Owady społeczne – życie społeczne mrówek
Sto milionów lat przed tym, jak ludzie zaczęli żyć w jaskiniach, niektóre gatunki owadów wykształciły w pełni rozwiniętą strukturę społeczną.
Owady społeczne to takie, u których występuje podział pracy, wykonywanej przez poszczególne osobniki dla dobra grupy. Z podziału pracy korzyści odnosi cały rój.
Cechą wspólną wśród wszystkich mrówek jest cienkie połączenie między tułowiem, a odwłokiem i, u wielu gatunków, odstraszające ubarwienie ciała.
Mrówki są wyposażone w silne narządy gębowe, a wiele ich gatunków ma też żądła. Po ugryzieniu przez mrówkę na skórze pojawia się zaczerwienienie, gdyż owad uwalnia do rany kwas mrówkowy. W skład kolonii owadów społecznych wchodzą samce, zwane trutniami, rozmnażające się samice i robotnice.
Aby społeczeństwo owadzie mogło właściwie funkcjonować, pomiędzy osobnikami musi ustalić się odpowiedni sposób porozumiewania się ze sobą, dzięki któremu będą mogły one pomyślnie egzystować w takiej grupie.
Sztuka porozumiewania się
Owady, tak jak ludzie, porozumiewają się ze sobą za pomocą dotyku, zapachu, dźwięku i wzroku. Przesyłają informacje, głaskając się czułkami, produkują różnego rodzaju chemiczne substancje zapachowe zwane feromonami, za pomocą, których komunikują innym osobnikom kolonii o tym, co się wokół nich dzieje. Istnieją też jeszcze inne sposoby komunikowania się owadów, o których nie wiele na razie wiadomo. Na przykład wiele owadów wykorzystuje ultradźwięki o bardzo wysokich częstotliwościach, leżących powyżej górnej granicy słyszalności ludzkiego ucha. Dzięki temu zwierzęta te mogą ze sobą:rozmawiać”, a my nie zdajemy sobie z tego sprawy. Pszczoły rozwinęły jeszcze inny sposób przekazu informacji. Tak zwany „taniec” pszczoły, który wykonuje ona po powrocie do ula wskazuje innym pszczołom, gdzie znajduje się nowe źródło nektaru, który odnalazła i jak tam dolecieć.
Życie mrówek
Nie powinien zaskakiwać fakt, że mrówki wydają się występować wszędzie. Ta grupa owadów odniosła duży sukces ewolucyjny, dzięki wytworzeniu skomplikowanych związków w obrębie kolonii i wykształceniu form życia społecznego. Zdolność mrówek do odnajdowania źródeł pokarmu można łatwo potwierdzić, obserwując pochody tych owadów w mieszkaniu, kiedy maszerują w stronę kałuży rozlanego soku lub pozostawionej kromki z dżemem. Pewna indiańska legenda opowiada o tym, jak kiedyś Ziemia była zalana wodą. Wtedy Stwórca zesłał na Ziemię mrówki, które tak się rozmnożyły, że uformowały ląd. W ten sposób tłumaczono sobie fakt, że ilekroć kopie się w ziemi to natrafia się na gniazdo tych owadów.
Na świecie występuje ponad 6000 znanych gatunków mrówek, które mogą współpracować ze sobą tworząc tzw. kolonię polikaliczną. W takiej sytuacji mieszkańcy wszystkich mrowisk kolonii tworzą jedno społeczeństwo. Żyją jak mieszkańcy jednego gniazda, bez jakichkolwiek objawów wzajemnej agresji. Mrówka z jednego mrowiska może bez problemu zamieszkać w innym. Podstawowym warunkiem utrzymania integralności kolonii jest stała między mrowiskowa wymiana osobników. Robotnice przechodząc do innego gniazda (w ramach tejże wymiany) przynoszą zapach własnego (mrówki rozpoznają się właśnie po zapachu). Na tej zasadzie zapachy mrowisk kolonii nieustannie się mieszają. Ta dyfuzja zapachowa zapobiega indywidualizacji wśród nich. Może ona też zachodzić dzięki wymianie pokarmu między robotnicami z różnych gniazd. Eksperyment polegający na odcięciu mrowiska od reszty kolonii spowodowałby utratę ich cech wspólnych. W wyniku doświadczenia kolonia uzyskałaby nową postać, w ramach, której nie byłoby już miejsca dla "oderwanego" elementu.
