Gospodarka europejska w okresie odkryć geograficznych.

Punktem zwrotnym w dziejach cywilizacji europejskiej były odkrycia geograficzne. Były to czasy, gdy wyprawy odkrywcze skierowały uwagę mieszkańców Europy ku nowym horyzontom oraz nowym kontynentom i ich mieszkańcom. Od daty odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 r. rozpoczęła się w dziejach ludzkości epoka nowożytna.
Skutki odkryć geograficznych i kolonizacji przyczyniły się do zmiany życia wielu ludzi. Wydarzenia te pozostawiły trwałe piętno w dziejach historii i wpłynęły na jej losy. Najbardziej jednak te zmiany zostały zauważone w życiu ekonomicznym Europy, gdzie handel morski przerodził się w handel oceaniczny. Zmniejszyło się znaczenie szlaków handlowych na Morzu Śródziemnym, Morzu Północnym i Bałtyckim. Wielkie szlaki handlowe wiodły w XVI w. na Ocean Atlantycki i Indyjski. Wzrosła rola państw leżących na wybrzeżu atlantyckim: Hiszpanii i Portugalii oraz Anglii i Holandii. Przeniosły się główne centra handlu, rozwijając nowe porty i przynosząc zyski ich mieszkańcom.

Krążące po Europie opowieści o skarbach jakie kryje Daleki Wschód stanowiły niezwykłą pokusą dla podróżników, w których humaniści rozbudzili ciekawość świata. Przedsięwzięcie dalekomorskich wypraw możliwe już było w tych czasach, gdyż technika żeglarska została znacznie ulepszona: ludzie budowali lepsze i bezpieczniejsze statki; tworzyli dokładniejsze mapy, co znacznie wpływało na bezpieczeństwo wypraw; wynaleziono busolę, która ułatwiała orientację na morzu. Jednakże największym bodźcem, który pchnął Europejczyków do organizowania dalekomorskich wypraw był głód ziemi jaki był odczuwalny . W ciągu wieków XV - XVII dzięki śmiałym i niebezpiecznym wyprawom żeglarzy i podróżników z różnych części Europy odkryta i zbadana została większość lądów na kuli ziemskiej, a także mórz i oceanów, po których się poruszano. Utorowano i stworzono największe drogi morskie, które stały się nowymi szlakami handlowymi a także powiązano kontynenty. Co było niewątpliwie jedną z istotniejszych rzeczy. Widocznym zjawiskiem stało się też emigrowanie Europejczyków poza macierzysty kontynent.
Rozwój żeglarstwa pociągnął za sobą rozbudowę miast portowych znajdujących się na nowych szlakach handlowych tj. Antwerpia czy Amsterdam, lecz jednocześnie doprowadził do upadku miast, w których rola handlu i szlaków śródziemnomorskich zmniejszyła się.

Skutki systemu kolonialnego możemy podzielić na trzy grupy. Jedną z takich grup będą skutki polityczne, jakie pozostały w Europie i na świecie po zakończeniu odkryć i wczasach trwania wielkiej kolonizacji.
Niewątpliwym skutkiem politycznym kolonialnego świata będzie wzrost znaczenia Hiszpanii i Portugalii w Europie. Ponieważ to właśnie w ich rękach początkowo znajdowały się wszystkie kolonijne posiadłości. Kraje te wydźwignęły się z nędzy stając się jedną z większych potęg Europejskich, z którymi zaczęto się liczyć. Odkrywcy często przywłaszczali sobie majątki i ziemie rdzennych mieszkańców, których zaś traktowali jako tanią siłę roboczą. Hiszpanie na tych terenach tworzyli samowystarczalne latyfundia tzw. hacjendy. Portugalczycy zajęli się handlem murzyńskimi niewolnikami, tworzyli wielkie plantacje trzciny cukrowej, sorgo i używek.
Kraje, które posiadały kolonie dodatkowe źródła dochodów, wspierające rozwój kapitalistyczny Europy. System kolonialny, z którego płynęła wielka ilość pieniędzy, która gromadziła się w rękach burżuazji europejskiej starła się niezbędnym czynnikiem do organizacji wielkich projektów kapitalistycznych.
