Charakter prawny i struktura Unii Europejskiej

Kryterium oceny charakteru prawnego i struktury, UE oraz jej prawa muszą stanowić przede wszystkim powszechnie przyjęta definicja organizacji międzynarodowej i struktura stanowionego przez nie prawa.

Najbardziej ogólnie organizację międzynarodową definiuje się jako zrzeszenie państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego, krajowych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych państw, utworzone celem realizowania zadań określonych w statucie.

Z prawnego punktu widzenia zasadnicze znaczenie ma podział na 2 kategorie organizacji międzynarodowych:
• Organizacje międzypaństwowe (międzyrządowe), które zrzeszają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Zasadniczą cechą tego rodzaju organizacji jest, iż działa ona na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie. Umowa taka określa kompetencje organizacji, jej instytucje, relacje z państwami członkowskimi. Umowa taka jest nazywana statutem, konstytucją, traktatem konstytucyjnym, układem podstawowym organizacji.
• Organizacje pozarządowe, które zrzeszają podmioty prawa krajowego (stowarzyszenia) i osoby fizyczne z różnych państw. Statut takiej organizacji określony może być w dokumencie o różnym charakterze, nie będącym jednak umową międzynarodową. UE i WE należy analizować w świetle kryteriów organizacji międzypaństwowej, należą do nich, bowiem państwa, a podstawą działalności są umowy międzynarodowe. Zasadnicze znaczenie mają 2 dalsze kwestie: określenie, czym jest prawo organizacji międzynarodowej, określenie podmiotowości prawnomiędzynarodowej organizacji międzynarodowej.

Prawo organizacji międzynarodowej.
Odróżnia się dwa zasadnicze obszary prawne w ramach organizacji międzypaństwowej:
→ Umowę międzynarodową ustanawiającą daną organizację i wszelkie porozumienia zmieniające taką umowę; ten obszar prawny organizacji jest określany terminem prawa pierwotnego organizacji
→ Na podstawie takiej umowy (prawa pierwotnego) organizacja może podejmować różne decyzje, w tym o charakterze wiążącym; decyzje o charakterze wiążącym określane są jako prawo stanowione przez organizację; zasadniczo rozróżnia się w tej mierze dwa dalsze obszary o różnym charakterze:
1) Decyzje wiążące dotyczące wewnętrznego funkcjonowania organizacji (tzw. prawo wewnętrzne organizacji), uzasadnione kompetencją organizacji do regulowania jej spraw wewnętrznych(kompetencje pro foro interno)
2) Decyzje wiążące odnoszące się do państw członkowskich organizacji (quasi-ustawodawcza działalność)- uzasadnione kompetencją pro foro externo; ten obszar prawny organizacji jest określany terminem prawa pochodnego (wtórnego) organizacji. Prawo pochodne organizacji może kierować się do państw, może mieć również charakter specyficzny, i obowiązywać bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich- wywierać skutek bezpośredni, a w przypadku konfliktu z norma prawa krajowego uprzedzać taką normę- mieć pierwszeństwo wobec norm prawa krajowego.

Podmiotowość prawna organizacji międzynarodowej.
Podmiotem danego systemu prawa jest ten, kto ma wynikające z tego systemu prawa i obowiązki. Po II wojnie światowej utrwaliło się stanowisko, że organizację międzypaństwowe mogą mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową. Organizacja ma podmiotowość prawnomiędzynarodową w zakresie przyznanym w umowie międzynarodowej (statucie) przez państwa członkowskie (założycielskie). W tym ujęciu podmiotowość organizacji jest określana jako podmiotowość prawomiedzynarodowa pochodna. Organizacje międzynarodowe mogą również posiadać podmiotowość prawną w rozumieniu prawa krajowego. Zwykle państwa członkowskie w umowie ustanawiającej daną organizację określają, w jakim zakresie organizacji tej przyznaja podmiotowość w swoim prawie krajowym.

Organizacja ponadnarodowa – szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej, która:
→ W wyniku zakresu i rozrostu jej kompetencji tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i od prawa krajowego jej państw członkowskich.
→ Stanowi prawo pochodne szczególnego rodzaju – stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich: charakteryzujące się skutkiem bezpośrednim w sferze prawa krajowego państw członkowskich i pierwszeństwem wobec tego prawa.

Struktura UE.
DACH
Postanowienia wspólne
PIERWSZY FILAR
(prawo wspólnotowe) DRUGI FILAR
(współpraca międzyrządowa) TRZECI FILAR
(współpraca międzyrządowa)
Traktat o Wspólnocie Europejskiej Traktat o EWWiS Traktat o
EWEA Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Współpraca Policji i Sądowa w Sprawach Karnych
FUNDAMENT

Dach Unii składa się z następujących zasadniczych elementów – określenia celów UE, jej ram instytucjonalnych i aksjologii Unii.
W skład I filaru wchodzą dwie Wspólnoty Europejskie, stanowiące podstawę Unii. Są dwiema odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, choć na podstawie odrębnych umów organizacje te mają wspólne instytucje.
→ Wspólnota Europejska (WE) – jej zasadniczym celem jest stworzenie wspólnego rynku poprzez realizację czterech swobód: przepływu towarów, przepływu usług, przepływu kapitału oraz prowadzenie wspólnych polityk
→ Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA) – zajmuje się kontrolą i koordynacją cywilnej energii jądrowej.
II filar ustanawia Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. Jej zasadniczym celem jest umocnienie tożsamości europejskiej w stosunkach międzynarodowych, szczególnie zaś w dziedzinie polityki bezpieczeństwa.
III filar ustanawia Współpracę Policji i Sądową w Sprawach Karnych. Na mocy TA część materii pierwotnego III filaru została „uwspólnotowiona”, dodano nowe problemy; dalsze, niewielkie zmiany wprowadził TN.

