Wielka Brytania

ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE
Stosunkowo mały obszar Wielkiej Brytanii charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem krajobrazowym i geologicznym. Lekko pofałdowane tereny południowej i środkowej Anglii kontrastują z surowymi i górzystymi krajobrazami północnej Anglii, Szkocji, Walii i Irlandii Północnej.

Ukształtowanie powierzchni
Szkocja i położone u jej wybrzeży wyspy - Hebrydy, Orkady i Szetlandy - stanowią najbardziej na północ wysunięte obszary Wielkiej Brytanii. Na terytorium Szkocji można wyróżnić 3 wielkie krainy: Góry Kaledońskie na północy, niziny w części środkowej i Wyżynę Południowoszkocką na południu. Najwyższym szczytem Szkocji, a jednocześnie Wysp Brytyjskich, jest Ben Nevis w górach Cairngorm, wznoszący się na wysokość 1344 m. Wzgórza Cheviot stanowią naturalną granicę między Szkocją i Anglią. Dalej na południe wznosi się łańcuch Gór Penniriskich, biegnący równolegle do wybrzeży przez środkową Anglię. W północno-zachodniej części Anglii znajdują się góry Cumbrian oraz pojezierze Lakę District. W północno-wschodniej części Anglii, w hrabstwie North Yorkshire, występują torfowiska porośnięte wrzosem. Na południe od Gór Pennińskich rozciągają się faliste wzgórza środkowej Anglii, z równinnymi obszarami wschodniej części kraju. Najdłuższa rzeka Wielkiej Brytanii, Tamiza, mająca swe źródła na wzgórzach Cotswold, przepływa przez centrum Londynu i uchodzi do Morza Północnego.
Od zachodu z Anglią graniczy Walia, którą od północy oblewają wody Morza Irlandzkiego, od zachodu - Kanału Świętego Jerzego, a od południa - Kanału Bristolskiego. W środkowej części Walii wznoszą się Góry Kambryjskie. Ma tu swoje źródła druga pod względem długości rzeka Wielkiej Brytanii, Severn, uchodząca do Kanału Bristolskiego.
Morze Irlandzkie oddziela wyspę Wielka Brytania od wyspy Irlandia. 5/6 powierzchni Irlandii zajmuje Republika Irlandii, natomiast pozostałą część, na północnym wschodzie, brytyjska prowincja - Irlandia Północna. Na północ od Belfastu - stolicy prowincji - wznoszą się góry Antrim, których kredowo- bazaltowe stoki opadają stromo i są przedłużeniem południowo-zachodniego wybrzeża Szkocji.

Klimat
Pomimo położenia Wielkiej Brytanii w wysokich szerokościach geograficznych, klimat jest stosunkowo łagodny. W wyniku zetknięcia się ciepłych mas powietrza, napływających z południa, wraz z Prądem Północnoatlantyckim, z zimnym i wilgotnym powietrzem znad Islandii i obszarów arktycznych, powstają silne wiatry i obfite opady deszczu.
Daje się zauważyć regionalne zróżnicowanie klimatu. W górach zachodniej Szkocji występują intensywne opady śniegu. Irlandia Północna ma klimat wilgotny, z niewielkimi tylko opadami śniegu zimą. Klimat Walii charakteryzuje się chłodnymi latami i łagodnymi zimami, z dużymi opadami na wyżynach. W południowej Anglii notowane są najwyższe letnie temperatury powietrza przy jednocześnie największych rocznych amplitudach; zimy są tu często chłodne i mroźne.