Politycznie po okresie kolonizacji wzrosło znaczenie państw oceanicznych, w których rękach znajdował się cały światowy handel i co za tym idzie ogromne pieniądze. Upadło natomiast znaczenie krajów śródlądowych, które nie miały możliwości konkurowania i zakładania koloni poza kontynentem.
Założenie koloni Angielskich na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej przyczyniły się do ich odłączenie a w efekcie do utworzenia nowego państwa Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, które zaczęły odgrywać znaczną rolę w polityce światowej. Stały się zarazem pomysłodawcą nowego i odmiennego ustroju politycznego, jaki zaczął wkrótce być propagowany w Europie.

Dużym zmianą na globie uległy także stosunki społeczno - kulturalne, gdzie Europejczycy odegrali największą rolę ingerując w inne cywilizacje i doprowadzając do zachwiania równowagi w ich świecie a niejednokrotnie przyczyniając się do upadku cywilizacji.
Główną zmianą, jaka miała miejsce po kolonizacji obu Ameryk było wyginięcie ludów pierwotnie tam zamieszkujących ( Aztekowie, Majowie, Inkowie) Europejczycy w pogoni za złotem i własnymi interesami przyczynili się do upadku potężnych cywilizacji, które zamieszkiwały te trany. W pragnieniu władzy i pieniędzy ludy te zostały wybite i na zawsze zniknęły ze świata współczesnego.
Kolejną rzeczą tragiczną w skutkach okazało się ogromne spustoszenie i ludobójstwo, jakie pozostawili po sobie Europejczycy na terenach Ameryki Północnej. Podbój Ameryki bulwersował już ówczesnych świadków wydarzeń. W ciągu kilkudziesięciu lat ludność indiańska zmniejszyła się z 25 mln do około 1 mln. Z kolei pozostała ludność indiańska została wykorzystana jako niewolnicy. Każdy z nowych kolonizatorów używał rdzennej ludności jako taniej siły roboczej lub zarabiał na niej poprzez handel „żywym towarem”. Wzmożony ruch na morzach i oceanach doprowadził do rozkwitu korsarstwa Francuzów i Anglików. Skazańcy, których nie chciano przetrzymywać na europejskiej ziemi zsyłani byli do kolonii, gdzie siali zamęt i rozboje. Wpływy wielkich cywilizacji Indian sięgnęły daleko w głąb obu Ameryk, w różnym stopniu pod wpływem ich kultur znalazły się zamieszkując je plemiona indiańskie m.in. Siuksów, Tolteków i Czipiczów. Ślepa chęć zysku Szczególną rolę w obronie ludności indiańskiej odegrał Bartolom de Las Casas jednak bez pożądanych efektów. Nienawiść do Indian osłabła z czasem i często dochodziło do małżeństw mieszanych, a ochrzczeni Indianie uzyskiwali dostęp do szkół.
W połowie XVI w. zrezygnowano z uciskania ludności indiańskiej w najcięższych pracach i rozpoczęto sprowadzać ludność niewolniczą z Afryki. Rozpoczęło się na dużą skale wywożenie murzynów z Afryki i zmuszanie ich do pracy fizycznej w Ameryce. W ten sposób Europejczycy znaleźli sobie darmową siłę roboczą, którą pozbawili wszelkich praw.
Skutkiem podboju nowych ziem okazała się kolonizacja ich. Przechodziły one na własność państw europejskich, co przyczyniło się do migracji ludzi z Europy do kolonii w celu uzyskania ziemi i lepszych warunków do życia. Ludność Europejska masowo przenosiła się do nowych koloni zakładając tam domy i rozpoczynając nowe życie. Po zajęciu terenów i utworzeniu koloni rozpoczynała się chrystianizacja nowych ziem. Organizowano wielkie misje chrześcijańskie mające na celu szerzenie wiary i nawracanie nowe ludy. W późniejszym czasie odkrycia geograficzne nie były już tak liczne ani tak spektakularne jak te, które miejsce miały w XV i XVI w. Odkrycia geograficzne doprowadziły do zmiany państw na stanowiskach hegemonów europejskich, teraz o sile państwa decydować miała liczba i jakość koloni przez nie posiadanych; dokonały nowego podziały stref wpływów. Wydarzenia jakie miały miejsce na lądach i morzach w tym czasie udowodniły ludziom, że ziemia jest kulą i pokazały, że nie wszystko jeszcze zostało na tej planecie odkryte.
