdą bada osobno.
- Traktował każdy stan społeczny jako nierozerwalnie związanego z określonym stanem wcześniejszym i określonym stanem późniejszym.
- Comte`a interesowały zmiany w systemie, a nie zmiany systemu.
- Przedmiotem studiów Comte`a nie było żadne określone społeczeństwo, ale społeczeństwo jako takie, czyli Ludzkość.

Statyka społeczna

- Statyka społeczna- teoria porządku społecznego, wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu i warunkami kształtowania się konsensu społecznego.
- To inaczej ?teoria instytucji? (wg. Laubiera), bo obejmuje ten sam zakres zjawisk społecznych, który Spencer scharakteryzuje jako instytucje.
- Na 1 planie- problematyka rodziny, własności, podziału pracy, języka i religii (jaki jest wpływ tych instytucji na utrzymywanie się wewnętrznego ładu całego systemu).
- Rodzina- najważniejszy składnik społeczeństwa. Jest najbardziej elementarną formą zrzeszenia, powstaje samorzutnie, a jej powstanie nie jest od niczego zależne. Chodziło tu o wyjaśnienie genezy innych zrzeszeń, o skupienie uwagi na problemie socjalizacji jednostki.
- Podział pracy- to 2 czynnik samorzutnego łączenia się ludzi. Powoduje rosnącą złożoność systemu społecznego i jego coraz większe zróżnicowanie wewnętrzne na grupy zawodowe i klasy. Bez podziału pracy nie istniałoby żadne zrzeszenie. Odróżnia on oparty na koopreacji porządek polityczny od porządku czysto domowego mającego za podstawę sympatię.
- Zbiorowość zorganizowana politycznie- kolejna, podstawowa forma zrzeszenia. Rząd wprowadza do życia pewien stopień przymusu w celu zagwarantowania współpracy odłamów społeczeństwa. Jest to potrzebne, bo ludzie mają silne skłonności egoistyczne.
- Kościół- to też forma zrzeszenia. Comte uważał wiarę za niezbędną, choć rozumiał ją
w nietradycyjny sposób. Wiara (w Boga/ów) cechuje tylko wcześniejsze i bardziej prymitywne formy religii. Religia Ludzkości- ważna jest wiara, a nie jej taki lub inny przedmiot. Jest ona potrzebna, bo bez niej społeczeństwo ulega rozkładowi. ?Każdy rząd przyjmuje religię w celu konsekracji i regulacji wydawania i słuchania rozkazów?.
- Język- ważny temat statyki społecznej, bez niego byłoby niemożliwe wytworzenie
się wspólnoty uczuć.
- Natura człowieka- przewaga uczuć nad intelektem i uczuć egoistycznych nad
altruistycznymi.
- ?Pozytywna teoria natury ludzkiej?- ze względu na stosunek do wymogów tej natury Comte
wyróżniał 2 charaktery ustroju społecznego: ?normalny? lub ?patologiczny?.
- Comte był przekonany, że istnieją trwałe dyspozycje i potrzeby ludzkie.
- Antypsychologizm Conte`a polegał na uznaniu, że nie wystarczają psychologiczne
założenia do wyjaśnienia zjawisk społecznych.
Dynamika społeczna

- Jest bardziej archaiczna niż statyka.
- Dynamika społeczna to teoria postępu
a) Ewolucja społeczeństw ma charakter prawidłowy i ukierunkowany
b) Najważniejszym jej prawem jest prawo trzech stadiów: teologicznego, metafizycznego
i naukowego (pozytywnego) wyjaśnienia świata. Przez nie przechodzi rozwój świadomości.
c) Zgodnie z twierdzeniem o wzajemnej zależności wszystkich części organizmu społecznego (konsens) przemiany świadomości są skorelowane z odpowiednimi przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Każdemu stanowi świadomości odpowiada określony stan obyczajów, organizacji, produkcji, państwa itp.
d) Historia będzie w końcu realizacją doskonałego ładu społecznego, zapewni on stabilizację
i ewolucję bez rewolucji.
e) Podmiotem dziejów jest Ludzkość jako całość.
- Ważna była korelacja między przemianami świadomości a przeobrażeniem systemu społecznego.
- Świadomość teologiczna miała jej odpowiadać organizacja sztywna i nastawiona na utrzymanie społeczeństwa w raz na zawsze ustalonych formach.
- Świadomość metafizyczna pociągała za sobą społeczną dezorganizację.
- Świadomość naukowa ma oznaczać reorganizację zapewniającą porządek społeczny, który nie wyklucza możliwości zmian.
- Ewolucja teologia ? nauka, to ewolucja od społeczeństwa militarnego do przemysłowego.
- Społeczeństwo przemysłowe- oddane jest pokojowej wytwórczości, rozporządzające dzięki naukowej organizacji pracy, podstawowymi klasami- przedsiębiorcy i pracownicy najemni.
- Ma ono nieograniczone możliwości postępu, a on może wyeliminować kryzysy i konflikty.
- Postęp powinien być stopniowy i pokojowy, a żeby mógł zadziałać potrzebna jest świadoma działalność organizatorska.
- Comte był przeciw:
a) Konserwatyzmowi- bo opowiadał się za nowym społeczeństwem przemysłowym
b) Liberalizmowi- bo obecny stan społeczeństwa oceniał bardzo krytycznie i nie wierzył w możliwość jego samorzutnego udoskonalenia
c) Socjalizmowi- bo w swej krytyce odmawiał wyjścia poza kapitalizm.
- Właśnie dlatego Comte był izolowany