Roślinność i zwierzęta
Ponad 5000 lat temu większą część Wielkiej Brytanii pokrywały gęste lasy liściaste. Do dnia dzisiejszego zachowało się niewiele takich leśnych kompleksów i dominują głównie inne zbiorowiska roślinne. Dla Szkocji, Irlandii Północnej i wyżyn północnej Anglii i Walii charakterystyczne są wrzosowiska. Wiele dolin i terenów leśnych zostało przekształconych w obszary rolnicze, powszechnie spotyka się plantacje drzew przeznaczonych na handel. Duże ssaki, m.in. wilk, zostały wybite w wyniku wielowiekowych polowań lub wyginęły z powodu zniszczenia ich naturalnego środowiska. Największym zachowanym ssakiem jest jeleń, zamieszkujący góry Szkocji. Spośród mniejszych gatunków spotyka się lisa, borsuka, wydrę i gronostaja. Świat ptaków reprezentowany jest przez wiele gatunków, rzeki obfitują w ryby.

SPOŁECZEŃSTWO
Wyspy Brytyjskie były miejscem, gdzie narodziła się nowoczesna demokracja parlamentarna i rewolucja przemysłowa. Stąd też pochodzi jeden z najczęściej używanych języków świata, angielski. Jest on językiem narodowym dla 350 milionów ludzi na Ziemi, a dalszy miliard posługuje się nim jako drugim językiem.

Ustrój
Wielka Brytania jest monarchią, podstawą rządów jest demokracja parlamentarna, która nie opiera się na pisanej konstytucji. Prawo jest oparte na statutach parlamentarnych, ich interpretacji przez sądy oraz (poza Szkocją) na prawie powszechnym. Parlament składa się z Izby Gmin i Izby Lordów. Członkowie pierwszej z nich są wybierani w wyborach powszechnych, natomiast drugiej - dziedziczą swoje stanowiska lub są na nie mianowani. Królewskie prawo do weta wyborczego nie zostało użyte od XVIII w.
Na poziomie lokalnym hrabstwa okręgi posiadają swoje własne, wybierane lokalnie rady. Szkocja i Walia, w których rośnie poczucie tożsamości narodowej mają własną administrację podlegającą parlamentowi. Szkocja ma także swój własny system prawny. Od 1972 Irlandia Północna jest zarządzana bezpośrednio z Londynu, do czego przyczyniła się eskalacja przemocy na tle religijnym.

Ludność
Anglicy, Irlandczycy, Szkoci i Walijczycy w ciągu wieków wymieszali się, przy czym większość stanowią Anglicy. Angielski jest językiem urzędowym, ale w niektórych górskich regionach północnej Szkocji ludzie nadal posługują się językiem gaelickim. W Walii język walijski odzyskał swe znaczenie po wprowadzeniu go do szkół. Od 1945 imigracja z państw należących do brytyjskiej Wspólnoty Narodów szczególnie z Indii Zachodnich (teren Morza Karaibskiego), Indii i Pakistanu, spowodowała powstanie wielorasowego i wielokulturowego społeczeństwa. Chrześcijanie stanowią 90% ogółu ludności, ale tylko nieliczni są praktykujący. Wzrasta liczba muzułmanów i wyznawców innych religii, zwłaszcza hinduistów i sikhów. Na obszarach wiejskich mieszka mniej niż 10% ludności.

GOSPODARKA
W XX w. nastąpiło zmniejszenie się gospodarczej przewagi Wielkiej Brytanii nad innymi państwami. Wpływ na to miał przede wszystkim wzrost konkurencji międzynarodowej, rozpad imperium kolonialnego oraz zniszczenia wojenne.
Po 1945 w gospodarce kraju zaszły istotne zmiany, których przyczyną były: eksploatacja złóż ropy naftowej i gazu ziemnego spod dna Morza Północnego, przystąpienie do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (ob. Unia Europejska) i zmiany w strukturze zatrudnienia.
Rolnictwo i rybołówstwo
Rolnictwo, którym trudni się tylko 2% ludności zawodowo czynnej, zaspokaja około 50% potrzeb żywnościowych kraju. Na wschodzie przeważają grunty orne, na zachodzie - pastwiska. Uprawia się głównie pszenicę, jęczmień, ziemniaki oraz buraki cukrowe. Rolnictwo jest coraz bardziej zmechanizowane. Głównymi zwierzętami hodowlanymi są: owce, bydło, trzoda chlewna i drób.
Rybołówstwo brytyjskie reprezentuje wysoki poziom, mimo to ubożenie łowisk oraz coraz silniejsza konkurencja zagraniczna powodują powolny upadek rybołówstwa morskiego. W ostatnich latach doszło do wielu sporów o wody terytorialne z Islandią i Danią. Wzrasta natomiast znaczenie hodowli ryb, szczególnie łososia. Wykorzystywane gospodarczo obszary leśne zajmują ponad 5% powierzchni kraju. Lasy są zarządzane zarówno przez państwo, jak i właścicieli prywatnych.