W ramach II i III filaru państwa współpracują na podstawie prawa międzynarodowego (współpraca międzyrządowa). Nie obowiązuje w tych filarach reżim wspólnotowy.
Fundament (postanowienia Traktatu o UE) obejmuje dwa obszary zagadnień:
→ Postanowienia dotyczące wzmocnionej współpracy
→ Postanowienia końcowe TUE, wśród których szczególne znaczenie dla całej UE mają: zmiany traktatów ustanawiających UE i WE, uzyskanie członkostwa UE oraz czas obowiązywania TUE.

Wzmocniona współpraca – obecne państwa członkowskie dostrzegały w wzmocnionej współpracy jeden z istotnych środków wpływania na dynamikę i kierunek rozwoju procesu integracji europejskiej po rozszerzeniu, UE, gdy powiększy się liczba państw członkowskich i zwiększy zróżnicowanie ich wydolności politycznej i ekonomicznej. Obecne państwa członkowskie dostrzegały w tej współpracy jeden z istotnych środków wpływania na dynamikę i kierunek rozwoju procesu integracji europejskiej po rozszerzeniu UE.

Wymogi, których spełnienie jest konieczne w celu doprowadzenia do zmiany traktatów:
→ Stosowną propozycja o zmianę traktatów może przedłożyć do Rady Europejskiej rząd każdego z państw członkowskich lub KE (Komisja Europejska)
→ Rada po zasięgnięciu opinii PE (Parlamentu Europejskiego) i w miarę potrzeby KE zwołuje Konferencję przedstawicieli państw członkowskich
→ W ramach Konferencji Międzyrządowej przygotowywane są propozycje przez Radę Europejską
→ Po zaakceptowaniu przez Radę Europejską projekt staje się przedmiotem pracy służb prawnych KE i Rady w celu przygotowania ostatecznego projektu traktatu rewizyjnego
→ Tak przygotowany traktat jest podpisywany przez wszystkie państwa członkowskie, a następnie poddany procedurze ratyfikacyjnej w tych państwach, „zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi”; wchodzi w życie po ratyfikowaniu we wszystkich państwach członkowskich.

Uzyskanie członkostwa w UE.
Państwo kandydujące o członkostwo musi ubiegać się o członkostwo w Unii jako całości, tzn. o członkostwo w Wspólnotach wchodzących do filaru I oraz II i III filarze. Traktat akcesyjny jest zawierany (a negocjacje akcesyjne prowadzone) z państwami członkowskimi UE.
Wystąpienie państwa członkowskiego z UE i WE.

Postanowienia traktatów nie przewidują wyraźnie możliwości wystąpienia z UE i WE. Możliwość taka istnieje jednak na podstawie ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. Obejmuje ona kilka wariantów:
→ Możliwe jest wystąpienie jednego z państw członkowskich na podstawie uzgodnienia z pozostałymi państwami członkowskimi
→ Jednostronne wystąpienie z powołaniem na klauzurę zasadniczej zmiany okoliczności, przy czym również w takim przypadku musiałoby dojść do porozumienia między państwem występującym a pozostałymi państwami członkowskimi w sprawie politycznych, a przede wszystkim ekonomicznych następstw takiego wystąpienia;
→ Wystąpienie na ogólnych zasadach wypowiedzenia umowy, bądź też faktycznego, samowolnego wystąpienia państwa z organizacji; w takim przypadku jednak państwo opuszczające organizację stawia się w sytuacji popełnienia deliktu międzynarodowego, co pociągnęłoby daleko idące następstwa polityczne i ekonomiczne.
Istotnym ograniczeniem, wynikającym z istoty UE w odniesieniu do wszystkich tych możliwości jest, iż w grę wchodzi wystąpienie łączne z całego zasobu UE i WE.

Wykluczenie z UE.
Wykluczenie jednego z państw członkowskich zasadniczo nie jest możliwe. W przypadku „ciężkiego naruszenia” traktatu wielostronnego przez jedno z państw członkowskich, pozostałe państwa członkowskie mogą porozumieć się m.in., co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do takiego państwa.
Terytorialny zakres obowiązywania UE - jest określony zasadami prawa międzynarodowego. Umowa międzynarodowa jest stosowana na całym terytorium (obszarze lądowym, powietrznym i morskim) państwa strony umowy, chyba, że sama umowa stanowi, co innego. Terytorialny zakres obowiązywania UE może się zmieniać w przypadku zmiany terytorium jednego z państw członkowskich.