MARKS, ENGELS

- Obaj nawiązywali do Hegla (narzędzie krytyki społecznej). Jednak szybko dzięki filozofii
Fenberbach`a zrezygnowali z Hegla i sformułowali własną filozofię? tezę o ograniczoności
rewolucji politycznej. ?Rozkłada życie obywatelskie na części składowe? ale ich nie
rewolucjonizuje, nie poddaje ich krytyce.
- Państwa nie można rozpatrywać jako siły samoistnej i niezależnej od jego naturalnej bazy.
- Religia stanowi wytwór określonych warunków społecznych, a więc nie może być zniesiona
inaczej niż przez zniesienie tych warunków.
- Zmiana społeczna nie zaczyna się od zmiany świadomości.
- Autonomię społeczeństwa obywatelskiego stanowi ekonomia polityczna.
- Książka ?Rękopisy ekonomiczno- filozoficzne? poświęcona analizie procesu alienacji
pracy w warunkach prywatnej własności środków produkcji.
- Ważne było tu pojęcie ?istoty gatunkowej? człowieka
- Kapitalizm- jest nieludzki, oddala ludzi od powołania, które polega na swobodnej i
świadomej działalności, na rozwoju fizycznym i duchowym w ramach wspólnoty.
- ?Ideologia niemiecka?- Marks i Engels zwracają się tu przeciwko filozoficznym
abstrakcjom państwa, człowieka, historii filozofii jako takiej.
- Ideologia- wszystkie krytykowane koncepcje, całe dotychczasowe pojmowanie dziejów;
termin niejednoznaczny, bezdefinicyjny; ?świadomość fałszywa?, szczególna deformacja
myślenia o rzeczywistości.
- Deformacja polegała na:
? Samodzielności myśli w stosunku do innych form aktywności ludzkiej
? Przyswojeniu świadomości roli sprawczej w życiu społecznym i utożsamianiu zmiany
społecznej ze zmianą sposobu myślenia
? Absolutyzowanie własnych poglądów, które wyrażają określoną epokę i środowisko
społeczne
- Alienacja czyni człowieka w pełni sobą
- Istota człowieka to nie abstrakcja tkwiąca w poszczególnej jednostce. Jest ona całokształtem
stosunków społecznych.
- Jego przyrodniczy materializm zmienia się w materializm historyczny- człowiek to wytwór
przyrody, ale ta jest wytworem przemysłu i stanu społeczeństwa.

Teoria formacji społeczno- ekonomicznych
- Formacja społeczno- ekonomiczna- bardzo ważne pojęcie materializmu historycznego
Stwarza ogólne ramy dla analizy struktury społecznej
i rozwoju społ.
a. Społeczeństwo- wewnętrznie powiązana całość (ale nie społeczeństwo organizm)
Składnikami tej całości są różne sfery działalności ludzkiej (wytwórczość,
wymiana, konsumpcja, polityka, świadomość społeczna itp.)
b. wprowadził pojęcie formacji- jest wiele różnych społeczeństw.
Wymaga się tworzenia typów, rodzajów społeczeństw.
- Społeczeństwo jest całością bo:
? Między jego częściami występuje konsens.
? Części składowe dostosowują się do bazy, czyli sposobu produkcji.


