Norma prawna a przepis prawny

Norma prawna jest popartą przymusem panstwowym ogólną regułą postepowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Każda norma prawda okreska, jak mają sie zachowac ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą sie w sytuacji okreslonej w danej normie. Norma prawna moze byc regułą baz nakazującą, badz zakazującą, bądz tez upowazniajacą do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kregu adresatow. Od pojecia normy prawnej odróżnic nalezy pojecie przepisu prawnego. Przepisy prawne sa wyodrebnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. w ustawach, rozporzadzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze wzgledow porzadkowych przepisy ujmuje sie w formie artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy dziela sie z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na punkty (oznaczone cyfrą arabska z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie wyrazona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrazona moze byc w kilku przepisach badz tez jeden przepis wyrazac moze dwie normy prawne lub wiecej.
Normy prawde mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach tych wyróżnic mozna trzy czesci: hipnozę, dyspozycję i sankcję.
Hipnoza jest to czesc normy okreslajaca kreg adresatow, do ktorych norma sie odnosi, i okolicznosci, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mowiac, hipnoza okresla warunki, ktorych zaistnienie powoduje obowiazek zachowania sie w sposob wskazany w normie.
Dyspozycja jest zcescia normy wyznaczajaca sposob postepowania w sytuacji, w ktorej spelnione zostaly warunki przewidziane w hipnozie.
Sankcja jest zcescia normy okreslajacą nastepstwa zachowania sie w sposob niezgodny ze wskazanymi okreslonymi w dyspozycji.
Ta klasyfikacja, trojczlonowa budwa normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom. W normach prawa karnego hipnoza polonczona ejst z dyspozycją w jedno okreslenie czynu przestepczego.na przyklad w normie: "Kto przywlaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majatkowe, podlega karze pozbawienia wolnosci do lat 3", czesc pierwsza "kto przywlaszcza sobie cudza rzecz ruchomą lub prawo majątkowe" jest utowrzonym z polonczenia hipnozy i dyspozycji okresleniem czynu przestepczego. Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrebnic mozna latwo hipnoze i dyspozycje, sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przyklad w normie" kto z winy swej wyrzadzil drugiemu krzywde, obowiazany jest do jej naprawienia" - czesc pierwsza "kto z winy swojej wyrzadzil drugiemu krzywde" stanowi hipnoze tej normy, okresla bowiem okolicznosci, ktorych zaistnienie powoduje obowiazek okreslonego zachowania. dalsza zcesc tej normy - dyspozycja - wskazuje jak nalezy postapic. Sankcja wreszcie polega na ujemnych konsekwencjach przewidzianych przez prawo, gdyby adresat normy nie postapil w sposob zgodny z dyspozycją.
Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma charakter zagrożenia reprezja karną, np. w postaci kary pozbawienia wolnosci lub grzywny. W prawie cywilnym sankcja moze przybierac forme zagrozenia egzekucją majątkową, moze tez polegac na zagrozeniu niewaznoscią okreslonych dzialan. W normach prawa administracyjnego sankcja moze polegac na zagrozeniu karami administracyjnymi (np. grzyną, mandatemI itp.

Rodzaje norm prawnych

Normy prawde formuowac mogą w sposob bezwzgledny obowiazek postepowania w zpsoob przewidziany w danej normie. Normy takie nazywamy imperatywnymi (bezwzglednie obowiazujacymi). Do takich nalezą na przyklad normy prawa karnego. W niektorych jednak galeziach prawa, przede wszystkim w prawie cywilnym i handlownym, obok norm o charakterze imperatywnym wystpeuja takze normy, ktore - mimo ustalonych penych regul postepowania - pozostawiaja jednak stronom swobode uksztaltowania swojch stosunkow w sposob odmienny od wskazanego w normie. Normy takie nazywami dyspozytywnymi (wzglednie obowiazujacymi). Normą imperatywną jest na przyklad norma zawarta w art 99 & 1 k.c. stanowiaca ze: "Pelnomocnictwo ogolne powinno byc pod rygoremniewaznosci udzielona na pismie". Norma zawarta w art. 642 & 1 k.c. stanowiaca iz, :"W braku odmiennej umowy przyjmujacemu zamowienie nalzey sie wynagrodzenie w chwili oddania dzieła", jest antomiat przykladem normy dyspozytywnej.