Muzyka starożytna i średniowieczna

Muzyka w świecie starożytnym

Do niedawna uważano, że muzyka powstała gdy pierwotny człowiek zaczął naśladowywać przyrodę. Teoria powstania muzyki opiera się na badaniach psychologicznych. Obowiązująca dzisiaj teoria powstania muzyki mówi, że muzyka jest w każdym z nas. Wywodzi się z tego samego pnia co mowa. Mowa służy do przekazywania myśli, muzyka do emocji. Na początku muzyka była sztuką synkretyczną to znaczy że nie było podziału na wykonawców i widzów. Nie było również specjalizacji na śpiewających, tańczących i grających. Wszyscy robili to jednocześnie, czyli pełnili funkcje wykonawcy i widza.

Starożytność
W historii to czas około 3000-4000 tysiąclecia przed naszą erą do 476 roku czyli upadku cesarstwa Rzymskiego.

Egipt
Wiedze o muzyce w Egipcie czerpiemy z wykopalisk i hieroglifów wykutych w ścianach grobowców. Na tej podstawie możemy przypuszczać że w Egipcie muzyka była bardzo ważna. Przede wszystkim w liturgii. Używano instrumentów strunowych, dętych i perkusyjnych. Były to liry, harfy, lutnie, trąby, flety, a także grzechotki i bębny. W Egipcie próbowano zapisywać muzykę. Polegało to na zapisywaniu wysokości dźwięku w formie układu dłoni. Taki zapis to cheironomia.

Grecja
Grecy uważali ze muzyka pochodzi z kosmosu że wszystkie planety krążące wokół Ziemi tworzą swoistą harmonię, która jest muzyką. Do dziś w kulturze zachodu używamy pojęć wywodzących z greki, na przykład : muzyka, melodia, rytm, symfonia, chór. Muzyka Grecka była silnie związana z poezją i teatrem. Była wręcz uzależniona od poezji. W muzyce wykorzystywano instrumenty : lira, kitara i aulos. W muzyce greckiej pojawiły się nowe formy muzyczne. Niektóre z nich są wykorzystywane do dziś. Na przykład : Oda – uroczysty utwór opiewający bogów lub ważne wydarzenia, elegia – początkowo pieśń żałobna, przekształcona w patriotyczną. Ważnym elementem w Grecji był taniec który towarzyszył różnym uroczystością i często miał charakter symboliczny. Popularne tance- taniec wojenny i gimnastyczny. Podobnie jak w Egipcie, grecy zapisywali muzykę. Polegało to na określaniu wysokości dźwięku poprzez nachylenie litery pod odpowiednim kątem. Do dziś zachowało się niepełnych 12 melodii.

Rzym
Struktura państwowa Rzymu była zupełnie inna od Greckiej. Imperium skupiło swe siły na utrzymaniu porządku stąd w czasach rzymskich trudno mówić o rozwoju muzyki. I choć tak jak w Grecji muzykę przedstawiano w teatrze, największą popularność uzyskała muzyka wojskowa.


Muzyka średniowiecza

Charakterystyka epoki
Nazwa średniowiecze powstała około XVI wieku i oznaczała czas między starożytnością a nowożytnością które nazwano wiekami średnimi. Ramy czasowe każdej epoki zależą od kryteriów, historycy jednak najczęściej za początek średniowiecza uważają 476 rok czyli upadek cesarstwa rzymskiego. Koniec epoki też datuje się w zależności od kryteriów ale ogólnie uważa się za 1453 czyli upadek Konstantynopolu przez Turków albo odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Ważne wydarzenia historyczne mają wpływ na rozwój historii :
- 1095 – 1099 – pierwsza wyprawa krzyżowa
- 1250 – budowa katedry Notce Dame
- 1300 – wynalezienie zegara
Głównym źródłem sztuki w tym czasie był kościół chrześcijański dlatego większość dzieł ma charakter religijny. W epoce średniowiecza początkiem i końcem wszystkiego był Bóg. Twórcy swoje dzieła poświęcali Bogu. Podpisywali się pod obrazami było traktowane jako pycha. Dlatego większość dzieł średniowiecznych to dzieła anonimowe.

Formy muzyczne w epoce średniowiecza
Muzyka jako element ludzkiej działalności związana jest z emocjami. Dlatego Kazda religia wykorzystuje muzykę do oddziaływania na wiernych. Podobnie było z chrześcijaństwem. Od samego początku zaadaptowali żydowskie psalmy i greckie hymny tworząc nową formę chorału. Na przełomie VI i VII wieku papież Grzegorz I Wielki zauważył różnorodność pieśni chorałowych i nakazał je ujednolicić. Stąd chorał gregoriański. Cechy chorału gregoriańskiego :
- melizmatyczny
- śpiewają mężczyźni
- po łacinie
- a capella
Msza muzyczna to utwór oparty na słowach stałych części mszy liturgicznej. Na przykład
- Kyrie ( chwała na wysokości)
- Kredo ( wyznanie wiary
- Sanctus ( święty, święty)

Tropy i sekwencje
Około X wieku w muzyce religijnej pojawił się nowy trend. Dla podkreślenia wiary zaczęto dodawać nowe teksty do wcześniej znanych utworów. Wstawiano nowe fragmenty najczęściej między Kyrie a elejso i w słowie alleluja. Takie wstawki to właśnie tropy i sekwencje. Dopóki teksty miały charakter religijny kościół się nie wtrącał, ale kiedy wstawki zaczęły tracić swój religijny charakter, były w językach narodowych a do tego straciły charakter chorałowy, kościół zareagował bardzo ostro. Zakazał tropów i sekwencji na Soborze Trydenckim pozostawiając tylko 5 co i tak na Soborze Watykańskim ograniczono do 3.