- Twórcom materializmu historycznego chodziło o skupienie uwagi na takich faktach
społecznych, które poddają się najbardziej ścisłej obserwacji- bo mogą być uznane
za zmienną niezależną przy opisie procesu historycznego.
- To stało się punktem wyjścia do dwóch teorii socjologicznych:
a. Teorii przyczynowego uwarunkowania wszelkich zjawisk społecznych przez
?bazę ekonomiczną?
b. Strukturalnego związku pomiędzy bazą i wszystkimi innymi elementami społ. całości
- Marks wyróżnił formację:
? Azjatycką
? Antyczną
? Feudalną
? Burżuazyjną
? Pierwotną
? Komunistyczną
- Kapitalizm- jego poznanie daje możliwość najlepszego poznania innych formacji,
bo społeczeństwo burżuazyjne jest najbardziej zróżnicowaną
i rozwiniętą historyczną organizacją produkcji.
- ?Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej?- tu Marks objaśnił budowę formacji społecznej
za pomocą stosunków społecznych, ale badał jeszcze odpowiadającą im nadbudowę.
- Teoria formacji społeczno- ekonomicznej może być interpretowana jako:
? Uniwersalny schemat rozwoju historycznego.
? Ogólna hipoteza oparta na faktach wziętych z jednego kręgu kulturowego.

Klasy społeczne i struktura klasowa
Stosunki produkcji- ważne w teorii formacji społeczno-ekonomicznej,
czyli ramy historyczno- materialistycznej analizy społ. i rozwoju.
To stosunki między klasami, czyli zbiorami ludzi z których jedni
posiadają środki produkcji, funkcje kierownicze i otrzymują większą
część produktu społecznego, a inni nie.
- Klasy- stosunki społeczeństwa obywatelskiego. Zbiorowość ludzi znajdująca się
w podobnym położeniu ekonomicznym i mająca zbieżne interesy.
Czasem Marks mówił, że klasa musi mieć świadomość klasową, więź psychiczną.
- W ?Nędzy filozofii? wyróżnił:
? Klasy w sobie
? Klasy dla siebie
- Antagonizm klasowy:
? Uważał, że w każdej formacji społeczno- ekonomicznej można wyróżnić dwie klasy:
a. Klasę posiadającą
b. Klasę nieposiadającą
? Stosunek siły między tymi klasami podstawowymi decyduje ostatecznie o pozycji
wszystkich innych klas
? Struktura klasowa będzie się upraszczać przez nieunikniony proces zagłady średnich
klas mieszczańskich i stanu chłopskiego
- Marks genezę podziału klasowego łączył z rozwojem podziału pracy.
- Wg Lenina klasy- to wszelkie grupy ludzi różniące się między sobą miejscem zajmowanym
w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem
do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy, sposobem
otrzymywania i rozmiarem części bogactwa społecznego.


Socjologiczna teoria państwa
- Powstanie państwa zdaniem Marksa było bezpośrednim następstwem podziału
społeczeństwa na klasy, których przyszły zanik doprowadzi z kolei do jego obumarcia.
- Teoria powstania państwa składała się z:
a. Teorii biurokracji- państwo jako odrębny organizm wyodrębniony ze społeczeństwa
w wyniku podziału pracy
b. Teorii panowania klasowego- państwo jako zorganizowana przemoc jednej klasy
w celu uciskania drugiej. (tylko ta teoria jest uważana
za oryginalny dorobek Marksa)
- Marks zwracał uwagę, że w świecie nowoczesnym ustrój państwowy rozwiną się obok
życia narodu.
- Analizował też proces usamodzielniania się państwa w stosunku do społeczeństwa,
posługując się przy tym analogią do alienacji religijnej opisywanej przez Fruerbacha.
- Marks uważał, że fenomen wyobcowania się państwa od społeczeństwa (jak też zjawisko
alienacji religijnej) tłumaczymy w odwołaniu się do stosunków społeczno- ekonomicznych.
- Władza państwowa ma charakter klasowy, to stanowiło przesłankę do:
a. Tezy o konieczności zniszczenia państwa burżuazyjnego przez rewolucję proletariacką
b. Tezy, że w następstwie zniesienia klas państwo jako takie niechybnie umrze.
- Marks zajmował się:
? Charakterem
? Funkcjonowaniem państwa burżuazyjnego
? Przemianami
- Engels zajmował się problemem państwa w ogólności. Chciał ukazać związek między
faktem istnienia takiej instytucji i podziałem społeczeństwa na klasy.
- Państwo wg Engelsa powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw klasowych,
a jednocześnie samo powstało wśród konfliktów tych klas- z reguły jest ono
państwem klasy najsilniejszej, ekonomicznie i politycznie panującej.
- Historyczno- materialistyczna teoria państwa- jej przedmiotem jest organ panowania
klasowego, uzyskujący w pewnych
sytuacjach historycznych względną
niezależność od poszczególnych organów,
klasy ekonomicznie panującej, a także
wykazujący tendencje do samodzielnego
wzrostu kosztem społeczeństwa jako całości.
- Marksizm znalazł się w podwójnej opozycji:
1. Był przeciwko wszelkim koncepcjom socjalistycznym uniezależniającym wyzwolenie
proletariatu od przejęcia przez niego władzy politycznej
2. Był przeciwko anarchizmowi- wyzwolenie= zniszczenie władzy politycznej jako takiej
- Rewolucja proletariacka- akt zniesienia klasowego panowania burżuazji i biurokracji
zarazem, w wyniku czego powstanie dyktatura proletariatu,
której zadaniem będzie stworzenie społeczeństwa bez klas.
- W materializmie społecznym państwo miało dwa znaczenia historyczne:
? Formacja społeczno- ekonomiczna, społeczeństwo dzieli się na klasy
? Różnorodność form


