Armia Krajowa

Armia Krajowa (AK) - zakonspirowana siła zbrojna polskiego podziemia w czasach II wojny światowej, działająca pod okupacją niemiecką i radziecką na obszarze państwa polskiego w granicach sprzed 1 września 1939 oraz poza nimi.
Kryptonimy: Polski Związek Powstańczy (PZP), Siły Zbrojne w Kraju (SZK).
ROTA ARMII KRAJOWEJ
W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi Panny, Królowej Korony Polskiej, przysięgam być wierny Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej. Stać nieugięcie na straży Jej honoru, o wyzwolenie z niewoli walczyć ze wszystkich sił aż do ofiary mego życia. Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Naczelnemu Wodzowi i wyznaczonemu przezeń Dowódcy Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy niezłomnie dochowam, cokolwiek by mnie spotkać miało. Tak mi dopomóż Bóg.
Rodowód
· 27 września 1939 - powołanie: Służby Zwycięstwu Polski,
· 13 listopada 1939 - przemianowanie w Związek Walki Zbrojnej,
· 14 lutego 1942 - przemianowanie rozkazem Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.
· 19 stycznia 1945 - rozwiązanie AK.
Wywodziła się z Związku Walki Zbrojnej i Polskiego Związku Powstańczego, ale w skład jej weszło wiele mniejszych organizacji np.:
· Narodowa Organizacja Wojskowa - od 1942 (częściowo),
· Konfederacja Narodu - od sierpnia 1943,
· Narodowe Siły Zbrojne - od 1944 (częściowo),
· Bataliony Chłopskie (częściowo),
· Gwardia Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej - od 1943.

Głównym jej zadaniem było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi hitlerowskiemu i przygotowanie mającego wybuchnąć w sposobnej chwili ogólnokrajowego powstania.
Składała się z siedmiu oddziałów: Organizacyjnego, Informacyjno-Wywiadowczego, Operacyjno-Szkoleniowego, Kwatermistrzostwa, Łączności, Biura Informacji i Propagandy (BiP) oraz Finansowego, miała też własnych duszpasterzy. Jako odrębną jednostkę utworzono w styczniu 1943 Kedyw, przeprowadzający akcje dywersyjne i specjalne.
W momencie maksymalnej zdolności bojowej (lato 1943) siły AK liczyły ok. 380 tys. osób, w tym 10 tys. oficerów. Kadrę oficerską sprzed wojny uzupełniano absolwentami tajnych kursów oraz przerzucanymi do kraju cichociemnymi.
AK zaopatrywała się w sprzęt na drodze akcji bojowych (wyposażenie niemieckie) i własnej produkcji.
Straty w walce: około 100 tys. poległych, 50 tys. wywiezionych do ZSRR i uwięzionych.
Po zakończeniu wojny część akowców odmówiła dokonania demobilizacji i kontynuowała walkę w ramach Delegatury Sił Zbrojnych, Ruchu Oporu Armii Krajowej, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Narodowej Organizacji Wojskowej, Narodowych Sił Zbrojnych i innych. Masowe ich prześladowania trwały przez cały okres stalinowski.
Komendanci AK
Komendant AK podlegał Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie. Funkcję tę pełnili:
1. od 14 lutego 1942 do aresztowania 30 czerwca 1943 - gen. Stefan Rowecki "Grot"
2. od 30 czerwca 1943 do upadku powstania warszawskiego 2 października 1944 - gen. Tadeusz Komorowski "Bór"
3. od 2 października 1944 do rozwiązania AK 19 stycznia 1945 - gen. Leopold Okulicki "Niedźwiadek"
Struktura
Organizacja terenowa dzieliła się na obszary (białostocki, lwowski, warszawski prawo- i lewobrzeżny oraz zachodni), oraz samodzielne okręgi dla większych miast. Mniejszymi jednostkami były podokręgi, obwody i inspektoraty. AK miała też struktury na Węgrzech i w Berlinie.
