Historia muzyki od starożytności do dziś - superr skrót

MUZYKA towarzyszyła człowiekowi od zawsze. Ludzie prymitywni muzykowali przy różnych okazjach związanych z ich codziennym życiem np. przy polowaniu. Jako instrumenty wykorzystywali pałki oraz dzidy, którymi uderzali rytmicznie w ziemię. Naturalnym instrumentem było również ciało ludzkie – prawdopodobnie ludzie ci klaskali i poklepywali się po udach.

MUZYKA STAROŻYTNA jest już (analogicznie) bardziej rozwinięta. Towarzyszy zarówno życiu codziennemu wśród warstw uboższych, jak służy rozrywce w wyższych sferach. Pojawiają się pierwsze artystyczne formy powiązane z literaturą np. recytowano poezje przy wtórze kitary (instrumentu szarpanego) lub aulosu (przodka oboju). Muzyka staje się także niezbędnym składnikiem dramatu starogreckiego. Inną jej funkcją jest towarzyszenie religii - przykładem są hymny ku czci Apollina. W starożytnej Grecji pojawiają się pierwsze skale muzyczne, które stały się wzorem dla skal muzycznych w średniowieczu – tzw. kościelnych.

ŚREDNIOWIECZNA MUZYKA kojarzy nam się przede wszystkim z jednogłosową muzyką kościoła rzymsko – katolickiego tzw. chorałem gregoriańskim, który powstał w 7 wieku n.e., dzięki papieżowi Grzegorzowi. Są to śpiewy przeznaczone na cały rok kościelny. W trakcie ewolucji zaczynają pojawiać się fragmenty dwu a nawet trzygłosowe. Kompozytorzy są anonimowi - tworzą na chwałę Boga, a nie dla własnej sławy.
Obok muzyki kościelnej rozwija się tak zwana liryka rycerska. Zajmowali się nią przedstawiciele wyższych stanów. Truwerami czy trubadurami byli nawet królowie. Wykonywali pieśni jednogłosowo, z towarzyszeniem instrumentu np. przodka wioli. Poruszali tematykę wypraw krzyżowych, a także miłosną.

OKRES RENESANSU to panowanie wielogłosowości. Odrodzenie określa się jako wiek polifonii wokalnej a capella, gdy głosy chóralne są samodzielne i tworzą skomplikowaną pajęczynę dźwiękową. W tamtym czasie w kościele pojawiły się głosy krytyki, że tekst stał się nieczytelny (poprzez melizmaty) i że należy uprościć muzykę.
Coraz silniej rozwija się muzyka świecka, również wielogłosowa. Z tego okresu znamy już najsławniejszych kompozytorów np. Orlando di Lasso, Giovani Pierluigi, da Palestrina, Gezualdo da Venoza. A W Polsce tworzy np. Mikołaj Gomółka – autor 150 psalmów, czy Wacław z Szamotuł. Muzyka polska stoi na bardzo wysokim poziomie – jest jednym z wiodących przedmiotów w nowo powstałej Akademii w Krakowie. Znane formy tego okresu to: motet, madrygał, chanson i inne. Pod koniec epoki renesansu, na przełomie 16 i 17 wieku, pojawiają się pierwsze bardziej rozbudowane formy wokalno – instrumentalne. Zwiastują one nadejście następnej epoki – baroku, w której „wybuchnie” muzyka instrumentalna i pojawią się największe formy wokalno – instrumentalne.

W BAROKU odnajdziemy między innymi przepiękne koncerty na solowe instrumenty np. na skrzypce, flet czy organy. Związane jest to z rozwojem budownictwa instrumentów i pierwszymi przejawami wirtuozerii wykonawców. Utwory te zresztą do dzisiaj cieszą się wielką popularnością. Przykładem mogą być koncerty skrzypcowe Jana Sebastiana Bacha czy cykl koncertów „Pory Roku” Antoniego Vivaldiego. Specyficzną odmianą koncertów są concerti grossi, gdzie grupa trzech, czterech instrumentalistów współzawodniczy z całą orkiestrą. Nazwa koncert pochodzi od włoskiego słowa „concertare”, co oznacza właśnie „współzawodnictwo”.
Inne gatunki instrumentalne tamtego okresu to między innymi sonaty barokowe czy suity, będące zbiorem tańców stylizowanych różnych narodów.
Należy wspomnieć, że w baroku budowniczowie instrumentów chcąc zaspokoić gusta muzyków zaczęli produkować coraz lepsze instrumenty. To właśnie w baroku powstał kanon budowy skrzypiec czy organów. Instrumenty Stradivariego czy Amatiego są do dzisiaj najlepszymi instrumentami na świecie, a obecnie kosztują po kilkanaście milionów dolarów. Przykładem prześwietnych organów barokowych jest instrument znajdujący się w poznańskiej Farze. Barok to również epoka rozwoju kunsztu wokalnego. Pojawiają się przepyszne kantaty, msze, oratoria czy pasje np. pasja wg św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha czy oratorium „Mesjasz” Jerzego Fryderyka Haendla.
Rozkwita poza tym świecka forma wokalno – instrumentalna – opera. Europa oszalała na punkcie pięknych głosów – przykładem mogą być kastraci np. legendarny Farinelli. Opery pisane są na zamówienie. Początkowo tematyka oper wykorzystuje mitologię (opery seria), w krótkim jednak czasie pojawiają się opery o lżejszej tematyce tzw., opery komiczne (opery buffa). Opery z tamtych czasów maja obsadę kameralną –występuje zazwyczaj kilka postaci. Epoka baroku kończy się umownie w roku 1750 z chwilą śmierci Jana Sebastiana Bacha.