Świadomość społeczna
- Marks i Engels szukali tych zjawisk społecznych, które oprócz nonsensów politycznych
czy religijnych spajają ze sobą ludzi. Na tym bazował ich materialistyczny charakter teorii.
- Ich zdaniem ani moralność, religia, metafizyka, wszelkie ideologie oraz odpowiadające
im formy świadomości tracą pozory samodzielności.
- To ludzie rozwijając swą produkcję materialną i swe materialne stosunki wzajemne,
zmieniają wraz z rzeczywistością swoje myślenie. ?Nie świadomość określa życie,
tylko życie określa świadomość?.
- Świadomość- średnia zależna; odbicie bytu społecznego; jest wytworem społecznym
i pozostaje nim tak długo, jak długo w ogóle istnieją ludzie.
- Chcieli pokazać jak w określonych warunkach społecznych kształtują się określone formy
świadomości stanowiące na ogół zdeformowane przedstawienie rzeczywistego świata
(fenomen świadomości fałszywej)
- Świadomość proletariatu- to czym w rzeczywistości jest proletariat;
to co zgodnie ze swoim bytem będzie musiał zdziałać w historii.

Rozwój społeczny
- Materializm historyczny miał odkryć prawa rozwoju społecznego.
- Rewolucja proletariatu jest konieczna, bo nie widział innej możliwości rozładowania
wewnętrznych sprzeczności wynikających z działania mechanizmów gospodarczych.
- Społeczność to całość, zmiana pewnych jej części pociąga za sobą odpowiednie zmiany
części pozostałych.
- Nie można wprowadzić zmian instytucji jeżeli nie odpowiadają one całokształtowi
istniejących warunków i społeczeństwo do nich nie dojrzało.
- Ujęcie konieczności historycznej:
a. Nie uprawnia do przewidywań szczegółowych
b. Przekonanie o określonym kierunku procesu historycznego nie pociąga za sobą
przekonania, że jednostki czy klasy muszą zachowywać się w określony sposób.
- Głównym czynnikiem sprawczym rozwoju społecznego była działalność ludzka,
której przebieg i rezultaty nie odpowiadają temu co było pomyślane i zaplanowane.
- Na życie społeczne ma wpływ postęp techniczny i rozwój sił wytwórczych
- Sposób produkcji- zjawisko bardzo złożone, bo składa się na nie określony poziom sił
wytwórczych, stosunki społeczne w jakie ludzie wchodzą by te siły
wykorzystać (stosunki produkcji)
Ekonomizm lub determinizm ekonomiczny- gdy nie ma proporcji między poziomem sił
wytwórczych a organizacją sposobów produkcji
dochodzi do przewrotu, który odbije się we
wszystkich dziedzinach życia społecznego.
- Rewolucja- to przewrót w 3 sferach (politycznej, wojskowej, ideologicznej)
zależnej w każdej z nich od czynników pozaekonomicznych.


Metoda Marksistowska
- Metoda Marksa była przeciwstawna pozytywizmowi.
- Osobliwość metodologii Marksa
1. Historycyzm
a. Ujmował człowieka jako całość stosunków społecznych, dorzucał osobliwości natury
ludzkiej czy też właściwości ludzi, które są niezależne od warunków, miejsca i czasu.
b. Postulował rozpatrywanie wszelkich zjawisk społecznych jako części większych
całości.
c. Odrzucał oświeceniową koncepcję ponadczasowego Rozumu, ujmując działalność
poznawczą jako działalność historyczną. Po