Personalny zakres obowiązywania UE- w II i III filarze podmiotami współpracy i jej adresatami są wyłącznie państwa członkowskie UE, o tyle działające w I filarze WE od początku swój zakres oddziaływania kierowały nie tylko do państw, ale również do jednostek-osób prawnych i fizycznych.
Status języków państw członkowskich.

Języki państw członkowskich mają w UE status trojakiego rodzaju:
→ Języki autentyczne traktatów – 12 języków, jakimi posługuje się 15 państw-stron traktatów ustanawiających UE. Języki te są autentyczne w tym znaczeniu, iż mają jednakową moc i jednakowe znaczenie przy interpretacji traktatów.
→ Języki urzędowe – ustala Rada, stanowiąc jednogłośnie. Rozporządzenie Rady ustala, iż językami urzędowymi jest 11 języków autentycznych – poza irlandzkim. Język polski stanie się językiem urzędowym UE z chwilą uzyskania członkostwa w UE.
→ Języki robocze – używane w bieżącej pracy; są to według wewnętrznych ustaleń – angielski, francuski i niemiecki.
Symbole UE.
→ Flaga UE ma kolor granatowy z 12 złotymi gwiazdami. Została ona w 1986r. przejęta od Rady Europy.
→ Hymnem UE jest Oda do radości (IVcz. IX symfonii Beethovena).
→ Dzień Europejski to 9 maja.

Charakter prawny UE:
Rozważając te kwestię należy brać pod uwagę następujące okoliczności:
→ W TUE nie nadano UE podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego, ani prawa prywatnego.
→ UE nie została wyposażona we własne kompetencje.
→ UE nie dysponuje własnymi organami: jedynie Rada Europejska może pretendować do miana organu UE
→ Ustanowienie UE nie oznaczało „wchłonięcia” Wspólnot przez UE: Wspólnoty są nadal odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, posiadającymi podmiotowość prawną.
UE jest specyficzną strukturą o charakterze szczególnym, nie posiadającą podmiotowości prawnej, działającą na podstawie umowy międzynarodowej i znajdującą się w rozwoju.
Z prawnego punktu widzenia UE nie można kwalifikować jako:
→ Federacji (państwa federalnego), bowiem struktura i podział kompetencji w ramach państwa federalnego opiera się na konstytucji narodowej, proces integracji europejskiej formuje się natomiast na podstawie umów międzynarodowych między państwami.
→ Związku państw (konfederacji), który w istocie swojej jest formą pogłębionej współpracy między państwami, opartą na umowie międzynarodowej.
Prawo UE:

Struktura UE jest złożona, zróżnicowany jest charakter prawny WE i UE, różnorodne są również mechanizmy prawne współpracy państw członkowskich w ramach WE i UE. Można zdefiniować prawo UE jako zwarty system. W tym ujęciu prawo UE obejmuje 2 zasadnicze działy:
Prawo pierwotne UE obejmuje przede wszystkim traktaty ustanawiające UE i WE i składa się z dwóch obszarów:
Z prawa pierwotnego UE (I filaru), w skład, którego wchodzą traktaty ustanawiające WE i odpowiednie postanowienia TUE.
Z prawa pierwotnego II i III filaru, które stanowią odpowiednie postanowienia TUE.

Wspólnym mianownikiem łączącym oba te obszary, są zasady zawarte w tzw. Dachu UE oraz w tzw. Fundamencie UE.
Prawo stanowione w UE, obejmuje całość aktów prawnych przyjmowanych w UE, przy czym należy podzielić je przede wszystkim na akty składające się na:
Prawo wewnętrzne UE (pro foro interno)
Prawo stanowione w UE (skierowane do państw członkowskich, bądź obowiązujące bezpośrednio w sferze wewnętrznej tych państw-pro foro externo) obejmuje dwa obszary:
 Prawo stanowione w I filarze jest to wspólnotowe prawo pochodne, stanowiące najistotniejszy dział prawa stanowionego w UE, do którego mają zastosowanie zasady pierwszeństwa wobec prawa krajowego i skutku bezpośredniego.
Główne akty- rozporządzenia, dyrektywy, decyzje.
Obszar wspólnotowy- specyficzna metoda stanowienia prawa, rola ETS, możliwy skutek bezpośredni i pierwszeństwo wobec prawa krajowego.
 Prawo stanowione II i III filaru, jest to obszar, który rozwija się dynamicznie, rządzony jest jednak nie przez reżim wspólnotowy, lecz przez prawo międzynarodowe.
II filar. Główne akty- wspólne strategie, działania, stanowiska.
Obszar międzyrządowy- podstawą obowiązywania jest TUE- prawo międzynarodowe.
III filar. Główne akty- wspólne stanowiska, decyzje ramowe, decyzje.
Obszar międzyrządowy- taki jak w II filarze

Te obydwa obszary prawa stanowionego w UE połączone są wspólnym mianownikiem, ustanowionym przez TUE, a to wymogiem spójności, lojalności i koniecznością poszanowania wspólnotowego zasobu prawnego w stanowieniu prawa w II i III filarze.