Nadchodzi KLASYCYZM. Związku z przemianami społecznymi pojawia się nowa, bogata klasa – mieszczaństwo. Muzycy zaczynają liczyć się z jej potrzebami. Powstają pierwsze filharmonię, co zapewnia masowy dostęp szerokiej publiczności do muzyki. Prym wiodą utwory instrumentalne. Pojawia się klasyczna orkiestra symfoniczna oraz dyrygenci, którzy odwracają się przodem do orkiestry, co umożliwia im kierowanie zwiększonym składem instrumentalistów. W poprzedniej epoce dyrygent nie mógł stać tyłem do publiczności, gdyż uważane to było za afront dla dostojników.
Kompozytorzy piszą symfonię, koncerty (szczególnie na fortepian i skrzypce). Pojawia się muzyka kameralna np. tria, kwartety jak również muzyka wykonywana na powietrzu, - dla rozrywki tzw. divertimenta czy serenady. Klasycyzm kojarzy się przede wszystkim z twórczością trzech wielkich kompozytorów: Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwiga van Beethovena (nazywamy ich klasykami wiedeńskimi). Obok muzyki instrumentalnej w klasycyzmie świetnie rozwija się opera – buduje się coraz więcej teatrów operowych.

ROMANTYZM umownie rozpoczyna się w roku 1815. Kompozytorzy kultywują formy klasyczne, a wkładają w nie nową treść. Pojawia się bardziej dysonująca harmonika, śpiewna melodyka, a niektóre utwory wykazują związki z literaturą. W romantyzmie rozwija się pieśń. Dzięki niej kompozytorzy ukazują swoje najskrytsze przeżycia publiczności. Kompozytorzy typowo instrumentalni przenoszą pieśń na instrumenty – pojawia się tak zwana liryka instrumentalna. Twórcą takich miniatur był między innymi Fryderyk Chopin. W wielu dziełach kompozytorów odnajdujemy echa narodowe: pojawia się określenie „muzyczne szkoły narodowe. Swą jedność z krajem ojczystym kompozytorzy najpełniej wyrażają w operach np. „Halka” czy „Straszny Dwór” Stanisława Moniuszki, „Borys Godunow” Modesta Musorskiego. Znani kompozytorzy to np. Franciszek Schubert, Robert Schuman, Feliks Mendelssohn, Fryderyk Chopin, Henryk Wieniawski, Franciszek Liszt itd., itd.
Druga połowa wieku 19 przynosi znaczny rozwój w dziedzinie harmonii i instrumentacji utworów. Na scenie pojawiają się potężne orkiestry, niektórzy kompozytorzy wymagają po kilkuset wykonawców. Przykładem może być Hektor Berlioz czy Gustaw Mahler. Gigantyczne utwory trwają teraz nawet godzinę. Nadal doskonale rozwija się opera. W operach w wieku 19 zostaje poruszona tematyka romantyczna – miłość, świat baśni, elfów, jak również pojawiają się opery o tematyce obyczajowej, gdzie bohaterami są zwykli, prości ludzie. Prym wiedzie opera włoska i francuska. Przedstawicielami są: Giuseppe Verdi, Giacomo Puccini, George Bizet.

WIEK 20 to prawdziwe spiętrzenie różnych kierunków, stylów i technik kompozytorskich. Jednym z kierunków jest impresjonizm, kładący nacisk na plamy dźwiękowe (– przykładem kompozycji są utwory Claude Debussego). Inny styl to ekspresjonizm, kładący nacisk na przeżycia wewnętrzne, dzięki czemu muzyka staje się bardziej chropowata, jeszcze inny to witalizm – sięgający po brutalność dźwiękową (muzyka nabiera wtedy ostrej, dysonującej barwy). Pojawiają się kierunki eksperymentalne, które wprowadzają do muzyki element przypadku, tzw. aleatoryzm. W tym wypadku oznacza to, że utwór można wykonywać od dowolnego miejsca. Wśród różnych stylów wyróżnia się także muzykę elektroniczną i jej podobne.

Patrząc z perspektywy 21 WIEKU trudno jest nam ocenić dokonania ostatnich 50 czy 60 lat. Nie wiadomo, co przetrwa próbę kilku stuleci. Obecnie muzyka, – tzw. klasyczna rywalizuje z nową kulturą młodego pokolenia – z techno czy disco, która z pozoru tylko jest nowa, a w dziedzinie harmonii czy rytmu sięga do wcześniejszych stuleci. Rytmika przypomina niekiedy rytmikę starożytną, a harmonia wykorzystuje najwyżej współbrzmienia muzyki barokowej. Zarówno nowa jak i stara muzyka jest jednak potrzebna.