Przemysł
Brytyjskie bogactwa mineralne, które zaczęto wydobywać na wielką skalę w końcu XVIII w. w dużej mierze już wyeksploatowano. Do 1990 zostały zamknięte prawie wszystkie kopalnie węgla kamiennego w południowej Walii - dawniej głównym okręgu przemysłowym. Obecnie większość węgla kamiennego w Wielkiej Brytanii pochodzi z importu, co jest tańsze niż eksploatacja rodzimych złóż.
W 1962 zaczęto wydobywać gaz ziemny, a w 1975 ropę naftową na Morzu Północnym. Wielka Brytania stała się eksporterem tych surowców i jednocześnie zagwarantowała sobie samowystarczalność w produkcji energii. Elektrownie jądrowe dostarczają 1/5 energii potrzebnej krajowi. W Szkocji, na niewielką skalę wytwarzana jest energia elektryczna w elektrowniach wodnych.
Przemysł przetwórczy obejmuje głównie produkcję stali, samochodów, maszyn i urządzeń, sprzętu lotniczego, wyrobów skórzanych, włókienniczych i odzieży. Nowe gałęzie przemysłu, takie jak: przemysł chemiczny i elektroniczny wypierają powoli tradycyjne gałęzie, jak np. przemysł stoczniowy.

Transport
W okresie rewolucji przemysłowej (XIX w.) zbudowano w Anglii wiele kanałów i linii kolejowych. W 1947 cała sieć kolejowa została upaństwowiona. Nowe inwestycje związane były z rozbudową połączeń między miastami oraz konteneryzacją przewozów towarowych, rozwinięto również sieć połączeń między centrum Londynu a jego przedmieściami. Od 1960 zaczęto rozbudowywać sieć autostrad. Mimo budowy nowych odcinków, autostrady są nadal przepełnione, szczególnie w gęsto zaludnionej południowo-wschodniej części kraju. Połączenia autobusowe: lokalne, krajowe i międzynarodowe, zorganizowano na wysokim poziomie.
British Airways, sprywatyzowane brytyjskie linie lotnicze, są jednym z największych w świecie przedsiębiorstw lotniczych. Oprócz największych międzynarodowych portów lotniczych w Londynie: Heathrow i Gatwick, istnieje wiele lotnisk krajowych.
Pod koniec lat 80. rozpoczęto budowę tunelu pod kanałem La Manche, zakończoną w 1994. Otwarcie tunelu umożliwiło połączenie kolejowe Wielkiej Brytanii z Francją i resztą Europy.