Na początku 1944 struktura AK przedstawiała się następująco:
·
Obszar Warszawski

o
kryptonim: "Cegielnia", "Woda", "Rzeka"
Komendant: płk Albin Skroczyński "Łaszcz"
o Podokręg Wschodni
kryptonim: "Struga", "Krynica", "Gorzelnia"
Komendant: płk Hieronim Suszczyński "Szeliga"
o Podokręg Zachodni
kryptonim: "Hallerowo", "Hajduki", "Cukrownia"
Komendant: płk Franciszek Jachieć "Roman"
o Podokręg Północny
kryptonim: "Olsztyn", "Tuchola", "Królewiec", "Garbarnia"
Komendant ppłk Zygmunt Marszewski "Kazimierz"
·
Obszar Południowo-Wschodni
o
kryptonim: "Lux", "Lutnia", "Orzech"
Komendant: płk. Wł. Filipkowski "Janka"
o
Okręg Lwów
kryptonim: "Dukat", "Lira", "Promień"
Komendant: płk Stefan Czerwiński "Luśnia"
o
Okręg Stanisławów
kryptonim: "Karaś", "Struga", "Światła"
Komendant: kpt. Władysław Herman "Żuraw"
o
Okręg Tarnopol
kryptonim: "Komar", "Tarcza", "Ton"
Komendant: mjr Bronisław Zawadzki
· Obszar Zachodni
o
kryptonim: "Zamek"
Komendant: płk Zygmunt Miłkowski "Denhoff"
o
Okręg Pomorze
kryptonim: "Borówki", "Pomnik"
Komendant: płk Janusz Pałubicki "Piorun"
o
Okręg Poznań
kryptonim: "Pałac", "Parcela"
Komendant: płk Henryk Kowalówka
·
Okręg samodzielny Wilno
o
kryptonim "Miód", "Wiano"
Komendant płk Aleksander Krzyżanowski "Wilk"
o Podokręg Litwa Kowieńska
·
Okręg samodzielny Nowogródek
o
kryptonim: "Cyranka", "Nów"
Komendant: ppłk Janusz Szlaski "Borsuk"
·
Okręg samodzielny Warszawa
o
kryptonim: "Drapacz" "Przystań" "Wydra" "Prom"
Komendant: płk. dypl. Antoni Chruściel "Monter"
·
Okręg samodzielny Polesie
o
kryptonim: "Kwadra", "Twierdza", "Żuraw"
Komendant: płk Henryk Krajewski "Leśny"
·
Okręg samodzielny Wołyń
o
kryptonim: "Hreczka", "Konopie"
Komendant: płk. Kazimierz Bąbiński "Luboń"
·
Okręg samodzielny Białystok
o
kryptonim: "Lin", "Czapla", "Pełnia"
Komendant: płk Władysław Liniarski "Mścisław"
·
Okręg samodzielny Lublin
o
kryptonim: "Len", "Salon", "Żyto"
Komendant: płk Kazimierz Tumidajski "Marcin"
·
Okręg samodzielny Kraków AK
o
kryptonim: "Gobelin", "Godło", "Muzeum"
Komendanci (kolejno): płk dypl. Julian Filipowicz "Róg", płk dypl. Zygmunt Miłkowski "Wrzos", płk dypl. Józef Spychalski "Luty", ppłk dypl. Wojciech Wayda "Odwet", płk dypl. Edward Godlewski "Garda", płk Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski "Kruk II"
·
Okręg samodzielny Śląsk AK
o
kryptonim: "Kilof","Komin", "Kuźnia, "Serce"
Komendanci (kolejno): ppor. Józef Korol "Hajducki", "Starosta", ppor. Józef Szmechta "Hutnik", ppłk Henryk Kowalówka "Topola", ppłk dypl. Paweł Zagórowski "Maciej", mjr dypl.(od maja 1944 ppłk dypl.) Zygmunt Janke "Zygmunt"
·
Okręg samodzielny Kielce-Radom
o
kryptonim: "Jodła", "Rolnik"
Komendant płk Jan Zientarski "Mieczysław"
·
Okręg samodzielny Łódź
o
kryptonim: "Arka", "Barka", "Łania"
Komendant: płk Michał Stempkowski "Grzegorz"
Odtwarzanie Sił Zbrojnych w ramach Akcji "Burza"
Wielka Jednostka Okręg odtwarzający Skład dywizji
2 Dywizja Piechoty Legionów AK "Pogoń" Okręg Radom-Kielce 2 pułk piechoty Legionów
3 pułk piechoty Legionów
4 pułk piechoty Legionów
3 Dywizja Piechoty Legionów AK Okręg Lublin 7 pułk piechoty
8 pułk piechoty
9 pułk piechoty
5 Dywizja Piechoty AK "Dzieci Lwowskich" Okręg Lwów 19 pułk piechoty
26 pułk piechoty
40 pułk piechoty
14 pułk ułanów
6 Dywizja Piechoty AK "Odwet" Okręg Kraków 12 pułk piechoty
16 pułk piechoty
7 Dywizja Piechoty AK "Orzeł" Okręg Radom-Kielce (Łódź) 25 pułk piechoty
27 pułk piechoty
74 pułk piechoty
8 Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta Podokręg Warszawa Wschód 13 pułk piechoty
21 pułk piechoty
22 pułk piechoty
32 pułk piechoty
7 pułk ułanów
9 Dywizja Piechoty AK Okręg Lublin 34 pułk piechoty
35 pułk piechoty
10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja Okręg Łódź