Kolonizacja i badanie nowych terenów miały ogromny wpływ na kulturę. Zaczęły powstawać nowe teorie, została dostarczona w dużych ilościach nowa wiedza o świecie, co przyczyniło się do rozwoju nauki.
Jednak największym czynnikiem, jaki odegrał rolę w życiu ludzi była gospodarka. Zdobycie i zasiedlenie nowych terytoriów wiązało się z odkryciem nowych gatunków roślin. Dzięki odkryciom geograficznym zmieniło się znacznie menu Europejczyków. Przede wszystkim w ich kuchni pojawiły się ziemniaki, kukurydza, pomidory, fasola, papryka. Popularne i poszukiwane na dworach europejskich stały się wschodnie przyprawy tj. pieprz, cynamon, wanilia. Zaczęto z większą ufnością spoglądać w stronę owoców południowych, przypraw korzennych, kawy i herbaty, do której słodzenia zaczęto częściej używać cukru produkowanego z uprawianych w Ameryce trzcin cukrowych. W hodowli pojawiły się nowe gatunki zwierząt. W XVI wieku do ptactwa domowego dołączył indyk oraz nowe rodzaje kaczek czy gęsi. Stroje najbogatszych ludzi w państwie zrobione były z tkanin jedwabnych bądź bawełnianych, kobiety stroiły się w futra z Ameryki Północnej. Popularność zdobyła porcelana z Chin. Holendrzy sprowadzili z Azji tapiserie, które zastąpiły makaty i arrasy. Do wszystkich nowinek ludzie jednak podchodzili z wielkim dystansem. Nie od razu wszystkie potrawy znalazły się na europejskich stołach. Minął jakiś czas póki Europejczycy zaczęli hodować tak popularne w dzisiejszych czasach ziemniaki. Największe kontrowersje budził jednak tytoń. Władcy rosyjscy za używanie tabaki karali obcięciem nosa, a w Turcji nawet śmiercią. Papież z kolei na zwolenników tytoniu nałożył klątwę. Również w XXI wieku odradza się, chociaż mniej brutalnymi i radykalnymi środkami, używanie tytoniu, głównie zawartego w papierosach.
Powoli wszystkie nowe odkryte przysmaki zostały sprowadzane do Europy gdzie w końcu zaczęły królować na stołach.
Z koloni do Europy zaczęło napływać masowo złoto i srebro. Wybijane z nich monety rozprowadzono drogą wymiany w całej Europie. Jego ilości były tak duże, że jego wartość zmalała. W połowie XVI wieku w koloniach wydobywano pięć razy więcej metali szlachetnych niż w Europie przed podbojem Ameryki, ogólna zaś liczba monety będącej w obiegu wzrosła niemal czterokrotnie. Ten napływ taniego złota do Europy spowodował gwałtowny spadek siły nabywczej pieniądza i przyczynił się o ogromnego wzrostu cen. Ceny żywności wzrosły wyżej niż ceny produktów rzemieślniczych. W mieście w skutek wzrostu cen ucierpiała warstwa najniższa utrzymująca się z tych samy stawek roboczych, bogaciła się zaś burżuazja. Ten nierównomierny wzrost cen różnych rodzajów towarów był charakterystyczną cechą zjawiska ekonomicznego nazwanego rewolucja cenowa.