Łączność i środki masowego przekazu
Przemysł telekomunikacyjny został sprywatyzowany w latach 80. Wszystkie brytyjskie gazety pozostają w rękach prywatnych. Nie ma formalnej cenzury. Brytyjskie radio British Broadcasting Corporation (BBC) działa jako niezależna publiczna organizacja, do której należy większość lokalnych i ogólnokrajowych rozgłośni radiowych oraz telewizyjnych. Przedsiębiorstwo Independent Broadcasting Authority (IBA) kontroluje koncesje telewizji komercyjnej i radia, działających w różnych częściach kraju. Do usług specjalnych należą audycje nadawane w języku walijskim, sieć telewizji satelitarnej i rozwijająca się telewizja kablowa.
Opieka zdrowotna i społeczna, oświata
Państwowa służba zdrowia, wprowadzona w 1948, oferuje bezpłatną opiekę zdrowotną oraz bezpłatne leczenie szpitalne. Koszty badań okulistycznych i leczenia stomatologicznego są pokrywane przez państwo w przypadku dzieci, osób starszych i obywateli o niskich dochodach. Istnieje 2500 szpitali państwowych oraz duża liczba płatnych szpitali prywatnych.
Nauka jest bezpłatna i obowiązkowa dla dzieci w wieku 5-16 lat. Państwowy program edukacyjny został wprowadzony w końcu lat 80. Poza szkołami państwowymi istnieje około 450 płatnych szkół prywatnych. Prawie 1/3 uczniów kontynuuje naukę w uniwersytetach i innych szkołach wyższych.

TURYSTYKA
Do Wielkiej Brytanii turystów przyciąga nie tylko piękny krajobraz, ale również wspaniałe miasta przesiąknięte historią, urocze parki narodowe, w których można napotkać miejsca o niezwykłej urodzie, ogrody miejskie i przepiękne atlantyckie plaże. Wielka Brytania jest państwem wielonarodowościowym. Odzwierciedla się to w zróżnicowaniu kultury i obyczajów w poszczególnych regionach.
Dużą popularnością cieszy teren krajobrazowy Anglii się Lake District. Na obszarze zaledwie 50 km znajduje się 16 dużych jezior, wciśniętych pomiędzy strome zbocza najwyższych gór w kraju. Uroku całej okolicy dodają czarujące, zbudowane z kamienia wsie oraz przepiękne wodospady.
Warto także odwiedzić Stonehenge liczące 5 tysięcy lat, które jest najsłynniejszym prehistorycznym miejscem w Europie, będącym wciąż nie rozwikłaną zagadką, a jednocześnie dużą atrakcją turystyczną.

Anglia to skarbnica dzieł sztuki pochodzących ze wszystkich stuleci i kontynentów. Odwiedzający Anglię turyści są zachwyceni rezydencjami arystokracji oraz wspaniałą kolekcją zamków i katedr. Największymi osiągnięciami artystycznymi Anglia może się poszczycić w takich dziedzinach jak: teatr, literatura i architektura.
Turyści odwiedzający Anglię najczęściej koncentrują się na Londynie. I słusznie, bo jest to piękna metropolia, z licznymi zabytkowymi budowlami oraz muzeami kryjącymi fascynujące eksponaty. Londyn jest stolicą Anglii i Wielkiej Brytanii, jednym z największych miast Europy, rocznie odwiedzanym przez 25 mln turystów z całego świata. Miasto to jest również jednym z finansowych gigantów Europy, wielkim ośrodkiem gospodarczym, a także światowym centrum kulturalnym i turystycznym.
W Anglii znajdują się najsłynniejsze uniwersyteckie miasta świata jedno z nich to
Oxford. Fascynujące miasto i jedna z największych atrakcji turystycznych Anglii. W tym słynnym mieście uniwersyteckim można bez trudu spędzić kilka dni na intensywnym zwiedzaniu.
W Anglii nie brak ustronnych miejsc idealnie nadających się na spacer lub przejażdżkę rowerem z dala od tłumów. Na ambitniejszych turystów czekają długodystansowe szlaki, skałki i jaskinie. Nad morzem i na wielu jeziorach można uprawiać żeglarstwo lub windsurfing lub też po prostu poszukać pięknej plaży, położyć się i zapomnieć o całym świecie.
W Wielkiej Brytanii można podziwiać imponujące budowle, zapierające dech w piersiach krajobrazy, spacerować po bajecznie zielonych ogrodach, poczuć atmosferę historycznych, znanych na całym świecie miast, a także odpocząć na przepięknych piaszczystych plażach.


Korzystałam:
-z encyklopedii „Geografia państw świata”
-z książki „Świat w liczbach”
-z encyklopedii PWN
-ze stron WWW