Kolonie polikaliczną powstają najczęściej z pojedynczego mrowiska, w którym żyje wiele królowych. Początkowo, gdy mrowisko takie jest jeszcze niewielkie, robotnice poszukują pokarmu w jego pobliżu. W miarę wzrostu liczności społeczeństwa, mrówki muszą rozchodzić się na coraz większym obszarze, by zebrać dostatecznie dużo pokarmu. W końcu w rozwoju społeczeństwa nadchodzi moment, kiedy robotnice już tak daleko odchodzą od gniazda, że wydajność ich pracy jest minimalna, (ponieważ zużywają dużo energii na dojście do tego miejsca i przyniesienie z niego pokarmu). Wówczas dalszy rozwój społeczeństwa grozi kryzysem głodowym. Wyjściem jest założenie nowego mrowiska, które będzie eksploatować inne obszary. Aby tak się stało, mrówki z mrowiska macierzystego budują nowy kopiec, po czym część robotnic i królowych przenosi się do niego. W ten sposób społeczeństwo dzieli się na dwie części. Początkowo mrowisko potomne (odkład) jest silnie związane z mrowiskiem macierzystym. Między nowym mrowiskiem a macierzą nieustannie krążą robotnice tworząc zwarty szlak. W miarę usamodzielniania się odkładu więzi te słabną coraz bardziej. W końcu znikają zupełnie, a oba mrowiska są w stosunku do siebie równorzędne. Taka jest kolej rzeczy u podrodzaju Formica. U Coptoformica mrowiska potomne nawet po uzyskaniu pełnej samodzielności pozostają w więzi z macierzą. Tak, więc w przeciwieństwie do mrówek Formica, których kolonie polikaliczne mają tendencję do rozpadania się na samodzielne mrowiska w miarę upływu czasu, Coptoformica tworzą kolonie trwale ze sobą związanych gniazd. Chociaż w rejonach tropikalnych żyje ich ogromna większość, to w strefie umiarkowanej też jest ich niemało. Życie mrówek w kolonii ma charakter społeczny, ich grupy podzielone są na kasty osobników, z których każda pełni ważną funkcję. Gniazda mrówek zwykle znajdują się pod ziemią i są używane przez wiele lat. W każdym takim mrowisku może być kilka milionów osobników, wśród których są uskrzydlone króle i samce oraz tysiące robotnic, które się nie rozmnażają i nie posiadają skrzydeł. Najczęściej widujemy robotnice, które bez przerwy maszerują w poszukiwaniu pożywienia i są zajęte znoszeniem go do gniazda. Wśród robotnic są wyspecjalizowane grupy osobników, których zadaniem jest obrona mrowiska. Mają one duże aparaty gębowe i są nazywane żołnierzami.
Mrówki zakładają gniazda w różnych miejscach. Niektóre kolonie znajdują się pod płytkami chodnika, a leśne mrówki rudnice budują ogromne kopce z igieł i gałązek, których wysokość dochodzi do 150 centymetrów, a średnica nawet do 300 centymetrów. Wewnątrz każdego gniazda znajduje się istna plątanina korytarzy, po których mrówki mogą się swobodnie poruszać i wielka liczba komór, gdzie są wychowywane larwy i poczwarki. Larwy karmione są przez robotnice. Tak jak w przypadku termitów, w pewnych okresach roku z mrowiska wychodzą młode uskrzydlone osobniki – samce i samice – i podejmują lot godowy. Po kopulacji, zapłodniona samica-królowa udaje się na poszukiwanie odpowiedniego miejsca, a gdy już je znajdzie zakłada nową kolonię.
W tropikach występują gatunki mrówek, na przykład z rodzaju Ecition, które żyją na powierzchni ziemi i przemieszczając się w wielkich grupach, zabijają i pożerają wszystko, co znajdzie się na ich drodze, nie wyłączając dużych kręgowców.
Żyjące na drzewach tropikalne mrówki prządki budują gniazda w ten sposób, że „zszywają” liście jedwabnymi nićmi. Nici te są produkowane przez ich larwy, a sam sposób łączenia liści jest bardzo oryginalny, gdyż stare mrówki posługują się larwami jak igłą, trzymając je w trakcie tej czynności w narządach gębowych.
Niektóre gatunki mrówek, na przykład żyjąca w Europie amazonka, rozwinęła własny unikalny sposób zapewnienia opieki swoim młodym. Nie ma wśród nich robotnic, a czynności związane z opieką nad młodymi i „utrzymanie domu” wykonują mrówki niewolnice, które wylęgły się z poczwarek, wykradzionych przez amazonki z mrowisk innych gatunków mrówek.
Mrówki czasami są uciążliwe dla nas, to ich rola w ekosystemie jest bardzo ważna, gdyż owady te wpływają na liczebność innych gatunków, które, gdy się nadmiernie rozmnożą, mogą przysporzyć o wiele większych problemów niż latająca chodzące po kocu mrówki.
Zakończenie
Wiele owadów wykazuje zdolności społeczne, którym instynkt nakazuje budowanie kolonii i życie społeczne owady porozumiewają się i tworzą pewne formy kultur. Są to tak zwane owady społeczne. Te owady są najinteligentniejsze z owadów. Najbardziej rozwinięte kulturowo są mrówki. Każda mrówka ma swoje obowiązki i każda stara się je wypełniać. Jak w idealnym królestwie.