Istniejący jeszcze w średniowieczu system nakładczy w produkcji umocnił się. Obią on także dziedziny produkcji rzemieślniczej, jak: sukiennictwo, drukarstwo, czy produkcję artykułów luksusowych jak lustra, kobierce, wśród których były gobeliny holenderskie, także koronki, jedwabie i inne towary. System nakładczy sprzyjał wzrostowi popytu na określone towaru i obiegowi pieniądza. Rosły tym samym dochody władców czerpane z nakładanych podatków. Rozwój tego systemu spowodował rozwój specjalizacji i podział produkcji między rzemieślników i chałupników. Chałupnicy jako pracownicy najemni otrzymywali za swoją pracę wynagrodzenie. W XVII w. jako nowa forma organizacji produkcji pojawiła się manufaktura. Produkcja w manufakturze była skupiona w jednym miejscu i nadzorowana przez właściciela.
Zachwiane relacje między cenami artykułów żywnościowych i wyrobów rzemieślniczych spowodowały wzrost opłacalności produkcji zboża i hodowli.
Zmienił się kierunek dróg handlowych. Zrezygnowano z morza śródziemnego, które tym samym straciło większe znaczenie i Azji Mniejszej, która była nie opłacalna jako pośrednik ze względu na duże cła i utrudnienia Tureckie. Przerzucona szlak handlowy na Atlantyk, co spowodowało upadek znaczenia miast włoskich ( Wenecji, Genui) a przyczyniło się do rozwoju portów leżących nad Atlantykiem ( Amsterdamu, Londynu) a w szczególności Antwerpi.
Antwerpia stała się najbogatszym miastem Europy. Prowadzono na jej terenie handel towarami kolonialnymi głównie korzeniami i innymi przyprawami. Prowadzono tam wielkie międzynarodowe operacje handlowe i kredytowe, gdyż w tym mieście panowała w odróżnieniu od innych zupełna swoboda w tej dziedzinie. W 1531 roku dla operacji handlowych i finansowych utworzona została giełda. Zawierając transakcje na giełdzie nabywca oglądał tylko próbki towarów, zadłużenia ( weksle) notowano jako papiery wartościowe, pojawił się nowy system osiągania zysków - spekulacja giełdowa. Były to giełdy pieniężne oraz zbożowo-handlowe. Miały one ustalone miejsca i czas trwania. Tam właśnie zbierali się wówczas uczestnicy giełdy, by zawierać transakcje.
Upowszechnienie się stosunków towarowo-pieniężnych spowodowało, że obok rycerza-konkwistadora pojawił się kupiec-bankier, którego bronią stał się pieniądz i kredyt. Wraz z nowym typem gospodarki rosło znaczenie rynku, już nie lokalnego, lecz coraz bardziej rynku o zasięgu krajowym.
Kupcy powiększali swoje zasoby pieniężne, których pewną część przeznaczali na finansowanie nowych przedsięwzięć oraz rozwój handlu, także dalekomorskiego. Zawierane były różnego rodzaju transakcje już nie tylko gotówkowe, ale i bezgotówkowe, co pociągnęło za sobą rozwój banków. W XVI i XVII w. banki stawały się przedsiębiorstwami obracającymi pieniędzmi. Pośredniczyły także w transakcjach między wierzycielami, a dłużnikami. Zajmowały się, między innymi dokonywaniem przelewów i operacji kredytowych. Pojawiły się papierowe odpowiedniki pieniądza w postaci listów kredytowych i weksli, a w XVII stuleciu bilety bankowe(banknoty). Były one rodzajem weksli, które dawały okazicielowi prawo do pobierania odpowiedniej sumy w pieniądzu kruszcowym.
Rynek charakteryzował się swobodnym przepływem towarów na danym obszarze. Na takim rynku kształtowały się relacje między podażą, a popytem.
Utworzone kolonie były dodatkowym rynkiem zbytu dla produktów Europejskich. Do koloni były wysyłane różnego rodzaju produkty nabywane przez ludność która tam wyemigrowała z niewielkim dorobkiem. Nabywane one też był prze ludność zamieszkującą tereny które weszły w skład kolonii co stanowiło kolejne zyski dla kraju. Nowy rynek zbytu powoli zaczął kształtować światowy rynek współczesny.