Średniowieczna muzyka wielogłosowa
Pierwsze wzmianki o muzyce wielogłosowej w kościele pochodzą z VII i VIII wieku. Do tradycji kościelnej wielogłos wprowadzono około X wieku. W tym samym czasie próbowano zapisywać muzykę na dwóch liniach. Pomysłodawca był Huckbald. Pierwsze utwory wielogłosowe były w dwugłosie i były to śpiewy równoległe. Taki śpiew to organum. Głównymi kompozytorami byli organiści z katedry Noter Dame. W drugiej połowie XII wieku Lenonius, który komponował organa trzygłosowe, a w pierwszej połowie XIII wieku Perotinus i komponował organa czterogłosowe. Około 1320 roku Filip de Vitry napisał traktat o komponowaniu muzyki wielogłosowej. Traktat Ars Nova. Wydanie traktatu rozpoczęło nową epokę w muzyce europejskiej, późniejsi historyce nazwali ją właśnie Ars Nova ( nowa sztuka). Dla odróżnienia starego stylu komponowania wcześniejszą nazwano Ars Antiqua. Najwybitniejszym kompozytorem tego okresu w XV wieku był Guillaume Machault. Najważniejsze formy średniowiecza to motet i conductus. Słowo motet pochodzi od francuskiego słowa mot czyli słowo i był to utwór wielogłosowy w którym podobnie jak w tropach i sekwencjach wstawiono nowe fragmenty przy czym teksty były różne w każdym głosie a nawet w różnych językach co powodowało brak zrozumienia i zagmatwanie. Conductus to utwór wielogłosowy który poruszał zwykle aktualne tematy polityczne lub gospodarcze.



Muzyka świecka w średniowieczu
W średniowieczu grupą wykształconą byli duchowni dlatego najwięcej przekazów dotyczy muzyki religijnej. Wiemy, ze muzyka świecka była obecna w średniowieczu ale mamy bardzo mało zabytków muzycznych z tego okresu. Większość dowodów ma charakter pośredni.

Rodzaje muzyki świeckiej w średniowieczu
- muzyka ludowa przekazywana z pokolenia na pokolenie
- muzyka dworska związana z ceremoniałem
- muzyka miejska ( kuranty, dzwony)
- muzyka wojskowa i myśliwska

Charakterystyka muzyki świeckiej
Charakterystyczni byli wędrowni grajkowie którzy oprócz umilania wolnych chwil władcą byli głównymi nośnikami informacji. W różnych krajach nosili inne nazwy :
-Francja- trubadurzy i truwerzy
- Niemy- Meisterzinerzy
- Skandynawia- skaldowie
- Rosja – skoromochy
- Polska – rybałci i igrcy
Twórczość śpiewaków miała ogromny wpływ nie tylko na rozwój muzyki ale całej kultury europejskiej. Dlatego że prowadzili oni zapis utworów muzycznych dzięki czemu wiele z nich przetrwało do dziś oraz śpiewali w językach narodowych a to dało podstawy do rozwoju literatury w renesansie.

Polska muzyka średniowieczna
Pierwsze wzmianki o muzyce na ziemiach Polskich pochodzą z VII wieku i są zapiskami w dziennikach arabskich podróżników. Ważnym wydarzeniem dla rozwoju państwowości i kultury Polskiej to 966 rok czyli Chrzest Polski. Pierwsze arcybiskupstwo powstało dwa lata później w Poznaniu a po 1000 roku w Gnieźnie, Wrocławiu, Krakowie, Kołobrzegu. Były to ważne ośrodki nie tylko religijne ale kulturowe. Uprawiano tam chorał gregoriański. O ich działalności promieniowała nad okolice. Nazwa naszego kraju po raz pierwszy wystąpiła w formie Polonia i pojawiła się w hymnie do św. Wojciecha z 1001 roku. Pierwszym kompozytorem Polskim znanym z imienia jest mnich Wincenty z Kielczy ( XIII) i to jemu przypisuje się jeden z pierwszych hymnów Polski – Gaude Mater Polonia ( Ciesz się Matko Polko). To pieśń ku czci św. Stanisława. Drugą ważną pieśnią późnego średniowiecz jest Bogu rodzica. To najstarsza polska pieśń religijna śpiewana po polsku. Ale najstarszą pieśnią śpiewaną z polskim tekstem jest ludowa pieśń weselna jeszcze z czasów pogańskich pod tytułem : Oj chmielu, chmielu. Bogu rodzica pełniła funkcje hymnu w dzisiejszym tego słowa znaczeniu bo wykonywaną ją w czasie ważnych uroczystości państwowych przykład wiemy ż śpiewaną ją przed bitwami w 1331 roku w Płowcach
1410 roku w grunwaldzie
1431 roku w Nakłem
1440 w trakcie koronacji Władysława Warneńczyka.
Początek wielogłosowości w Polsce datuje się na XIV wiek wtedy coraz częściej pojawiają się pieśni religijne po polsku. Ważnym wydarzeniem dla kultury polskiej było założenie Akademii Krakowskiej przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku. W XV wieku pojawiają się pierwsze świeckie utwory wielogłosowe śpiewane jeszcze po łacinie na przykład Breve rerum czy Crawia civitas. W drugiej połowie XV wieku najsławniejszym kompozytorem jest Mikołaj z Radomia. W drugiej połowie XV wieku pojawiają się dwa zabytki wielogłosowej muzyki religijnej po polsku. Są to anonimowe : O najdroższy kwiatku panieńskiej czystości oraz Chwała tobie gospodzinie.