11 Karpacka Dywizja Piechoty AK Obszar Lwów Podokręg Stanisławów 48 pułk piechoty
53 pułk piechoty
12 Dywizja Piechoty AK Obszar Lwów Podokręg Tarnopol 51 pułk piechoty
52 pułk piechoty
21 Dywizja Piechoty AK Okręg Kraków 1 pułk strzelców podhalańskich
22 Dywizja Piechoty AK "Jarosławska" Okręg Kraków Podokręg Rzeszów 38 pułk piechoty
39 pułk piechoty
24 Dywizja Piechoty AK "Rzeszowska" Okręg Kraków Podokręg Rzeszów 17 pułk piechoty
25 Dywizja Piechoty AK Okręg Łódź
26 Dywizja Piechoty AK Okręg Łódź 10 pułk piechoty
18 pułk piechoty
37 pułk piechoty
27 Wołyńska Dywizja Piechoty AK Okręg Wołyń AK 23 pułk piechoty
24 pułk piechoty
43 pułk piechoty
45 pułk piechoty
50 pułk piechoty
19 pułk ułanów
21 pułk ułanów
28 Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei Okręg Radom-Kielce (Warszawa Wschód) 15 pułk piechoty
72 pułk piechoty
1 pułk szwoleżerów
29 Dywizja Piechoty AK Okręg Białystok 33 pułk piechoty
41 pułk piechoty
42 pułk piechoty
9 pułk strzelców konnych
30 Dywizja Piechoty AK Okręg Polesie 82 pułk piechoty
84 pułk piechoty
106 Dywizja Piechoty AK Okręg Kraków 112 pułk piechoty "Ziemi Miechowskiej"
116 pułk piechoty "Ziemi Olkuskiej"
120 pułk piechoty "Ziemi Pińczowskiej"
Krakowska Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej AK Okręg Kraków 5 Pułk Strzelców Podhalańskich
6 pułk strzelców pieszych
8 pułk ułanów
Zgrupowanie Okręgu AK Nowogródek Okręg Nowogródek 23 pułk ułanów
27 pułk ułanów
77 pułk piechoty
78 pułk piechoty
85 pułk piechoty

Akcja Burza - działania bojowo-dywersyjne prowadzone przez Armię Krajową na tyłach wojsk hitlerowskich przed wkroczeniem Armii Czerwonej na tereny przedwojennej Polski. Akcja Burza, poza działaniami militarnymi, miała swój aspekt polityczny. Rząd w Londynie udowadniał w ten sposób prawo Polski do jej granic z 1939, co nie było zgodne z intencjami radzieckimi. Prawie we wszystkich przypadkach po zakończeniu walk oddziały Armii Krajowej zostały rozbrojone przez Armię Czerwoną a żołnierze postawieni przed alternatywą: walka w armii Berlinga, bądź wywóz do łagrów. Akcję Burza rozpoczęli żołnierze 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, z dowódcą J. Kiwerskim (pseudonim Oliwa), którzy od marca do maja 1944 walczyli na Wołyniu wspólnie z partyzantką radziecką i w uzgodnieniu z dowódcami regularnych oddziałów radzieckich. Po zakończeniu walk część żołnierzy przebiła się na zachodni brzeg Bugu, część na stronę Armii Czerwonej, gdzie zostali internowani przez Rosjan. Na Wileńszczyźnie oddziały Armii Krajowej okręgu Wilno i Nowogródek, z dowódcą, podpułkownikiem A. Krzyżanowskim, zdobyły Wilno w walkach prowadzonych od 7 do 14 VII 1944 (operacja Ostra Brama). Po wkroczeniu wojsk radzieckich dowództwo i sztab zostały aresztowane przez NKWD. Prawie całe siły sił Armii Krajowej wycofały się do Puszczy Rudnickiej. Po stoczeniu walk z oddziałami NKWD zostali internowani. Walki o Lwów trwały od 23 do 27 lipca. Zgrupowanie Armii Krajowej pod dowództwem pułkownika W. Filipkowskiego zdobyło miasto wspólnie z czołgami radzieckimi. Część żołnierzy Armii Krajowej trafiła do armii generała Berlinga, pozostałych wywieziono do obozu w głąb ZSRR. 21 VII 1944 KG AK zadecydowała, aby objąć akcją "B" Warszawę, w wyniku czego 1 VIII 1944 rozpoczęło się powstanie warszawskie. Jednocześnie mobilizowano nowe grupy: okręg kielecko-radomski sformował 2 dywizje i pułki (podjęli próbę marszu na pomoc Warszawie), okręg Łódź wystawił pułk piechoty, w okręgu Kraków utworzono dywizje piechoty oraz Krakowską Brygadę Kawalerii. Jesienią 1944 oddziały AK rozformowano, a realizację akcji "B" zawieszono. W ramach Akcji Burza prowadzone były także walki we wszystkich okręgach AK do jesieni 1944