W skutek rozwoju miast posiadających kolonie, a są to miasta zachodnioeuropejskie mające dostęp do morza zrodził się dualizm gospodarczy i ekonomiczny w Europie. Europa ekonomicznie dzieliła się na kraje na zachód od Łaby i na kraje leżące na terenach wschodnich od łaby nie mające przeważnie dostępu do oceanu atlantyckiego. Z tego powodu kraje Europy wschodniej nie brały udziału w odkryciach geograficznych i kolonizacji, natomiast kraje zachodzenie doskonale się rozwijały w tym kierunku i nabywały nowe posiadłości. Rozwój portów przyczynił się do tego iż w krajach zachodnich handel odbywał się drogą morską a kraje wschodnie pozbawione dostępów do morza musiały utrzymywać się nadal z handlu lądowego. Zachód Europy zmieniał swój ustrój z monarchii stanowej na absolutną w skutek bogacenia się warstwy uprzywilejowanej, natomiast kraje za Łabą przekształcały się w demokracje szlachecką. Miasta zachodu na wskutek szybkiego bogacenia się zaczęły się gwałtowniej rozwijać, one też miały dostęp do wiedzy o nowych kulturach w przeciwieństwie do miast Europy wschodniej gdzie nastąpiło zahamowanie w ich rozwoju. Europa zachodnia przechodziła coraz mocniej w kapitalizm pozostawiając daleko w tyle folwarczny wschód.
Wydawałoby się, że odkrycia geograficzne były tak wspaniałe i przyniosły tyle dobrego. Ludzie mieli większy dostęp do nowych kultur. Dzięki wyprawom morskim, zmieniło się diametralnie, życie duchowe oraz kulturalne Europy. Poszerzano znacznie swoją wiedzę na temat świata, a przede wszystkim zdano sobie sprawę z jego wielkości. Ówczesne potęgi oceaniczne, zdobywały co rusz nowe ziemie na terenie Nowego Świata. Dla Europy było to korzystne, przywożono z nowych ziem olbrzymie ilości metali szlachetnych oraz innych materiałów, których w europie nie było pod dostatkiem. Ludność Nowe Świata, stała się dla “cywilizowanej” Europy środkiem do bogacenia się. Dla jednych stanowili oni łatwy pieniądz a dla drugich tanią siłę roboczą. Dzięki lepszemu poznaniu naszego globu, znaleziono wiele nowych szlaków handlowych. Lecz jeżeli spojrzeć na całą sprawę z drugiej strony, to rzecz wygląda inaczej. Rozwinął się makabrycznie handel niewolnikami: Indianami jak i również Murzynami czego skutkiem w dzisiejszych czasach jest nietolerancja. Na nowo odkrytych terenach dochodziło do straszliwych rzezi . W przeciągu 100 lat Europejczycy wymordowali kilkadziesiąt milionów ludzi. Nowy Świat uległ wyludnieniu, i to znacznemu. Innym skutkiem były choroby, które Europa przywoziła na nowe zimie. Przykładowo w 1492 przybyła do Ameryki odra, grypa, ospa i były one śmiertelne dla tamtejszych ludzi. Jednak najpoważniejszym skutkiem odkryć geograficznych było totalne zburzenie, charakteru życia ludzi oraz dobytku kulturowego Nowego Świata.


BIBLIOGRAFIA:
J. Ciepielewski, I. Kostrowicka, Z. Landau, J. Tomaszewski „Dzieje gospodarcze Świata do roku
1980” Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 1987
Rondo Cameron „Historia gospodarcza świata-Od paleolitu do czasów najnowszych”
Wydawnictwo „Książka i Wiedza” Warszawa 1996,1999
Halina Tomalska „Od pierwszych cywilizacji do wszechczasów” HISTORIA dla szkół średnich,
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1996
B. Burda, B. Halczak, R.M. Józefiak, M. Szymczak „Historia – średniowiecze”
Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON Rumia 2002
ENCYKLOPEDIA SZKOLNA Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1993